yusuf has hacip - kutadgu bilig

YÛSUF HÂS HÂCİB
Kutadğu Bilig
Metin
Hazırlayan
Mustafa S KAÇALİN

KUTADGU BİLİG 1
©
T. C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI
KÜTÜPHANELER VE YAYIMLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
3137
KÜLTÜR ESERLERİ
420
ISBN 978-975-17-3359-7
www.kulturturizm.gov.tr
e-posta: yayimlar@kulturturizm.gov.tr
Bu kitap internet ortamında ilk kez yayımlanmaktadır.
2 YUSUF HAS TAYANGU
METİN HAKKINDA
Kur’ân öncesi Arap şiiri doruk noktasındaydı. Kur’ân indirildiği zaman (610-632) peygamber vahiy dışında bir sözün yazılmamasını buyurdu. Bu kayda geçirmeme hassasiyeti ana çizgileriyle tabi‘ûn ‘sahabeyi görenler’ ve atbâ‘u’t-tâbi‘ûn ‘sahabeyi görenleri görenler’ dönemleri olarak iki yüz yıl sürdü. Sonra hadis edebiyatı doğdu. Her çeşit eser verildi.
Aynı kesinti İran edebiyatı için de geçerli oldu. İran’da da büyük eserlerin verilmesi Tûslu Firdevsî [934-1020]’nin 980?~1004 yılları arasında Şâh-nâme’yi kaleme almasıyla başladı.
Aynı kesinti Türk edebiyatı için de geçerli oldu. Burkancı geleneği olan bir edebiyat 850’li yıllardan sonra sekteye uğradı. 1069’da Kâşgar’da Kutadgu Bilig ile yeni bir edebiyat başladı. Birçok yönden ilk olma vasfını üzerinde bulunduran Kutadgu Bilig’in (ve biraz da Dîvânu lugâti’t-turk’ün) taşıdığı ehemmiyet de budur.
Kutadgu Bilig ehil bir el tarafından yayımlandı. Sonra birçok düzeltmeler gördü. Artık bu eserin de yeniden ele alınması gerekmektedir.
İlkin yayımlayıcının düşündüğü gibi notlar ve açıklamaları yazılmalıdır.
Elektronik metin olarak yazılmalıdır.
Fergana, Kâhire ve Viyana yazmaları ayrı ayrı yayımlanmalıdır.
Bu yayınla eser elektronik metin olarak verilmektedir. Düzeltmeler yapılmıştır. Bu bir adımdır. Her büyük iş küçük adımla başlar.
KUTADGU BİLİG 3
A
bi-smi’llâhi’r-rahmâni’r-rahîm
0001. hamd ü sipâs u minnet ve üküş ögdi teñri ‘azze ve 0002. celleka, kim uluğluk idisi tükel kudretlığ pâdişâh-turur, 0003. yérli kökli yaratğan kamuğ tınlığlarka rûzî bérgen neni 0004. kim tiledi erse kıldı yéme neni tilese kılur yef‘alu’llâhu mâ ye- 0005. şâ’u ve yahkümü mâ yurîdu takı sansız selâm u durûd halk- 0006. larda yégi yalawaçlarda üdrüntüsi uluğ sawçısı muhammed-i 0007. mustafâ öze bolsun takı ma anıñ éşleri ‘azîz ağırlığ sa- 0008. hâbeler üze rizvânu’llâhi ‘aleyhim ecma‘în bu kitâb yaw- 0009. lak ‘azîz-turur; çîn hükemâlarınıñ emsâlleri birle bezen- 0010. miş mâçîn ‘ulemâlarınıñ eş‘ârları birle ârâste kılınmış-tu- 0011. rur bu kitâbnı okığlı bu beyitlerni ma‘lûm kılığlı kitâbı- 0012. dın yakşı ‘azîzrak-turur çîn ü mâçîn ‘âlimleri ve hakîm- 0013. leri kamuğ ittifâk boldılar kim maşrık vilâyetinde kamuğ 0014. türkistân éllerinde buğra han tilinçe türk luğatinçe bu ki- 0015. tâbdın yakşırak hergiz kim erse tasnîf kılmadı bu kitâb 0016. kayu padişâhka ya kayu iklîmka tegdi érse ğâyet uzlu- 0017. kındın, nihâyettin keçe körklüglükindin ol éllerniñ hakîm- 0018. leri ‘âlimleri kabûl kılıp tegme biri bir törlüg at lakab 0019. urdılar çinlığlar edebü’l-mülûk atadılar, mâçîn melîkiniñ 0020. hükemâları âyînü’l-memlekeˆ tédiler, meşrıklığlar zînetü’l- 0021. ümerâ tép aydılar, îrânlığlar şâhnâmeˆ-i türkî atamışlar, ba‘- 0022. zıları ma pendnâmeˆ-i mülûk témişler, tûrânlığlar kutadğu bi< 0023. lig tép aymışlar bu kitâbnı tasnîf kılığlı balasağun mev> 0024. lûdluğ perhîz idisi er-turur, emmâ bu kitâbnı kâşğar élin- 0025. de tükel kılıp maşrık melîki tawğaç buğra han üskiñe 0026. kigürmiş-turur melîk buğra han ma anı ağırlap uluğlap 0027. öz hâs hâciblıkını aña bérü yarlıkamış-turur anıñ üçün 0028. yûsuf uluğ hâs hâcib tép atı çawı ajunda yayılmış-turur 0029. bu ‘azîz kitâb tört uluğ ağır ul öze binâ kılınmış-turur 0030. bir ‘adil ikinçi devlet üçünçi ‘akıl törtünçi kanâ‘at yana 0031. tegme biriñe türkçe bir at bérmiş-turur ‘adilka kün toğ> 0032. dı élig at bérip pâdişâh ornıña tutmış-turur. devletka ay- 0033. toldı at bérip vezîr ornıña kodmış-turur ‘akılka ögdül> 0034. miş at bérip vezîrniñ oğlı yérinde tutmış-turur kanâ‘atka 0035. odğurmış at bérip vezîrniñ karındaşı tép aymış-turur ta- 0036. kı anlar ara munâzara su’âli cevâbı keçer teg sözler söz- 0037. lemiş-turur, okığlınıñ köñli açılıp musannifni edgü du‘â 0038. birle yâd kılsun tép
B
0001. uğan bir bayat ol kamuğda oza
üküş hamd ü ögdi angar-ok sezâ
0002. uluğluk idisi uğan dû’l-celâl
yaratğan törütgen me kâdir kemâl
0003. ây yér kök idisi halâyık bile
rûzînı anutmış yégil sen küle
0004. sakışsız bérigli kamuğka rûzî
yétürür kamuğnı ma yémez özi
4 YUSUF HAS TAYANGU
0005. açın kodmaz hergiz kamuğ tınlığığ
yétürür içürür tüzü sanlığığ
0006. neteg kim tiledi me boldı kamuğ
kimi kim tilese kılur ol uluğ
0007. dürûd ol üdürmiş resûlka selâm
yine éşleriñe selâm hem ulam
0008. muhammed yalawaç halâyık başı
kamuğ barçalarka ol ol köz kaşı
0009. yéme bu kitâb ol idi ök ‘azîz
biligligke bolğay biligdin teñiz
0010. bezenmiş ağırlığ biligler bile
kalı kim şükür kıl kanâ‘at tile
0011. kamuğ barçasıña bügüler sözi
tizip yinçüleyü kamuğ tüp tüzi
0012. bu maşrık meliki mâçînlar begi
biliglig ukuşluğ ajunda yégi
0013. kamuğ bu kitâbnı alıp özlemiş
hazîneˆ içinde urup kizlemiş
0014. birindin biriñe mîrâslar kalıp
adınlarka bérmez öziñe alıp
0015. asığlığ-turur bu yok ol hîç yası
üküş türkler ukmaz munıñ ma‘nîsi
0016. kitâbdın eşitgen bilür uş anı
okığan bitigen ukumaz munı
0017. elig köz tutar kör kitâb sözleri
ikigün ajunda éter işleri
0018. mâçînlar hakîmi bu çîn yumğısı
tüzü barça aymış munıñ yakşısı
0019. bu maşrık élinde kamuğ türk ü çîn
munı teg kitâb yok ajunda adın
0020. kitâb kadrini me biliglig bilir
ukuşsuz kişidin adın ne kelir
0021. ay tegme kişike kitâb bérmegü
apañ dôstuñ erse imîn bolmağu
0022. neteg kim biligsiz bilümez munı
ukuşluğ ukupan küzetür anı
0023. bu buğra han vakıtı içre anı
yéme han tilinçe bu aymış munı
0024. munı teg kitâbnı kim aymış oza
kédin me kim ayğay munı teg uza
0025. kim erse munı teg itermü kanı
itigli bar erse öger-men anı
KUTADGU BİLİG 5
0026. kayu kend uluş ordu karşı yére
kitâbka öñin at atamışlara
0027. ol élniñ bügüsi hakîmi turup
at urmış ol élniñ törüçe körüp
0028. çinîler edebü’l-mülûk tép ayar
mâçînlar enîsü’l-memâlik atar
0029. bu maşrık élinde uluğlar munı
zînetü’l-ümerâ téyürler köni
0030. îrânlığlar şâh nâmeˆ térler muñar
tûrânlığ kutadğu bilig tép ukar
0031. ne törlüg bu sözler öñin tildeki
kigürmiş muñar kör kamuğ éldeki
0032. yéme bu kitâbka at urmış uluğ
bayat yarlıkasu ol edgü kuluğ
0033. ay ol bu kitâbka kabûl boldukı
bu türkler tilinde ‘aceb kördüki
0034. yine bu kitâb kör kamuğka yarar
meliklerke artuk élig kend tutar
0035. kim ol ma bu mülkni tutuğlı kayu
kereklig añar bu hakîmler ayu
0036. melikler koruğı ma esbâb tüze
bu tertîb ü şartı emâret öze
0037. bu mülkniñ harâbı bekâsı nedin
yâ mülket kalurı barurı adın
0038. yéme bu çerig sü er at ma kamuğ
negü teg tirilgü yér bulğu yoluğ
0039. munuñ tertîbin me kitâbda aça
adırmış üdürmiş kamuğnı seçe
0040. yana berk bu mülkni tutuğlı kişi
yarağlığ erenke buyurdı işi
0041. kereklig ukuşluğ birisi oñay
yulaka negü teg açığ kıldı ay
0042. bodunnıñ hakı bar melikler öze
melikniñ hakı ma bodundın tüze
0043. yine bu ra‘iyyet küdezgü anı
melik me küzetse teni me cânı
0044. kayu ol melik kim tokış kılğunı
uruşlar üdinde çerig tüzgüni
0045. ayur kör negü teg itiñü hîleˆ
bu düşmân çerigin sığuka tile
0046. melikke negü teg itiñü kerek
özi teg bodunlar könülgü kerek
6 YUSUF HAS TAYANGU
0047. bu yañlığ melikni bodunlar sewer
yüzini körey tép adınlar éver
0048. kutı bar yakın tép tapuğ kılğuka
kimini yağutup yırak kowğuka
0049. bir ança bekitip yakın tutğunı
bu kutsuz yawuz tép yırak salğunı
0050. yana bir siyâset başın kesgüke
ikinçi firâset köñül bérgüke
0051. ukuşluğ biliglig toña alp yürek
hazîneˆ tolulap akıtğu kerek
0052. rai‘yyetka bolsa üküş tâkati
kamuğ iş içinde bulur râhati
0053. bu kaç harfkına men kumaru saña
kodundum unıtma du‘â kıl maña
0054. baka kör kitâbnı bu térgen kişi
hünerlığ er ermiş kişiler başı
0055. bu törlüg fazâyil ukuşlar bile
ârâsteˆ ol ermiş yorımış küle
0056. bütünlük me hürmet bu zühdlığ öze
sakınuk biliglig arığlığ oza
0057. munuñki turuğlağ kuz ordu éli
tüp aslı nesebdin yorımış tili
0058. bu toğmış élindin çıkıp barğanı
kitâbnı koşupan tükel kılğanı
0059. barusın bitimiş yetürmiş nizâm
bu kâşğar élinde koşulmış temâm
0060. melikniñ öñinde okımış munı
bu tawğaç kara buğra hanlar hanı
0061. ağırlamış artuk üküş hil‘ati
kalemniñ hakı tép ukuş hürmeti
0062. bu hâs hâcib atın tegürmiş muña
munı bu öziñe yağutmış yana
0063. bu ma‘nî üçün kör ağırlar anı
yûsuf hâs hâcib tép ayurlar köni
0064. yana bu kitâbnıñ beyânın ayur
bu tört nîk şerîfler özele kılur
0065. birisi me ‘adl ol könilik öze
ikinçi bu devlet kut ikbâl tüze
0066. üçünçi hired ol ululuk bile
törtünçi kanâ‘at ve ‘âfyet bile
0067. bu tegme biriñe at urmış öñin
bu yañlığ atını atamış kédin
KUTADGU BİLİG 7
0068. ‘adilka kün toğdı ilig tép atar
anı kör meliklik kurıña tutar
0069. bu ay toldı devlet atanur köni
vezîrlık yériñe tutar kör munı
0070. hiredka atadı bu ol ögdülmiş
munı ma vezîrniñ oğlı tép témiş
0071. kanâ‘atka odğurmış atı bérür
muñar ma vezîrniñ yağukı téyür
0072. munıñ hikmeti kör bu tört neñ öze
kitâbnı tüketmiş bularnı tüze
0073. ‘arabça tejikçe kitâblar üküş
biziñ tilimizçe bu yumğı ukuş
0074. biliglig bilür ol munıñ hürmeti
ukuşluğ ukar ol bilig kıymeti
0075. bu türkçe koşuğlar tüzettim saña
okırda unıtma du‘â kıl maña
0076. barur-men ajundın eşit sen özüñ
üküş ‘ibret alğıl ma açğıl közüñ
0077. ilâhî sen ök sen tüzü yarlıka
rûzî kıl kamuğ mü’minlarka likâ
C
fihristü’l-ebvâb
0001. bâb teñri ‘azze ve celleniñ ögdisin ayur
0002. bâb yalawaçımız uluğ muhammed-i mustafâ ögdisin ayur
0003. bâb yalawaçımıznıñ tört éşleriniñ ögdisin ayur
0004. bâb yaz faslın buğra han ögdisin ayur
0005. bâb yéti yulduz on iki ükekni ayur
0006. bâb yalñuk oğlı ağırlıkı ukuş bilig birle erdükin ayur
0007. bâb til erdemin münin asığın yasın ayur
0008. bâb kitâb idisi öz ‘udrin ayur
0009. bâb edgülük kılmış ka öt saw erig tutuzur
0010. bâb bilig ukuş erdemin asığın ayur
0011. bâb kitâb atı yörügin yéme awuçğalıkın ayur
0012. bâb kılık kılınç artakı yasın ayur
0013. bâb söz başı kün toğdı ilig ‘adil sıfatın ayur
0014. bâb ay toldı kün toğdı iligke kelmişin ayur
0015. bâb ay toldı kün toğdı iligke körünmişin ayur
0016. bâb ay toldı iligke özi devlet erdükin ayur
0017. bâb devlet sıfatı kılkı irsellikin ayur
0018. bâb kün toğdı ilig ay toldıka özin belgürtmişin ayur
0019. bâb kün toğdı ‘adil sıfatı neteg erdükin ayur
0020. bâb ay toldı iligke su’âl kılmışın ayur
0021. bâb ilig cevâbı ay toldıka
0022. bâb til erdemlerin söz asığların ayur
0023. bâb ay toldı vezîr su’âli ilig cevâbı
0024. bâb sözlemekmü edgürek azu şük turmakmu
8 YUSUF HAS TAYANGU
0025. bâb kut kıwılıkın devlet irsellikin ayur
0026. bâb ay toldı oğlı ögdülmişni ötlemişin ayur
0027. bâb ay toldı iligke kumaru bitig bitimişin ayur
0028. bâb ilig ögdülmişni okıp tapuğka körünmişin ayur
0029. bâb ilig su’âli ögdülmişke
0030. bâb ögdülmiş cevâbı iligke
0031. bâb ögdülmiş iligke ukuş sıfatın ayur
0032. bâb begler negü teg kerekin ayur
0033. bâb vezîrler negü teg kerekin ayur
0034. bâb sü başlar er negü teg kerekin ayur
0035. bâb uluğ hâcib negü teg kerekin ayur
0036. bâb kapuğ başlar er negü teg kerekin ayur
0037. bâb yalawaç negü teg kerekin ayur
0038. bâb bitigçi ılımğa negü teg kerekin ayur
0039. bâb ağıçı negü teg kerekin ayur
0040. bâb aş başçısı hôn-sâlâr negü teg kerekin ayur
0041. bâb idişçiler başı şerâbdar negü teg kerekin ayur
0042. bâb tapuğçılar hakkı begler öze negü erdükin ayur
0043. bâb ilig su’âlleriñe ögdülmiş cevâbların ayur
0044. bâb kün toğdı ilig odğurmışka bitig ıdmışın ayur
0045. bâb ögdülmiş odğurmış tapa barmışın ayur
0046. bâb ögdülmiş odğurmış birle munâzara kılmışın ayur
0047. bâb ögdülmiş odğurmışnı okımışın ayur
0048. bâb dünyâ erdemin asığın yasın haber bérür
0049. bâb odğurmış ögdülmişke dünyânıñ münin ‘ayıbların ayur
0050. bâb ögdülmiş odğurmışka fânî dünyâ birle bâkî ‘ukbî kazğanğusın ayur
0051. bâb odğurmış iligke pend bitip ıdmışın ayur
0052. bâb ilig odğurmışka ikinç yolı bitig ıdmışın ayur
0053. bâb ögdülmiş odğurmış birle ikinç munâzara kılmışın ayur
0054. bâb beglerke tapınmak törüsin tokusın ayur
0055. bâb kapuğdakı er at birle negü teg tirilgüsin ayur
0056. bâb kara bodun birle negü teg katılğusın ayur
0057. bâb ‘alevîler birle neteg katılğusın ayur
0058. bâb ‘ilim âdamları birle katılmakın ayur yéme otaçılar mu‘azzimler mu‘abbirler müneccimler şâ‘irler tarığçılar igdişçiler uzlar çığaylar birle katılmak negü teg kerekin kerekmezin ayur
0059. bâb ewlik almak oğul kız igidmekni ayur
0060. bâb elig asrakılarığ neteg tutğusın ayur
0061. bâb aşka okımak hem barğu barmağusın ayur
0062. bâb aşka barsa negü teg yégüsin yémegüsin ayur
0063. bâb yumğıka okımak beyânı kılınur
0064. bâb odğurmış dünyânı yérip ‘ayıbların aytıp kanâ‘at ögmişin ayur
0065. bâb ğâfıllıktın odanmak beyânı kılınur
0066. bâb ögdülmiş odğurmışnı ziyâret üçün okığalı barmışın ayur
0067. bâb odğurmış ilig tapa kelmişin ayur
0068. bâb odğurmış iligke pend bérmişin ayur
0069. bâb ögdülmiş iligke él étgü törüsin ayur
0070. bâb ögdülmiş ökünüp tevbeka oğramışın ayur
KUTADGU BİLİG 9
0071. bâb kişilikke kişilik yanut kılmakın ayur
0072. bâb odğurmış iglig bolup ögdülmişni okımışın ayur
0073. bâb odğurmış tüş körmişin ayur
0074. bâb odğurmış tüşiñe ta‘bîr kılmışın ayur
0075. bâb odğurmış ögdülmişke pend bérmişin ayur
0076. bâb ögdülmiş iligke odğurmış iglemişin ayur
0077. bâb ögdülmiş kadaşı tapa barmışın ayur
0078. bâb ögdülmiş odğurmışka yas tutmışın ayur
0079. bâb tiriglik yawa kılmışka ökünmekin ayur
0080. bâb yûsuf çalbaşı yégitlikke ökünüp awuçğalıkın ayur
0081. bâb üdlek artakın dôstlar cefâsın ayur
0082. bâb kitâb idisi öziñe pend bérip öz ‘udrin kolur
Ç
bi-smi’llâhi’r-rahmâni’r-rahîm
I
teñri ‘azze ve celle ögdisin ayur
0001. bayat atı birle sözüg başladım
törütgen égidgen keçürgen idim
0002. üküş ögdi birle tümen miñ senâ
uğan bir bayatka añar yok fenâ
0003. yağız yér yaşıl kök kün ay birle tün
törütti halâyık öd üdlek bu kün
0004. tiledi törütti bu bolmış kamuğ
bir ök bol tédi boldı kolmış kamuğ
0005. kamuğ barça muñluğ törütülmişi
muñı yok idi bir añar yok éşi
0006. ay erklig uğan meñü muñsuz bayat
yaramaz seniñdin adınka bu at
0007. uluğluk saña ol bedüklük saña
seniñdin adın yok saña tuş teñe
0008. aya bér birikmez saña bir adın
kamuğ aşnuda sen sen öñdün kédin
0009. sakışka katılmaz seniñ birlikiñ
tüzü neñke yetti bu erkliglikiñ
0010. séziksiz bir ök sen ay meñü eçü
katılmaz karılmaz sakışka seçü
0011. ay iç taş biligli ay hakku’l-yakîn
közümde yırak sen köñülke yakın
0012. barıñ belgülüg sen kün ay teg yaruk
neteglikke yetgü köñül ögde yok
0013. ne ersedin ermez seniñ birlikiñ
ne erselerig sen törüttiñ seniñ
10 YUSUF HAS TAYANGU
0014. kamuğ sen törüttüñ ne erselerig
yokadur ne erse sen ök sen tirig
0015. törütgen barıña törütmiş tanuk
törümiş iki bir tanukı anuk
0016. anıñ okşağı yok azu meñzegi
neteglikke yetmez halâyık ögi
0017. yorımaz ne yatmaz udımaz oduğ
ne meñzeg ne yañzağ kötürmez boduğ
0018. kédin öñdün ermez ne soldın oñun
ne astın ne üstün ne otru orun
0019. orun ol törütti orun yok añar
anıñsız orun yok bütün bol muñar
0020. ay sırka yakın ay köñülke ediz
tanuk ol saña barça sûret bediz
0021. törüttüñ tümen miñ bu sansız tirig
yazı tağ teñiz kötki oprı yirig
0022. yaşıl kök bezediñ tümen yulduzun
kara tün yaruttuñ yaruk kündüzün
0023. uçuğlı yorığlı tınığlı neçe
tirilgü seniñdin bulup yér içe
0024. ediz ‘arşta altın serâka tegi
tüzü barça muñluğ saña ay idi
0025. ayâ birke bütmiş tiliñ birle ög
köñül bütti şeksiz amul tutğıl ög
0026. neteglikke kirme küdezgil köñül
barıña bütün bolğıl amrul amul
0027. kalı kançaka kirme tutğıl özüñ
kalı kançasız bil uzatma sözüñ
0028. ay muñsuz idim sen bu muñluğ kuluğ
suyurkap keçürgil yazukın kamuğ
0029. sañar ok sığındım umınçım saña
muñadmış yérimde elig tut maña
0030. sewüg sawçı birle kopurğıl méni
elig tuttaçı kıl könilik küni
0031. tüzü tört éşiñe tümen miñ selâm
tegürgil kesüksüz tutaşı ulam
0032. uluğ künde körkit olarnıñ yüzin
elig tuttaçı kılğıl edgü sözin
0033. séni erdüküñ teg ögümez özüm
séni senmet öggil kesildi sözüm
KUTADGU BİLİG 11
II
yalawaç ‘aleyhi’s-selâm ögdisin ayur
0034. sewüg sawçı ıdtı bağırsak idi
bodunda talusı kişide kedi
0035. yula erdi halkka karañku tüni
yaruklukı yadtı yaruttı séni
0036. okıçı ol erdi bayattın saña
sen ötrü köni yolka kirdiñ toña
0037. atasın anasın yuluğ kıldı ol
tilek ümmet erdi ayu bérdi yol
0038. künün yémedi kör tünün yatmadı
séni koldı rabda adın kolmadı
0039. séni koldı tün kün bu emgek bile
anı ög sen emdi sewinçin tile
0040. kamuğ kadğusı erdi ümmet üçün
kutulmak tiler erdi râhat üçün
0041. atada anada bağırsak bolup
tiler erdi tutçı bayattın kolup
0042. bayat rahmeti erdi halkı öze
kılınçı silig erdi kılkı tüze
0043. tüzün erdi alçak kılınçı silig
uwutluğ bağırsak akı kéñ elig
0044. yağız yér yaşıl kökte erdi küsüş
añar bérdi teñri ağırlık üküş
0045. başı erdi öñdün kamuğ başçıka
kédin boldı tamğa kamuğ sawçıka
0046. köñül badım emdi anıñ yolıña
sewip sözi tuttum bütüp kavlıña
0047. ilâhî küdezgil meniñ köñlümi
sewüg sawçı birle kopur kopğumı
0048. kıyâmette körkit tolun teg yüzin
elig tuttaçı kıl ilâhî özin
III
tört sahâbeniñ ögdisin ayur
0049. anıñ tört éşi ol awıñu körüp
kéñeşçi bular erdi birle turup
0050. iki kadın erdi küdegü iki
bular erdi üdrüm bodunda yégi
0051. ‘atîk erdi aşnu kamuğda oza
bayatka bütügli köñül til tüze
0052. yuluğ kıldı mâlı teni cânını
yalawaç sewinçi tiledi köni
12 YUSUF HAS TAYANGU
0053. basa fârûk erdi kişi üdrümi
tili köñli bir teg bodun ködrümi
0054. bu erdi basutçı köni dînka kök
şerî‘at yüzindin kiterdi eşük
0055. basa ‘usmân erdi uwutluğ silig
kişide üdürmiş akı kéñ elig
0056. fidâ kıldı barın neñin hem özin
yalawaç añar bérdi iki kızın
0057. ‘alî erdi munda basakı talu
kür ersig yüreklig meñesi tolu
0058. akı erdi elgi yüreki tedük
biliglig sakınuk kör atı bedük
0059. bular erdi dîn hem şerî‘at köki
bular yüdti kâfir munâfık yüki
0060. bu tört éş maña tört tadu teg-turur
tüzülse tadu çın tiriglik bolur
0061. meniñdin bularka üküş miñ selâm
tegürgil idim sen kesüksüz ulam
0062. olarnı meniñdin sewindür tuçı
uluğ künde kılğıl elig tuttaçı
IV
yaruk yaz faslın uluğ buğra han ögdisin ayur
0063. toğardın ese keldi öñdün yéli
ajun étgüke açtı uştmah yolı
0064. yağız yér yıpar toldı kâfûr kitip
bezenmek tiler dünyâ körkin itip
0065. irinçig kışığ sürdi yazkı esin
yaruk yaz yana kurdı devlet yasın
0066. yaşık yandı bolğay yana ornıña
balık kudrukındın kozı burnıña
0067. kurımış yığaçlar tonandı yaşıl
bezendi yipün al sarığ kök kızıl
0068. yağız yér yaşıl torku yüzke badı
hıtay arkışı yadtı tawğaç edi
0069. yazı tağ kır oprı töşendi yadıp
itindi kolı kaşı kök al kedip
0070. tümen tü çéçekler yazıldı küle
yıpar toldı kâfûr ajun yıd bile
0071. sabâ yéli koptı karanfil yıdın
ajun barça bütrü yıpar burdı kin
0072. kaz ördek kuğu kıl kalıkığ tudı
kakılayu kaynar yokaru kodı
KUTADGU BİLİG 13
0073. kayusı kopar kör kayusı konar
kayusı çapar kör kayu suw içer
0074. kökiş turna kökte ünün yañkular
tizilmiş titir teg uçar yélgürer
0075. ular kuş ünin tüzdi ünder işin
silig kız okır teg köñül bérmişin
0076. ünin ötti keklik küler katğura
kızıl ağzı kan teg kaşı kap kara
0077. kara çumğuk ötti sata tumşukın
üni oğlağu kız üni teg yakın
0078. çéçeklikte sandwaç öter miñ ünün
okır sûr-ı ‘ibrî tünün hem künün
0079. elik külmiz oynar çéçekler öze
sığun muyğak ağnar yorır tép keze
0080. kalık kaşı tügdi közi yaş saçar
çéçek yazdı yüz kör küler katğurar
0081. bu üdte ajun öz öziñe bakıp
küwenip sewinip ediñe bakıp
0082. életü maña açtı dünyâ sözin
ayu körmediñmü bu hakan yüzin
0083. udır erdiñ erse tur aç emdi köz
eşitmediñ erse eşit ménde söz
0084. tümen yılda berü tul erdim tulas
bu tul tonı suçlup ürüñ kedtim as
0085. bezendim begim boldı hakan uluğ
ötündüm munu kolsa cânım yuluğ
0086. bulıt kökredi urdı nevbet tuğı
yaşın yaşnadı tarttı hakan tîğı
0087. biri kında çıktı sunup él tutar
biri küsi çawı ajunka yeter
0088. ajun tuttı tawğaç uluğ buğra han
kutadsu atı bérsü iki cihân
0089. ay dîn ‘izzi devletka nâsir mu‘în
ay milletka tâc ay şerî‘atka dîn
0090. bayat bérdi barça tilemiş tilek
bayat ok bolu bérsü arka yölek
0091. ay dünyâ cemâli uluğlukka körk
ay mülketka nûr ay yayığ kutka örk
0092. bolu bérdi ewren ilig bérdi taht
tuta bérsü teñri bu taht birle baht
0093. ajun tındı ornap bu hakan öze
anın ıdtı dünyâ tañuklar tüze
14 YUSUF HAS TAYANGU
0094. esîrdin keligli kalık kuşları
kayu rây-ı hindî kayu kaysarı
0095. öger atın ündep ünin türtüşüp
küwenç birle awınur sewinçke tuşup
0096. bu törlüg çéçek yérde munça bediz
yazı tağ kır oprı yaşıl kök meñiz
0097. kayusı yıdı birle tapnur tapuğ
kayu körk meñiz birle açtı kapuğ
0098. kayusı elig sundı tütsüg tutar
kayu büvkirer kin ajun yıd kopar
0099. kayusı toğardın tutar miñ tañuk
kayusı batardın tapuğçı anuk
0100. tapuğka kelip kut kapuğda-turur
kapuğda turuğlı tapuğda-turur
0101. bu yañlığ tapuğka itindi ajun
yağı boynı egdi kötürdi özün
0102. ajunda çawı bardı hakan küsi
körümegli közlerde kitti usı
0103. ajun inçke tegdi tüzüldi törü
törü birle atın kopurdı örü
0104. akı sûretin kim köreyin tése
kelip körsü hakan yüzini usa
0105. cefâsız vefâlığ tilese kutun
yüzi kör kılınçı vefâ ol bütün
0106. asığ kolsa barça özüñ yassızın
berü kel tapuğ kıl köñül bér isin
0107. tüzün kılkı alçak bağırsak köñül
köreyin tése kel munı kör amul
0108. ay edgü kılınç aslı edgü uruğ
ajun kalmasunı siziñsiz kuruğ
0109. bayat bérdi devlet ay terken kutı
anıñ şükri kılğu okıp miñ atı
0110. idi kéçki söz ol meselde kelir
ata ornı atı oğulka kalır
0111. ata ornı kaldı atı ma bile
adın ma takı bolsu miñ miñ ula
0112. talu neñ tañuk tuttı miñ miñ elig
munu kıl tañukı kutadğu bilig
0113. olarnıñ tañukı kelir hem barır
meniñ bu tañuk boldı meñü kalır
0114. neçe térse dünyâ tüker alkınur
bitise kalır söz ajun tezginür
KUTADGU BİLİG 15
0115. kitâbka bitindi bu hakan atı
bu at meñü kaldı ay terken kutı
0116. ya rab üste devlet tükel kıl tilek
kamuğ işte bolğıl sen arka yölek
0117. sewerin esen tut yağısın kötür
sewinçin tolu tut sakınçın kotur
0118. yağa tursu yağmur yazılsu çéçek
kurımış yığaçtın salınsu küjek
0119. bolu bérsü ewren tuçı ewrilü
kodı bolsu düşmân başı kavrılu
0120. yağız yér bakır bolmağınça kızıl
ya otta çéçek önmeginçe yaşıl
0121. tirilsüni terken kutı miñ kutun
telinsüni körmez karakı otun
0122. takı ma negü erse ârzû tilek
bayat ok bolu bérsü arka yölek
0123. sewinçin awınçın küwençin éli
aşasu yaşasunı lukmân yılı
V
yéti yulduz on iki ükekni ayur
0124. bayat atı birle sözüg başladım
törütgen igidgen keçürgen idim
0125. törütti tilek teg tüzü ‘âlemığ
yaruttı ajunka künüg hem ayığ
0126. yarattı kör ewren tuçı ewrilür
anıñ birle tezginç yéme tezginür
0127. yaşıl kök yarattı öze yulduzı
kara tün törütti yaruk kündüzi
0128. bu kökteki yulduz bir ança bezek
bir ança kulavuz bir ança yezek
0129. bir ança yarutmış halâyıkka ol
bir ança kulavuz bulur yitse yol
0130. kayusı örürek kayusı kodı
kayusı yarukrak kayu eksüdi
0131. bularda eñ üstün sekentir yorır
iki yıl sekiz ay bir ewde kalır
0132. anıñda basa boldı ikinç oñay
bir ewde kalır on adın iki ay
0133. üçünçi kürüd keldi köksün yorır
kayuka bu baksa yaşarmış kurır
0134. yaşık boldı törtinç yaruttı ajun
yakışsa yarutur bakışsa özün
16 YUSUF HAS TAYANGU
0135. sewüg yüz urundı béşinçi sewit
sewe baktı erse sen özni awıt
0136. basa keldi ârzû tilek ârzûlar
kayuka yağuşsa añar öz ular
0137. bularda eñ altın bu yalçık yorır
yaşık birle utru bakışsa tolır
0138. on iki ükek ol bularda adın
kayu iki ewlig kayu birke in
0139. kozı yazkı yulduz basa ud kelir
erentir kuçık birle sançu yorır
0140. kür arslan bile koşnı buğday başı
basa ülgü boldı çadan ya işi
0141. basa keldi oğlak könek hem balık
bular tuğdı erse yarudı kalık
0142. üçi yazkı yulduz üçi yaykı bil
üçi küzki yulduz üçi kışkı bil
0143. üçi ot üçi suw üçi boldı yél
üçi boldı toprak ajun boldı él
0144. bularda birisi biriñe yağı
yağıka yağı ıdtı kesti çoğı
0145. karışmaz yağılar yaraştı için
körüşmez yağılar kötürdi öçin
0146. itigli bayatım ite bérdi öz
ite bérdi tüzdi yaraşturdı tüz
0147. basa aydım emdi munu yalñukuğ
ağırlıkı boldı bilig ög ukuğ
VI
yalñuk oğlanı ağırlıki bilig ukuş birle erdükin ayur
0148. törütti üdürdi seçü yalñukuğ
añar bérdi erdem bilig ög ukuğ
0149. köñül bérdi hem me yorıttı tilig
uwut bérdi kılk hem kılınçı silig
0150. bilig bérdi yalñuk bedüdi bu kün
ukuş bérdi ötrü yazıldı tügün
0151. bayat kimke bérse ukuş ög bilig
üküş edgülükke uzattı elig
0152. biligni bedük bil ukuşnı uluğ
bu iki bedütür üdürmiş kuluğ
0153. bu sözke tanukı munu keldi söz
bu sözni eşitgil sözüg munda üz
0154. ukuş kayda bolsa uluğluk bulur
bilig kimde bolsa bedüklük alur
KUTADGU BİLİG 17
0155. ukuşluğ ukar ol biliglig bilir
biligli ukuğlı tilekke tegir
0156. bilig ma‘nîsi bil negü tér bilig
bilig bilse ötrü yırar erde ig
0157. biligsiz kişi barça iglig bolur
igig emlemese kişi terk ölür
0158. yorı ay biligsiz igiñni ota
biligsiz otın sen ay bilge kuda
0159. ukuş ol burunduk anı yetse er
tilekke tegir ol tümen ârzû yér
0160. ukuş bolsa erke kör asğı üküş
bilig bilse ötrü bolur er küsüş
0161. ukuş birle işler kamuğ iş küdüg
bilig birle bekle bu bulmış üdüg
VII
til erdemin münin asığın yasın ayur
0162. ukuşka biligke bu tılmaçı til
yaruttaçı erni yorık tilni bil
0163. kişig til ağırlar bulur kut kişi
kişig til uçuzlar barır er başı
0164. til arslanturur kür éşikte yatur
ayâ ewlig er sak başıñnı yéyür
0165. tilin emgemiş er negü tér eşit
bu söz işke tutğıl özüñe iş it
0166. méni emgetür til idi ök telim
başım kesmesüni keseyin tilim
0167. sözüñni küdezgil başıñ barmasun
tiliñni küdezgil tişiñ sınmasun
0168. biliglig bilig bérdi tilke bışığ
ayâ til idisi küdezgil başığ
0169. esenlik tilese seniñ bu özüñ
tiliñde çıkarma yarağsız sözüñ
0170. bilip sözlese söz biligke sanur
biligsiz sözi öz başını yéyür
0171. üküş sözde artuk asığ körmedim
yana sözlemişte asığ bulmadım
0172. üküş sözleme söz birer sözle az
tümen söz tügünin bu bir sözde yaz
0173. kişi söz bile koptı boldı melîk
üküş söz başığ yérke kıldı kölik
0174. üküş sözlese yañşadı tér bilig
yana sözlemese ağın tér tilig
18 YUSUF HAS TAYANGU
0175. kalı mundağ erse yorık utru ur
yorık utru ursa kişig yoklatur
0176. tilig ked küdezgil küdezildi baş
sözüñni kısurğıl uzatıldı yaş
0177. til asğı telim bar yası ma üküş
ara ögdilür til ara miñ söküş
0178. kalı mundağ erse bilip sözle söz
sözüñ bolsu közsüz karağuka köz
0179. biligsiz karağu-turur belgülüg
yorı ay biligsiz bilig al ülüg
0180. toğuğlı ölür kör kalır belgü söz
sözüñ edgü sözle özüñ ölgüsüz
0181. iki neñ bile er karımaz özi
bir edgü kılınçı bir edgü sözi
0182. kişi tuğdı öldi sözi kaldı kör
özi bardı yalñuk atı kaldı kör
0183. tiriglik tilese özüñ ölmegü
kılınçıñ sözüñ edgü tut ay bügü
0184. tilig ögdüm ança ara söktüküm
tilekim söz erdi saña yördüküm
0185. kamuğ sözni yığsa ukuş taplamaz
kerek sözni sözler kişi kizlemez
0186. sözüm oğluma sözledim men toña
oğul minde altın maña ne teñe
0187. saña sözledim men sözüm ay oğul
saña bérdi bu pend özüm ay oğul
0188. kümüş kalsa altun meniñdin saña
anı tutmağıl sen bu sözke teñe
0189. kümüş işke tutsa tüker alkınur
sözüm işke tutsa kümüş kazğanur
0190. kişidin kişike kumaru söz ol
kumaru sözüg tutsa asğı yüz ol
0191. bu kün tügme kaşıñ ay bilge bügü
özüm ‘udrin aysa yéme eymenü
VIII
kitâb idisi öz ‘udrin ayur
0192. tilekim söz erdi ay bilge bügü
kédin keldeçike özüm sözlegü
0193. ukuş keldi utru ayur bütrü kör
sözüñ bolsa yañluk saña bolğa kor
KUTADGU BİLİG 19
0194. bodun tili yawlak séni sözlegey
kişi kılkı kirtüç etiñni yégey
0195. baka kördüm erse yinik boldı yük
özüm aydı sözle sözüñ barı tök
0196. negülük tése sen ayayın saña
eşitgil sözümni ay ersig toña
0197. bu yalñuk atı boldı yalñluk üçün
bu yalñluk uruldı bu yalñuk üçün
0198. yañılmaz kişi kim ayu bér maña
yañılmış tümen miñ ayayın saña
0199. biliglig idi az biligsiz üküş
ukuşsuz üküş bil ukuşluğ küsüş
0200. biligsiz biligligke boldı yağı
biligsiz biligligke kıldı çoğı
0201. kişide kişi adrukı bar telim
bu adruk biligdin ayur bu tilim
0202. biligligke sözledim uş bu sözüm
biligsiz tilini bilümez özüm
0203. biligsiz bile hîç sözüm yok meniñ
ay bilge özüm uş tapuğçı seniñ
0204. sözüm sözlemişke saña eymenü
özüm ‘üdri koldı saña uş munu
0205. sözüg sözledeçi azar hem yazar
ukuşluğ eşitse oñarur tüzer
0206. burundukluğ ol söz téve burnı teg
barur kança yetse titir boynı teg
0207. bilig sözledeçi kişi bar üküş
anı bildeçi er maña ked küsüş
0208. kamuğ edgülükler bilig asğı ol
bilig birle buldı mesel kökke yol
0209. bilig birle sözle kamuğ sözni sen
biligin bedük bil kamuğ özni sen
0210. yaşıl köktin éndi yağız yérke söz
sözi birle yalñuk ağır kıldı öz
0211. kişi köñli tüpsüz teñiz teg-turur
bilig yinçü sanı tüpinde yatur
0212. teñizdin çıkarmasa yinçü kişi
kerek yinçü bolsun kerek say taşı
0213. yağız yér katındakı altun taş ol
kalı çıksa begler başında tuş ol
0214. biliglig çıkarmasa bilgin tilin
yarutmaz anıñ bilgi yatsa yılın
20 YUSUF HAS TAYANGU
0215. ukuşlı biligli idi edgü neñ
kalı bulsa işlet uçup kökke teñ
0216. negü tér eşitgil bu él kend begi
ukuşka biligke yetürmiş ögi
0217. ajun tutğuka er ukuşluğ kerek
bodun basğuka ög kerek hem yürek
0218. ukuş birle tuttı ajun tutğuçı
bilig birle bastı bodun basğuçı
0219. ajunka apa énmişinde berü
ukuşluğ uru keldi edgü törü
0220. kayu üdte erse bu künde burun
biligligke tegdi bedükrek orun
0221. ukuş birle eslür kişi artakı
bilig birle süzlür bodun bulğakı
0222. bu ikin itümese kodğıl bilig
kılıçka tegürgil sen ötrü elig
0223. bügü bilge begler bodunka başı
kılıç birle itmiş biligsiz işi
0224. ajun tutğuka er ukuş bilse ked
bodun basğuka er bilig bilse ked
0225. bu iki birikse bolur er tükel
tükel er ajunuğ temâm yér tükel
0226. apañ iki ajun kolur erse sen
otı edgülük ol kılur erse sen
0227. kalı edgü bolmak tilese özüñ
yorı edgülük kıl kesildi sözüñ
0228. kişi meñü bolmaz bu meñü atı
anın meñü kaldı bu edgü atı
0229. özüñ meñü ermez atıñ meñü ol
atıñ meñü bolsa özüñ meñü ol
IX
edgülük kılmak ögdisin asığlıkin ayur
0230. kalı bolsa elgiñ bodunka uzun
kamuğ edgülük kıl kılınçın sözün
0231. yégitlik kaçar ol tiriglik uçar
bu tüş teg ajundın özüñ terk keçer
0232. tiriglikni mün kıl asığ edgülük
yarın bolğa edgü yégü kedgülük
0233. negü tér eşitgil kişi edgüsi
yorıp tın tokığlı âhır ölgüsi
0234. ajunda ne yañlığ eren tuğdı kör
bir ança yorıdı yana öldi kör
KUTADGU BİLİG 21
0235. kerek beg kerek kul ne edgü isiz
özi öldi erse atı kaldı iz
0236. saña teg,di emdi kezigçe orun
kamuğ edgülük kıl sen edgü burun
0237. tirig ölgü âhır töşeñü yérig
kişi ölse edgün kör atı tirig
0238. iki törlüg at ol bu tilde yorır
bir edgü bir isiz ajunda kalır
0239. isizke söküş edgü ögdi bulur
özüñke baka kör kayusın kolur
0240. özüñ edgü bolsa atıñ ögdilig
kalı bolsa isiz söküş ây silig
0241. söküşlüg nelük boldı zahhâk otun
nelük ögdi buldı ferîdûn kutun
0242. biri edgü erdi anı ögdiler
biri isiz erdi anı söktiler
0243. isizmü saña yég azu edgümü
söküşmü kolur sen azu ögdimü
0244. kayusın tilese üdürgil birin
isiz edgü bolsa ökünme yarın
0245. muñar meñzetür söz sınamış kişi
sınamış kişi bildi él kün işi
0246. kişi edgü atın kör, alkış bulur
atıkmış isiz ölse karğış bulur
0247. neçe me sınadım isiz kılğuçı
kite bardı künde üzüldi küçi
0248. neçe kördüm erse isizler işi
ozu bolmadı ay biliglig kişi
0249. isizlik ot ol ot küyürgen bolur
yolında keçig yok öyülgen ütülgen] bolur
0250. körü tursa bizde oza barğuçı
kara tut ya begler ajun tutğuçı
0251. bularda kayu buldı erse bilig
olar urmış üd kün ajunka elig
0252. bilig kimde erse ajun begleri
törü edgü urmış kişi yégleri
0253. bu kün me kim edgü atansa kişi
olar boldı aşnu ol edgü başı
0254. bügü beg kim erse biligke yakın
biliglig kişig kılmış özke yakın
0255. elig urmış işke bakıp işlemiş
bilig işke tutmış bodun başlamış
22 YUSUF HAS TAYANGU
0256. élin itmiş ötrü bayumış kara
kara baylıkın kılmış özke tura
0257. atı edgü bolmış atanmış akı
akı ölse atı tirig tép okı
0258. ölürin bilip kılmış özke itig
bitip kodmış atın tirigke bitig
0259. bu kün kim okısa olarığ bilir
añar ötkünür andın edgü kelir
0260. negü bar ajunda biligde küsüş
biligsiz tése erke körksüz söküş
0261. negü tér eşitgil biliglig kişi
ajunda sınayu yetilmiş yaşı
0262. biligsizke törde orun bolsa kör
bu tör élke sandı ilig buldı tör
0263. kalı bilgeke tegse élde orun
ol él boldı törde takı ked burun
0264. biligke-turur bu ağırlık kamuğ
ajunka kerek tör kerek él kapuğ
0265. iki törlüg ol kör bu aslı kişi
biri beg biri bilge yalñuk başı
0266. anıñda naru barça yılkı sanı
tilese munı tut tilese anı
0267. sen emdi kayu sen maña ay aça
ikide biri bol üçünçte kaça
0268. kılıç aldı biri bodunuğ tüzer
kalem aldı biri yorık yol süzer
0269. olardın kalu keldi edgü törü
kumaru-turur tegse koprur örü
0270. ölügdin tirigke kumaru söz ol
kumaru sözüg tutsa asğı yüz ol
0271. biligsiz karağu-turur belgülüg
ây közsüz karağu bilig al ülüg
0272. kişi körki söz ol bu söz ök telim
yorı edgü sözlüg kişig ög tilim
0273. mesel keldi türkçe muñar meñzetür
anı sözledim men munu yañzatur
0274. ukuş körki til ol bu til körki söz
kişi körki yüz ol bu yüz körki köz
0275. tili birle yalñuk sözi sözlenür
sözi yakşı bolsa yüzi suwlanur
0276. körü barsa emdi bu türk begleri
ajun beglerinde bular yégleri
KUTADGU BİLİG 23
0277. bu türk beglerinde atı belgülüg
toña alp er erdi kutı belgülüg
0278. bedük bilgi birle üküş erdemi
biliglig ukuşluğ bodun ködrümi
0279. ne üdrüm ne ködrüm ne ersig eren
ajunda tétig er yédi bu cihân
0280. tejikler ayur anı efrasiyâb
bu efrasiyâb tuttı éller talap
0281. idi artuk erdem kerek ög bilig
ajun tutğuka ötrü sunsa elig
0282. tejikler bitigde bitimiş munı
bitigde yok erse kim ukğay anı
0283. idi yakşı aymış azığlığ kür er
azığlığ eren berk tügünler yazar
0284. miñ erdem kerek bu cihân tutğuka
kür arslan kerek bu kulan basğuka
0285. ajunçıka erdem kerek miñ tümen
anın tutsa él kün kiterse tuman
0286. kılıç ursa bıçsa yağı boynını
törü birle tüzse éli bodnını
X
bilig ukuş erdemin asığın ayur
0287. tilekim söz erdi ay bilge bügü
ukuşuğ biligig özüm sözlegü
0288. ukuş ol yula teg karañku tüni
bilig ol yarukluk yaruttı séni
0289. ukuşun ağar ol biligin bedür
bu iki bile er ağırlık körür
0290. muñar bütmese kör bu nûşîn revân
ukuş közi birle yaruttı cihân
0291. törü tüz yorıttı bayudı bodun
atın edgü kıldı ol edgü üdün
0292. mañar tegdi mundağ biliglig sözi
tamudın yırar tép tamuğluk özi
0293. kiçig oğlanığ kör ukuşka ulam
yaşı yetmeginçe yorımaz kılâm
0294. ukuşluğ kişi kör karısa munar
ukuş kitti tép hem kalem me tınar
0295. kalı télve ursa kör ölse kişi
ölüm yok añar hem birilmez şişi
0296. negülük tése sen ukuşsuz-turur
ukuşsuz kişiler ülügsüz-turur
24 YUSUF HAS TAYANGU
0297. ukuşka-turur bu ağırlık itig
ukuşsuz kişi bir awuçça tetig
0298. körü barsa yakşı ayur bu sözüg
ukuşsuz biligsiz bedütmez özüg
0299. körü barsa barça urur bu kedük
ukuşluğ biliglig kör aslı ked ök
0300. ukuş bolsa aslı bolur bolsa er
bilig bolsa beglik kılur kılsa er
0301. kimiñde ukuş bolsa aslı bolur
kayuda bilig bolsa beglik bulur
0302. yağız yér öze yalñuk oğlı elig
kötürdi kamuğka yetürdi bilig
0303. ukuş birle aslı atanur kişi
bilig birle begler iter él işi
0304. tümen miñ tü erdem üküş ögdiler
ukuş birle kılmış üçün ögdiler
0305. ukuş azın azlanma asğı üküş
bilig azın azlanma erke küsüş
0306. bu tört neñ azın azka tutma negü
bügü sözlemiş söz eşitgü ögü
0307. bu törtte biri ot birisi yağı
üçünçi ig ol kör tiriglik ağı
0308. basası bilig ol bularda biri
bu tört neñ uçuz tutma yüksek töri
0309. bu tegme biri asğı yası telim
kayusı bérim teg kayusı alım
0310. bilig kîmyâ teg ol neñ irklü-turur
ukuş ordusı ol neñ üglü-turur
0311. yıparlı biligli teñi bir yañı
tutup kizlese bolmaz özde öñi
0312. yıpar kizlese sen yıdı belgürer
bilig kizlese sen tilig ülgüler
0313. bilig baylık ol bir çığay bolğusuz
tegip oğrı tevlig anı alğusuz
0314. kişen ol kişike bilig hem ukuş
kişenlig yarağsızka barmaz üküş
0315. sewügrek atın er kişenlig tutar
kereklig atın kör küdezlig tutar
0316. kişenlig küremez kerekçe yorır
tuşağlığ yıramaz tilekçe barır
0317. ukuş ol saña edgü andlığ adaş
bilig ol saña ked bağırsak kadaş
KUTADGU BİLİG 25
0318. biligsizke bilgi kılınçı yağı
adın bolmasa tap bu iki çoğı
0319. muñar meñzetü keldi türkçe mesel
okığıl munı sen köñül ögke al
0320. ukuşluğ kişi,ke iş,i tap ukuş
biligsiz kişi,ke atı tap söküş
0321. biligligke bilgi tükel ton aş ol
biligsiz kılınçı yawuz koldaş ol
0322. ukuşluğ ked er öwke özdin yırat
biliglig beg er buşma edgü kıl at
0323. bu iki bile işke yakma iwe
kalı yaksa kıldıñ tiriglik yawa
0324. ökünçlüg bolur tutşı öwke işi
yazukluğ bolur işte buşsa kişi
0325. amulluk kerek erke kılkı oñay
örüglük kerek begke tuğsa kün ay
0326. tüzünlük kerek hem siliglik kerek
ukuşluğ kerek hem biliglig kerek
0327. ukuşluğ kerek ked üdürse kişig
biliglig kerek ked bütürse işig
0328. yarağlığ yarağsıznı titrü körüp
kereklig kereksizni kirtü sorup
0329. adırsa üdürse seçe bilse öz
kamuğ iş içinde yitig tutsa köz
0330. bolur ötrü işler bütün hem bışığ
biliglig kişiler bışığ yér aşığ
0331. tilekke tegir ol bu yañlığ kişi
ikigü ajunda itiglig işi
0332. buşaklık bile erke öwke yawuz
bu iki bile tutçı emger et öz
0333. eşitgil negü tér bügü bilge teñ
bu söz işke tutğıl ayâ kızğu eñ
0334. buşı bolsa yalñuk biligsiz bolur
kalı öwke kelse ukuşsuz kılur
0335. buşılık yawuz erke éltür bilig
otunluk kılur buşsa kılkı silig
0336. eşitgil negü tér biliglig kişi
biliglig sözi çın sewüg cân tuşı
0337. bu bir kaç neñ ol kör kişike yawuz
munı kılsa yalñuk alıkar et öz
0338. bularda birisi bu til yalğanı
munıñda basası sözüg kıyğanı
26 YUSUF HAS TAYANGU
0339. üçünçi takı bir bor işçe sewe
séziksiz bu er boldı birtem yawa
0340. takı biri erke bu arkuk kılınç
bu arkuk kılnçlığka bolmaz sewinç
0341. yana bir arığsız bu kılkı otun
kişiler ewinde bu koprur tütün
0342. yana bir tili él buşı öwkelig
ulıtur kişig sökse açsa tilig
0343. bu kaç neñ birikse biregü öze
anıñdın yırar ol ıduk kut teze
0344. bolu bérmez ewren başı tezginür
anıñ birle kılkı yañı tezginür
0345. yorı edgülük kıl ay edgü kişi
itiglig bolur tutçı edgü işi
0346. negü tér eşit emdi kılkı silig
sınayu tegip élke sunmış elig
0347. karımaz bu edgü neçe yıllasa
isizlik edikmez neçe edlese
0348. yaşı kısğa isiz ökünçün karır
uzun yaşlığ edgü ökünçsüz yorır
0349. tilekin bulur edgü künde yañı
isizniñ küniñe miñ artar muñı
XI
kitâb atı yörügin yéme awuçğalıkın ayur
0350. kitâb atı urdum kutadğu bilig
kutadsu okığlıka tutsu elig
0351. sözüm sözledim men bitidim bitig
sunup iki ajunnı tutğu elig
0352. kişi iki ajunnı tutsa kutun
kutadmış bolur bu sözüm çın bütün
0353. bu kün toğdı ilig tédim söz başı
yörügin ayayın ey edgü kişi
0354. basa aydım emdi bu ay toldını
anıñdın yaruyur ıduk kut küni
0355. bu kün toğdı tégli törü ol köni
bu ay toldı tégli kut ol kör anı
0356. basa aydım emdi kör ögdülmişig
ukuş atı ol bu bedütür kişig
0357. anıñda basası bu odğırmış ol
munı ‘âkibet tép özüm yörmiş ol
0358. bu tört neñ öze sözledim men sözüg
okısa açılğay yitig kıl közüg
KUTADGU BİLİG 27
0359. sewinçin yorığlı ay edgü yégit
sözümni yawa kılma köñlün eşit
0360. katığlan yañılma könilik yolın
yégitlik yawa kılma asğın alın
0361. küsüş tut yégitlik keçer sénde terk
kaçar bu tiriglik neçe tutsa berk
0362. seniñde bar erken yégitlik küçi
yawa kılma tâ‘at tapuğ kıl tuçı
0363. küser-men yégitlikke öknür özüm
ökünçüm asığ yok keser-men sözüm
0364. kimiñ kırkta keçse tiriglik yılı
esenleşti erke yégitlik tili
0365. tegürdi maña elgin elig yaşım
kuğu kıldı kuzğun tüsi teg başım
0366. okır emdi altmış mañar kel téyü
busuğ bolmasa bardım emdi naru
0367. kimiñ yaşı altmış tüketse sakış
tatığ bardı andın yayı boldı kış
0368. otuz yığmışın yandru aldı elig
negü kılğay altmış tegürse elig
0369. negü kıldım erki elig men saña
nelük türdüñ emdi bu öç kek maña
0370. tatığ erdi barça yégitlik işim
ağu kıldı emdi maña yér aşım
0371. bodum erdi ok teg köñül erdi ya
köñül kılğu ok teg bodum boldı ya
0372. yégitlik negü yığdı erse maña
karılık kalıp aldı kelgey saña
0373. ayâ çezgüçi kel méni çezgüle
yıl ay tutğunı boldum emgek bile
0374. kişensiz külündi mañumaz adak
tünerdi yarumaz körügli karak
0375. tatığ bardı öçti kuruğsak otı
yıradı meniñdin yégitlik atı
0376. odunğıl ay kökçin ölümke anun
bu keçmiş künüñke sığıt kıl ünün
0377. keçip bardı üd kün yawalık bile
bu kalmış künüñ birle ‘udrüñ tile
0378. ay muñsuz idim meñü tutçı tirig
ölümke törüttüñ bu sansız tirig
0379. tiler-men seniñdin du‘âm bu sözün
tirig tutğıl ança yaşım kıl uzun
28 YUSUF HAS TAYANGU
0380. seniñdin kolup küç bu söz başladım
tükel kılğuka küç sen ök bir idim
0381. tilim tınma öggil yaratığlını
yarağsıznı méndin yıratığlını
0382. üdürdi törütti yaruttı köñül
köni yol öze tuttı köñlüm amul
0383. karañkuda erdim yaruttı tünüm
tünerikte erdim toğurdı künüm
0384. azıp yügrür erdim ayu bérdi yol
küyer erdim otka küdezmese ol
0385. üdürdi adırdı kötürdi méni
azuklar yolındın kiterdi méni
0386. köñülüg bezedi yarukluk bile
tilimni bezedi tanukluk bile
0387. köñül bérdi köz hem ukuş ög bilig
aça bérdi sözüm yorıttı tilig
0388. habîb sewer yolı méni yetteçi
ol ok sawçı bolsu elig tuttaçı
0389. bu barça idim fazlı erdi kamuğ
ağırladı mén teg tapuğsuz kuluğ
0390. munıñ şükri emdi neteg öteyin
tirig bolsa özüm yılın hem ayın
0391. ilâhî bilür sen bu ‘âcizlıkım
sañar ok açar-men muñum hem takım
0392. kılumaz ma şükrüñ saña men bér e
meniñdin şükür kıl saña sen sira
0393. köni yol öze tüz tuta bér méni
suçulma meniñdin bu îmân tonı
0394. tenimdin çıkarda meniñ bu cânım
şahâdet bile kesgil âhır tınım
0395. özüm kalsa yalñuz kara yér katın
mañar ıdğıl anda üküş rahmetin
0396. tapuğsuz kuluñ-men yazukum üküş
özüñ fazlı birle keçür ay küsüş
0397. kamuğ mü’minig sen tüzü yarlıka
yarınkı bekâdın bu kün kıl likâ
XII
söz başı kün toğdı ilig öze
0398. ukuş ötkünür kör bilig bildürür
yayığ dünyâ kılkın saña ukturur
0399. bu irsel yayığ kılkı kurtğa ajun
kılınçı kız ol körse yaşı uzun
KUTADGU BİLİG 29
0400. ara kılkı kız teg kılınçı silig
sewitür sunup tutsa bérmez elig
0401. sewiglini sewmez keyik teg kaçar
kaçığlıka yapçur adakın kuçar
0402. ara körse yügrür bezenip udu
ara körmedük teg kılur yér kodu
0403. ara körse ewrer yana terk yüzin
awağlar neçe tutsa bérmez özin
0404. üküş beg karıttı karımaz özi
telim beg keçürdi kesilmez sözi
0405. beg erdi ajunda bügü bilge baş
bu beglik özele uzun boldı yaş
0406. bu kün toğdı erdi atı belgülüg
ajunda çawıkmış kutı belgülüg
0407. kılınçı köni erdi kılkı oñay
tili çın bütün hem közi köñli bay
0408. biliglig beg erdi ukuşluğ oduğ
isizke ot erdi yağıka yoduğ
0409. yana kür küwez erdi kılkı köni
küniñe kötürdi bu kılkı anı
0410. bu yañlığ beg erdi bu bilgi öze
tirildi yorıdı kılınçın tüze
0411. siyâset kılur erdi himmet bile
bu himmet yaraşur mürüvvet bile
0412. muñar meñzetü keldi şâ‘ir sözi
okısa açılğay okığlı közi
0413. kerek erke himmet mürüvvet teñi
yawuz yunçığ andın yırasa öñi
0414. kişilikke himmet mürüvvet kerek
kişi kadri himmet mürüvvet yañı
0415. bu kün toğdı ilig bu kılkı bile
yarudı ajunka kün ay teg yala
0416. ukuşluğ kim erse okıttı anı
biliglig kim erse bedütti anı
0417. yumıttı añar bek ajun üdrümi
ukuşluğ biliglig bodun ködrümi
0418. özi itti tüzdi kör él kün işi
takı ma tiler erdi üdrüm kişi
0419. öziñe basut kılsa iş başlasa
özi tınsa ança ol iş işlese
30 YUSUF HAS TAYANGU
0420. muñadıp ayur bir kün oldrup özi
bedük iş bu beglik işi hem sözi
0421. baş ağrığ köp ol körse işi üküş
üküş işni süzgen ukuşluğ küsüş
0422. kılumaz özüm bu kamuğ él işin
maña er kerek tér bilir iş başın
0423. kerek tér maña emdi üdrüm kişi
ukuşluğ biliglig kişiler başı
0424. bağırsak bütün çın kılınçı köni
tili köñli tüz bolsa bilse munı
0425. kılu bérse erdi meniñ işlerim
körü barsa erdi içim taşlarım
0426. negü tér eşit bu sınamış kişi
başında keçürmiş yetürmiş yaşı
0427. basutçı kerek erke yarıçılar
ukuşluğ biliglig bügü élçiler
0428. basutçı kerek barça işni bilir
bilip işlese er tilekke tegir
0429. basutçı telim bolsa beg emgemez
işi barça itlür törü artamaz
0430. basutçı kerek barça işte bilin
bu beglik işiñe takı köp kılın
0431. basutçı tilep bulmadı kör ilig
tegürdi özi barça işke elig
0432. tegir boldı künde kör emgek üküş
erej kolsa emgek tegir ol ülüş
0433. körü barsa yakşı ayur uş bu söz
sınap sözlegüçi ıduk kutluğ öz
0434. erej kolsa emgek tutaşı barır
sewinç kolsa kadğu tutaşı yorır
0435. neçe er bedüse baş ağrığ bedür
neçe baş bedüse bedük börk kedür
0436. ilig köz kulak tuttı élde kamuğ
açıldı añar barça beklig kapuğ
0437. yarağsıznı boğdı eligde urup
isizig yırattı élindin sürüp
0438. bu saklık bile kör élin başladı
kutı künde arttı örü yokladı
0439. kamuğ yérde erke bu saklık kerek
bu beglik işiñe takı sak kerek
0440. bu saklık oduğluk bu él işiñe
tüzü asğı boldı uzun yaşıña
KUTADGU BİLİG 31
0441. muñar meñzeyü keldi şâ‘ir tili
bu şâ‘ir tili boldı sözke ulı
0442. oduğluk bu saklıknı ögdi eren
osallık bile öldi er miñ tümen
0443. osal bolma saklan kamuğ işte sen
bu saklık bile iki ajun tilen
0444. kişi imîni kör osallık kılur
yağı yetse öñdün osallar ölür
0445. negü tér eşit bu ajun tutmış er
tükel saklap ötrü yağığ utmış er
0446. ilig kolsa saklan ajunçı kişi
bu saklık erür hem şerî‘at işi
0447. osal arsıkar kör osalın udır
osal bolma saklan ay kılkı kadır
0448. ilig saklıkı kıldı élke asığ
bu asğı bile boldı élde tatığ
0449. élin itti tüzdi bayudı bodun
böri koy bile suwladı ol üdün
0450. sewigli sewinçin anı ögdiler
yağıları eştip boyun egdiler
0451. kayu sığnu keldi tiledi köşik
kayu keldi öpti éligke éşik
0452. negü tér eşit emdi köñli oduğ
sözi kör çéçek teg tümen tü boduğ
0453. bu beglik uluğluk idi edgü neñ
yorıkı köni erse ay kızğu eñ
0454. idi edgü beglik takı edgürek
törü ol anı tüz yorıtğu kerek
0455. ne kutluğ bolur öd bodunka küni
begi edgü bolsa yorısa köni
0456. ne kutluğ kut ol erke edgü atı
bu edgü atı bérdi meñü kutı
0457. ne edgü bolur beg ol edgü kişi
kişilik bile itse él kün işi
0458. tüzü élke tegdi élig edgüsi
ajunka yadıldı bu çawı küsi
0459. du‘â arttı élde kör edgü atı
bedüdi küniñe atı hem kutı
0460. ajun bodnı eştip anı ârzûlap
awa yığlu keldi añar öz ulap
0461. ajunka badı kör tükel kut kurı
kozı birle katlıp yorıdı böri
32 YUSUF HAS TAYANGU
XIII
ay toldı kün toğdı ilig tapuğıña kelmişin ayur
0462. bir ay toldı atlığ er erdi tetig
eşitti bu çawığ itindi itig
0463. yégit erdi oğlan kılınçı amul
ukuşluğ biliglig hem öglüg köñül
0464. yüzi körklüg erdi körüp köz kamar
sözi yumşak erdi tili tuz tamar
0465. kamuğ törlüg erdem tükel ögrenip
yorır erdi erdem eligke alıp
0466. öziñe bakıp aydı men me bu kün
tümen erdemim birle élde burun
0467. negüke yorır-men bu yérde kuruğ
iligke barayın kılayın tapuğ
0468. iligke tusulsun bu erdemlerim
açınsun meniñ kitsü emgeklerim
0469. ukuşluğ biliglig beg ermiş amul
tiler ermiş erdem idilerin ol
0470. ukuş kadrini hem ukuşluğ bilir
bilig satsa bilge biliglig alır
0471. sözin aydı şâ‘ir muñar meñzetü
tili lafz birle añar yañzatu
0472. bilig kıymetini biliglig bilir
ukuşka ağırlık biligdin kelir
0473. negü bilge télve bilig kadrini
bilig kayda bulsa biliglig alır
0474. bu ay toldı itti kör at ton tolum
ayur köndüreyin tapuğka yolum
0475. öziñe kerekin itindi itig
éligke yüz urdı bu bilge tetig
0476. yana aydı mundın barur-men turup
ilig tapğıña bu özüm yüz urup
0477. ğarîblık yérinde kerek bolğa neñ
bu elgim tarusa sarığ kılğa eñ
0478. idi ked katığ bu ğarîblık işi
ğarîblıkta yañlur talu er başı
0479. séziksiz kerek bolğa altun kümüş
özüm işleteyin tése-men üküş
KUTADGU BİLİG 33
0480. negü tér eşit emdi bilgi teñiz
sözin yañzatur körse kızğu meñiz
0481. kim erse tapuğka kireyin tése
iki neñ kerek bil söz aydım kese
0482. tiriglik kerek bir tuçı igsizin
tapınsa kıyıksız yarutsa yüzin
0483. takı bir saw altun kerek ay tetig
anı işletip étse özke itig
0484. anıñda basala yarar bu tapuğ
munı bilse bolmaz bu beklig kapuğ
0485. kötürdi saw altun kümüş neñ tawar
ayur öz muñadsa maña bu yarar
0486. ewindin turup çıktı keldi berü
bir ança yorıyu bir ança turu
0487. kelip tegdi ilig-turur orduka
ögi köñli kolmış tilek ârzûka
0488. kirip kend içinde tiledi tüşün
tüşün bulmadı kör tarudı ajun
0489. muñadtı muyanlıkta tüşti barıp
kéçe yattı anda tünedi serip
0490. negü tér eşitgil ukuşluk bilip
saña sözledi söz biligdin alıp
0491. idi ters bolur kör bilişmez kişi
kalın yat ara kirse yalñuz başı
0492. idi sarp bolur bu yañı kelgüçi
bilişi yok erse muñadsa tuçı
0493. bilişmez kişiler karağu sanı
karağu yorık yazsa sökme anı
0494. kişi kirmedük ilke kirse kalı
kelin teg bolur er ağın teg tili
0495. yatığ yarlıkağıl içür bér yégü
ümeg edgü tutğıl ay bilge bügü
0496. yatığ edgü tutsa yarur er közi
ümeg edgü tutsa yadıldı sözi
0497. kişike kerek tegme yérde biliş
biliş birle itlür kamuğ törlüg iş
0498. bu ay toldı ança yorıdı bu yañ
ğarîblık sakınçı sarığ kıldı eñ
0499. bilişti yéme ol kişiler bile
otağ tuttı özke yarudı küle
34 YUSUF HAS TAYANGU
0500. yéme tuttı iş tuş yakın kıldı öz
uluğka kiçigke açuk tuttı yüz
0501. bu ay toldı özke kör itti işig
adaş tutdı anda bir atlığ kişig
0502. adaş tuttı ay toldı edgü kişi
küsemiş atı erdi edgü işi
0503. añar açtı ay toldı köñli sözi
ne ermiş tileki kim ermiş özi
0504. yérindin bu élke nelük kelmişin
ayu bérdi barça özi bilmişin
0505. iligke yakın hâs hâcib erdi bir
atı ersig ilig bile sözke sır
0506. küsemiş añar bardı bir kün turup
sözin sözledi sözke ul tüp urup
0507. ayıttı bu hâcib sözin yetrürek
tileki ne ermiş takı bütrürek
0508. küsemiş ayu bérdi barça sözin
ne erdi tileki kim ermiş özin
hâcib cevâbı küsemişke
0509. hâcib aydı aşnu maña kelsüni
köreyin anı men méni körsüni
0510. yana ukturayın iligke bu söz
kayu kün körüñü kaçan kelgü öz
küsemiş sözi ay toldıka
0511. küsemiş turup çıktı andın yana
kelip aydı ay toldı tuğdı küne
0512. yorı bar biliş emdi hâcib bile
tilekiñ negü erse andın tile
0513. séni körsü bilsü eşitsü sözüñ
tilekiñ ne erse tilin ay özüñ
0514. añar sözledim men sözüñni neçe
takı ménde yégrek sen ayğıl aça
0515. idi yakşı aymış tili köñli tüz
körü barsa yetrü köni ök bu söz
0516. kişi sözler ök kör kişiniñ sözi
kişide bağırsak öz işke özi
0517. neçe ked kişi bolsa özke yakın
özinde bağırsak bolurmu sakın
0518. bağırsak tilese özüñke özüñ
özüñde bağırsak yok ol kes sözüñ
KUTADGU BİLİG 35
0519. tonın kedti ay toldı turdı örü
küsemiş bile çıktı bardı naru
0520. kapuğka tegip tüşti kirdi yorıp
körü aldı hâcib kişisi kelip
0521. küsemış kirip tuştı yandru çıkıp
alıp kirdi hâcib taparu okıp
0522. körü aldı hâcib orun bérdi tör
isig sözledi söz tilin yakşı kör
hâcib su’âli ay toldıka
0523. ayıttı hâcib emdi köñlüñ neteg
kelip kayda tüştüñ ne ornuñ neteg
0524. bilişiñ ne barmu adaş ya kadaş
körügli ne barmu yégü içgü aş
0525. yana ma ayıttı tilekiñ ne ol
negü iş kılur sen kerekiñ ne ol
ay toldı cevâbı hâcibka
0526. bu ay toldı aydı ay hâcib kutı
eşittim bu kün toğdı ilig atı
0527. eşittim yıraktın anıñ çawını
biligin ukuşın silig sawını
0528. özüm ârzûladı anıñ tapğıña
tapınğalı keldim anıñ kapğıña
0529. tilek bu iligke tapınsa özüm
yarağ körse hâcib ötünse sözüm
0530. körüp sewdi hâcib bu ay toldını
tilinde yorıttı kamuğ ögdini
0531. yüzi körki kılkı kılınçı özi
kamuğ yakşı kördi tili uz sözi
0532. idi sewdi köñlün anı tapladı
ilig tapğıña bu yarağay tédi
0533. negü tér eşitgil sewitmiş kişi
sewitse kişi kör mün erdem başı
0534. kimi sewse ‘aybı kör erdem bolur
kimi sewmese erdem öktem bolur
0535. bu sözke tanukı munu keldi söz
okığıl munı sen ayâ edgü öz
36 YUSUF HAS TAYANGU
0536. köñül kimni sewse mün erdem bolur
kamuğ tetrüsi oñ kokuzı tolur
0537. köñül kimni sewse kamuğı sewüg
körür közke ursa körünmez bolur
hâcib cevâbı ay toldıka
0538. yanut bérdi hâcib kör ay toldıka
ayur emdi iwme maña tur baka
0539. men aşnu ayayın iligke sözüñ
ne ermiş tilekiñ kim ermiş özüñ
0540. séni bilsü ötrü yüzüñ körsüni
uçuz tutmasunı ağır tutsunı
0541. saña men kerekiñ baka turğa-men
kamuğ işleriñni sewe kılğa-men
0542. üküş edgü sözler tilin sözledi
işiñ itge-men tép katığ kur badı
0543. bu yañlığ bolur bu kişi edgüsi
kişi edgüsi ol bodun yüdgüsi
0544. negü tér eşitgil bodun başlar er
kamuğ işni yetrü körüp işler er
0545. kimiñ devleti baş kötürse örü
kamuğ edgü kılğu bodunka törü
0546. kimiñ elgi bolsa bodunka uzun
silig bolğu kılkı kılınçı tüzün
0547. yorık bolsa kimiñ bodunka sözi
süçig tutğu til söz me kodkı özi
0548. yayığ ol bu devlet éter hem buzar
ne irsel-turur terk irikse tezer
0549. bu kutka ınanma usa edgü kıl
bu kün munda erse yarın anda bil
0550. bu kutka küwenme ay kut bulğuçı
keligli-turur kut yana barğuçı
0551. ay devlet idisi bu devlet bile
turayın tése tur sen edgü tile
0552. saña tegse beglik uluğluk ok a
kiçiglik anuk tut özüñ bolğuka
0553. yana aydı hâcib sen emdi yorı
sewinçin tirilgil badıñ kut kurı
0554. sen az iwme işler üdiñe tutuğ
üdi kelse açlur bu beklig kapuğ
KUTADGU BİLİG 37
0555. yéme yakşı aymış biliglig sözi
biliglig sözi körse barçın tözi
0556. kayu işke iwse uzar kéç kalur
iwe kılmış işler ökünçlüg bolur
0557. üdiñe küdezgü işig iwmegü
kamuğ iş üdinde bolur ay bügü
ay toldı cevâbı hâcibka
0558. eşitti bu ay toldı barça sözüg
ayur serneyin men tutayın özüñ
0559. méni kördi hâcib sözüm tıñladı
yarağı körü tursu vaktı üdi
0560. kayu üdte hâcib tilese méni
ol üdte keleyin tédi söz küni
0561. turup çıktı ay toldı andın yana
ewiñe kelip kirdi yazdı ton a
0562. hâcib kördi ay toldı kılkı yañı
erende adınsığ kişide öñi
0563. ayur körmişim yok bu yañlığ kişi
biliglig ukuşluğ bodunda başı
0564. bu mundağ kişiler bolur idi kız
bu kız kızlıkı kıldı kız atı kız
0565. kayu neñ kız erse uş ol neñ küsüş
küsüş neñ tilep bulmaz emger üküş
0566. bu mundağ kişiler iligke kerek
iligke kerek neñ kör ilke kerek
0567. kamuğka tusulur kör erdemlig er
bu erdem bile er tilek ârzû yér
0568. üdi boldı hâcib iligke sözin
aça aydı ay toldı kılkı tözün
0569. ayu bérdi kılkın kılınçı yañın
sayu bérdi bilgin ukuşı teñin
ilig cevâbı hâcibka
0570. eşitti ilig aydı keldür kanı
kayuda-turur bir köreyin anı
0571. tiler erdim emdi bu yañlığ kişig
udu barsa kılsa bu beglik işig
0572. tilek barça buldum bu ol bir sözüm
bu yañlığ kişike muñadur özüm
38 YUSUF HAS TAYANGU
0573. yorı bar okığıl anı sen maña
tapuğka köründür ay ersig toña
0574. turup çıktı hâcib kapuğka tegip
bir oğlan yügürtti tilin söz ıdıp
0575. bu oğlan yügürdi tegürdi sözi
tonın kedti turdı sewinçin özi
0576. atın mindi keldi kapuğka tüşüp
yorıp utru hâcib okıdı tuşup
0577. ağırladı hâcib orun bérdi tör
edeb birle ay toldı oldurdı kör
0578. hâcib kirdi ilig tapa yüz urup
iligke ötündi adakın turup
ilig cevâbı hâcibka
0579. ilig aydı ünde maña kirsüni
köreyin anı men méni körsüni
0580. hâcib çıktı aydı ay ay toldı tur
tapuğka körüngil kutuñ badı kur
XIV
ay toldı kün toğdı ilig tapuğıña körünmişin ayur
0581. bu ay toldı kirdi köründi söküp
açıldı ilig köñli ol yüz körüp
0582. yükündi iligke kör açtı sözin
süçitti sözi hem sewitti özin
ilig su’âli ay toldıka
0583. ilig aydı kim sen negü ol atıñ
kayudın kelir sen negü ol yatıñ
0584. amulluk bile açtı ay toldı til
siliglik bile öz sözin aydı bil
0585. amulluk siliglik ukuş kılkı ol
ukuşsuz kişiler kamuğ yılkı ol
0586. muñar meñzetü aydı şâ‘ir bu beyt
işiñ tüşse iwme sabır birle ayt
0587. iwe kirme işke sabır kıl serin
iwe kılmış işler ökünçi yarın
0588. kamuğ işte iwme serin öz tutun
serinse bulur kul bu beglik kurın
KUTADGU BİLİG 39
ay toldı cevâbı iligke
0589. bu ay toldı aydı ay ilig kutı
tapuğ birle hôş boldı kulluk atı
0590. atım kul tapuğçı kör ornum kapuğ
kılınçım könilik me kılkım tapuğ
0591. saña keldim oğrap uzun yol yorıp
tilekke bu kün tegdim ârzûm kanıp
0592. tilekim bu ol sen méni yérmedin
tapuğka yakın tut maña érmedin
0593. eşitti bu söz kör sewindi ilig
tilek teg bululdı sınadı erig
ilig cevâbı ay toldıka
0594. ilig aydı ay toldı kördüm séni
sewitti bu körküñ bu kılkıñ méni
0595. tapın öz oğurluğ bağırsaklıkın
tapuğda esüngil maña bol yakın
0596. meniñdin açığ bolsu séndin tapuğ
tapuğ bolsa ötrü açar kut kapuğ
0597. bu künde naru sen kıyılma tapın
tapınsa öter beg tapuğçı hakın
ay toldı cevâbı iligke
0598. yér öpti kör ay toldı aydı ilig
yarutsa közin bérdi devlet elig
0599. tapınmak üçün keldim ewdin turup
uzun yol yorıdım saña yüz urup
0600. bayat bérsü küç bu tapuğ kılğuka
küdezsü sañar öz tapuğ yazğuka
0601. turup çıktı sewnü kapuğka küle
ögi köñli açlıp yarudı yula
0602. negü tér eşit bu kutun kopmış er
kutı birle ârzû tilek bulmış er
0603. küle baksa begler kişike közün
ögi köñli tirlür küwenür özün
0604. yaruk tutsa begler kişike yüzi
yarur er közi hem yarayur sözi
0605. kimi tutsa begler öziñe yakın
kamuğ neñ yakınlık kılur kör bakın
0606. kut ol beg yakın bolsa kutka kişi
tilekin bulur barça étlür işi
40 YUSUF HAS TAYANGU
0607. tapındı bu ay toldı anda naru
tapuğda kıyılmadı erte turu
0608. künün turdı turğak tünün yatğakın
tapındı kıyıksız bağırsaklıkın
0609. iligke kirü hem çıka törçidi
ilig edgü közün baka törçidi
0610. tapuğ arturu bardı künde yañı
ağırladı ilig küniñe öñi
0611. tapuğ birle begler ağırlar kuluğ
tapuğ siñse boldı kiçig öz uluğ
0612. tapuğ kıl tapuğ birle kul beg bolur
tapuğ siñmeginçe tilek kim bulur
0613. eşit emdi bilge sözi ne téyür
sözin yañzatur sözke yinçge ayur
0614. tegimsiz tapuğ birle törke tegir
yarağsız yaransa kör élke tegir
0615. tapınğu kıyıksız tapuğ kılğuçı
tapuğ siñse ötrü tilekke tegir
0616. bu ay toldı künde yetürdi tapuğ
ilig me açığ birle açtı kapuğ
0617. küniñe örü bardı içrek bolu
kokuz boldı kadğu sewinçi tolu
0618. tapuğka süçindi bu ay toldı ked
ilig me açındı barı arttı ed
0619. kamuğ törlüg işke sınadı ilig
tilek teg tükel buldı tapnur erig
XV
ay toldı iligke özi devlet erdükin ayur
0620. ilig bir kün oldrup özi yalñuzun
okıp kirdi ay toldı sewnür özün
0621. kirip turdı ay toldı utru örü
ilig imledi kelgil oldur berü
0622. çıkardı topık kodtı ay toldı kör
anı yastanıp ötrü oldurdı kör
0623. ayıttı ilig tegme törlüg bilig
yanut bérdi ay toldı açtı tilig
0624. sewindi ilig kör yaruttı yüzin
anı kördi ay toldı yumdı közin
0625. sözin kesti ilig hîç ündemedi
közin yumdı ay toldı hîç açmadı
KUTADGU BİLİG 41
0626. yana aytu kirdi ilig öz sözin
yanut bérdi ay toldı tügdi yüzin
0627. baka kördi ilig kamuğ törlügün
tükel buldı bilgi ukuşı ögün
0628. sewe baktı ilig awıttı özin
bu ay toldı terkin ewürdi yüzin
ilig sözi ay toldıka
0629. ilig buştı artuk kararttı meñiz
ayur ay iweklik kişike isiz
0630. yañıldı bu tüşte meniñ bu özüm
negü teg açayın kişike sözüm
0631. negü tér eşitgil biliglig tilin
iwe kılmış işler ökünçi yılın
0632. iwe kılmış işler neçe yég bolur
iwe bışmış aşnı yése ig bolur
0633. iweklik-turur barça yañluk başı
amulluk-turur barça edgü işi
0634. iweklik bu erdi séni bilmedin
yakın tuttum özke tapındurmadın
0635. kayu erse begler tapuğçı kulın
tapındurğu ötrü açınsa yolın
0636. bışurğu tapuğda sınağu körü
ağırlasa ötrü kötürgü örü
ay toldı su’âli iligke
0637. bu ay toldı aydı ay ilig kutı
negüke buşar erki toldı otı
0638. yazukum ne erki bilümez özüm
ayu bérsü ewre eşitsü sözüm
0639. bar erse yazukum kına erk saña
yok erse yüzüñni karartma maña
0640. negü tér eşitgil ukuş meñzetü
kıyâs ma‘nî birle añar yañzatu
0641. tapuğçı yañılsa okıtğu kerek
negüke yañılmış ayıtğu kerek
0642. yazukı bar erse kınağu tutup
yok erse miñ edgün awıtğu kerek
ilig cevâbı ay toldıka
0643. yana ok buşup aydı ilig sözi
ayur ay biligsiz kişi munduzı
0644. özüñke baka kör kim erdiñ maña
kayudın kelir bu fuzûlluk saña
42 YUSUF HAS TAYANGU
0645. tapuğluğ tése-men özüñ tapğı yok
tusuğluğ tése-men yana asğı yok
0646. tapuğsuz ağırlap açındım séni
orun bérdim erse basındıñ méni
0647. topık yastadıñ emdi oldurğuka
ne oldruğ yéri bu ma köñlün uka
0648. saña sözledim men sözüg tıñladım
közüñ yumduñ erse özüm tañladım
0649. keçürdüm yana sözledim söz saña
nelük yüz ewürdüñ ayu bér maña
0650. eşitmezmü erdiñ bügüdin bu söz
yakın bolsa begke küdezgü ked öz
0651. ayu bérmedimü atañ ya anañ
ay oğlum begiñke özüñ kılma teñ
0652. tutuzmadımu kör saña hıl başıñ
basınma begiñni küdezgil başıñ
0653. bu begler ot ol otka barma yağuk
kalı bardıñ erse küyürmek anuk
0654. osal bolma begler küyer ot-turur
küyer otka yaksa añar yut-turur
0655. baka körse begler küyer ot sanı
basınsa üzer baş sorar öz kanı
0656. baka tursa artuk anın korku tur
kalı korkmasa sen küçün korkıtur
XVI
ay toldı iligke devlet sıfatın ayur
0657. küle aydı ay toldı uktı özüm
ayıttıñ munı sen eşitgil sözüm
0658. ukup kıldım emdi bu işlerni men
kerek erdi sen me munı uksa sen
0659. munu men me emdi saña keldüküm
meniñ kılkım erdi bu körkittüküm
0660. orun bérdiñ aşnu men oldurmadım
orun yok maña sen munı uk tédim
0661. topık yérde urdum bu söz berkitü
özüm yañzağını saña körkitü
0662. neteg kim orunsuz topık yuwlunur
anı teg me devlet özüm tegzinür
0663. sewe baktıñ erse közüm yümdüküm
saña körkitür-men negü erdüküm
0664. bu kün men me devlet karağu sanı
maña kim ilinse tutar-men anı
KUTADGU BİLİG 43
0665. yana sözlediñ sen yéme sözledim
sewe baktıñ erse yüzüm kizledim
0666. özüm körkitür öz kılınçın saña
ayur kılkım irsel ınanma maña
0667. negü tér eşit emdi türkçe mesel
başında keçürmiş bu kökçin sakal
0668. küwenme kıwı kutka kutluğ kişi
ınanma özüñ kutka atlığ kişi
0669. akar suw yorık til bu kut turmadı
ajun tezginürler yorıp tınmadı
0670. ınançsız-turur kut vefâsız yayığ
yorırda uçar terk adakı tayığ
ilig su’âli ay toldıka
0671. ilig aydı uktum açıldı sözüg
yazuk ‘udri kolduñ kutuldı özüñ
0672. maña ayğıl emdi ne ol erdemiñ
bedük sözledi söz bu öktem tiliñ
ay toldı cevâbı iligke
0673. bu ay toldı aydı kör erdem üküş
meniñdin tegir tegse erke ülüş
0674. kılınçım oñay körse yaşım kiçig
kamuğ beg bedükke meniñdin keçig
0675. yüzüm körki körklüg ne kılkım silig
tilemiş tilekke yetürdüm elig
0676. özüm kayda bolsa kamuğ ârzûlar
meniñ birle yügrür maña öz ular
0677. erej minde emgek meniñdin tezer
sewinç minde sakınç maña yol azar
0678. maña öznese kim üzelip ölür
maña kim boyun egse ârzû bulur
0679. urayın tégüçi özi ursukar
basayın tégüçi özi bassıkar
0680. muñar meñzetü keldi emdi bu söz
munı eştip uksu biliglig ked öz
0681. bu kut kayda bolsa boyun bir yaraş
kalı öznese kutka kadğun küreş
0682. bu kut kelse yalñuk kutadur köni
tümen ârzû birle talulap yér aş
ilig su’âli ay toldıka
0683. ilig aydı uktum bu erdemleriñ
münüñ barmu ayğıl bileyin seniñ
44 YUSUF HAS TAYANGU
ay toldı cevâbı iligke
0684. bu ay toldı aydı maña yas kılur
münüm yok velîkin kişiler ayur
0685. münüm bu méni yalñuk irsel téyü
ayığlap yorırlar kişike ayu
0686. mün ermez maña kör bu irsellikim
yañı neñ talular ma özke begim
0687. kamuğ eski neñler irinçig bolur
irinçig yüki kör yirinçig bolur
0688. yañı neñ bolurda bu eski nerek
talu neñ bolurda yawuz ne kerek
0689. yañıda bolur körse barça tatığ
tatığnı tilep er kör emger katığ
0690. yayığ tép sökerler bu kılkım üçün
maña mün ururlar bu atım üçün
0691. muñar meñzetü aydı alp er açuk
anıñ ma‘nîsi kör bu sözke tanuk
0692. törümiş neñ erse yokalğu-turur
törütügli hâlik ne kolsa kılur
0693. tiriglik tédüküñ bu yél teg keçer
kaçar tutsa bolmaz anı kim bulur
0694. küwenme bu kutka kelir hem barır
ınanma bu devlet bérür hem alır
0695. yayığ ermez erse bu devlet özi
ne edgü neñ erdi bu kut ay kozı
0696. kelip barmaz erse bu devlet yana
tünermegey erdi yarumış küne
ilig su’âli ay toldıka
0697. ilig aydı uktum bu irsellikiñ
érip kitgü yérde bolurmu bekiñ
ay toldı cevâbı iligke
0698. bu ay toldı aydı meniñ bu özüm
keyik teg-turur kılkı kestim sözüm
0699. méni terk bulumaz tilegli sewe
kalı bulsa tutmaz kılur terk yawa
0700. méni buldaçı er tutup beklese
kaçumaz-men andın söz aydım kese
ilig su’âli ay toldıka
0701. élig aydı ayğıl bu berkiñ kayu
negü teg kişen ol séni berklegü
KUTADGU BİLİG 45
ay toldı cevâbı iligke
0702. bu ay toldı aydı maña berk kişen
bu bir kaç neñ ol kör béreyin nişân
0703. méni bulğuçı kılkı alçak kerek
köñül kodkı til sözde yumşak kerek
0704. özini küdezse ayı ertmese
yawuz yunçığ işke yakın turmasa
0705. teñi birle tutsa tirilmiş neñin
yorık tüzse kılkı kılınçı yañın
0706. özinde uluğka tapuğ kılsa öz
özinde kiçigke süçig tutsa söz
0707. kişig satğamasa küwezlik bile
basıtmasa özde kiçigke küle
0708. yawalık bile borka baş sokmasa
yawalıkka boşlağ neñin saçmasa
0709. oyunka katılmasa elgin tilin
könilik öze tutsa kılkı yañın
0710. yayığ kut kişeni bu neñler-turur
bu yañlığ basa kutnı kaçmaz kalur
0711. bu sözke tanukı bu şâ‘ir sözi
bu şâ‘ir sözi sözke kattı tuzı
0712. keyik sanı devlet kişike tezig
kalı kelse bekle tuşa hem tizig
0713. tuta bilse devlet tezümez-turur
kalı tezse tegmez yana terk kezig
ilig cevâbı ay toldıka
0714. ilig aydı uktum ayâ kut séni
katığ sewdim erdi irer sen méni
0715. yayığlık yok erse bu irsellikiñ
ne edgü iş erdi seniñ kelmekiñ
0716. velîkin yayığ sen özüñ bî-vefâ
vefâ körkitür sen kılur sen cefâ
0717. anada atada bağırsak bolup
ayada tutar sen küler yüz urup
0718. ara körmedük teg yüz ewrer özüñ
adınsığ bolur barça kılkıñ sözüg
0719. tirer sen yumıtsa saçar sen kamuğ
okır sen yüz ursa yapar sen kapuğ
ay toldı cevâbı iligke
0720. bu ay toldı aydı ay ilig kutı
münüm erdemim barça aydım atı
46 YUSUF HAS TAYANGU
0721. méni kim bulup berk tutayın tése
ayu bérdim ol neñni tutsun usa
0722. maña urmasa örk méni tuttaçı
keyik teg kaçar-men kim ol yetteçi
0723. negü tér eşitgil sınamış karı
sınamış karılar sözi söz korı
0724. kelir kut tuta bilmese sen barır
bérür neñ yéyü bilmese sen alır
0725. yayığ kutnı bulsa idi bekrü tut
kalı beklemese yana bardı büt
0726. kutadmış kişi kör sakınmış kerek
kamuğ teñsiz iştin yıramış kerek
0727. arığ bolsa özi yorısa köni
munıñ bağı mundağ biliñü munı
ilig su’âli ay toldıka
0728. ilig aydı uktum münüñ erdemiñ
bu ay toldı atıñ ne ol bu seniñ
0729. negü ol munıñ ma‘nîsi ay maña
bileyin ukayın büteyin saña
ay toldı cevâbı iligke
0730. bu ay toldı aydı meniñ atımı
bügü meñzetür ayka bu kılkımı
0731. bu ay tuğsa aşnu idi az tuğar
küniñe bedüyür yokaru ağar
0732. tolun bolsa tolsa ajunka yarur
ajun halkı andın yarukluk bulur
0733. tükel bolsa kör ay bu ağsa ediz
yana irlü törçir kiter körk meñiz
0734. yaruklukı eksür yana yok bolur
tuğar kéçe azın yana ok tolur
0735. meniñ bu özüm me bu yañlığ-turur
ara bar bolur ma ara yok bolur
0736. neçe yunçığ özke yüz ursa özüm
baru körki artar keser-men sözüm
0737. bayusa bedüse yadılsa çawı
kiter-men anıñdın kiter yüz suwı
0738. yana saçlur andın tirilmiş neñi
söki teg bolur yandru kılkı yañı
0739. muñar meñzetü keldi şâ‘ir sözi
bu şâ‘ir sözi ol biligsiz közi
0740. kelir kut kişike atı çawlanur
yañı ay teg artar yarukı tolur
KUTADGU BİLİG 47
0741. yayığ télve devlet köñül bamağıl
tolun teg bu devlet yana irilür
0742. takı bir bu ma‘nî ayayın saña
eşitgil anı sen munu büt maña
0743. bu ay ornı boldı ewi münkalib
orunsuz bolur münkalib neñ kılıp
0744. bu ay burcı sertân bu ew ewrilür
ewi ewrilür hem özi çevrilür
0745. kayu ewke kirse bu ay terk çıkar
çıkarı üçün terk yatarın yıkar
0746. meniñ me özüm kör añar okşadı
ara kılkım ildi ara yokladı
0747. kelir-men barır-men yorır-men burun
ajunuğ kezer-men maña yok orun
0748. bu ma‘nî üçün atım ay toldı tép
atadı biliglig sözin yinçge yıp
0749. munu men me devlet münüm erdemim
ayu bérdim emdi igim hem emim
0750. aça sözledim söz maña emdi büt
ıdayın tése ıd kalı tutsa tut
ilig cevâbı ay toldıka
0751. ilig aydı barça eşittim sözüg
yaruttı sözüg hem yaradı özüñ
0752. tiler erdim emdi séni teg kişi
bayat bérdi ârzû ay erde başı
0753. bayat kimke bérse tilek ârzûsı
anıñ şükri boldı yanut kılğusı
0754. bu künde naru bu özüm tınmadın
munıñ şükri kılğu kerek érmedin
0755. negü tér eşit emdi bilge tetig
özi bardı kodtı biziñe bitig
0756. şükür kıl ay ni‘met idisi unur
şükür kılsa ni‘met bayat arturur
0757. bu ni‘met idisi unıtur özin
munıñ şükri bilse ewürmez yüzin
0758. az edgüke artuk üküş şükri kıl
üküş bolsa ni‘met anıñ kadri bil
0759. şükür kılsa ni‘met biri on bolur
biri on bolup kör ewi neñ tolur
0760. ilig bérdi alkış kör ay toldıka
ayur tünle kündüz maña tur baka
48 YUSUF HAS TAYANGU
0761. telim neñ tawar bérdi ögdi üküş
ağırladı bérdi kör altun kümüş
0762. añar sözledi sözni barça ilig
anıñdın tiledi kamuğ ög bilig
0763. kör ay toldı ma bu ağırlık bulup
tapındı bütün çın bağırsak bolup
0764. bir ança yorıdı sınadı ilig
kamuğdın tükel buldı bulmış erig
XVII
kün toğdı ilig ay toldıka ‘adil sıfatın ayur
0765. ilig bir kün oldrup özi yalñuzun
ewin kıldı hâlî irikti özün
0766. okıdı kör ay toldıka kıldı yol
bu ay toldı kirdi kawuşturdı kol
0767. ilig ötrü turdı adakın örü
ilig sözlemedi bir ança turu
0768. bakıp kördi ilig közin imledi
işâret bile kelgil oldur tédi
0769. bu ay toldı oldurdı akru amul
közin yérke tikti yaruttı köñül
0770. iligke baka kördi yaşru közin
kaşı közi tügmiş açıtmış yüzin
0771. kümüş kürsî urmış öze oldurur
bu kürsî adakı üç adrı-turur
0772. bedük bir biçekig eligde tutar
solındın urâğûn oñındın şeker
0773. anı kördi erse bu ay toldı çın
katığ korktı özke kodı aldı tın
ilig su’âli ay toldıka
0774. bir ança turup baş kötürdi ilig
bu ay toldıka aydı tepret tilig
0775. nelük sözlemez sen ağın teg bolup
méni munda yalñuz bu yañlığ bulup
ay toldı cevâbı iligke
0776. bu ay toldı aydı ay ilig kutı
meniñ sözlegüke özüm yok şatı
0777. adınsığ körür-men bu kün kılk itig
añar eymenür-men ay bilge tetig
0778. karaka bilig bérdi bilgi açuk
buşar üdte beglerke barma yağuk
0779. takı yakşı aymış biliglig bügü
buşar üdte begler bolur ot ağu
KUTADGU BİLİG 49
0780. kalı bolsa begler buşup öwkelig
yakın turma anda ay kılkı silig
0781. buşar bolsa begler kelip öwkesi
yırak turğıl anda tegürgey yası
0782. muñar meñzetü keldi emdi bu söz
köñülke alınğıl küdezgil ked öz
0783. buşar üdte beglerke barma yağuk
kalı bardıñ erse uçuzluk anuk
0784. kür arslanka okşar bu begler özi
buşursa keser baş ay bilgi yaruk
ilig su’âli ay toldıka
0785. ilig aydı keldür maña ay sözüg
negüni tañırkadı emdi özüñ
ay toldı cevâbı iligke
0786. bu ay toldı aydı tañım bu meniñ
kümüş kürsî ornuñ ne ol bu seniñ
0787. bu oldruğ ne kürsî yéri ol saña
bu ma‘nî ukayın ayu bér maña
0788. ikinçi eligde ne ol bu biçek
munı ma özüm yetrü bilgü kerek
0789. üçünçi oñuñdın negü ol şeker
soluñdın urâğûn ne ol bu sañar
0790. baka kördüm erse özüñ öwkelig
munı kördüm erse yitürdüm bilig
0791. bu yañlığ körüp bu özüm eymenip
ötüg ötnümez-men tilimni yazıp
XVIII
kün toğdı ilig ay toldıka ‘adil sıfatı neteg erdükin ayur
0792. ilig aydı uktum sözüg belgülep
açayın sözümni saña ülgülep
0793. séni men okıdım eñ aşnukı kün
ağırlık bile bérdim ol kün orun
0794. bu tañ tañsuk işler maña körkitip
buşurduñ méni sen işiñ berkitip
0795. körüp buştum erse ilendi özüñ
sarıldım saña men töküldi sözüg
0796. sen aydıñ maña kut-men bilgil méni
saña ukturu kıldım ukğıl munı
0797. negü kılmışıñnı sen adra seçe
yora bérdiñ uktum kamuğnı aça
0798. keçürdüm men anda seniñ ‘üdrüñi
ağırladım ötrü ol erdem teñi
50 YUSUF HAS TAYANGU
0799. bu kün me meniñ bu özüm kılkların
saña körkitür barça erdemlerin
0800. munu men me körgil könilik törü
törü kılkları bu baka tur körü
0801. bu kürsî özele öz oldurdukı
adakı üç ol kör ay köñlüm tokı
0802. kamuğ üç adaklığ emitmez bolur
üçegü-turur tüz kamıtmaz bolur
0803. kalı üç adakta emitse biri
ikisi kamıtar uçar ol eri
0804. kamuğ üç adaklığ köni tüz-turur
kalı bolsa tört kör bir egri bolur
0805. kayu neñ tüz erse kamuğı uz ol
kamuğ uz körü barsa kılkı tüz ol
0806. kayu neñ emitse kör egri bolur
kamuğ egriler isiz urğı bulur
0807. kayu tüz emitse turumaz tüşer
kayu neñ köni bolsa tüşmez serer
0808. meniñ kılkım ol kör emitmez köni
köni egri bolsa könilik küni
0809. könilik özele keser-men işig
adırmaz-men begsig ya kulsığ kişig
0810. bu bögde biçek kim eligde-turur
bıçığlı kesigli-turur ay unur
0811. biçek teg bıçar-men keser-men işig
uzatmaz-men da‘vî kılığlı kişig
0812. şeker ol kişi yér añar küç tegip
törü bulsa méndin kapuğka kelip
0813. şeker teg süçiyü barır ol kişi
sewinçlig bolur anda yazlur kaşı
0814. urâğûn yéme ol kişiler içer
özi küçkey erse könidin kaçar
0815. maña kelse tütşü törü bérse-men
urâğûn içer teg açır körse-men
0816. bu kaşım tügüki bu körksüzlüküm
küçemçi kelirke bu yüzsüzlüküm
0817. kerek oğlum erse yakın ya yağuk
kerek barkın erse keçigli konuk
0818. törüde ikigü maña bir sanı
keserde adın bulmağay ol méni
0819. bu beglik ulı kör könilik-turur
köni bolsa begler tiriglik bolur
KUTADGU BİLİG 51
0820. muñar meñzetü sözler öglüg kişi
kim öglüg sözin tutsa itlür işi
0821. könilik öze boldı beglik ulı
bu beglik köki ol könilik yolı
0822. törü kılsa élke köni bolsa beg
tilek ârzû bulğay bu kolsa kalı
ay toldı su’âli iligke
0823. yana aydı ay toldı ilig kutı
nelük boldı kün toğdı ilig at(isim)ı
ilig cevâbı ay toldıka
0824. ilig aydı bilge meniñ kılkımı
körüp meñzetü urdı bu atımı
0825. künüg kör irilmez tolu ok-turur
yaruklukı bir teg talu ok-turur
0826. meniñ me kılınçım añar okşadı
könilik bile toldı eksümedi
0827. ikinçi tuğar kün yarur bu ajun
tüzü halkka tegrür yokalmaz özün
0828. meniñ me törüm bu yokalmaz özüm
kamuğ halkka bir teg ne kılkım sözüm
0829. üçünçi bu kün tuğsa yérke isig
çéçek yazlur anda tümen miñ tüsig
0830. kayu élke tegse meniñ bu törüm
ol él barça itlür taş erse korum
0831. tuğar kün arığ ya arığsız témez
kamuğka yarukluk bérür eksümez
0832. meniñ me kılınçım bu ol belgülüg
tözüke tegir barça méndin ülüg
0833. yana ma bu kün burcı sâbit-turur
bu sâbit tédüküm tüpi berk bolur
0834. bu kün burcı arslan bu burc tepremez
ewi tepremezi üçün artamaz
0835. meniñ kılkımı kör yéme bir yañın
özüm tegşürülmez yarukta öñin
ay toldı su’âli iligke
0836. bu ay toldı aydı ay ilig kutı
aşasu ajun él yadılsu atı
0837. meniñ me özüm bu uzun yol yorıp
saña keldi emgep hem artuk arıp
0838. bu kılkıñ bu erdemleriñ bar üçün
küsep keldim emdi tapuğka küçün
52 YUSUF HAS TAYANGU
0839. ayu bér maña sen neteg tapnayın
sewinçiñ kayu ol anı tutnayın
0840. tapuğ beg tapısı öze bolmasa
yaramaz bu tapğı neçe emgese
0841. negü tér eşitgil ıla atlığı
tapuğun bedümiş kişi kutluğı
0842. tapınsa tapuğçı begiñe kalı
katığ tutğu begler sewinçi yolı
0843. bu begler tapısı öze kıl tapuğ
begi taplasa tapğı açtı kapuğ
0844. tapuğçı tapuğ bilse törke tegir
tapuğ bilmese tördin élke kelir
0845. begin ked sewindürse tapnur kulı
açıldı bu kulka ağırlık yolı
ilig cevâbı ay toldıka
0846. ilig aydı uktum men emdi sözüg
sewinçim tile ked küdezgil özüñ
0847. saña men ayayın yarağsızlarığ
yarağsızka yakma yorığıl arığ
0848. özüm taplamaz neñ biri yalğan ol
munıñda basası bu küç kılğan ol
0849. suk erse kılınçı yég erse özi
iwek erse kılkı uwutsuz közi
0850. buşı erse işte yéme öwkelig
yawa erse borçı ya kıyğan elig
0851. bu yañlığ kişiler yaramaz maña
ayu bérdim emdi açukluğ saña
0852. yarayın tése sen maña belgülüg
bu kaç neñ özüñdin yırat ay(ünlem) külüg
0853. yakın bolğa sen künde ötrü maña
ağırlık açığ artğa méndin saña
ay toldı su’âli iligke
0854. bu ay toldı aydı eşittim munı
takı bir sözüm bar ayu bér anı
0855. bu edgü kayu ol neteg ol özi
negü teg bolur edgü kılkı tözi
ilig cevâbı ay toldıka
0856. ilig aydı edgü bu kılkı yañı
tusulur bolur halkka asğı oñı
0857. tüzü halkka barça kılur edgülük
yana minnet urmaz kişike kölük
KUTADGU BİLİG 53
0858. öz asğın tilemez kişike asığ
bérür ol asığdın bu kolmaz yanığ
ay toldı su’âli iligke
0859. yana aydı ay toldı uktum bu söz
takı bir tilekimni aytur bu öz
0860. maña ay könilik kayu ol köni
anıñ birle yalñuk yarutsa küni
0861. kayunı ayurlar könilik yolı
negü teg bolur bu könilik ulı
ilig cevâbı ay toldıka
0862. ilig aydı körgil köni er özi
tili köñli birle biriker sözi
0863. taşı teg içi ol içi teg taşı
bu yañlığ bolur ol köni çın kişi
0864. köñlin çıkarsa ayada urup
yorısa uyadmasa yalñuk körüp
0865. könilik kerek erke kopsa kutun
könilik atı ol kişilik bütün
0866. kız ermez bu yalñuk kişilik kız ol
az ermez bu yalñuk könilik az ol
0867. muñar meñzetü aydı şâ‘ir bu söz
saña sözledi emdi körgil bu öz
0868. yorığlı bu yalñuk idi ök üküş
köni çın bütün er maña ked küsüş
0869. kız ermez kişi kör kişilik kız ol
köni çın kişilerni ögdi ukuş
ay toldı su’âli iligke
0870. yana aydı ay toldı ilig kutı
maña açsu emdi bu söz bük katı
0871. bu edgü kişiler bolurmu isiz
isiz me ururmu kör edgüke iz
ilig cevâbı ay toldıka
0872. ilig aydı edgü iki törlüg ol
munıñda biri çın tutar edgü yol
0873. bir edgü bolur kör anadın tuğup
yorır ol köni çın kör edgü bolup
0874. takı biri edgü kör ötkünç bolur
isizke katılsa ol isiz kılur
0875. iki törlüg ol kör bu isiz yéme
ikigüni bir tép isizke sama
0876. toğa isiz ol kör munıñda biri
bu er ölmeginçe arımaz kiri
54 YUSUF HAS TAYANGU
0877. takı biri ötkünç bolur bu isiz
işi edgü bolsa tüzer bu ma iz
0878. toğa edgüdin tutçı edgü kelir
ajun bodnı andın asığlar alır
0879. toğa isiz erse añar yok otı
ajunka belâ ol bodunka yutı
0880. muñar meñzetü aydı türkçe mesel
eşitgil munı sen ukup özke al
0881. ürüñ süt bile kirse edgü kılık
ölüm tutmağınça ewürmez yorık
0882. tadu birle katlıp törümiş kılınç
ölüm buzmağınça buzulmaz erinç
0883. karında törümiş kılınç ögretig
yağız yér katında kiter ay tetig
0884. kalı edgüke bolsa isiz işi
isiz boldı kılkı ol isiz tuşı
0885. isiz me katılsa kör edgü bile
kamuğ edgülükke bu buldı yol a
0886. takı bir sebeb kör bu edgü isiz
yakınlık yolındın tüzer tüzse iz
0887. begi edgü bolsa bodun barça tüz
bolur kılkı edgü yorıkları uz
0888. yakın tutsa begler kör edgü kişig
isiz barça edgü kılur ol işig
0889. isizler yakın bolsa begler tapa
uzadı isiz elgi ilke tüp e
0890. isiz baş kötürse kör edgü yiter
bu edgü elig bulsa isiz kiter
0891. kalı edgü bolsa bu begler kutun
kamuğ edgü boldı karası bütün
0892. bu begler isiz bolmağınça isiz
ol ilde sewinçin kızartmaz meñiz
0893. ne edgü törü urdı begler begi
isizke bu kın berge zindân yégi
0894. kalı edgü bolsa bodun başçısı
kamuğ edgü boldı anıñ işçisi
0895. apañ edgü bolsa bu begler özün
bayur bodnı barça kör itlür ajun
ay toldı su’âli iligke
0896. yana aydı ay toldı uktum munı
ilig yarlıkadı bu sözler köni
KUTADGU BİLİG 55
0897. bu edgüg bilir ol kişi edgü tép
asığlığ erürin munı kılğu tép
0898. sewer barça yalñuk tiler ârzûlar
anı koldaçılar nelük buldılar
ilig cevâbı ay toldıka
0899. ilig aydı edgü talu neñ-turur
talu neñi tutçı talular kolur
0900. kayu neñ talu bolsa üdrüm ağır
anıñ kılmakı barça özke ağır
0901. isizlik uçuz ol anı kıldaçı
yawuz iş uçuz ol isiz boldaçı
0902. kayu neñ uçuz bolsa yérde yatur
ağı çuz ağır boldı törde yatur
0903. bu edgü ağış teg ağır ağğuka
yawuz neñ éiş ol uçuz bulğuka
0904. muñar meñzetü sözledi kör ukuş
ukuşluğ sözi tutsa asğı üküş
0905. ağış teg bu edgü ağumaz kişi
tegip tegme yalñuk kılumaz işi
0906. ağır neñ kamuğı ağır kılğuka
kılumaz bu işni biligsiz buşı
ay toldı su’âli iligke
0907. bu ay toldı aydı ay ilig kutı
bu ögdi bile munça edgü atı
0908. müni barmu yalñuk anı sözlegü
ukuşluğ ukarmu bilirmü negü
ilig cevâbı ay toldıka
0909. ilig aydı edgü tuçı ögdilür
müni bu isizler ara sawlanur
0910. yakınlık kılur er kişike tuşı
yawuz bolmasa kılmaz edgü işi
0911. bu satğağ basınçak üçün edgüni
isizler yerip kör yarutmaz küni
0912. kim edgü tiler erse edgü kılur
basınçak ya satğağka bakmaz bolur
0913. kim erse bu künlük tilese sewinç
isizlik kılur ol yarın yér sakınç
0914. bu edgü tilegli negü tér eşit
kamuğ edgülük kıl özüñke iş it
0915. yas ermez bu edgü bu künlük saña
yarın bolğa asğıñ bu kün büt muña
56 YUSUF HAS TAYANGU
0916. asığ körnür erse isizlik bu kün
yarın yas kılur anda ukğıl ögün
0917. bu edgü oñ ol kör isizlik bu sol
soluñdın tamu ornı uştmah oñ ol
0918. neçe me erejlense isiz bu kün
ökünç birle emger yarınkı künün
0919. neçe satğağ erse bu edgü kişi
ökünmez yarın anda itlür işi
0920. hakîkat munı bil ay ay toldı sen
ökünçsüz-men edgü atın ölse-men
0921. ne edgü söz aymış köni er tili
köni er tili urdı sözke ulı
0922. kim edgüg yérer erse isiz bolup
tiler-men ay edgü séni men kolup
0923. ay edgü sañar kim todar ay maña
berü kelgil emdi men aç-men saña
0924. neçe satğağ erse bu edgü kişi
tapı men bolayın bu edgü işi
0925. isizlik bile erse beglik maña
kerekmez bu beglik kodur-men saña
0926. kişi kılkı isiz körür-men közün
ereji az ol kör ökünçi uzun
0927. muñar meñzetü aydı şâ‘ir bu söz
okısa açılğay yiti kıl bu köz
0928. kayu edgü öknür kör edgü üçün
atıkmış isiz âhır öknür küçün
0929. isiz kılsa isiz yanutı ökünç
usa edgülük kıl isizke öçün
0930. negü teg ögeyin bu isiz kişig
negü teg tileyin bu isiz işig
0931. otunluk bıvalık yawalık kamuğ
isizler kılınçı bolur ay uluğ
0932. belâ mihnet emgek ökünçün sığıt
isizlik yanutı bolur ay yégit
0933. kalı sewmeyin kör bu edgü kişig
kalı ögmeyin men bu edgü işig
0934. akılık kişilik asığ edgülük
bu edgü kişidin kelir belgülüg
0935. bu edgü kişi barça iş edgüsi
bu edgü iş ol barça iş edgüsi
0936. işiñ edgü bolsa negü kolsa kol
iş edgü kerek ol özüñ bulsa yol
KUTADGU BİLİG 57
0937. erej ârzû ni‘met küwençin awınç
bu edgü yanutı bolur bu sewinç
0938. ilig aydı ay toldı ukğıl bu söz
ayıtmış sözüñke yanut kıldı öz
ay toldı cevâbı iligke
0939. yér öpti kör ay toldı turdı örü
ayur ay ıduk kut ay edgü törü
0940. ajun erki buldur uzun bolsu yaş
erej edgü birle esen bolsu baş
0941. buzulmasu beglik bedüklük bile
awınçın tirilgil sewinçin küle
0942. uluğluk bile bul üküş ilke erk
bu erk birle beglik ulı bolsu berk
0943. aka kelsü ârzû kurımaz bolup
kapuğ tutsu devlet karımaz bolup
0944. sewinç barça yumğı saña kelsüni
sakınç birle düşman sızıp ölsüni
0945. sezâ ol saña kim tapınsa tapuğ
sezâka tapınsa açar kut kapuğ
0946. negü tér eşitgil tapuğ kılmış er
tapuğ birle ârzû tilek bulmış er
0947. tapuğ kılma kılsa sezâka tapın
sezâ beg bilir ol tapuğçı hakın
0948. tapınma tapınsa akı tapğı kıl
akı ewi altun kümüş kapğı bil
0949. saranka tapınma ay tapnur kişi
tiriglik yawa bolğa isiz başı
0950. öziñe esirker saran öz neñin
kişike kaçan bérge ayğıl teñin
0951. sözin kesti ay toldı çıktı turup
ewiñe yüz urdı sewinçlig bolup
0952. kıyıksız tapuğ kıldı anda naru
tüni yattı yatğakta kündüz örü
0953. hakîkat tapındı bağırsaklıkın
ilig tuttı künde öziñe yakın
0954. yéme keçti üdler bir ança bu yañ
bu ay toldı tapğun kızıl kıldı eñ
58 YUSUF HAS TAYANGU
XIX
ay toldı iligke til erdemin söz asığların ayur
0955. ilig bir kün ay toldını ündedi
orun bérdi oldur téyü imledi
0956. bu ay toldı oldurdı akru silig
közin yérke tikti bekütti tilig
ilig su’âli ay toldıka
0957. ilig aydı ay toldı sözle sözüg
nelük şük turur sen ne boldı özüñ
ay toldı cevâbı iligke
0958. bu ay toldı aydı ay begler begi
kulı beg yüzin körse yitrür ögi
0959. ilig yarlıkamaz negü sözleyin
ayıtmazda aşnu negü ötneyin
0960. biliglig sözin sen eşit özneme
ayıtmazda aşnu sözüg sözleme
0961. kişig kim okısa kereklep tilep
ol-ok sözlegü aşnu sözni ulap
0962. ayıtmazda aşnu sözüg sözlese
köni sözledi kim ay yılkı tése
0963. takı télve munduz kişi bu bilin
ayıtmadı beglerke açsa tilin
0964. kızıl til kılur kısğa yaşlığ séni
esenlik tilese katığ ba anı
0965. negü tér eşitgil özin kısğan er
esen tirlür inçin özin basğan er
0966. kara baş yağısı kızıl til-turur
neçe baş yédi bu takı ma yéyür
0967. başıñnı tilese tiliñni küdez
tiliñ tegme künde başıñnı yanur
ilig cevâbı ay toldıka
0968. ilig aydı uktum sözüñni tükel
tirig sözlemese idi ök muhâl
0969. meger iki törlüg kişi ol bilin
birisi biligsiz birisi ağın
0970. ağın kendü berklig tili sözlemez
biligsiz tili ol sözin kizlemez
0971. biligsiz tili tutçı berklig kerek
biliglig kişi tilke erklig kerek
0972. biliglig sözi yérke suw teg-turur
akıtsa suwuğ yérde ni‘met önür
KUTADGU BİLİG 59
0973. biliglig kişiniñ sawı eksümez
akığlı süzük yul suwı eksümez
0974. öyük çim osuğluğ bolur bilgeler
çıkar suw kayuda adak tepseler
0975. biligsiz kişi köñli kum teg-turur
ögüz kirse tolmaz ap ot yem önür
ay toldı cevâbı iligke
0976. yana aydı ay toldı ilig ukar
bu til yası tegse tiriglik tüker
0977. tirig bolsa yalñuk kalı sözlemez
kerekligni sözler kişi kizlemez
0978. ayıtğu kerek söz kişi sözlese
ayıtmasa sözni katığ kizlese
0979. ayıtmaklık erkek-turur ay ilig
cevâbı tişi ol yetürse bilig
0980. tişike bir erkek bolur kör eri
anıñdın tuğar tuğsa iki urı
ilig su’âli ay toldıka
0981. ilig aydı uktum sözüg barça çın
ayıtğu sözüm bar takı bir adın
0982. bu til yasın aydıñ eşittim anı
anıñ asğı barmu ayu bér köni
0983. bu til yasıña korksa emdi özüñ
yatu kalğa barça asığlığ sözüg
ay toldı cevâbı iligke
0984. bu ay toldı aydı söz asğı telim
kalı sözleyü bilse uş bu tilim
0985. yawa söz biligsiz tilindin çıkar
biligsiz kişig bilge yılkı atar
0986. kara kılkı teñsiz yawa sözlegen
yawa söz-turur bu kara baş yégen
0987. yawa sözlese söz neçe yas kılur
eger sözleyü bilse asğı bolur
0988. kara karnı todsa kör ud teg yatur
yawa sözke awnur özin semritür
0989. yése todsa yatsa bu yılkı-turur
bu yılkı tédüküm bu kılkı-turur
0990. biliglig kişiler et öz yawrıtur
bilig birle awnur cânın semritür
0991. et öz ülgi barça boğuzdın kirür
bu cân ülgi çın söz kulaktın kirür
60 YUSUF HAS TAYANGU
0992. bilig belgüsi kör iki neñ-turur
bu iki bile er kızıl eñ urur
0993. biri til-turur kör birisi boğuz
bu iki basa tutsa asğı ögüz
0994. biliglig boğuz tilke erklig kerek
boğuz til küdezgen biliglig kerek
ilig su’âli ay toldıka
0995. ilig aydı uktum bu söz belgülüg
söz aslı neçe ol negü ol ülüg
0996. kayudın çıkar söz kayuka barır
munı ma ayu bér maña ay(ünlem) bilir
0997. neçe sözlemegü neçe sözlegü
negü tér biliglig ukuşluğ bügü
ay toldı cevâbı iligke
0998. bu ay toldı aydı söz ornı sır ol
söz ülgi on ol sözlegüsi bir ol
0999. biri sözlegü ol tokuzı tıdığ
tıdığ söz tüpi aslı barça yıdığ
ilig su’âli ay toldıka
1000. yana aydı ilig söz asğı neçe
yası ma neçe ol maña ay aça
ay toldı cevâbı iligke
1001. bu ay toldı aydı söz asğı uluğ
yérinçe tüşürse bedütür kuluğ
1002. söz asğı bile kör yağız yérdeki
yaşıl kökke yoklar bolur tördeki
1003. kalı sözleyü bilmese til sözüg
yaşıl kökte erse kör éndrür özüñ
ilig su’âli ay toldıka
1004. yana aydı söznüñ üküşi neçe
azı ma neçe ol maña ay aça
ay toldı cevâbı iligke
1005. bu ay toldı aydı üküş söz ol ol
ayıtmadı sözlep irikse köñül
1006. bu az söz ol ol kim ayıtmışka öz
cevâb bérse sözke yanut kılsa söz
1007. muñar meñzetü aydı şâ‘ir sözin
tilin söz bile tüzdi açtı yüzin
1008. sözüg yakşı sözle idi saknu öz
ayıttukta sözle yana terkin üz
KUTADGU BİLİG 61
1009. üküş söz eşitgil telim sözleme
ukuş birle sözle bilig birle tüz
ilig su’âli ay toldıka
1010. ilig aydı uktum bu sözni yéme
takı bir sözüm bar sen ay kizleme
1011. kimiñdin eşitgü kerek söz çını
sözüg kimke ayğu maña ay munı
ay toldı cevâbı iligke
1012. bu ay toldı aydı sözüg bilgedin
eşitgü biligsizke aysa kédin
1013. uluğdın eşitgü kereklig sözüg
kiçigke ayu bérgü tutsa özüñ
1014. üküş tıñlağu söz birer sözlegü
maña mundağ aydı biliglig bügü
1015. üküş sözleyü bilge bolmaz kişi
üküş eştü bilge bulur tör başı
1016. ağın bolsa yalñuk bilir hem bilig
tuñu bolsa tegmez biligke elig
ilig su’âli ay toldıka
1017. yana aydı ilig ukuldı bu söz
takı bir sözüm bar anı aysun öz
1018. tilig şükmü tutğu azu sözlese
sözüg açsamu yég azu kizlese
ay toldı cevâbı iligke
1019. bu ay toldı aydı eşitsü ilig
tilin sözlemese kalur bu bilig
1020. tilig sökse bolmaz telim öggüsi
sözüg öggüsi bar yéme sökgüsi
1021. kamuğ teprenigli bu sansız kalın
tanukluk bérür bir bayatığ tilin
1022. törütti tümen miñ halâyıklarığ
tili birle teñrig ögerler arığ
1023. et özlüg kişike kereki bu ol
birisi tilin söz birisi köñül
1024. köñül til törütti köni söz üçün
sözi egri bolsa küyer ol küçün
1025. köni sözlese söz kör asğı üküş
kalı sözlese egri barça söküş
1026. köni sözler erse tiliñ tepresü
sözüg egri erse özüñ kizlesü
1027. tilin sözlemese ağın tér kişi
üküş sözlese atı yañşak başı
62 YUSUF HAS TAYANGU
1028. kişide uçuzı kişi yañşakı
kişide ağırı kişi ol akı
1029. bu sözler eşitti sewindi élig
közin kökke tikti kötürdi elig
1030. bayatka şükür kıldı ögdi üküş
ayur ay idim sen bağırsak küsüş
1031. kamuğ edgülük tegdi séndin maña
tapuğsuz kuluñ-men yazukluğ saña
1032. tilekimni bérdiñ kamuğ ârzûlar
erej dünyâ devlet üküş edgüler
1033. bu şükruğ negü teg ötey öz özün
munıñ şükrı sen kıl saña ay tüzün
1034. sözin kesti açtı ağı kaznakı
üledi öküç neñ çığaylar hakı
1035. ağırladı ilig bu ay toldını
açığ bérdi elgin tilin ögdini
1036. vezîrlık añar bérdi tamğa ayağ
tuğı kövrügi birle bérdi kuyağ
1037. kamuğ élke kıldı kör elgi uzun
boyun egdi düşmân kiterdi özün
1038. bu ay toldı süzdi kamuğ iş küdüg
küwenç kıldı özke bu bulmış üdüg
1039. bayudı bodun hem itildi éli
iligke du‘â kıldı bodnı tili
1040. kutuldı bodun kitti emgekleri
kozı birle katlıp yorıdı böri
1041. itildi éli hem tüzüldi törü
ilig devleti boldı künde örü
1042. yorıdı bir ança bu yañlığ kutun
tüzüldi éli bodnı barça bütün
1043. telim arttı ilde yañı kend uluş
ilig kaznakı toldı altun kümüş
1044. sewindi ilig inçke tegdi özi
ajunda yadıldı kör atı sözi
XX
kut kıvılkın devlet irsellikin ayur
1045. tükel buldı ay toldı ârzû tilek
kıwı kut karıp yıktı arka yölek
KUTADGU BİLİG 63
1046. yéme yakşı aymış biliglig bügü
tükel bolsa ni‘met bulumaz yégü
1047. takı munda yégrek bilig sözlemiş
tükel bolsa ni‘met tüker yaş témiş
1048. idi yakşı aymış biliglig sözi
bu bilge sözi ol biligsiz közi
1049. énigli ağar ol ağığlı éner
yaruğlı tunar ol yorığlı tınar
1050. ne kim işler erse tükelin küder
tükegli tükese énişke yanar
1051. bu ay toldı buldı tilekin tükel
tüketti tiriglig turu kaldı mâl
1052. yana irlü kirdi bu tolmış ayı
kadır kışka yandı yarumış yayı
1053. yaraşık tadular karıştı için
küçendi biri tuttı bastı üçin
1054. tadu tegşürüldi aşı boldı yég
ağır boldı köñli katığ tuttı ig
1055. tadu artadı kör küçi eksüdi
kağıl teg köni bod egildi kodı
1056. tutup çaldı yérke ağır ig kelip
töşekke kirip yattı muñluğ ulıp
1057. otaçı tirildi tamur kördiler
ol ig kem ne ermiş ayu bérdiler
1058. kayu aydı kan tutmış emdi munı
aça bérgü ekhel akıtğu kanı
1059. kayu aydı ötrüm içürgü kerek
özi katmış emdi boşutğu kerek
1060. kayusı soğık itti kattı cülâb
kayu kıldı bérdi kereklig şerâb
1061. ot em kalmadı kör neçe kıldılar
yaraşık ne erse anı bérdiler
1062. asığ kılmadı künde arttı igi
koradı küçi künde yétti ögi
1063. negü tér eşitgil sakınuk kişi
sakınuk kişi ol kişiler başı
1064. kerek kat şelişe kerek tiryâk ét
kerek matrıdus kat ya çurnı ögit
1065. kerek tut otaçı kerek erse kam
ölüglike hergiz asığ kılmaz em
1066. osal bolmağıl ay tirig boldaçı
tirig bolduñ erse özüñ öldeçi
64 YUSUF HAS TAYANGU
1067. bu ay toldı hâlin eşitti ilig
ölüm tutğakı ig tegürmiş elig
1068. ilig aytu keldi bu ay toldını
kelip kördi ilig yatur hâlini
ilig su’âli ay toldıka
1069. ayıttı ilig emdi köñlüñ neteg
negü ol igiñ emdi udkuñ neteg
ay toldı cevâbı iligke
1070. bu ay toldı aydı ay ilig kutı
méni tuttı ol ig añar yok otı
1071. tolu erdi ayım irildi tolu
talu erdi kılkım barır bu talu
1072. sewinçin tuğar erdi toğmış künüm
künüm batğalır teg yarumaz tünüm
1073. küwençlik tiriglik kötürdi özin
yayığ dünyâ méndin ewürdi yüzin
1074. sewinç ârzû ni‘met turu kalğalır
sakınç kadğu mihnet maña kelgelir
1075. munu adrılur-men seniñdin bu kün
ulıyu barır-men ökünçün muñun
1076. negü tér eşitgil bügü él begi
bodun başlağuçı kişide yégi
1077. ne edgü neñ erdi bu devlet kelip
yana barmaz erse tilekçe yelip
1078. ne yakşı neñ erdi bu beglik işi
ölüm tutmaz erse yorısa kişi
1079. ne körklüg kün erdi yégitlik küni
karılık yok erse yorısa köni
ilig cevâbı ay toldıka
1080. ilig aydı ay toldı kodğıl bu söz
bu söz sözlemegil ayâ köñli tüz
1081. kişi barça igler kör edgü bolur
saña yalñuz ermez bu ig ay unur
1082. nelük tilde körksüz yorır bu sözüg
nelük köñlüñi artatur sen özüñ
1083. saña emdi awnıp yorır erdi öz
maña titgü teg sen adın boldı söz
1084. bayat edgü kılğay bu söz sözleme
tügün urma otun meniñ köñlüme
KUTADGU BİLİG 65
ay toldı cevâbı iligke
1085. bu ay toldı aydı ay ilig kutı
bu igke emi yok tileme otı
1086. kayu kim tuğar erse ölgü kerek
kayu neñ ağar erse ilgü kerek
1087. ağışka éniş ol edizke batığ
sewinçke sakınç ol açığka tatığ
1088. yana ma saña aydım uş bu sözüm
kılınçım yayığ tép ne irsel özüm
1089. meniñ kılkımı aydım erdi saña
köñül bamağu erdiñ emdi maña
1090. barır-men muñar sen sizik tutmağıl
toğuğlı kim ölmez tése bütmegil
1091. ınançsız téme emdi sökme méni
ınanç kılmağa dünyâ kodğa séni
1092. cefâ kıldı tép sen ilenme maña
meniñde cefâçı bu dünyâ saña
1093. usanma ölür sen meniñde basa
ınanma bu dünyâka bütme usba
1094. ağırladıñ erdi tapuğsuz méni
tapuğ yetrümedim ay ilig kanbı
1095. tilek ârzûn ermez meniñ ölmekim
bu kün bolmış ermez kelip barmakım
1096. üzelü barır-men öz erksiz bolup
kutulğu yérim yok tiriglik bulup
1097. yok erdim törütti igidti méni
kiçig oğlan erdim bedütti méni
1098. yalıñ yüzlüg erdim bütürdi sakal
kara kuzğun erdim kuğu kıldı çal
1099. bodum erdi ok teg egildi bodum
tiriglik tükedi yetildi üdüm
1100. yine yakşı aymış bügü bilgi kéñ
eşitgil munı sen ayâ kızğu eñ
1101. kayu başka kirse kuğu kırtışı
kuğu teg ürüñ kılğu köñlin kişi
1102. kimiñ egri bolsa köni tal bodı
köni kılğu köñlin yetildi üdi
1103. ürüñ boldı erse kara saç sakal
anunğu busuğçı ölümke tükel
1104. muñar meñzetü aydı şâ‘ir bu söz
eşitgil munı sen ayâ edgü öz
66 YUSUF HAS TAYANGU
1105. kara saç ürüñi ölümdin yumuş
kılur ol tirigke tiriglik küsüş
1106. tü ni‘met yédiñ me tiriglik yédiñ
ölüm yér séni sen usanma üküş
ilig cevâbı ay toldıka
1107. ilig aydı ay toldı iwme serin
ig ol bu yazuklarka yulğı yarın
1108. ölür erdi erse kamuğ iglegen
kişi kalmağay erdi rûzî yégen
1109. bayat edgü kılğay bu igdin séni
köñülüñ çökürme sen inç yat köni
1110. du‘â kıldı ilig kör açtı tilig
şifâ koldı rabdın kötürdi elig
1111. turup çıktı andın sakınçın tügük
kelip karşıka kirdi köñli tüşük
1112. çığayka üledi üküş neñ tawar
asığ kılğamu tép sakındı añar
1113. asığ kıldı erse ölümke kümüş
kümüş kılğay erdi er özke yuluş
1114. ölümke yuluş kıldı erse kişi
yulup ölmegey erdi élçi başı
1115. bu ay toldınıñ kör igi ağrudı
umınçsız bolup cândın elgin yudı
1116. ökündi ayur ay tiriglik isiz
yawalıkka ıdtım isiz körk bediz
1117. tiriglik keçürdüm osallık bile
yégitlikni ıdtım yawalık bile
1118. küremiş kürek erdi uş bu özüm
ecel tuttı éltür ne asğı sözüm
1119. ajun mâlı térdi özüm suklukun
kalır neñ barır-men bu kün yoklukun
1120. elig til uzun kıldım erdi üküş
ölüm keldi tuttı tınım kıstı uş
1121. bu yañlığ ökündi üküş yığladı
ökünçi ölümke asığ kılmadı
1122. ne muñluğ-turur bu apa oğlanı
tilek teg bulumaz tiriglik küni
1123. tilek bulsa bolmaz tiriglik yégü
tirig bolsa bulmaz tilek ay bügü
KUTADGU BİLİG 67
1124. az edgüke tegse unıtur özin
yaşıl kökte üstün yorıtur sözin
1125. ağırlıkka tegse küwez kür bolur
ölüm tutsa odlur ökünçün ölür
1126. yése todsa kılkı bolur buğrağu
kalı karnı açsa bilip yér ağu
1127. sakınçka sızar kör erejke irer
sewerin bulur bulsa terkin yirer
1128. ökündi bu ay toldı tındı uluğ
ayur-men yitürdüm könilik yoluğ
1129. nelük tirdim erdi bu altun kümüş
nelük kılmadım men çığayka ülüş
1130. nelük kodtum erki bu edgü işig
nelük söktüm erki yazuksuz kişig
1131. burun ıdğum erdi kamuğ edgülüg
asığ kılğay erdi yarın belgülüg
1132. negü asğı bar bu ökünçüm bu kün
ölüm tuttı kesti bu söz birle ün
1133. negü tér eşitgil yiti közlüg er
kişike bağırsak köni sözlüg er
1134. tüzü tın tokırka ölüm bir kapuğ
kirür bu kapuğka yorığlı kamuğ
1135. negü ol tiriglik negü ol ölüm
kayudın kelir-men kayuka yolum
1136. nelük toğdum erki yana ölgeli
nelük küldüm erki sığıt körgeli
1137. ajunda ölümdin katığrak kayu
toğuğlı kişi öldi mundağ ayu
1138. muñar meñzetü aydı şâ‘ir sözi
munıñ ma‘nîsi uksa açlur közi
1139. negü bar ajunda ölümdin katığ
ölümüg sakınsa kiter miñ tatığ
1140. ölüm bir teñiz ol uçı yok tüpi
baka körse yetrü tüpi yok batığ
1141. ölümni biligli usansa özün
ölüm tutsa asğı bulunmaz sözün
1142. erejlerke awnıp osal bolğuçı
ölüm tutsa odlur yetilmez küçi
1143. üküş neñke todmaz közi suk kişi
ecel tutsa öknür itümez işi
68 YUSUF HAS TAYANGU
1144. yayığ kutka awnıp küwenür kür er
yağız yér katında yürekin yérer
1145. sewinçlerke awnıp üküş külgüçi
sığıtka anuñu ayâ ölgüçi
1146. negü tér eşitgil ukuşluğ bilir
bu söz işke tutsa kör asğı alır
1147. yarınlık orun edgü kolsa özün
isiz kılmasunı bu iki ajun
1148. isiz kılmağıl sen ay kılkı tüzün
bu kün edgü kılğıl kılınçın sözün
1149. bu ay toldı öknüp üküş yığladı
ökünçi bu yérde asığ kılmadı
1150. çığayka üledi kör altun kümüş
kadaşlarka kıldı kumaru üküş
1151. közin kökke tikti ayur ay idim
seniñde adın men idi bilmedim
1152. törüttüñ igidtiñ bedüttüñ méni
seniñ fazlıñ erdi bilir-men munı
1153. saña tapnur erdi meniñ bu özüm
munukı ecel tuttı kesti sözüm
1154. kutulğu yérim yok yétürdüm bilig
seniñ rahmetiñ tutsu emdi elig
1155. otunluk bile kıldım isiz üküş
tüzünlük bile sen keçür ay küsüş
1156. yawalıkta keçti tiriglik isiz
süre ıdtım üd kün bu beglik isiz
1157. sözin kesti ança sakındı turup
akıttı közün yaş kör oğlın körüp
XXI
ay toldı oğlı ögdülmişke pend bérmişin ayur
1158. bir ök oğlı erdi bu ay toldınıñ
kiçig erdi yaşı uş ol oğlınıñ
1159. atı erdi ögdülmiş aslı arığ
yüzi körklüg erdi me kılkı arığ
1160. okıdı bu oğlın öziñe yakın
tutup kuçtı közde akıttı akın
1161. ayur emdi oğlum barır-men munu
saña kaldı ornum barı neñ unu
1162. sen erdiñ maña köz yarukı tükel
barır-men seniñdin esen edgü kal
KUTADGU BİLİG 69
1163. yéme yakşı aymış bu türk buyrukı
körür köz yarukı oğul kız okı
1164. oğul kız sakınçı bu tüpsüz teñiz
oğul kız sarığ kıldı kızğu meñiz
1165. kimiñ boldı erse oğul kız kisi
negü teg kelir ol kişiniñ usı
1166. oğul kızda ötrü ata yér etin
oğul kız atamaz atası atın
1167. bu ay toldı aydı eşit ay oğul
sözümni unıtma maña tut köñül
1168. méni kör ata erdim emdi saña
atım erdi ay toldı bak kör maña
1169. tirigliki toldı bu ay toldınıñ
ökünçün ulır kör asığ yok anıñ
1170. süçig bu tiriglik açığ bu ölüm
anundı kanı emdi kaçğu yolum
1171. awındım bu dünyâka köñlüm bérip
vefâ kılmadı kör meniñdin irip
1172. méni ardı dünyâ okıdı sewe
köñül bérdim erse irikti iwe
1173. cefâ kıldı dünyâ karıdı bu kut
séni armasunı munu sözke büt
1174. kereklig işim barça yérde kodup
kereksizni kıldım havâka udup
1175. tüpi yél keçer teg tiriglik keçip
asığsız ulır-men özümke açıp
1176. orunçun ya mâlın itilmez işim
elig tuttaçı yok bu kün bir kişim
1177. negü tér eşitgil odulmış kişi
ölümüg ukup yetrü bilmiş kişi
1178. bügü bilgi kitti ölümüg körüp
ukuşluğ ögi yitti ögsüz bolup
1179. ne yawlak neñ ol bu ölüm tarmakı
ne yawlak erür bu kişig urmakı
1180. itiglig sarâyığ buzuğlı ölüm
kamuğ yumğılarığ saçığlı ölüm
1181. muñar meñzetü aydı şi‘r ayğuçı
okığıl munı sen ayâ bilgüçi
1182. negü bar ajunda añar hîleˆsiz
negü hîleˆ bar kim añar çâreˆsiz
1183. kamuğ neñke hîleˆ itig çâre bar
meger bu ölümke ölüm hîleˆsiz
70 YUSUF HAS TAYANGU
ögdülmiş su’âli ay toldıka
1184. eşitti oğul kör atası sözin
til açtı ataka ewürdi yüzin
1185. ayur ay atam bir sözüm bar saña
anı aytayın men ayu bér maña
1186. bu dünyâ içinde tirildiñ üküş
bilig bildiñ erdem okıdıñ ukuş
1187. ayıttuñ eşittiñ yéme ögrenü
sınayu tirildiñ kamuğnı körü
1188. negü erse barmu ölümke itig
anı utru tutğıl ay bılge tetig
1189. eger hîleˆ çâreˆ yok erse adın
kamuğ neñ hazîneˆ ülegil barın
1190. hazîneˆ bu neñ bola başka yuluş
esen bol yana bolğa altun kümüş
1191. negü tér eşitgil közi tok kişi
tuz etmek idisi akı er başı
1192. üle neñ kişike yitür hem içür
séni neñ keçürgey sen anı keçür
1193. esenlik kerek erke neñ eksümez
tiriglik kerek kuşka meñ eksümez
1194. tirig bolsa yalñuk tileki anuk
et öz baş esen bolsa ârzû yağuk
ay toldı cevâbı ögdülmişke
1195. yanut bérdi ay toldı aydı oğul
eşitgil sözümni bu iştin tüñül
1196. ölümke asığ kılmaz altun kümüş
ölümüg tıdumaz bilig ya ukuş
1197. ölümüg tıdar erse dünyâ neñi
yulup ölmegey erdi begler begi
1198. hakîmlerke hikmet asığ kılmadı
bügülerke bilgi elig tutmadı
1199. ölümke asığ kıldı erse ot em
otaçı turu kalğay erdi ulam
1200. ölüm yüz kılur erdi erse körüp
ağır sawcılar kalay erdi turup
1201. toğuğlı tirigler ölümke sanı
ölümke toğuğlı tirig kim kanı
1202. tüşün ol bu dünyâ keligli keçer
yégen yél büke teg yér erken açar
KUTADGU BİLİG 71
ögdülmiş cevâbı ay toldıka
1203. eşitti kör ögdülmiş aydı ata
idi ked ukulmış ölümüg yete
1204. negülük usandıñ tiriglik ıdıp
negüke ilenür sen emdi ulıp
1205. nelük tirdiñ erdi bu kalğu neñiñ
negüke ülemediñ artğu neñiñ
1206. tirilse osal bolsa yalñuk özün
ökünsü öziñe ilensü sözün
1207. bu kün öknüp asğı negü ay ata
başın yérke çalsa ulıp miñ kata
ay toldı cevâbı ögdülmişke
1208. bu ay toldı aydı ay oğlum eşit
méni kör usanma yarınlık iş ét
1209. osallık méni alktı öknür özüm
odunğıl osal bolma körklüg yüzüm
1210. toğuğlı neçe tuğdı ölgü üçün
neçe barmasa éltür âhır küçün
1211. ölügli kişi barça üdke tutuğ
yetilse üdi kör mañıtmaz butuğ
1212. muñar meñzetü aydı şâ‘ir tili
tükel söz-turur bu ukulsa kalı
1213. kamuğ neñke vakt ol küni belgülüg
nefes tın tokırka sanı belgülüg
1214. yıl ay kün keçer teg tiriglik keçer
keçer kün keçürgey séni belgülüg
1215. yana aydı ay toldı kör ay oğul
ne hâlin barır-men méni kör odul
1216. sen ök sen sakınçım barır-men muñun
kiçiglikte minsiz kalır sen bu kün
1217. negü teg bolur sen meniñde kédin
meniñ yok sakınçım munıñda adın
1218. ata emgeki bolsa oğlı öze
ol oğlı bilir ötrü kılk yañ tüze
1219. kısa tutsa oğlın kör edgü bolur
atası anası yaruğu bolur
1220. kalı kıstaçı bolmasa ol oğul
yawa boldı sen ol oğuldın tüñül
1221. oğulluk ata bolsa bilge tetig
kısa tutğu tutçı emi bu itig
1222. negü tér eşitgil oğulluğ kişi
başında keçürmiş yetilmiş yaşı
72 YUSUF HAS TAYANGU
1223. kimiñ oğlağu bolsa oğlı kızı
añar yığlağu boldı muñluğ özi
1224. kiçigde ata ıdsa oğlın yawa
oğuldın yazuk yok atadın cefâ
1225. oğul kız isiz bolsa kılkı yañı
ol isiz ata kıldı ıdtı oñı
1226. kısa tutsa oğlın ata ögretü
uluğ bolsa sewnür oğul kız yetü
1227. oğuluğ kısa tut ata bolğuçı
saña külmesüni kédin kelgüçi
1228. oğul kızka ögretgü erdem bilig
bu erdem bile bolsu kılkı silig
ögdülmiş cevâbı ay toldıka
1229. yanut bérdi ögdülmiş aydı ata
seniñ kadğuñı yép küyer-men tüte
1230. seniñde kédin men tirig turmayın
seniñ kadğularıñ közün körmeyin
1231. seniñ cânıñı bir bağırsak idi
maña bérsü kadğun méni kodmadı
1232. kalı bérmez erse yetilse ecel
bitilmiş bolur bu ecelke ezel
1233. nerek kadğurar sen nerek bu sığıt
bayat hükmi keldi sığıtnı ağıt
1234. kalı dünyâ devlet kalırı üçün
sığıt kılsa kılma bu bolmaz küçün
1235. kalı bu tü ni‘met kalırka yéme
özüñ yığlar erse yorı yığlama
1236. telim dünyâ yégli seniñde oza
kodup bardı barça bu ınçık öze
1237. bilir erdiñ emdi cefâçı ajun
cefâ kılğusın sen usandıñ özün
1238. kamuğ dünyâ bolsa biregüke tüz
kalır dünyâ ülgi tegir iki böz
1239. tiriglik üçün öknür erse özüñ
ökün tutçı yığla kurıtma közüñ
1240. yana yañu ermez keçürmiş künüñ
negü kıldıñ erse anundı tünüñ
1241. maña erse emdi bu kadğu sakınç
sakınç kılma kılğıl sen emdi sewinç
1242. törütülmiş erdiñ törügli ölür
törügli ölür ol törütgen kalur
KUTADGU BİLİG 73
1243. atam erdiñ artuk bağırsak akı
seniñde bağırsak törütgen takı
1244. séni ol törütti saña bérdi kut
maña bérmegeymü munu sözke büt
1245. uçuzka ağırlık anıñdın tegir
kiçigke uluğluk ol ıdsa kelir
1246. muñar meñzeyür körse öglüg sözi
bu öglüg sözi ol kör ögsüz közi
1247. ‘azîz ol ‘azîz kim ‘azîzlarka ‘iz
anıñdın tegir ‘iz ‘azîz emdi kız
1248. uçuzka ağır ol kiçigke uluğ
yawuzka yöleki bedükke ediz
1249. eşitti kör ay toldı oğlı sözin
kötürdi elig kökke tikti közin
1250. bayatka şükür kıldı artuk üküş
bayat bérmişiñe oğulka ukuş
ay toldı cevâbı ögdülmişke
1251. ayur oğluma boldı köñlüm bütün
bayat fazlı birle tirilgil kutun
1252. çın aymış ukuşluğ körü bar bu söz
anıñ ma‘nîsi bil yiti kıl bu köz
1253. bayat kimke bérse ukuş ög bilig
kamuğ ârzûlarka yetildi elig
1254. kimiñ kılkı edgü kılınçı oñay
tilek buldı barça yaruttı kün ay
1255. kamuğ edgüke mün bu edgü kılınç
kılınç edgü bolsa bolur miñ sewinç
1256. bu ay toldı elgin kötürdi yana
bayatığ üküş ögdi kıldı senâ
1257. ayur ay idim sen törüttüñ tözüg
yémi birle igdür sen sansız özüñ
1258. törüttüñ méni sen kötürdüñ kutun
yazukluğ kuluñ men tapuğsuz otun
1259. idi edgü tuttuñ bu üdke tegi
kamuğ ârzû bérdiñ bu dünyâ yégi
1260. tüzü ârzû ni‘met tükel men yédim
sewinçlig men séndin ay edgü idim
1261. maña tegdi hükmüñ barur-men munu
bir ök oğlum erdi kodur-men unu
74 YUSUF HAS TAYANGU
1262. ata erdim emdi ölür bu ata
idim sen tirig sen añar bir kut a
1263. erejke yakın tut yırak tut belâ
ikigün ajunda munı sen yul a
1264. isizdin küdezgil ula edgüke
muñadturmağıl sen yégü kedgüke
1265. köñüldin bérü kıldı edgü du‘â
ay edgü du‘â sen belânı yığa
1266. negü tér eşitgil sakınuk kişi
sakınuk kişi ol kişiler başı
1267. bayat kimke kılsa ‘inâyet basut
ikigü ajunda bu er buldı kut
1268. kayu kulka bolsa bayattın yölek
bu buldı ikigün ajunda tilek
1269. bayat fazlı bolsa kim erse öze
kamuğ ârzû ni‘metke tegdi tüze
1270. muñar meñzetü aydı öglüg kişi
kim öglüg sözi tutsa itlür işi
1271. küdezildi kimni küdezse idi
tilek buldı ni‘met talusın yédi
1272. kayu kul bayatka ınansa turup
belâ kadğu kapğın öziñe tudı
1273. yana aydı ay toldı uk ay oğul
ölümüg unıtma öyü tur odul
1274. ınanma tiriglikke yil teg keçer
usanma bu dünyâdın öz terk köçer
1275. bayatka tutuzdum séni men katığ
tilese küdezgey yitürgey tatığ
1276. munu adrılur-men seniñdin bu kün
ökünçün sığıt birle yığlap ögün
1277. meniñde kédin sen negü kılğuñı
ayayın eşitgil ukulmış teñi
XXII
ay toldı oğlı ögdülmişke ötlemişin ayur
1278. köñül til köni tut bayatka tapın
usanma yarınlık işiñni itin
1279. kamuğ edgü isiz bayat hükmi bil
bayatka ınanğıl anıñ tapğı kıl
1280. negü kim kerekiñ anıñdın tile
anıñda adın yok saña küç bile
KUTADGU BİLİG 75
1281. ağır tut negü erse yarlığların
ağır kılğa teñri bu kün hem yarın
1282. yorıkıñ köni tut yañılma özüñ
köñül til kiçig tut bedütme sözüg
1283. tirildim bir ança barır-men sakın
negü kıldı dünyâ maña kör bakın
1284. özüñ otka atma bu dünyâ üçün
kişi neñin alma küçeme küçün
1285. tire bildi bu öz yéyü bilmedi
künüm keçti öknüp asığ kılmadı
1286. saña kaldı mâlım maña boldı yük
erej birle yép yat sewinç birle bök /şük/
1287. tuta bilse tap bu tirilmiş neñiñ
ikigün ajunda kızartğay eñiñ
1288. tuta bilmese sen adın munça neñ
saña yetmegey kör sarığ kılğa eñ
1289. köni bol bütünlük bile tut kılınç
könilik içinde-turur bu sewinç
1290. negü tér eşit bu köni kılklığ er
bu iki ajunuğ köni kılklığ yér
1291. erejlig tilese kişi öz künin
könilik içinde tilegü emin
1292. özüñ bay bolayın tése belgülüg
könilikte buldı bu baylar ülüg
1293. bedüklük tilese bodunka uluğ
‘ödürke açuk tut könilik yoluğ
1294. oñay bolsa yalñuk kılınçı köni
ikigün ajunda yaruyur küni
1295. yana aydı ay toldı oğlum eşit
özüñ edgü birle tamudın köşit
1296. kamuğ edgülük kıl isizdin yıra
kamuğ edgü kelgey sen oldur tur a
1297. isiz işke yakma saña kılğa kor
isizlik yılan ol séni tikge kör
1298. iki yüzlüg erke sözüg sözleme
yadılğay sözüg sır açılğay yéme
1299. ewiñke yağutma uşakçı kişig
bütün ilke yadğay körüp bilmişig
1300. sınamış bütülmiş kişig tut katığ
saña teggey andın tümen miñ tatığ
1301. sözüg barça tıñla yéme bütme terk
köñül sırrı açma katığ kizle berk
76 YUSUF HAS TAYANGU
1302. kişig tepsemegil yéme içme soñ
bu iki kılınçlığ bulur tutçı muñ
1303. tişig boşlağ ıdma yapa tut kapuğ
tişidin tegir erke teñsiz kamuğ
1304. yatığ ewke ıdma çıkarma tişig
katılmazda aşnu sınağıl kişig
1305. kılınç edgü tut neñke kadğurmağıl
kılınç edgü bolsa kelir neñ tégil
1306. muñar meñzer emdi bu sözni eşit
bu söz işke tutğıl özüñke iş ét
1307. nerek neñ kişike kerek edgü yañ
kerek bolsa bulğay kamuğ edgü neñ
1308. isizke negülük kerek neñ tawar
neçe kirse bolğay çığay birle teñ
1309. uwutsuz kişidin yırak tur teze
meniñdin miñ alkış uwutluğ öze
1310. kamuğ işte iwme serin öz buka
serimlig kişiler tegir ârzûka
1311. kayu işte bolsa yorık utru tut
yorık utru tutsa saña örge kut
1312. tiliñni küdezgil közüñni küdez
boğuzuñ küdezgil halâl yégil az
1313. bodun munka bolsa yırak tur seçe
kara bulğakıña katılma kaç a
1314. tiliñde yorımasu begler sözi
meger edgülükte adın ay kozı
1315. kişi yası kolma özüñ kılma yas
neçe edgülük kıl havâ ârzû bas
1316. kayu işke kirse çıkışıñnı kör
çıkış körmese iş bolur erke kor
1317. kalı kelse öwkeñ katığlan serin
serimlig kişiniñ sewinçi yarın
1318. negü tér eşitgil seriñen kişi
serinse iter er buzulmış işi
1319. serinse kişi öz tilekin tapar
serip turdaçı er ürüñ kuş tutar
1320. kalı tegse emgek ya kadğu sakınç
serinse kelir ötrü kayra sewinç
1321. apañ irse devlet yapulsa kapuğ
serinse yana işi itlür kamuğ
1322. seringil serinmek eren kılkı ol
serinse bulur er mesel kökke yol
KUTADGU BİLİG 77
1323. ölümüg unıtma anuk tur sakın
özüñni unıtma tüp üñke bakın
1324. kalınka katılsa sen bekle sözüg
kişiler ewinde küdezgil közüñ
1325. kirişke körü sen çıkış kıl neñiñ
sözüg sözlemegil meger öz teñiñ
1326. tiliñde çıkarma bu yalğan sözüg
bu yalğan sözün er uçuzlar özüñ
1327. kadaş yak yağukka yakınlık ula
uluğka kiçigke sewüg bol küle
1328. tuz etmekni kéñ tut kişike yétür
kişi ‘aybı körse sen açma yétür
1329. tapuğka érig bol bayatka tapın
yazuktın yırak tur özüñni sakın
1330. bolu bérse devlet küwezlenmegil
usa edgülük kıl isiz kılmağıl
1331. awınma bu dünyâka erter barır
ınanma bu devletka terkin karır
1332. tayanma tiriglikke tüş teg keçer
küwenme kıwı kutka kuş teg uçar
1333. tiriglik yawa kılma edgü kılın
keçer kün içinde kerekiñ alın
1334. bor içme fesâdka katılma yıra
zinâ kılma fâsık atanma kara
1335. bu iki kılıktın ıduk kut kaçar
ol erke çığaylık yolını açar
1336. negü tér eşitgil sınamış kişi
sınamış kişiler bilir iş başı
1337. bor içme zinâka katılma hader
bu iki çığaylık tonını keder
1338. bu bordın kopar miñ yazukka yürek
zinâdın kaçar kut yüzüñke sudar
1339. sözin kesti ay toldı aydı oğul
unıtma saña söz kereki bu ol
1340. tükel sözledim men muña bütse sen
sewinç eksümegey sözüm tutsa sen
1341. saña sözledim söz kumaru atı
unıtma bu sözler köñülke biti
XXIII
ay toldı kün toğdı iligke kumaru bitig bitimlişin ayur
1342. bitigü bile koldı kâğıd tetig
bayat atı birle bitidi bitig
78 YUSUF HAS TAYANGU
1343. bayat atı birle sözüg başladı
törütgen igidgen keçürgen idi
1344. törütti tümen miñ bu sansız tirig
tirilgü bérür kodmaz açın birig
1345. yorıtur kamuğka tilemiş tilek
kerek bolmaz anda kör arka yölek
1346. tilese törütür bolur kolmışı
tilep boldı barça anıñ kılmışı
1347. ölümke törütti bu sansız konum
tirig barça ölgü añar yok ölüm
1348. sewüg sawçıkamiñ meniñdin selâm
tegürsün bayatım kesüksüz ulam
1349. tüzü éşleriñe yéme ök adın
tegürsün selâmım idim kesmedin
1350. uzun kéç yaşağıl ay élig kutı
üküş él aşağıl bu beglik atı
1351. atım erdi ay toldı kılkım tolu
érildi toluluk tüker öz ölü
1352. ölüm tutğakı keldi tuttı katığ
kutulğu yérim yok kiterdi tatığ
1353. méni edgü tuttuñ açındıñ üküş
saña tapnumadın barır bu öz uş
1354. bu edgü yanutı kumaru bitig
bitip kodtum emdi saña ay tetig
1355. bu dünyâ işiñe iş erdim bile
işiñni yorıttım könilik bile
1356. munu emdi artuk bağırsaklıkın
bitip kodtum öt saw kumaru okın
1357. negü tér eşitgil bağırsak kişi
bağırsaklık ol kör kişilik başı
1358. bağırsak kişiniñ sözi tut sawı
bu söz saw saña bolğa devlet awı
1359. bağırsak kişi ol kişide çını
bağırsak sözi tut bedütgey séni
1360. ay ilig munu men bağırsak saña
sözüm işke tutğıl ay ersig toña
1361. ölüm utru keldi ökündi özüm
asığ kılmadı bu ökünçüm sözüm
1362. kerek boldı emdi bu kılmış tapuğ
ökünç boldı kılmış isizlik kamuğ
1363. yatu kaldı térmiş bu altun kümüş
maña tegdi sakış anıñdın ülüş
KUTADGU BİLİG 79
1364. ulır-men ökünüp asığ yok ökünç
idim rahmetinde adın yok umunç
1365. bu kün men barır-men munu erksizin
yarın sen kelir sen udu şeksizin
1366. ölüm tutmaz erken odun ay ilig
işiñni itiñil yetürgil bilig
1367. belâ küç yérinde sen edgü kılın
bodunuğ sewindürgil elgin tilin
1368. esenlik üdinde sen edgü yétür
tawar neñ barında üle hem yétür
1369. negü tér eşitgil köni sözlüg er
kiçigde odunmış yiti közlüg er
1370. ölüm kelmez erken ölümke itin
tiriglik üdinde tapuğ kıl tapın
1371. ölüm kelse tutsa ökünç asğı yok
neçe me ulısa kara yér katın
1372. ay ilig katılan meniñde kédin
yawa kılma üd kün tapuğda adın
1373. séni armasun dünyâ devlet bile
kamuğ iş içinde könilik tile
1374. törü tüz yorıtğıl bodunka köni
künüñ edgü bolğay könilik küni
1375. özüñ otka atma bu dünyâ üçün
havâ boynı biçgil et özke öçün
1376. bu dünyâ begi sen aña bolma kul
séni kodmaz erken anı kodğu tul
1377. küwezlenme artuk kötürme köñül
ınanç kılğu ermez bu dünyâ tüñül
1378. yakın tut özüñke kişi edgüsi
isizdin yırak tur tokığay yası
1379. kişi sukıña bérmegil sen işiñ
vefâsız kişike yitürme aşıñ
1380. tapuğka érig bol yazukta tıdın
saña teggü ermez tapuğda adın
1381. ölümüg unıtma añar yok tolum
busuğdın çıkar teg çıkar bu ölüm
1382. neçe kaçsa âhır ölüm tutğusı
neçe kalsa âhır ölüm yetgüsi
1383. ölümke usanma köñül tut tirig
neçe kéç tirilse töşeñü yérig
1384. kanı kim kutuldı ölümdin kaçıp
kanı kim aşundı üdindin keçip
80 YUSUF HAS TAYANGU
1385. idi yakşı sözler bilig yañzatu
bu üd kün tirigliklerig meñzetü
1386. apa oğlanı körse arkış sanı
örüg turğu bolmaz örügler kanı
1387. ata arkasmdın tuğulsa oğul
ana karnı menzil kaç aylık amul
1388. anasında tuğsa atansa atı
musâfir bolup mindi üdlek atı
1389. küni bir mañım ol tüni bir mañım
iletür ölümke kurıtur eñim
1390. ajun bir tüşün ol gûrüñ bir tüşün
bu tüş tün kopursa tüş tün ol ajun
1391. küder ol ajunda saña iki yol
bu iki yoluñda kayu erki yol
1392. yoluñ oñça kelse itildi işiñ
kalı solça kelse ulıp çal başıñ
1393. tarığlağ erür dünyâ ilig kutı
tarısa orar er tirilgü otı
1394. negü ekse yérke yana ol önür
negü bérse ewre anı ok alur
1395. kişi neñi alma yéme tökme kan
bu iki yazukka ulır çıksa cân
1396. bu tüş teg tiriglik keçer belgüsüz
kerek beg kerek kul barır kelgüsüz
1397. kanı tüş sanı boldı keçmiş künüñ
ökünçte adın yok bu kalmış künüñ
1398. negü tér eşitgil odunmış kişi
odunmış ta kédin ökünmiş kişi
1399. tüşüñ teg keçürdüñ tiriglik oduğ
kanı asğı körkit maña bir boduğ
1400. künüñni keçürdüñ tilek ârzûka
tiriglik tükedi ökünç ol yoduğ
1401. usanma tiriglikke artuk sakın
tiriglik ölümke idi ök yakın
1402. saran bolma ilig akı bol akı
kalır meñü ölmez akılık atı
1403. er at sü bu neñke küwenme üküş
asığ kılmağay sü bu altun kümüş
1404. yuluğ kılma özni adınlar üçün
suyurka özüñni küyürme küçün
1405. seninde ozakı ajun begleri
ajun kodtı bardı yatur kör gûri
KUTADGU BİLİG 81
1406. saña ma anunmış-turur bu ölüm
üdiñe küder ay yarumış künüm
1407. negü tér eşit dünyâ ‘aybın bilip
saña sözlegüçi ukuştın alıp
1408. açığ suw teg ol kör bu dünyâ neñi
neçe içse kanmaz ölimez eñi
1409. kölike teg ol kör bu dünyâ toña
ederse kaçar kaçsa yapçur saña
1410. sakığ ol körü barsa dünyâ işi
tutayın téyü sunsa yitrür kişi
1411. ay ilig katığlan özüñ edgü bol
begi edgü bolsa bodun edgü ol
1412. bodun koy sanı ol begi koyçısı
bağırsak kerek koyka koy kütçisi
1413. kapuğda tirildi kalın aç böri
ay ilig koyuğ ked küdezip yorı
1414. buşı bolma işte sen öwke yığın
buşı bolsa begler buzar beglikin
1415. irig sözlemegil kişike tilin
irig til ot ol kör küyer teg yalın
1416. örüg bol amul bol tüzün bol silig
kamuğ edgülükke tegürgil elig
1417. yüz utru-turur bu uzun yol sefer
ukuşluğ bu yolka azuk ked éter
1418. sarây karşı itme ay ilig kutı
anundı saña ew kara yér katı
1419. ediz kéñ bedizlig sarâyıñ kalıp
karañku yér ewde yatur sen ulıp
1420. nerek kenç urur sen bu altun kümüş
saña teggüsi ol iki böz ülüş
1421. muñar meñzetü aydı şâ‘ir tili
bu şâ‘ir sözi kör açar söz yolı
1422. osal yalñuk oğlı üküş neñ tirer
yégüke tegirmü sakınmaz birer
1423. bayusa tileki bulunsa tükel
tüketür tiriglik uçup cân yırar
1424. awınma erejke küwenme ay beg
awınçıñ küwençiñ udığa ot teg
1425. tiriglik yawa kılma dünyâ üçün
keçigli-turur bolğa emgek küçün
1426. ağı çuz töşenür özüñ oğlağu
kara yér töşeñü-turur ay bügü
82 YUSUF HAS TAYANGU
1427. awınçu sewügler bile awnur öz
kara yér katında yaşıp yatğu tüz
1428. yayılmaz yorığa keveldin tüşüp
edersiz yığaç miñü muñluğ bolup
1429. bularnı sakınğıl ölümke itin
ökünme yarın bu kara yér katın
1430. kamuğ işke tevfîk bayattın tile
bayat birge şeksiz saña küç bile
1431. negü kelse tapla kör edgü isiz
boyun bir kazâka köni tut ağız
1432. özüñ kolsa iki ajun begliki
bu béş işke yakma bu ol yégliki
1433. harâmka katılma yéme kılma küç
kişi kanı tökme hasım kılma öç
1434. bor içme fesâddın yırak tur tez e
bu kaç neñ yorır tutçı beglik buza
1435. özüñ meñü beglik tilese tuçı
törü kıl bodundın kötürgil küçi
1436. bodunka başı sen ay ilig bu kün
bodunuğ küdezgil oduğ tur ögün
1437. uluğ yük boyunka yüdürdi ilig
osal bolma saklan ay kılkı silig
1438. et öz ârzû sürgen havâka bulun
bulun bolma bolsa özüñni yulun
1439. keçürmiş tiriglik tüpi boldı yél
bu kalmış tiriglik neçe bérge él
1440. yawa kılma emdi bu kalmış künüñ
özüñdin arıtğıl yazukuñ münüñ
1441. vefâ kılğu ermez bu dünyâ bilin
keçer dünyâda öz azukuñ alın
1442. negü tér eşitgil sakınuk kişi
sakınuk kişi ol ajunda başı
1443. bu ajun tüşün ol sen arkış sanı
tüşünde neçe bolğa arkış küni
1444. sarây ol ajun kör bu kazğanç yéri
negü bulsa munda naru ıd yorı
1445. özüñ köçgü mundın köçüñ aşnu ıd
kerekligni alğıl kereksizni tıd
1446. munu men barur-men méni kör odun
katığlan özüñke at edgü kodun
1447. negü tér eşitgil ölügli tirig
ölürde bérip bardı öt saw erig
KUTADGU BİLİG 83
1448. ölügli tirigke bérür pend tilin
eşitgil anı sen köñülke alın
1449. ayur ay tirig sen usanma odun
usandım ökünçün yatur-men yılın
1450. ay ilig bu beglik uzun kolsa sen
kaç iş kıl kaç iş kod kılur erse sen
1451. törü kıl katığlan yulup kılma küç
tapuğ kıl bayatka anır kapğı kuç
1452. ikinçi osal bolma sak tur oduğ
saña tegmesün bir müfâca yoduğ
1453. iki üdte kılma kayu erse iş
havâ öwke kelse serip kısğu tiş
1454. bu kaç neñ küdezgil küdezildi él
uzun turğa beglik saña bérge él
1455. kamuğ edgülerig ağır tut kötür
isizlerni tutma iligdin kotur
1456. isiz öñdi urma törü edgü ur
künüñ edgü bolğay kutuñ bağa kur
1457. negü tér eşitgil ay bilge külüg
bu sözdin kötürgil özüñke ülüg
1458. törü edgü ur ay törü bérgüçi
turu öldi isiz törü urğuçı
1459. isiz öñdi urma ay ilçi bügü
isiz bolsa bolmaz ajunuğ yégü
1460. isiz öñdi ursa özi öz üdin
isiz kodtı atın özinde kédin
1461. kim erse urup kodsa edgü törü
anın tikti atın adakın örü
1462. özüñni yarılma ay ilig bakın
tüp üñni unıtma öyü tur sakın
1463. isiz kılkı tutma ay elgi uzun
isiz kılk ulıtur ikigün ajun
1464. uzun boldı elgiñ bodunka yakın
füsûsun keçer bu tiriglik bakın
1465. keçigli-turur dünyâ keçti sakın
keligli ölüm utru keldi sakın
1466. méni kör meniñdin kötür öt erig
ökünme yarın sen bu kün sen tirig
1467. kişi ölse andın kumaru kalır
munukı kumarum saña ay bilir
1468. sewerim sen erdiñ ay ilig maña
asığlığ kumarumnı kodtum saña
84 YUSUF HAS TAYANGU
1469. asığlığ kumaru kişike söz ol
kumaru sözüg tutsa asğı yüz ol
1470. munu söz bitip kodtum emdi çını
unıtma bu sözni unıtma méni
1471. neçe kéç yaşap öz tirig tursa sen
ölüm boldı âhır yanış körse sen
1472. séziksiz ölüm bir kün âhır kelir
tirilmiş bu cânlığ cânın alğalır
1473. okığçı kelürke anunğu kerek
uzun yol yorırka itiñü kerek
1474. ölümdin kutulu yéri yok bilin
ölümke itiñil kerekiñ alın
1475. negü tér eşitgil ögi yetmiş er
ölümüg ölürde oza ukmış er
1476. kezigçe kelir bu ölümnüñ kurı
ölümke özüñ çın anuklap yorı
1477. kümüş kur bağuçı munu men téyü
ölüm tuttı erse üzüldi kurı
1478. ay ilig munu men ötedim hakıñ
tükel kıldım emdi bağırsaklıkıñ
1479. bayat bérsü tevfîk kamuğ edgüke
kutadsu bu edgü yégü kedgüke
1480. esenin tirilgil üküş yıl yaşa
sewinçin awınçın üküş él aşa
1481. bağırsaklık erdi meniñ bu sözüm
esen kal selâmet ay körklüg yüzüm
1482. munu men barır-men ay ilig kutı
turu kaldı oğlum bu bağrım otı
1483. bayatka tutuzdum munı yalwara
tilese küdezgey küyer ot ara
1484. saña hâcetim bu körü bér munı
süre ıdma bolğay yawalar sanı
1485. kamuğ neñke teñri kılur ol sebeb
kamuğ edgü isiz añar öz ulap
1486. oğul kız sebebi ata ol ana
kılınç artasa ya itilse yana
1487. munu men atası ölür-men bu kün
kiçig kaldı oğlum yetîm ögsüzün
1488. bar erse kalı bu tapuğçı hakı
sebeb bol munı edgü yolka okı
1489. körü ıdma ögretgil erdem bilig
bilig erdemin bulsu ilke elig
KUTADGU BİLİG 85
1490. itilsü kılınçı tüzülsü yorık
tusulsu tapuğka alınsu alık
1491. yawa ıdma boşlağ yığa tut kısa
yığa tutsa oğlan bulur kut basa
1492. negü tér eşitgil karı köklemiş
sınamış ukup hem bilip sözlemiş
1493. kiçig erken ögret oğulka bilig
kiçigde bilig bilse kötrür elig
1494. ayama oğul kızka berge yétür
oğul kızka berge bilig ögretür
1495. kiçiglikte bilse oğul kız neni
karıp ölmeginçe unıtmaz anı
1496. tüketti bitig türdi badı türe
alıp oğlıña bérdi elgin sunup
1497. ayur bu bitig tut yitürme oğul
iligke tegürgil kumarum bu ol
1498. bitigim okısun sözüm tutsunı
ölümke anunsun işin itsüni
1499. uluğ tındı ötrü oğulka baka
ayur sen munı uk könike yaka
1500. yana aldı oğlın koyıña kuça
öpüp yığladı barnu yaşın saça
1501. ayur ay oğul kördüñ emdi méni
ne hâlin barır-men unıtma munı
1502. saña ma séziksiz bu üd kelgü ol
osal bolma âhır özüñ ölgü ol
1503. kereklig sözüg men tutuzdum saña
sözümni unıtma du‘â kıl maña
1504. kalı ilig üdlep tilese séni
yorık tüz tapuğ kıl basınma anı
1505. yawa bolma boşlağ yügürme özün
köni bol silig bol kılınçın sözün
1506. kéçe yatsa kéç yat yana erte tur
yatıp erte kopğan kutın arturur
1507. bayat yarlığın sen ağır tut ağır
iligke tapuğ kıl isiñil bağır
1508. isizke yağuma yırak tur teze
yorı edgülük kıl yorık yol tüze
86 YUSUF HAS TAYANGU
1509. sözüñni küdezgil selâmet yorı
özüñni küdezgil esenin karı
1510. sözin kesti oğlın kuçup yığladı
olındı yana ol ökünçler yédi
1511. ayur ay ınançsız ajun bi-vefâ
nelük kıldıñ emdi maña sen cefâ
1512. tü ni‘met bile bu igidmiş özüm
kirür bu kara yérke körklüg yüzüm
1513. anadın neteg toğdum erse bu kün
anıñ teg barır-men yalıñın muñun
1514. negü tér eşitgil ölügli ök er
ölümke ökünüp ulığlı bek er
1515. karındın çıkardıñ karınka kirür
şekerdin igidtiñ yılanka bérür
1516. isizim yégitlik tiriglik isiz
ökünçün sığıt birle gûrke kirür
1517. sığıt kodtı ay toldı yetrüp ögin
kumaru üledi kişike neñin
1518. bahîl koldı barça kadaşlarka ol
tiler boldı cânı yaşıl kökke yol
1519. közin kökke tikti kötürdi elig
şahâdet bile kesti teprer tilig
1520. yaruk cân üzüldi tünerdi küni
bayat atı birle kesildi tını
1521. edizlik tiledi süzük cân turuğ
uçup bardı cân kaldı kalbüd kuruğ
1522. bolup toğmaduk teg yitip bardı cân
ajunda atı kaldı belgü nişân
1523. negü tér eşit emdi köñli köni
osallık usındın odunmış küni
1524. et öznüñ ewi ol bedizlig ewiñ
süzük cân ewi ol bediz teg teniñ
1525. kuruğ kaldı kalbüd uçup barsa cân
bayat bildi kança barır erse cân
1526. ediz boldı ornı ay kutluğ kuta
töñitse kodı énse boldı yuta
1527. ikide biri boldı şeksiz ülüg
tirildi ölümsüz uzun meñlüg
KUTADGU BİLİG 87
1528. ne muñluğ-turur körse yalñuk özi
yorırda yiter atı keslür sözi
1529. kayudın kelir erki kança barır
kayuda-turur erki kayda yorır
1530. biligli bilirmü negü tér negü
ukuğlı ukarmu negü tér bügü
1531. biligli bayat ol bilir bu işig
ukuğlı uğan ol ukar bu işig
1532. ara yér içer kör yorır belgüsüz
ara köz körürde bolur belgüsüz
1533. idi kısğa özlüg bu yalñuk özi
sakınçı uzun hem bedük til sözi
1534. körü barsa yalñuk bu erksizlikin
nelük munça yawlak kötürdi egin
1535. iki künlük erter ajunuğ bulup
nelük kerdi kögsin kaya teg bolup
1536. negü tér eşitgil odunmış kişi
ölümüg ukup yolka könmiş kişi
1537. ne teñsiz ölüm sen ay yawlak ölüm
tusulmaz saña itse tük miñ tolum
1538. tözüke tegir sen kutulmaz biri
isiz edgü neñke sen ök sen turı
1539. kerek erdi bilge tirilse kutun
kamuğ ölsün erdi biligsiz otun
1540. isiz edgü kalmaz neçe tüz ölür
uluğ ya kiçig tut kara yér bolur
1541. ölümtin keçig yok tirig buldaçı
nece kéç tirilse ölüm keldeçi
1542. ne yakşı ayur bu bodun başlar er
biligin ukuşun işin işler er
1543. ne edgü iş erdi ölüm bolmasa
ne körklüg iş erdi kişi ölmese
1544. erinçke tegürdi méni bu ölüm
ölüm ol buzuğlı tüp üm hem ulum
1545. ölümke tañ ermez toğuğlı ölür
toğuğlı ölür kör kara yér bolur
1546. kişi isiz ermez kişilik isiz
eren isiz ermez könilik isiz
1547. bu kurtğa kılınçı bu ol öñdisi
kerek öñdi tutğıl kerek tüñdisi
88 YUSUF HAS TAYANGU
XXIV
kün toğdı ilig ögdilmişni okimişin ayur
1548. bu ay toldı yasın keçürdi ilig
okıp oğlıña bérdi öt saw erig
1549. ayur ay oğu kılma artuk sakınç
sakınç keçse âhır tüp inde sewinç
1550. saña tegmedi bu sakınç yalñuzun
maña tegdi kadğu sakınçlar uzun
1551. köñülni çökürme özüñni awıt
baka tur maña öz tapuğka iwit
1552. atañ öldi erse ata men saña
atalık kılayın oğul bol maña
ögdülmiş cevâbı iligke
1553. yér öpti kör ögdülmiş aydı ilig
uzun kéç yaşağıl aşayu ilig
1554. men igdiş kuluñ men tapuğçı seniñ
yuluğ bolsu cânım iligke meniñ
1555. atam cânı boldı iligke yuluğ
yuluğ kılsu teñri saña bu kuluğ
1556. çıkardı atası bitigin oğul
iligke ötündi kör akru amul
1557. ilig aldı açtı okıdı bitig
sözin uktı aydı isiz ay tetig
1558. ayur ay bağırsak kişide burun
kapuğum kurıttıñ kor ittiñ orun
1559. tirigle tapındıñ ötediñ hakım
ölürde muñadıp yidiñ hem ğamım
1560. hakıñnı öteyümedim men seniñ
bayat ok ötesün seniñ haklarıñ
1561. neteg kim sewinçlig men séndin bu kün
bayat bérsüni miñ sewinçiñ kutun
1562. sözin kesti ilig közi yaş saça
turup çıktı andın sakınçığ kuça
1563. ewiñe kelip kirdi köñli tüşük
kapuğ yaptı kaç kün sakınçın tügük
1564. bu ay toldınıñ kıldı oğlı yoğı
çığayka üledi kümüş hem ağı
KUTADGU BİLİG 89
1565. keçürdi yéme ök ata kadğusın
yakın kıldı özke kişi edgüsin
1566. ata pendi tuttı yorıdı köni
kutı künde arttı yarudı küni
1567. negü tér eşit emdi öglüg kişi
başında keçürmiş bilir él işi
1568. ata pendini sen katığ tut katığ
kutadğay künüñ bérge künde tatığ
1569. atañnı anañnı sewindür tapın
yanut bérge tapğuñ tümen miñ asığ
1570. ilig me katığlandı anda naru
küniñe uru bardı edgü törü
1571. bayudı bodun hem itildi ili
iligke du‘â kıldı bodnı tili
1572. ilig bir kün oldurdı yalñuz özün
kemişti kitâb ötrü baktı uzun
1573. tügüldi ögi köñli yetlümedi
tiledi ayıtğu kişi bulmadı
1574. sakındı kör ay toldı erdemleri
ayur ay dirîğâ ol erde eri
1575. kapuğ körki erdi maña edgü iş
bodun asğı erdi añar tegse iş
1576. kuruğ kaldı ornı irildi işim
irükler bütürgü kanı bir kişim
1577. yana saknu aldı kör ögdülmişig
ayur-men unıtmış-men edgü işig
1578. ölürde ol ay toldı oğlın maña
tutuzdı anı men unıttım taña
1579. ata öldi erse oğul bar tirig
birisin yitürdüm tutayın birig
1580. kişi ıdtı terkin kör ögdülmişig
okıdı öziñe bekitti işig
XXV
ögdülmiş kün toğdı ilig tapuğıña körünmişin ayur
1581. yorıp kirdi ögdülmiş utru turup
iligke köründi sewinçlig bolup
90 YUSUF HAS TAYANGU
ilig su’âli ögdülmişke
1582. ilig kördi terkin okıdı anı
ayıttı negü kıldı üdlek séni
1583. negü teg keçer bu keçigli künüñ
könimü yorır sen ya egri yoluñ
1584. negü kıldı üdlek atañda kédin
sewinçmü bérür ya sakınç kadğudın
ögdülmiş cevâbı iligke
1585. ötündi bu ögdülmiş ilig kutı
uzun kéç tirilsü yadılsu atı
1586. yırak boldum ilig tapuğında taş
iriglendi üdlek maña tügdi kaş
1587. büte boldı ilig yüzin körmedim
sakınç kadğu birle yorıp külmedim
1588. bu kün edlep ilig méni ündedi
umınçlığka devlet maña kur badı
1589. ilig yarlığını eşitti özüm
künüm edgü boldı yarudı közüm
1590. ilig tegme törlüg ayıttı bilig
ötündi bu ögdülmiş açtı tilig
XXVI
ögdülmiş kün toğdı ilig tapuğiña kirmişin ayur
1591. ilig aydı munda naru ay oğul
maña tapnu turğıl çökürme köñül
1592. atañ tapğı bar erdi artuk telim
öteyümedim bardı kaldı birim
1593. ötegü kerek men bu haklar saña
kişiler tili bolmasa bér maña
1594. negü tér eşitgil uç ordu begi
bilip sözlemiş sözke yetrüp ögi
1595. kişi emgek ıdsa saña belgülüg
unıtma ol emgekni bolma ölüg
1596. kişilikni kodma ay aslı kişi
kişilik kılu tur kişike tuşı
1597. kimiñ emgeki kirse kimke birer
yanutın üküş kıl sen ötrü añar
1598. kişi emgekini bilümez kişi
tükel ud bolur bu ay ilçi başı
1599. yorı ud atanma kişilik kıl a
kişike kişi bol kişilik bile
KUTADGU BİLİG 91
1600. kişilik üçün at urundı kişi
kişilik bile at kötürdi kişi
ögdülmiş cevâbı iligke
1601. yér öpti kör ögdülmiş aydı ilig
ilel köz yarutsa maña buldum ig
1602. tapuğçı kuluñ-men begim sen uluğ
uluğ beg ağırlar tapuğçı kuluğ
1603. tilese ağır tut tilese uçuz
yuluğ kıldım emdi saña men bu öz
1604. turup çıktı akru kapuğka kelip
bir ança yorıp bardı ewke tegip
1605. kurın badı ögdülmiş anda naru
kıyıksız tapuğ kıldı ilde turu
1606. tapındı kéçe tañda tepremedi
tünin yattı yatğak aş anda yédi
1607. ilig köñliñe sığdı erse tapuğ
elig bérdi devlet açıldı kapuğ
1608. negü tér eşit bu tapuğ kılğuçı
tapuğ birle devlet atın miñüçi
1609. ay begler sewinçi tilegli kişi
kamuğ beg tileki öze kıl işi
1610. begi taplamaz işni kılsa kulı
ilenç özke kılğu sarılsa kalı
1611. kalı kılsa begler tapısız tapuğ
yawa kıldı tapmış tiriglik kamuğ
1612. yakın tuttı ilig kör ögdülmişig
törüçe ayu bérdi tegme işig
1613. yana bir kün oldrup muñadtı ilig
ayur ay diriğâ yitürdüm erig
1614. kapuğda kalın bod térildi tolu
kanı bir işimke yarağlı talu
1615. işim barça sındı yok ol bildeçi
kanı bir bağırsak işim kıldaçı
1616. negü tér eşitgil sınamış kişi
sınap edgü isizni bilmiş kişi
1617. tilese bulur barça ârzû kişi
tilek teg kişi bulmaz edgü başı
1618. bu bod sın yoñlı kara baş kalın
kişi tép ınanğu kişi yok bilin
92 YUSUF HAS TAYANGU
1619. kişide kereki yarağlısı ol
yarap hem tusulup yorığlısı ol
1620. negü tér eşitgil bu şi‘r ayğuçı
sözüg ma‘nî birle tizip kodğuçı
1621. yorığlı körür-men yarağlısı yok
yarağlı bulunsa yorığlısı yok
1622. kalın bod kara baş yorığlı telim
telimde tilese tusuğlısı yok
1623. yana aydı ilig meselde kelir
uruğluğ kişi ölse urğı kalır
1624. negü ekse yérke yana ol önür
oğul tuğsa kılkı ataka barur
1625. bu ay toldı oğlı ata yurnı ol
ata barsa oını oğul ornı ol
1626. ata bardı ornı kuruğ hem kokuz
kokuz tolğuka kördüm oğlın ked uz
1627. munı edleyin men bu bolsun kişi
kişi bolmış asğın tusulğay tuşı
1628. boluğluğ körür-men yarağu munı
kiçiglikte taştın adın yok müni
1629. idi yakşı aymışıla atlığı
bodunda bedüki kişi kutluğı
1630. elig ursa begler kimi edlese
yakur baş bolur bu beginde basa
1631. kimi tutsa begler öziñe yakın
yağudı tileki kereki bakın
1632. küle baksa begler kişike turup
aña yığlu tirlür er at yüz urup
1633. ilig aydı emdi maña çâreˆ yok
munı edlese-men kişi bolğu ok
1634. ötemiş bolayın atası hakın
kılayın kişilik bağırsaklıkın
1635. bu ay toldı tapğı telim erdi kör
kişilik kılayın anıñ yañı kür
1636. kişilik tidüküm bolur edgülük
bu edgü bolur ol yégü kedgülük
1637. kişi aslı edgüg unıtmaz bolur
kişi urğı köñlin emitmez bolur
1638. negü tér eşitgil awıçğa sözi
awıçğa sözin tut unıtma kozı
1639. bu edgü kılu tur ay edgü kişi
karımaz bolur edgü meñü yaşı
KUTADGU BİLİG 93
1640. bu edgü karımaz yéme opramaz
yaşı ked uzun ol atı artamaz
1641. ağırladı ilig kör ögdülmişig
añar aydı edgü isiz öz işig
1642. açındı ilig kör kötürdi örü
bolu bérdi ewren emitti naru
1643. oñardı törü hem toku iç tapuğ
açıldı tapuğdın tilemiş kapuğ
1644. müni boldı erdem sözi boldı söz
ilig turdı erse añar açtı köz
1645. ilig aydı emdi tilemiş işim
tüzü itlü barğay içim hem taşım
1646. boluğı bar erdi munuñ belgülüg
anın edledim kıldım açığ ülüg
1647. munu boldı emdi tilek teg kişi
takı bolğusı bar yetilse yaşı
1648. uluğ bolğu olan ne ersig toğan
kiçigde bolur barça belgü nişân
1649. muñar meñzer emdi bu beytig okı
uka barsa ma‘nî açılğay takı
1650. kamuğ bolğu neñke bolur belgü teñ
kiçigde bedüginçe ol bolğu teñ
1651. yimiş yégü ni‘met çéçekinde kör
kamuğ neñke yañzağ munı bilgü teñ
1652. tapındı bu ögdülmiş utru turup
kıyılmadı tañda kéçe üd bolup
1653. kiterdi özindin yarağsız muhâl
tusuldı kamuğ törlüg işke tükel
1654. kutuldı ilig kitti emgekleri
bodun asğı arttı yenip yükleri
ilig su’âli ögdülmişke
1655. ilig ündedi bir kün ögdülmişig
añar sözledi söz ukup bilmişig
1656. ilig aydı emdi eşit ay oğul
söz aytur özüm sen maña tut köñül
1657. ayu bér kişike tusulur kayu
kayu ol tususı maña ay sayu
94 YUSUF HAS TAYANGU
ögdülmiş cevâbı iligke
1658. yanut bérdi ögdülmiş aydı ay beg
bilig ordusı ay kişilerde yég
1659. kişike tusulğu ikigü ajun
kılınç edgüsi ol ay kılkı tüzün
1660. ikinçi uwut ol üçünçi köni
bu üç neñ bile er bulur kut küni
1661. kılınç edgü bolsa kamuğ halk sewer
kılıkı köni bolsa törke ağar
1662. uwut ol tıdığlı kamuğ teñsizig
uwutsuzluk erke idi teñsiz ig
1663. takı bir siliglik kılınçı köni
ikigü ajunda kutadur küni
1664. könilik uwut hem bu edgü kılınç
üçegün birikse bu buldı sewinç
ilig su’âli ögdülmişke
1665. yana aydı ilig eşittim bu söz
tusulmaz kayu ol kişike yawuz
ögdülmiş cevâbı iligke
1666. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
bügülep bu sözke yetürsü bilig
1667. kişike tusulmaz tükel yas kılur
bu üç neñ-turur kör ay ilçi unur
1668. biri arkuk erse bu kılkı yawuz
takı biri yalğan tüzer erse söz
1669. takı bir saran ol kişide éli
bu üç neñ üçegü biligsiz yolı
1670. kimiñ bolsa arkuk kılınçı otun
işi barça tetrü bolur tuğsa kün
1671. çawıksa kim erse bu yalğan tilin
sawı bardı yalñuk ara sen bilin
1672. saranlıkta ınğa negü bar adın
térer neñ yéyümez kalır neñ kédin
1673. negü tér eşitgil saranığ bilig
ay çırğuy ay muñluğ ay tügmiş elig
1674. tére bildiñ altun yéyü bilmediñ
bu altun yığıp bir nelük bérmediñ
1675. ay dünyâ térip sen yéyümez kişi
yégüçi anundı anuk tut aşı
1676. ol üç neñ kimiñ bolsa keldi kutı
bu üç neñ kimiñ bolsa yitti atı
KUTADGU BİLİG 95
ilig su’âli ögdülmişke
1677. yana aydı ilig eşittim munı
takı bir sözüm bar ayu bér anı
1678. anadınmu bilge tuğar bu kişi
azu ögrenürmü yetilse yaşı
ögdülmiş cevâbı iligke
1679. yanut bérdi ögdülmiş ilig kutı
bilig hem ukuş ol bu erdem atı
1680. biligsiz tuğar ol turu ögrenür
bilig bilse ötrü kamuğ iş unar
1681. anadın toğuğlı biligsiz tuğar
bilig ögrenür ötrü törke ağar
1682. ukuş ol anı yalñuk ögrenmedi
tadu birle katlıp törütür idi
1683. ukuşta adın barça erdemlerig
kişi ögrenür ötrü yetlür bilig
1684. sewindi ilig kör eşitti bu söz
ayur öz tilekini buldı bu öz
1685. atasın yitürdüm munukı oğul
ata ornı tutlı bulup edgü yol
1686. bayatka şükür kılğu emdi üküş
bodunka törü kılğı edgü ülüş
1687. bağırsak körür-men bu ögdülmişig
bütünlük bile kıldı barça işig
1688. añar ma bu kün kılğu edgü yanut
ol edgü yanutın bu bulsu anut
1689. negü tér eşitgil kişi üdrümi
kişi üdrümi hem bodun ködrümi
1690. kişilik kılurka kişilik anut
kişilik teñinçe törü kıl yanut
1691. vefâka vefâ ol kişilik hakı
vefâ kıl kişi bol atıñnı bedüt
1692. küniñe ağırladı ilig anı
kamuğ ilke toldı kör atı üni
1693. bodunda bedük boldı belgü nişân
ajunda çawı bardı edgü du‘ân
1694. uluğ boldı iş tuş ara belgülüg
bedük boldı begler ara bu külüg
1695. köñül til kiçig tuttı kılkı oñay
yaraştı kamuğ birle keçti kün ay
96 YUSUF HAS TAYANGU
1696. köñül kodkı tuttı tilin söz süçig
bodunuğ işitti taşığ hem içig
1697. adaş koldaş ardaş tutundı kalın
adaş koldaş ol erke arka bilin
1698. kimiñ bolsa koldaş adaşı telim
anıñ arkası bek kaya ol yalım
1699. kimiñ arkası bolsa küçlüg bolur
bu küçlüg kişi kutka tüplüg bolur
1700. ne edgü bolur kutka kodkı köñül
ne körklüg bolur bilge bolsa amul
1701. yéme yakşı aymış bu öglüg kişi
kim öglüg sözin tutsa itlür işi
1702. kimiñ birle devlet yaraşsa kelip
köñül kodkı tutğu kiçiglik kılıp
1703. kelir erse devlet kişike küle
tutup berklegüsi kiçiglik bile
1704. köçüt teg bolur kut tüpi hem tözi
köñül kodkısı ol anıñ yıldızı
1705. ne edgü bolur kodkı alçak kişi
ne körklüg bulur künde itlür işi
1706. uluğsığ küwez kür kişi ol turı
küniñe kodı ol küwezlik kurı
1707. kamuğka yaraşur bu kut ursa yüz
ukuşluğka artuk yaraşur ked uz
1708. muñar meñzer emdi bu beytig okı
okığıl uka bar ay elgi akı
1709. biligsizke devlet yaraşsa kelip
biligligke artuk yaraşur bilip
1710. biligsiz bile tursa devlet kalı
biliglig bile turğa tüp lüg erip
1711. biligsiz bedük bolsa devlet bile
biliglig bedükrek kü çaw at bile
1712. biligsizke devlet kelir erse kut
turumaz bu devlet anıñ birle büt
1713. munukı bu sözke tanuk keldi söz
okığıl munı sen ayâ köñlin tüz
1714. kelir kut kişike ağırlar anı
siñer ol ağırlık yorısa köni
1715. bolumsuzka devlet kelü bérse kut
teper devletin ol keçürmez küni
KUTADGU BİLİG 97
1716. sınadı kör ilig bu ögdülmişig
könilik öze buldı barça işig
1717. ağırladı ança kötürdi örü
uçuzladı ança yawuzrak körü
1718. ağırlık üdinde kişig sermedi
uçuzluk üdinde tapuğ kesmedi
1719. iligke yışığ boldı köñlin bütüp
ağı kaznakı bérdi edgü tutup
1720. emanet yüdürdi boyunka uluğ
emanet yüder erke cânım yuluğ
1721. işin sürdi ögdülmiş artuk köni
küniñe yakın tuttı ilig anı
1722. aça adra tuttı kamuğ işlerin
sakışlığ bitip kodtı barça barın
1723. küdezdi öziñ neñke suklanmadı
tapundı bu kılça kıyık kılmadı
1724. negü tér eşitgil yetilmiş yaşı
tiriglikte kızrak bütün çın kişi
1725. ağır neñ kişike bu altun kümüş
özin tutğuçı er kümüşte küsüş
1726. kümüşke ilinmegli yalñuk bütün
tegir çın tükel bu ajunka kutun
1727. biliglig bilig bérdi bilgin kör e
köni çın kişi bolsa közke süre
1728. takı munda yégrek ayur kör ukuş
bağırsakka cân bérse ermez üküş
1729. köni tép ayurlar kayu ol köni
könilik kılığlı emânet küni
1730. erende kayu ol tükel irtegü
köni erse kılkı anı er tigü
1731. kişide kayu ol kişi öggüsi
akı öggüsi ol saran sökgüsi
1732. apa oğlanın körse muñluğ tigü
bütün kün tirer neñ bulumaz yégü
1733. kayu yügrü tınmaz ajun tezginür
kayu cân yuluğlar teñizke kirür
1734. kayu tağ kazar körse toplur kayağ
kayu yér kulaçlayu yügrür yadağ
1735. kayu art aşar kör ögüzler keçer
kayu yér kazar suw kuduğda içer
1736. kayusı çerigde kılıç baldu yér
kayusı turada yuluğda karır
98 YUSUF HAS TAYANGU
1737. kayu oğrı tevlig karakçı kunuk
kayusı basımçı ölütçi kıruk
1738. bu emgek neçe boğuzı egni üçün
tirer neñ yémez ölse emger küçün
1739. bu barça biligsiz kişi kılkı ol
biligsiz kişiler tükel yılkı ol
1740. bayatka bütügli biliglig kişi
tegürmiş üdinde tükel yér aşı
1741. negü tér eşitgil ukuşluğ amul
yorığlı tınığlı küdezçisi ol
1742. kerek yat kerek dünyâ tezgin yügür
negü erse kısmet saña ol tegür
1743. köñül til köni tut ay bilge bügü
saña eksümegey üdinde yégü
1744. bu baylık tilese ajun edgüsi
könilik bile ol anıñ bulğusı
1745. takı bir ajunuğ bulayın tése
könilik bütünlük bile kol usa
1746. yéme yakşı aymış ögi yetmiş er
könilik bile bu ajun tutmış er
1747. bu dünyâda baylık tilese özüñ
köni bol könilik öze tut sözüg
1748. takı bir ajunuğ tutayın tése
könilik bile tut köñül til özüñ
1749. ay ilig körü bar kişiler küni
ne körklüg keçer ol yorısa köni
1750. könilik bütünlük bile kıl bu iş
kişilik bile kıl kamuğ törlüg iş
1751. kopurdı kutı künde ögdülmişig
saw aydı bodunka eşitti kişig
1752. ilig me sınadı kamuğ törlügün
bütünlük bile buldı baktı ögün
1753. bütün buldı ilig kör ögdülmişi
séziksiz köni tép negü kılmışı
1754. negü tér eşit emdi bilge öge
biligsiz ukup emdi boynuñ ege
1755. körü barğu begler tapuğçı kulın
tapındurğu kulnı sınayu ulın
1756. begiñe yarağlığ körünse kulı
añar ötrü açğu ağırlık yolı
KUTADGU BİLİG 99
1757. tilekçe bolur iş tapuğçı bedür
tapuğçı bedüse beg atı bedür
1758. idi yakşı aymış bu yağma begi
kamuğ işke bilgi yetilmiş ögi
1759. ayâ beg işig iş biliglike bér
yarağlığ köni tüz yorığlıka bér
1760. kayu beg yarağsızka bérse işi
yarağsız özi kıldı kılmaz kişi
1761. bayat kimni erse kötürse kutun
añar işçi bérür yarağlığ bütün
1762. kötürmişni ilmek tilese yana
añar işçi bérür yarutmaz küne
1763. yeter ol biligsiz barır bu otun
işi barça buzlur kopar kök tütün
1764. ağırladı ilig kör ögdülmişig
ınandı añar bérdi yumğı işig
1765. kamuğ ilke kıldı kör elgi uzun
uzun boldı elgi yorık til sözün
1766. ayağ bérdi tamğa at üstem kedüt
ağırladı aşru tükel boldı kut
1767. üküş edgü yarlığ tümen edgü söz
ilig yarlıkadı yakın boldı öz
1768. kapuğdakı er at kiçig ya uluğ
tañuk tuttı barça kılıp cân yuluğ
1769. kamuğ işçi barça köründi kelip
tapuğ tozğu birle neñ artut kılıp
1770. uru bardı ögdülmiş edgü törü
ağrladı tegme kişisin körü
1771. bodundın kötürdi kamuğ küç basınç
özindin kiterdi yarağsız kılınç
1772. tüzüldi törü hem itildi éli
ilig inçke tegdi bekip él ulı
1773. sewigli telim boldı sewmez yağı
ilin kodtı kaçtı süzüldi toğı
1774. kutuldı ilig kıldı inçin sewinç
tatıldı tirigük bu buldı awınç
1775. bu yañlığ asığlar biligdin kelir
ukuşluğ biliglig siligdin kelir
1776. kalı ögmegü ol ukuşluğ kişig
neteg yirmegü bu ukuşsuz işig
100 YUSUF HAS TAYANGU
1777. uğuşluğ işi barça ülgülüg ol
biligsiz işi barça telgülüg ol
1778. ne edgü yaraşur ukuşluğka kut
ya edgü kılınçlığ biligligke büt
1779. negü tér eşitgil ıla beg sözi
sözi ma‘nîsi ol sözüñke tözi
1780. biligsizke devlet kelür erse kut
bodun barça buzlur bolur élke yut
1781. ukuşuğka tegse adın begliki
ilin inçke tegrür bu bir sözke büt
1782. bilig inçke tegdi yarudı küni
bayatka şükür kıldı ögdi anı
1783. közin kökke tikti kötürdi elig
ayur ay idim sen birigli bilig
1784. bilig bérdiñ ilke elig bérdiñ erk
könilik öze tut köñül bolsu berk
1785. sen ök bir maña küç kamuğ edgüke
elig asrakılar yükin yüdgüke
1786. çığayka üledi ökü neñ tawar
köñül tüzdi rabka kamuğdın sıñar
1787. tirildi bu yañlığ sewinçin kün ay
tüzü él karası tükel boldı bay
1788. kişi üdrümi kör bu yañlığ bolur
isizim bu yañlığ kişiler ölür
1789. meñilig bodun kim bu yañlığ begi
meñelig beg ol kolsa bodnı yégi
1790. isiz edgüler ölse toprak bolur isiz
neçe bolsa toprak kör atı kalur
ilig su’âli ögdülmişke
1791. ilig bir kün oldurdı yalñuz özi
bu ögdülmişig ündep aydı sözi
1792. ayur ay ögdülmiş bak emdi maña
atañ emgeki kirmedi bir saña
1793. atañ öldi kaldıñ sen oğlan kiçig
kiçigke bedüktin bolur yol keçig
1794. atañ ögretümedi erdem bilig
tegümedi méndin yéme ök elig
1795. neteg met yumıttı bu erdem saña
ayu bérgil emdi munı sen maña
KUTADGU BİLİG 101
ögdülmiş cevâbı iligke
1796. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
uzun kéç yaşasu bu üsteñ elig
1797. bayat kimke bérse ‘inâyet ülüg
tilekke tegir boldı atlığ külüg
1798. muñar meñzetü aydı türkçe mesel
başında keçürmiş bu kökçin sakal
1799. bayat fazlı birle bedür ol kişi
tilekin bulur künde itlür işi
1800. bayat bérmişin halk tıdumaz küçün
yağız yér yaşıl kök tirilse öçün
1801. bayattın kerek barça işke yölek
anın bulsa ötrü kişi öz tilek
1802. yana ma ay ilig ata alkışı
oğulka tegir ol sewinçi tuşı
1803. atam kıldı erdi kör edgü du‘â
du‘â birle tegdim bu yérke ağa
1804. iligni sebeb kıldı erklig idim
bu erdem biligdin turu kalmadım
1805. elig urdı ilig méni edledi
bolu bérdi ewren özüm yokladı
1806. küle baksa begler kimi edlese
awa yığlur ârzû kerek ol yése
1807. kişi köñli bağ ol yaşarğu suwı
bu begler sözü birle edgü sawı
1808. kayu bağka tegse suw eksümedin
çéçek yazlur anda tümen tü yıdın
1809. begi yarlığı bolsa edgü söze
kulı köñli yükser yazar kaş köze
1810. kalı bolmasa edgü yarlığ tilin
yaşarmış çéçekler kurır terk bilin
1811. bayat fazlı kolğu kerek kul kamuğ
bayat fazlı bolsa açıldı kapuğ
1812. muñar meñzetü aydı şâ‘ir bu söz
munı ukğıl emdi ayâ edgü öz
1813. bayat fazlı birle ağırlar kuluğ
bilig kapğı açlur oñarur yoluğ
1814. bilig bilse künde kutadur küni
neçe me kiçig erse bolur uluğ
ilig su’âli ögdülmişke
1815. yana aydı ilig ay ögdülmişe
bilig bilgüçiler neteg bilmişe
102 YUSUF HAS TAYANGU
1816. kişi ögrenipmü bolur ol bügü
azu tadu birle tuğarmu tigü
ögdülmiş cevâbı iligke
1817. yanut bérdi ögdülmiş açtı tilin
ayur-men urayın bu sözke ulın
1818. törütürde bérse bayat ög köñül
tükel mâyeˆ buldı biligke oğul
1819. küniñe neñedür turu öglenür
negüni tilese bilür ögrenür
1820. biligke tegir ötrü bilge bolur
bu bilgi bile asğı ilke tolur
1821. törütür üdinde köñül bérmese
tilekke tegümez bu anda basa
1822. takı bir sebeb kolsa oğlan bilig
kiçigde tegürgü biligke elig
1823. kiçig oğlan erken bilig ögrenür
uluğ bolsa ötrü tilekke tegür
1824. bilig erdem edgü kılınç ya kılık
kişi ögrenür ötrü tüzlür yorık
1825. bilig tut ya erdem kişi ögrenür
meger bu ukuş ol tadudın önür
1826. muñar meñzetü keldi türkçe mesel
okığıl munı sen asığ özke al
1827. kişi ögrenür bilgi artar üküş
neçe ögrenip uksa bolmaz ukuş
1828. bayattın erür bu ukuş bolğusı
tadu birle kirse bolur belgüsi
1829. bayattın ‘atâ ol ukuş belgülüg
ukuştın bulur er miñ edgü ülüg
1830. kişide uluğrak ukuşluğ kişi
ukuş boldı erke miñ erdem başı
1831. ukuşsuz kişini kişi témegü
neçe sözlese söz yéme bütmegül
ilig su’âli ögdülmişke
1832. yana aydı ilig eşittim bu söz
takı bir sözüm bar ayıtğu bu öz
1833. ukuşuğ adırtu biligde öñi
negü teg-turur ay sözüñnüñ oñı
1834. negü ol ukuş ornı kayda-turur
kayudın kopar kopsa kayda barur
KUTADGU BİLİG 103
ögdülmiş cevâbı iligke
1835. yanut bérdi ögdülmiş aydı ukuş
ağır neñ-turur ol kişike küsüş
1836. ukuş ornı üstün meñede-turur
ağır neñ üçün ornı başta erür
1837. kişen ol kişike ukuş belgülüg
kılınçı köni ol işi ülgülüg
1838. bağırsak bayat kör üdürmiş kulın
kişedi ukuş birle kılkın tilin
1839. ukuşsuz ölüg ol ukuşluğ tirig
ukuş munça teñlig adırtlar erig
1840. karartğku ew ol bu kişi tün sanı
ukuş bir yula teg yarutur anı
1841. ukuştın kelür kör kamuğ edgülük
biligin bedür er bolur belgülük
1842. bu iki bile boldı yalñuk uluğ
bu ikin oñarur könilik yoluğ
1843. biligin seçildi kişi yılkıdın
biligde bedükrek negü bar adın
1844. muñar meñzetü sözledi kör ukuş
ukuş işke tutsa kör asğı üküş
1845. kişi yılkı birle adırtı bilig
bilig birle yalıñuk kötürdi elig
1846. yorı yılkı bolma bilig ukuş
bilig birle sözle yorık tut tilig
ilig su’âli ögdülmişke
1847. yana aydı ilig takı bir sözüm
erür bu ayur-men ay körklüg yüzüm
1848. maña ayğıl emdi ukuş sûreti
negü teg bolur ol yörügi atı
1849. yüzi körki kılkı kılınçı ne ol
yaşı kurı bod sın awınçı ne ol
XXVII
ögdülmiş iligke ukuş sûretin ayur
1850. yanut bérdi ögdülmiş aydı ukuş
kılınçı köni kör küwençi üküş
1851. yüzi körki körklü ne yaşı kiçig
kamuğ edgülükke anıñdın keçig
1852. örüg hem silig ol ne kılkı amul
kamuğ teprenürke bağırsak köñül
1853. kayuka elig ursa itlü barır
kayuka sözi tegse yetlü barır
104 YUSUF HAS TAYANGU
1854. isig yüzlüg ol kör kamuğka sewüg
kişilerke andın asığlar ülüg
1855. yiti közlüg ol kör bakışı yırak
kayu işke tegse bekitür adak
1856. neçe bulğanuk işke tegse süzer
neçe ters tügün erse baksa yazar
1857. bakar soldın oñdın hem öñdün kédin
kamuğ iş yarağın bilir hem üdin
1858. kaçığlığ yeter ol uçuğlığ tutar
sınukuğ sapar ol buzukuğ iter
1859. ukuşsuz ökündi ayur ay ukuş
seniñsiz muñadur-men artuk üküş
1860. maña tegmedi bir seniñdin ülüg
seniñsiz kişi köñli boldı ölüg
1861. yula ol ukuş kör karağuka köz
ölüg tenke cân ol ağın tilke söz
1862. ukuşluğ ukuşka ayur ay işim
ne edgü işim sen itigli işim
1863. kılınç oñ tutar hîç solı yok ukuş
bütün çın-turur hîç alı yok ukuş
1864. ukuş kimde bolsa bu ol belgüsi
bu belgü bile ol ukuş bilgüsi
1865. ukuşnuñ eñ aşnu kılıkı oñay
könilik bile ol yorıkı yıl ay
1866. ukuşluğ köni hem silig til sözi
bütünlük bile boldı kılkı tözi
1867. örüg ol amul ked serimlig sabûr
körüp işni yetrü ol akru tegür
1868. kılınçı karı körse yaşı yégit
añar muñluğ ârzûn öge ya tégit
1869. muñar meñzer emdi bu sözni okı
uka tursa ma‘nî açılğay takı
1870. kılınçı karı oğlan özlüg ukuş
ukuş kayda bolsa añar bar yapuş
1871. kiçigi sewiglig karısı amul
özi tüzün alçak kör asğı üküş
ilig cevâbı ögdülmişke
1872. bu sözler eşitti sewindi ilig
ayur ay odunmış sözi ög bilig
1873. bayat bérdi barça tükel edgülük
bayattın ‘atâ sen maña belgülüg
KUTADGU BİLİG 105
1874. bu emgek yük ol bir ağır yüdgüke
anı yüdse ötrü tegir edgüke
1875. kim edgü tilese ağır yük yüder
ağır yük yüdügli tilekin küder
1876. yükümni yüder sen tilek iş yorır
méni tındurur sen saña yük tegir
1877. bayat bérsü tevfîk maña emdi küç
hakıñnı öteyin yanut birke üç
1878. bilir-men bu yañlığ tapuğ kıldukuñ
bağırsaklık ol bu méni koldukuñ
1879. bağırsak tapuğçı tükel ol bolur
öz asğın kodup kör beg asğın kolur
1880. negü tér eşit bu tapuğçı tili
begin inçke tegrür tapuğsak kulı
1881. meñilig bolur beg tükel kut başı
bağırsak kulı bolsa kılsa işi
1882. tapuğçı bile beg kötürdi egin
tilek teg tapuğ kılsa tındrur begin
1883. baş ağrığ yük emgek kötürse kulı
begiñge aça bérse ârzû yolı
1884. kayu beg bulur erse mundağ kuluğ
bayattın ‘atâ ol arığar ked uluğ
1885. ajun begleri öldi bizde oza
üküşreki bardı bu ârzû öze
1886. ajun bodnı tındı awınçın kutun
iligke du‘â kıldı bodnı bütün
1887. adın él kişisi eşitti munı
yüzin körgüke ârzûladı anı
1888. keçürdi yıl ay kün bu ârzû öze
ilin itti edgü törüsin tüze
ilig su’âli ögdülmişke
1889. ilig bir kün ündedi ögdülmişig
ayur aytayın söz sen ay bilmişig
1890. et öz yéti endâmka baksa kör er
tatığ buldı barça öz ülgin térer
1891. köñül tatğı ne ol bu köz tatğı ne
bu iki tatığdın özüm ülgi ne
ögdülmiş cevâbı iligke
1892. yanut bérdi ögdülmiş aydı tatığ
köñül ârzû kolsa bekürtse katığ
106 YUSUF HAS TAYANGU
1893. sewitmiş yüzin körse közke tatığ
köñül ârzûsın bulsa özke tatlğ
ilig su’âli ögdülmişke
1894. yana aydı ilig ay ögdülmiş ay
sewiglig nişânı negü ermiş ay
1895. sewer-men téyü barça da‘vî kılur
bu da‘vîka ma‘nî negü teg bolur
ögdülmiş cevâbı iligke
1896. yanut bérdi ögdülmiş aydı bolur
sewüg yüzke baksa sewerin bilür
1897. kamuğ neñke örtüg bolur baksa köz
köñülke yok örtüg munı bilgü öz
1898. sewer sewmezin öz bileyin tése
köñülke baka körgü bilgey basa
1899. sewügler yüzinde bolur belgü neñ
közin közke tikse anı bilgü teñ
1900. muñar meñzetü aydı şâ‘ir sözi
ukup tırlayu al kişi erbüzi
1901. sewigli kişiniñ yüzi belgülüg
tili açsa ma‘nî sözi belgülüg
1902. sewer sewmezin öz bileyin tése
saña tetrü baksa közi belgülüg
ilig su’âli ögdülmişke
1903. ilig aydı uktum eşittim bu söz
takı bir sözüm bar anı aysu öz
1904. kereklig söz aytur-men emdi saña
idi ked bakıp sözleyü bér maña
ögdülmiş cevâbı iligke
1905. yanut bérdi ögdülmiş ilig kutı
bilig birle begler bedütti atı
1906. bilig ordusı ol bu begler özi
biligsiz bolur kul nerek kul sözi
1907. ayıtmak oñay boldı tersi cevâb
cevâbka ilig bilgi bolğay savâb
1908. oñayın ilig tuttı tersi maña
kemişmegil emdi ay ersig toña
ilig cevâbı ögdülmişke
1909. ilig aydı aytığlı muñluğ bolur
özi bilmedükin anıñdın kolur
1910. kalı mundağ erse sewiñü kerek
ayıtmış sözümni sen ayğu kerek
KUTADGU BİLİG 107
ögdülmiş cevâbı iligke
1911. yanut bérdi aydı ay edgü törü
eşitmek ked ol sözlemekte körü
1912. sözüg sözlegüçi bu cân yawrıtur
eşitgüçi awnur et öz semritür
1913. negü tér eşitgil sınamış bügü
sözüg sözlemegü eşitgü ögü
1914. eşitmek bile boldı bilge kişi
bu söz sözlemektin barır er başı
1915. eşitse bolur ol kulakka tatığ
telim sözlemiş sözde bolmaz asığ
1916. sözüg sözlemese saw altun sanı
bakır boldı tildin çıkarsa anı
ilig cevâbı ögdülmişke
1917. ilig aydı emdi köni sözlediñ
sen emdi öziñke kutun kur badıñ
ögdülmiş cevâbı iligke
1918. yanut bérdi ögdülmiş ilig kutı
özüm yégledüki bu kulluk atı
1919. kulı cân sızurğu awınsa begi
kalı yetlür erse bu kulnuñ ögi
1920. eşitsü ayayın özüm bilmişin
ilig me keçürsün hatâ bolmışın
XXVIII
beglikke sezâ bolğu teg beg negü teg kerekin ayur
1921. ilig aydı emdi ayıtğu sözüm
bu erdi munu emdi aytur özüm
1922. törütti apa oğlanın bir bayat
uığ bar kiçig bar isiz edgü at
1923. biliglig biligsiz çığay bar ya bay
ukuşluğ ukuşsuz otun bar ked ay
1924. negü teg kerek beg munı başlasa
çawı barsa atı işin işlese
1925. itilse éli hem bayusa bodun
atı edgü bolsa ol erter üdün
1926. hazîneˆ o urunsa kümüş hem ağı
yağı boynı yençse kiterse çoğı
1927. yumıtsa er at bolsa küçlüg elig
yorıtsa törü tüz yetürse bilig
1928. çawıksa ajunda yadılsa atı
bedüse küniñe kötürse kutı
108 YUSUF HAS TAYANGU
1929. erejin awınsa yése él uzun
bütün cân üzülse yése ol ajun
ögdülmiş cevâbı iligke
1930. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
idi ters ayıttı maña bu bilig
1931. bu beglik işin barça begler bilir
törü öñdı kılk yañ olardın kelir
1932. anasında tuğsa tuğar beglikin
körü ögrenür iş bilür yéglikin
1933. bayat kimke bérse bu beglik işi
bérür ög köñül kör ol işke tuşı
1934. kimi beg törütmek tilese bayat
bérür aşnu kılk yañ ukuş yüg kanat
1935. bu beglik işi boldı begler işi
bu begler işin bildi beglik kişi
1936. bu işni ilig ménde yégrek bilür
atası beg erdi özi beg-turur
ilig cevâbı ögdülmişke
1937. ilig aydı uktum bu söz barça çın
köni sözlediñ söz yıpar burdı kin
1938. bu iş kılğuçı kılur öz işi
mün erdem biligli körügli kişi
1939. men iş kılğuçı-men sen iş körgüçi
işig körgüçidin bilür kılğuçı
1940. bayat bérdi emdi saña ög köñül
ukuş hem bilig birle bolduñ amul
1941. maña ok tapındıñ kiçigde berü
körü ögrenü bildiñ edgü törü
1942. kamuğ işni uktuñ ma bildiñ özün
maña ma bağırsak sen kılkın sözün
1943. bağırsakka aytur kişi öz sözin
bağırsak yuluğlar kişike özin
1944. bağırsak üçün sen büter-men saña
bağırsaklıkın ay bu sözler maña
1945. negü tér eşitgil bağırsak kişi
bağırsaklık ol kör kişilik başı
1946. bağırsaknı ögdi ukuşluğ üküş
bağırsak kişiler kişike küsüş
1947. bağırsaknı bulsa bağırka urun
maña mundağ aydı bilig hem ukuş
KUTADGU BİLİG 109
ögdülmiş cevâbı iligke
1948. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
esen inç tirilgil ay üsteñ elig
1949. bu beglikke aşnu tüp aslı kerek
atım alp katığ kurç yana toñ yürek
1950. atası beg erse oğul tuğdı beg
oğul tuğsa beg hem ataları teg
1951. ukuşluğ kerek hem biliglig kerek
akılık kerek hem siliglik kerek
1952. bilig birle begler bodun başladı
ukuş birle él kün işin işledi
1953. beg atı bilig birle bağlığ-turur
bilig lâmı kitse beg atı kalur
1954. ked öglüg kerek hem biligli ukuş
biliglig kişiniñ yağısı üküş
1955. negü tér eşitgil bilig bilmiş er
başında keçürmiş üküş yilmiş er
1956. biliglig kerek beg ukuşluğ oduğ
añar tegmese bir müfâcâ yoduğ
1957. kılınç edgü erdem kerek miñ tümen
atı edgü bolsa tutunsa boduğ
1958. apa oğlanı barça açlı bedük
bilig birle boldı kör ödrüm ked ök
1959. uruğ edgü bolsa er edgü tuğar
er edgü bolup ötrü törke ağar
1960. ıduk ol bu beglik arığlık tiler
arığlık bile ilde saklık tiler
1961. bodunka talusı kerek alp atım
bedük işke ötrü bu bolsa titim
1962. negü tér eşitgil ötüken begi
sınap sözlemiş sözni yetrüp ögi
1963. bodunka begi artuk üdrüm kerek
köñül til köni kılkı ködrüm kerek
1964. biliglig ukuşluğ bodunka talu
akı hem közi tok ne köñli tolu
1965. kamuğ edgüke bolsa elgi uzun
uwutluğ silig hem kılınçı tüzün
1966. sezâ beg bolur bu bodunka uluğ
munıñdın kelir ötrü edgü uruğ
1967. bilig birle başlar kişi iş başın
ukuş birle uksa oñarur işin
110 YUSUF HAS TAYANGU
1968. bodunuğ bilig birle bastı begi
bilig bolmasa işke yakmaz ögi
1969. yañılsa bu begler ay ilig kutı
anıñ begligi igler itgü otı
1970. bu beglik igiñe otı ög bilig
ukuş birle emle ay kılkı silig
1971. biliglig ukuşluğ kerek beg tetig
anın kılsa ötrü igiñe itig
1972. biliglig ukuşluğ bügü ilçi beg
ikigün ajunda bolur ornı yég
1973. ikigün ajunuğ buluğlı kişi
idi kutluğ ol bu tükel kut başı
1974. muñar meñzetü aydı şâ‘ir bu söz
körü barsa ma‘nî biligsizke köz
1975. meñilig kayu ol maña ay yora
kişi kutluğı kim kişiler ara
1976. yése bérse dünyâ tirilse kutun
takı bir ajunda bu buldı töre
1977. kılınçı oñay bolsa kılkı köni
sewinçin keçer kör uş ol beg küni
1978. bayat kimke bérse bu edgü kılık
bu edgü kılık birle edgü yorık
1979. anıñ boldı dünyâ tü ni‘met bile
tilese özüñ yé tilese üle
1980. bayat bérse fazlı kulıña kutun
bolur kılkı edgü kılınçı bütün
1981. kılınç edgü erdem kerek miñ tümen
anın tutsa él kend kötürse tuman
1982. ne edgü-turur bu kılınç edgüsi
kılınç edgü erke yégü kedgüsi
1983. bayat kimke bérse kılınç arkukı
anı emgetür bu zamaneˆ okı
1984. kayu begde bolsa bu arkuk kılınç
işi barça tetrü sewinçi sakınç
1985. sakınuk kerek beg ne kılkı arığ
arığlık tiler tutçı urğı arığ
1986. sakınuk kişi köñli korklık bolur
köñül korksa begler işig tüz kılur
1987. kalı bolmasa beg sakınuk süzük
arığsız bolur barça kılkı üzük
1988. örüglük amulluk bolur begke körk
bu beglik işiñe bu ol bağu örk
KUTADGU BİLİG 111
1989. ked ögüg kerek beg oñarsa işin
bilip başlasa ötrü işler başın
1990. bu öglüg kişiler oñarur işig
yırak tutğu işte bu ögsüz kişig
1991. köñül bolmasa er közi asğı yok
ögi bolmasa er köñül osğı yok
1992. negü tér eşitgil ay ilçi başı
örüg ked köñüllüg sınamış kişi
1993. kayu erde bolsa ukuş birle ög
anı er atağıl neçe ögse ög
1994. ukuş ög bilig kimde bolsa tükel
yawuz erse ked té kiçig erse ög
1995. ne edgü-turur bu kişike öge
ögi bolsa ötrü atağu öge
1996. iweklik beliñ ol kamuğka yawuz
kalı bolsa begke yüzi boldı boz
1997. iwek kurğu kılkı kılınçı buşı
biligsizke belgü bolur bu işi
1998. iwe kılmış işler neçe yég bolur
iwe yése aş suw neçe ig bolur
1999. kamuğ iş içinde amulluk üdür
meger tâ‘at erse iwiñü yügür
2000. közi tok kerek hem uwutluğ tüzün
açuk hem yaruk bolsa kılkın sözün
2001. todumsuz bolur ol közi suk kişi
közi sukka yetmez bu dünyâ aşı
2002. bu sukluk ig ol bir otı yok emi
anı emleyümez bu dünyâ kamı
2003. kamuğ aç yése içse âhır todur
közi aç kişi ölse açlık kodur
2004. közi suk kişi neñke bolmaz bu bay
kamuğ dünyâ bulsa âhır suk çığay
2005. uwutluğ kerek beg kişide talu
uwutluğ kılınçı irilmez tolu
2006. kimiñde uwut bolsa kılkı silig
kamuğ tersiz işke tegürmez elig
2007. bayat kimke bérse uwut köz suwı
añar bérdi devlet tükel yüz suwı
2008. kamuğ teñsiz iştin yığığlı uwut
kamuğ edgü işke ulağlı uwut
2009. ne edgü neñ ol bu uwut erke körk
kamuğ edgü işke uwut boldı örk
112 YUSUF HAS TAYANGU
2010. tili çın kerek bolsa köñli köni
bodunka asığ kılsa tuğsa küni
2011. kalı bolsa begler hiyânet köñül
bodınka asığ bolmaz andın tüñül
2012. köñül til oñay bolmasa kör kılık
ol ildin kaçar kut tapulmaz yorık
2013. sözin kıyğuçı begke tutma umunç
tiriglik yawa bolğa kılğay ökünç
2014. idi sak kerek beg yana ked oduğ
usat bolsa begler tokınur yoduğ
2015. iki neñ tuıur ilke bağı beki
biri saklık ol bir törü él köki
2016. kayu beg sak erse ilin bekledi
yağı boynı yençti öze irkledi
2017. kayu beg törü bérse élde köni
ilin itti kodtı yaruttı küni
2018. bu beglik bağı kör bu iki bolur
bu iki tükel bolsa beglik turur
2019. negü tér eşitgil yağıçı kür er
bu saklık bile öz yağısın urar
2020. ayâ ilçi begler ilig kolsa sak
bu saklık bile sen tüzü ilke bak
2021. bu saklık bile arttı begler éli
osallık körü buzdı beglik ulı
2022. bu saklık bile sen yağı boynı yenç
bodunka törü kıl tiril kéñrü inç
2023. iki neñ bile ilçi beglik buzar
kirür egri yolka könidin azar
2024. biri küç birisi osallık kılur
bu iki bile beg ilin artatur
2025. yağı boynı yençmek tiler erse sen
kulak köz kerek sak kılıp tursa sen
2026. bu saklık bile sançtı begler yağı
osallık bile buzdı beglik bağı
2027. osal bolsa begler işin bütrümez
osal beg bütün bilgü beglik yémez
2028. sak er tutçı itnip osalığ busar
osal bolmağınça yağığ kim basar
2029. sak erse begi ilke tegmez elig
kalı tegse yetrür ukuş ög bilig
2030. bu küçkey kişi kendü beglik yémez
bu küçkey küçini bodun kötrümez
KUTADGU BİLİG 113
2031. negü tér eşitgil biliglig sözün
yéyümedi küçkey ilin kéç uzun
2032. köyer ot-turur küç yağusa küyer
törü suw-turur aksa ni‘met öner
2033. uzun él yiyeyin tése ay bügü
törü tüz yorıtğu bodunuğ kögü
2034. él artar törü birle itlür ajun
él eksür bu küç birle buzlur ajun
2035. telim ordular buzdı küçkey küçin
toru öldi âhır bu küçkey açın
2036. köñül tüzse begler yorıtsa törü
bu beglik buzulmaz turur kéç örü
2037. kamuğda yarasız ay ilig kutı
bu begler öze kopsa yalğan atı
2038. sözi çın kerek beg ne kılkı bütün
ınansa añar halk tirilse kutun
2039. bu yalğan kişiler vefâsız bolur
vefâsız kişi halkka teñsiz kılur
2040. negü tér eşitgil vefâlığ kişi
vefâ ol kişike kişilik başı
2041. tili yalğan erniñ cefâ kılkı ol
cefâ kimde erse uş ol yılkı ol
2042. kişi yalğanmda tileme vefâ
bu bir söz sınanmış üküş yılkı ol
2043. yüreklig kerek beg yéme alp atım
yürek birle boldı yağıka titim
2044. sü başlar eren kür yüreklig kerek
yüreksiz er at alsa andın yürek
2045. yüreklig yüreksizke bolsa başı
yüreklig bolur ötrü tegme kişi
2046. bu sözke tanukı bu beytig okı
bu sözke anuk tut köñül ög takı
2047. kür arslan bolu bérse ıtka başı
bu ıt barça arslan bolur öz tuşı
2048. kalı bolsu arslanka ıt başçısı
ol arslan bolur barça ıt sakışı
2049. akılık kerek begke kodkı köñül
bu kodkı köñül birle kılkı amul
2050. akı bolsa begler atı çawlanur
atı çawı birle ajun beklenür
2051. awa yığlu tirlür er at sü bolur
er at sü bile er tilekin bulur
114 YUSUF HAS TAYANGU
2052. negü tér eşitgil urup yégli er
urup al ay alp er yana erke bér
2053. akı bol bağışla içür hem yétür
kalı eksüse ur yana al yetür
2054. azığlığ kür erke bu neñ eksümez
tutuğlı ürüñ kuşka meñ eksümez
2055. kılıç baldu ok ya kavî küç yürek
bar erken ked er neñke korkmaz kerek
2056. ajunçı bügü beg nelük kenç urur
er at kayda bolsa anuk kenç alur
2057. bu él tutğuka köp er at sü kerek
er at tutğuka neñ tawar tü kerek
2058. bu neñ alğuka bir kerek bay bodun
bodun baylıkıña törü tüz kodun
2059. bularda biri kalsa törti kalur
bu törti yéme kalsa beglik ulur
2060. adın ma bu béş neñ yırak tutğu beg
atı edgü bolsa kü çaw bolğu teg
2061. birisi iweklik birisi saran
üçünçi buşılık serin öz tiren
2062. bu törtünç yawuz begke arkuk kılınç
béşinçi yarağsız bu yalğan erinç
2063. bu kaç neñde begler yırak tutğu öz
atı artamasa yorık bolsa söz
2064. bularda eñ ınğa bu arkuk kılınç
bu arkuk kılınçlığ ne muñluğ erinç
2065. muñar meñzetü sözni şâ‘ir ayur
bu şâ‘ir sözi tutsa sözke bayur
2066. ağır yük kişike kılınç arkukı
kılınç arkuk erse bulun at okı
2067. yağı kılmağusın kılınçı kılur
yağı bu yağıda negü adrukı
2068. üküş él tutayın tése ay ilig
üç iş kılğu ötrü yetilse elig
2069. oñ elgin kılıç tutsa ursa salıp
sol elgi bile neñ ülese alıp
2070. tilin sözlese söz şekerde süçig
boyun bérdi beg kul uluğ ya kiçig
2071. ay ilig bu kaç ner kerek begke kör
bodunka sewülse orun bolsa tör
2072. küler yüz süçig söz silig öz kerek
kılınçı bularka tükel tüz kerek
KUTADGU BİLİG 115
2073. köñül tutsa kodkı hem elgi akı
bularka yaraşı bağırsaklıkı
2074. kamuğ törlüg erdem bu bilse tükel
yırak erse andın yarağsız muhâl
2075. kişi üdrümi bu bodunda talu
talu üdrüm ol bu irüksüz tolu
2076. ajun bodnı barça añar kul bolur
ajun yér bu begler tilekin bulur
2077. tügük yüz irig söz küwez kür kılık
kişig yirgürür köndrü bilmez yorık
2078. otunluk iweklik yinik kurğuluk
kara kılkı ol bu yırak turğuluk
2079. kara kılkı begke kereksiz yağuk
yağuk bolsa begke uçuzluk anuk
2080. kara kul karası bolur beg ürüñ
karalı ürüñli adırttı körüñ
2081. talu beg bolayın tése belgülüg
talu tutğu erdem ay atlığ külüg
2082. atı beg bolur bolsa kılkı kara
karada bu ınğa bolur halk ara
2083. yüzi körki körklüg kerek beg yülüg
bodı ortu bolsa ne çawluğ külüg
2084. köñli yüzin körse sewse körüp
éli bodnı baksa küwense turup
2085. yağıka katığ bolsa ersigliki
körür közke suw bérse körklüglüki
2086. ayı bod uzun bolsa ögmez bilig
ayı ma çöküt bolsa bolmaz silig
2087. kalı mundağ erse bod ortu kerek
bodı ortu bolsa bolur edgürek
2088. negü tér eşitgil sınamış kişi
başında keçürmiş yaşamış kişi
2089. bodı kısğa yunçığ kılınçı buşı
buşı kayda bolsa tütüşke başı
2090. bod ortu kerek hem teñinçe yarağ
işiñ ortu tut ay biliglig kişi
2091. bor içmez kerek beg fesâd kılmasa
bu iki kılıktın kaçar kut basa
2092. süçigke süçinse ajun begleri
açığ boldı él kün bodun igleri
2093. oyunka awınsa ajun tutğuçı
ilin buzdı boldı özi koltğuçı
116 YUSUF HAS TAYANGU
2094. üdinde keçürse bu beglik işin
anı yetse bolmaz ederse kuşın
2095. negü tér eşitgil bilig bérgüçi
biligsizni bordın söküp tıdğuçı
2096. bor içme ayâ borçı boğuzı kulı
bor içse açıldı çığaylık yolı
2097. kara borçı boldı neñi boldı yél
begi borçı bolsa kaçan turğa él
2098. yağı ol bu bor timçi éltür kümüş
kılınçı tütüş boldı kılkı uruş
2099. esürse kişi télve munduz bolur
bu télve işi kör kaçan tüz bolur
2100. negü tér eşitgil sakınuk tili
bu söz işke tutğıl ay boğuzı kulı
2101. neçe kılğu işler bor içse kalur
neçe kılmağu iş esürse kelür
2102. neçe teñsiz işler bor içse bolur
neçe edgü işler esürse kalur
2103. bor içse oyunka awınsa begi
kaçan yetgey él kün işiñe ögi
2104. fesâd kayda bolsa kaçar kut teze
fesâd çın yorır tutçı beglik buza
2105. arığ ol bu kut kıw arığlık tiler
süzük ol bu devlet süzükni yüler
2106. begi içgüçi bolsa mufsid otun
kamuğ içgüçi boldı bodnı bütün
2107. kara teñsizin barça begler iter
begi kılsa ternsiz anı kim yeter
2108. arığsıznı yalñuk suwun yup arır
kalı artasa suw negün yup arır
2109. kişi iglese ot otaçı bérür
otaçı igiñe otın kim kılur
2110. arığ tutğu begler köni kılk kılık
bodun beg yolındın tüzer yol yorık
2111. neteg tutsa begler kör öñdi törü
bodun boldı andağ ol öñdi körü
2112. bu sözke tanukı munu bu söz ol
söziñe baka körse ma‘nî tuz ol
2113. bu begler ne yolça yorısa kalı
uş ol beg yorıkı bu kulnuñ yolı
2114. begi edgü bolsa yorıkı köni
takı artuk edgü yorığay kulı
KUTADGU BİLİG 117
2115. küwez kür kereksiz ne köñli uluğ
küwezlik azıtur könilik yoluğ
2116. uluğ boldı begler kutun belgülüg
kiçig tutğu köñlin kötürse ülüg
2117. negü tér eşitgil ukuşluğ yég er
bodunda talusı biliglig beg er
2118. uluğsığ bedük tutsa begler köñül
séziksiz uçuzluk körür ay oğul
2119. küwezlik bile kökke ağmaz kişi
kalı kodkı bolsa buzulmaz işi
2120. küwezlik asığsız köñül tumlıtur
köñül kodkı bolsa kişig yoklatur
2121. beg alçak kerek bolsa kodkı köñül
munı teg yok erse sen andın tüñül
2122. beg alçak kerek bolsa köñli açuk
yazukluğ kişidin keçürse yazuk
2123. isinür er at terk bağırsak bolur
bağırsak kişiler tapuğsak bolur
2124. bodun başçı begke bu himmet kerek
bu himmet bile hem mürüvvet kerek
2125. bu himmet mürüvvet bile barsa çaw
bolur beg tileki yorır ötrü aw
2126. kimiñ himmeti bolmasa ol ölüg
ikigün ajunda bu bulmaz ülüg
2127. bu himmet bile hem siyâset kerek
siyâsetka beglik riyâset kerek
2128. siyâset bile beg tüzer él törü
kara kılkı itlür siyâset körü
2129. bu sözke yanutı bu beyt ol tanuk
tanuk kayda bolsa bu huccet anuk
2130. bu begler kapuğın siyâset bezer
siyâset bile beg ilini tüzer
2131. isizke siyâset yorıtğu kerek
bodun bulğanukın siyâset süzer
2132. bu él tutrukı hem tüpi bekliki
iki neñ-turur aslı yıldız köki
2133. birisi bodunka törü ol ülüş
birisi er atka ülese kümüş
2134. törü birle bodnı sewinse turup
kümüş bolsa er at yarunsa körüp
2135. bu iki kotu bulsa begdin sewinç
éli kapı itlür bulur beg awınç
118 YUSUF HAS TAYANGU
2136. kayu beg bodunka törü bérmese
küdezmese bodnın yégüçi yése
2137. ot ıdtı bodunka buzuldı éli
yıkıldı séziksiz bu beglik ulı
2138. kayu beg er atnı sewindürmese
kılıç kında çıkmaz anuñda basa
2139. kılıç birle begler uzatur elig
kılıçsız osal beg basumaz ilig
2140. kılıç baldu boldı bu él sakçısı
kılıçın alır él bodun başçısı
2141. negü tér eşitgil ajun tutğuçı
kılıç baldu birle yağığ utğuçı
2142. ayâ él tutuğlı ilig saklağu
osallık bile yér yégüçi ağu
2143. kılıç baldu sakçı tutun ay unur
kılıç sakçı bolsa beg inçlik bulur
2144. kılıç teprer erken yağı tepremez
kılıç kınka kirse beg inçlik yémez
2145. sewinçlig tut ay beg kılıç urğuçığ
sewinçin tiril tutçı körme açığ
2146. yana aydı ögdülmiş ilig kutı
bu él işleri ters uluğ kör atı
2147. bedük iş bodun başlamakı ağır
baş ağrığ bile tutçı emgek tegir
2148. sewinçi az ol körse kadğu üküş
az ol öggüçisi telimrek söküş
2149. kayuka baka körse korkınç-turur
sewinçin sora körse azrak erür
2150. üküş sewmegüçi seweri az ol
kerişi telimrek ereji az ol
2151. bütünsüz bolur tegme yérde köñül
köñül bütmese erke artuk muñ ol
2152. körü barsa tegme işinde hatar
hatarlığ işig körse tatığ kiter
2153. negü tér eşitgil ukuşluğ sözi
ukuşluğ sözi körse yinçü tözi
2154. ilig boynı kılça ükekçe başı
añar ked ınanmaz ukuşluğ kişi
2155. kılıç baş özele mesel beglik ol
küniñe añar miñ hafarlığ işi
KUTADGU BİLİG 119
2156. bu yañlığ-turur barça beglik işi
kayusı erej yér kayu öz başı
2157. özüñ dünyâ ‘ukbî bulayın tése
bu kaç işni kodma katığlan usa
2158. köñül til köni tut bayatka sığın
idi yarlığın sen ağır tut tapın
2159. negü kelse rabdın tapı bol tapı
özüñ kullukı ol tapılık tüpi
2160. tüzü halkka köñlün bağırsak bulun
tuçı edgülük kıl sen edgü bulun
2161. bodunka asığ kıl yulıp kılma yas
kılınç edgü tutğıl isiz yası bas
2162. seniñ boldı dünyâ tiñlik bile
tiñlik bulunsa yatıp yé küle
2163. bütün cân üzülse umunç tut uluğ
bayat birge edgüke edgü yoluğ
2164. munukı men aydım eşitti ilig
bu yañlığ kerek begke erdem bilig
2165. kayu erde bolsa bu erdem törü
anı beg atap ilke tikgü örü
2166. tükel beg bolur bu bodunka başı
anıñdın bulur tegme edgü kişi
2167. negü tér eşitgil biliglig tetig
biliglig tetig bilgi ilke itig
2168. biliglig kerek beg ukuşluğ köni
yüreklig hem öglüg bedüse üni
2169. akı hem tüzün hem uwutluğ silig
bağırsak bolup ked küdezse ilig
2170. közi tok serimlig ne kodkı köñül
suyurkap keçürgen ne kılkı amul
2171. kamuğ erdemi bolsa erde örü
bodunka bérür bolsa edgü törü
2172. kayu ilke bolsa bu yañlığ begi
kutuldı ol él bodnı kitti igi
2173. tuğar kut küni ilke inçlik bolur
dirîğa bu yañlığ kişiler ölür
2174. bu erdi ay ilig meniñ bilmişim
munukı ötündüm saña ukmışım
120 YUSUF HAS TAYANGU
ilig su’âli ögdülmişke
2175. ilig aydı uktum köni sözlediñ
kereki bu erdi bilig yazmadıñ
2176. takı bir ayıtğu sözüm bar saña
anı ma açukluğ ayu bér maña
2177. bu yañlığ begi bolsa erdem tolu
vezîri negü teg kerek ay talu
2178. kalın kaznak ursa bu altun kümüş
itilse éli artsa ol kend uluş
2179. ilin itse bassa tüz öñdi urup
isinse er at köñli edgü bulup
2180. bodun inçke tegse ilig tegmese
begi atı edgün yadılsa basa
XXIX
ögdülmiş beglerke vezîr bolğu ne teg er kerekin ayur
2181. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
vezîr boldı beglerke sunğu elig
2182. séziksiz kerek boldı begke vezîr
vezîr edgü bolsa beg inçin udır
2183. vezîr ol yüdügli bu begler yükin
vezîr ol bekütügli beglik kökin
2184. idi artuk üdrüm talu er kerek
ögi köñli yetse urunsa yürek
2185. ukuşı üküş bolsa bilgi teñiz
kamuğ iş bütürse kızartsa meñiz
2186. uruğluğ kerek hem sakınuk köni
könilik öze keçse ötrü küni
2187. uluğ iş bu işke er üdrüm kerek
bütünlük bile kılkı ködrüm kerek
2188. ukuşluğ kerek hem biliglig kerek
tetiglik kerek hem siliglik kerek
2189. ukuşluğ kişi urğı edgü uruğ
kopar kayda bolsa bu kalmaz kuruğ
2190. sakınuk kerek dîn idisi arığ
imîn bolsa él bodnı andın arığ
2191. sakınuk kişi ol kişi üdrümi
muñadmışka barça bu ol ot emi
2192. sakınuk kişi işte saklık kılur
yarağsızka yakmaz iş uğrın bilür
2193. beginde basa ilke elgi uzun
vezîr ol iligke kılınçın sözün
KUTADGU BİLİG 121
2194. uruğsuz kişiler arığsız bolur
arığsız vezîrka yarağsız bolur
2195. vefâlığ bolur bu uruğluğ kişi
cefâçı bolur ol arığsız işi
2196. negü tér eşitgil törülüg kişi
törülüg kişi boldı él tör başı
2197. uruğluğ kişiler kılınçı silig
vefâ birle halkka yadığlı elig
2198. arığsız kılınçı vefâsız cefâ
neçe me yitürse şeker hem yilig
2199. uwutluğ kerek hem közi tok bütün
uwutsuz kişi ol kişide otun
2200. közi tok kerek neñke suklanmasa
közi aç todumaz bu dünyâ yése
2201. kişide talusı uwutluğ kişi
uwutluğ kişi ol kişide başı
2202. uwut kimde bolsa kamuğ işni ur
uwut birle yalñuk otun kapğı tur
2203. uwutsuz kişi ol kişide éli
köni sözlemez söz uwutsuz tili
2204. negü tér eşitgil uwutluğ tüzün
saña ötler emdi bağırsak özün
2205. uwutsuz kişide yırak tur yırak
uwutsuz bolur üsteñli karak
2206. uwutsuz yüzi körse etsiz süñük
uwutsuz özi körse bütmez irük
2207. uwut birle yalñuk yüzi suwlanur
uwut bolsa ötrü közi suwlanur
2208. yüzi körki körklüg kerek hem yülüg
kılınçı köni tegse halkka ülüg
2209. kılınçı köni bolsa kılkı oñay
munıñdın tegir halkka edgü yıl ay
2210. köni bolmasa işte işçi başı
kamuğ egri boldı bu begler işi
2211. könilik bütünlük kerek işçike
anın bütse begler işin bérgüke
2212. bu körklüg kişi kılkı körklüg bolur
kılınç bolsa körklüg él asğı tolur
2213. kimiñ bolsa körklüg yüzi taş özi
taşı teg yéme körklüg ol iç yüzi
2214. negü tér eşitgil sınamış kişi
sınap edgü isizni bilmiş kişi
122 YUSUF HAS TAYANGU
2215. kişi körkiñe iç kılıkı iş ol
yüzi körki birle kılınçı tuş ol
2216. taşı körse tap tut içiñe tanuk
taşı teg içi ol içi teg taş ol
2217. yülüg bolsa kaşığ bolur ol vezîr
vezîr bolsa kaşığ işi ked yorır
2218. sakışçı kerek bolsa bilge tetig
bilig birle bilse bu törlüg bitig
2219. vezîr işi barça sakışlar bolur
sakış bilmese işçi işi kalur
2220. sakış birle saklar kişi iş küdüg
sakışın seçer er yıl ay kün üdüg
2221. sakış saklıkın boldı atı sakış
körü barsa sakış idi ök sak iş
2222. tetig bolmasa iş oñarmaz kişi
tetiglik bile kıldı yalñuk işi
2223. bitig birle yalñuk bitir bilmişin
bitise bilür er negü kılmışın
2224. tetiglik nişânı-turur bu bitig
bitig bilgüçi er bolur ked tetig
2225. bitig bilmez erse apa oğlanı
negü bilgey erdi yıl ay kün sanı
2226. bitip kodmasa erdi bilge bitig
sakışka negü erdi al yañ itig
2227. törütmezde aşnu bayat bu ‘âlem
törütti yorıttı bu levh-u kalem
2228. ferişteˆ bitir kul negü kılmışın
idi ötrü aydur yarın ol işin
2229. kerek köñli kodkı ma yumşak tili
bu ol kör kişike sewitür yolı
2230. köñül kodkı bolsa sewitür kişig
sewitmiş kişiler awıtur işig
2231. negü tér eşitgil kör alçak amul
ne edgü bolur erke kodkı köñül
2232. bodunda sewüg boldı kodkı kişi
sewügsüz bolur köñli katkı kişi
2233. uluğluk uzun yér kişi kodkısı
bedüklükke tegmez bodun katkısı
2234. vezîrlıkka artuk bütün er kerek
okığlı bitigli ked öglüg kerek
2235. tili köñli bir hem kılınçı köni
uwutluğ bağırsak bodunda çını
KUTADGU BİLİG 123
2236. közi tok oduğ sak biligli işig
adırğan yarağlığ yarağsız kişig
2237. tapuğsak ne özkey yine eymenük
emânet bile bolsa köñli süzük
2238. tükel kimde bolsa bu erdem bilig
vezîrlık añar bérse bolğay ilig
2239. bu yañlığ kişi bolsa begke vezîr
begi birle bodnı tüz inçke tegir
2240. tilekçe tükel bolğa ilig işi
itilgey éli hem bayuğay kişi
2241. vezîr bolsa ilke yarağsız yawuz
ol él bodnı buzlur çığay bayı tüz
2242. vezîr edgü bolsa bodunka asığ
bodun asğı birle iligke tatığ
2243. negü tér eşitgil ay bilgi ögüz
bilig birle köñli yarunmış kögüz
2244. begi edgü bolsa ne köñli tili
tutar işçileri könilik yolı
2245. kalı bolsa begler bu küçkey isiz
anıñ işçileri buzar edgü iz
2246. begi edgü bolsa anığ işçisi
bolur kılkı edgü tegürmez yası
2247. isiz bolmağınça bu begler bakın
isizig yakurmaz öziñe yakın
2248. isiz kayda bolsa isizler bile
ay edgü yorı sen iş edgü tile
2249. isiz edgü birle yaraşmaz bolur
köni egri birle küreşmez bolur
2250. kara tün yaruk künke yakmaz yağuk
yaşıl suw kızıl otka bolmaz konuk
2251. bilişmez kişig sen bileyin tése
bilişin ayıtğıl ukulğay basa
2252. kamuğ neñ katıldı öz ügri bile
köni tur katılma sen egri bile
2253. bu sözke tanukı bu beyt ol okı
bu beytig okı sen köñülke tokı
2254. yorığlı uçuğlı kamuğ neñni kör
tutar özke iş tuş özi teñni kör
2255. isiz edgü birle katılmaz kaçar
kamuğ neñke yañzağ bu bir yañnı kör
2256. vezîr begke tutçı kéñeşçi bolur
kéñeşçi kişiler teñeşçi bolur
124 YUSUF HAS TAYANGU
2257. isizke katılma kara edgüsi
isiz boldı kılkı ağır yüdgüsi
2258. bu begler yakın tutsa edgü kişi
atı edgü kaldı hem él kün işi
2259. yana beg yakın tutsa isiz kişi
isiz kıldı atın hem él kün işi
2260. bu yañlığ bulunsa ay(!) ilig vezîr
begin inçke tegrür karası udır
2261. bolur beg tileki anıñdın tükel
işi barça itlür kayu erse hâl
2262. bayur ötrü bodnı hem itlür éli
hazîneˆ köpedür kutadur yılı
2263. bolur atı meñü karımaz bolup
bolur ornı edgü karısa ulup
2264. yédi bu ajunuğ yégey ol ajun
tirilgey kutun tutçı meñü uzun
ilig su’âli ögdülmişke
2265. ilig aydı uktum bu sözler ögün
idi edgü sözler yorıdı bu kün
2266. maña ayğıl emdi sü başlar kişi
negü teg kerek kılsa begler işi
2267. süsin başlasa hem işin işlese
işin başka éltse hatâ tüşmese
2268. ayu bér maña sen kayusı yarar
çerigin sögüp ol yağısın tarar
XXX
ögdülmiş iligke sü başlar er negü teg kerekin ayur
2269. yahut bérdi ögdülmiş aydı ilig
yağıka tuçı bolsu üsteñ elig
2270. séziksiz kerek begke sü başçısı
yaraşmaz yağıdın kötürse usı
2271. bu işke idi kurç katığ er kerek
başında keçürmiş tükel toñ yürek
2272. idi ök uluğ iş bu sü başlamak
çerig tüzmeki hem yağını sımak
2273. talu er kerek sak bu işke oduğ
añar tegmese bir osalın yoduğ
2274. akı alp atım bolsa alçak köñül
tuzı etmeki kéñ ne kılkı amul
2275. akı bolğu artuk sü başlar kişi
tirilse añar ötrü üdrüm başı
KUTADGU BİLİG 125
2276. ülese er atka kamuğ bar mâlın
adaş koldaş ardaş tutunsa kalın
2277. öziñe bir at ton tolum kodsa tap
çawıksa ajunda atın yadsa tap
2278. oğul kız kişim tép neñin irkmese
ya yér suw bağım tép kümüş térmese
2279. kılıçın tilese kamuğ ârzûsın
urup alsa bérse bedütse küsin
2280. yétürse içürse kedürse kedim
at üstem kız oğlan bu bérse telim
2281. añar tirlür ötrü kür ersig eren
sewüg cân yuluğlap yatur tağ kayan
2282. yüreklig kerek artuk öglüg kerek
kögüzlüg kerek hem köñüllüg kerek
2283. yağıda kereksiz yüreksiz kişi
yüreksiz kişi ol tişiler işi
2284. yüreksiz kişiler çerig artatur
çerig artasa er erig artatur
2285. yağıda yüreklig seringü kerek
yağı at kemişse tirengü kerek
2286. ayıklığ-turur bu ölüm belgülüg
üdi kelmeginçe er ölmez külüg
2287. negü tér eşitgil azığlığ kür er
ölümüg unıtsa yağısın urar
2288. kişi üdsüz ölmez anadın tuğup
nelük korkar özüñ yağını körüp
2289. yağıka yaluç teg eren teg uruş
ecelsiz ölüm bolmaz özke bolup
2290. uwutluğ kerek er uwutı üçün
yağı birle karşur kadıtmaz öçün
2291. uwut birle yalñuk yağısın saçar
yağıda eñ aşnu uwutsuz kaçar
2292. uwutka bolup korklık alplık kılur
ögünçke bolup er özin öldürür
2293. yüreklig tégüçi uwutluğ bolur
uwutluğ kişi ölse urşu ölür
2294. kılınçı oñay bolsa kodkı köñül
bodunka sewitür özin bu yañ ol
2295. isitür kişi körlin alçak kiş
yıratur erenig tili él buşı
2296. bedük tutsa köñlin bu sü başlar er
séziksiz yağıdın bu er berge yér
126 YUSUF HAS TAYANGU
2297. bu köñli bedük er osallık kılur
osal er ya buzlur ya üdsüz ölür
2298. kür ersig kerek bolsa kaşığ yülüg
yadılsa atı bolsa çawluğ külüg
2299. isizlerke kaşığ kerek korksalar
yawaşlarka edgü kerek sewseler
2300. siyâset yorıtğu kerek sü başı
siyâsetka aşlığ bolur sü işi
2301. siyâset yorıtsa sü başlığ bolur
süsi başlığ erse er aşlığ bolur
2302. kayu sü bolur bolsa başsız tuşañ
uş ol sü buzuldı ilig kéç yaşañ
2303. isizlerke hışmet siyâset kerek
yana edgüke tutçı hürmet kerek
2304. tegür edgülerke tükel edgülük
sewinçin tilegü yüdürmegü yük
2305. bu edgüg tiler barça yalñuk turup
kişi kul bolur erke edgü bulup
2306. negü tér eşitgil ay kılkı tüzün
bu beytig okığıl awınğıl özün
2307. boş âzâd kişi barça edgü kulı
sen edgü kılu aç könilik yolı
2308. kişilik kılurka kişi bol tuşı
kişi mundağ urdı kişilik ulı
2309. kerek sü başıña bu bir kaç kılık
yağıka yüz ursa bu tüzse yorık
2310. yağıda kür arslan yüreki kerek
karıştukta esri bileki kerek
2311. toñuz teg titimlig böri teg küçi
adığlayu azğın kotoz teg öçi
2312. yana alçı bolsa kızıl tilkü teg
titir buğrası teg kör öç sürse kek
2313. sağızğanda sakrak kerek tutsa öz
kaya kuzunı teg yırak tutsa köz
2314. uluğ tutsa hamyet kür arslanlayu
ügi teg usuz bolsa tünle sayu
2315. bu yañlar bile er yağıçı bolur
yağıçı bolur hem yarağçı bolur
2316. yağıçı yarağçı kişi ol tuçı
yağı sançğuçı hem yetürgen öçi
2317. tuzı etmeki hem aşı kéñ kerek
atı ton tolumı añar teñ kerek
KUTADGU BİLİG 127
2318. aş içgü tuz etmek yadar er atı
aş içgü-turur bu tiriglik otı
2319. negü tér eşitgil ıla atlığı
tuz etmek kéñüt ay kişi kutluğı
2320. kü çaw at tilese tuz etmek yitür
tiriglik tilese anı ok yetür
2321. kişilik kılığlı ınançlığ akı
tuz etmek hakı tép öter er hakı
2322. uluğluk tilese aş içgü üle
uzun yaş tilese bulur aş bile
2323. kerek hayl başıña bu bir kaç kılık
itilse işi ötrü tüzse yorık
2324. sözi çın kerek bolsa kavli bütün
uluğ bolsa yalğan ınanmaz bodun
2325. ikinçi akılık kerek bérse neñ
saranka yumıtmaz kişi alğu yañ
2326. üçünçi yüreklig kerek kögsi kür
yüreksiz yağı körse iglep yatur
2327. bu törtünç kerek alçı hîleˆ bilir
bu hîleˆ bilir erke arslan ulır
2328. titimlig kerek hem topulsa çerig
yitilik kerek ked komıtsa erig
2329. bu erdem bile bolsa sü başçısı
yağı sançğa yadğa yağınıñ küsi
2330. bu yañlığ sü başçı bu sü başlasa
elig bulğa düşmân öze işlese
2331. yüz ursa yağıka bu sü başçısı
oduğ turğu tün kün kiterse usı
2332. üküş er kereksiz er üdrüm kerek
er üdrüm bulunsa tolum tüm kerek
2333. üküş sü çerig erse başsız bolur
bu başsız çerig sü yüreksiz bolur
2334. sınamış yağıçı kişi teñlemiş
on iki miñ er sü üküş sü timiş
2335. çerig sançmış alp er tutuzmış ayu
maña tört miñ er sü tükel sü téyü
2336. kalın sü yayılsa için bulğaşur
anı itse bolmaz yarağsız tuşur
2337. çawıkmış kür alp er yéme sözlemiş
er üdrüm kerek sü tolumluğ témiş
2338. negü tér atıkmış yağıçı eşit
bu söz eştip ötrü özüñke iş ét
128 YUSUF HAS TAYANGU
2339. üküş sü tileme er üdrüm tile
er üdrüm tile hem tolum tüm bile
2340. itiglig az edgü üküşte körü
telim tuştı artak üküş sü bile
2341. yağıka kalı yortsa sü başlar er
yakın tutğu özke yağığ işler er
2342. adırğu üdürgü yezek tutğakı
yırak tutğu saklap közi kulğakı
2343. yezek hem telim yetse tutğak kitip
yağığ basğu bolsa urunsa kayıp
2344. süsin itse yapsa ma yortuğ tüzüp
kédin kalmasa er ya öñdün ozup
2345. tüşün bilse yortuğ tüze bilse ked
er at tutsa sakçı oduğ tursa ked
2346. yorıkın küdezse ‘alem başlar er
öñi turmasa bir yağığ işler er
2347. tüşürse toyuğ ked körüp berk yirig
yırak ıdmasa tıdsa yığsa erig
2348. usa bolmasa bolsa artuk oduğ
osal bolsa tegrür basımçı yoduğ
2349. yağıka yağusa yezekin alu
tüşürse toyuğ körse ot suw talu
2350. süsin ked küdezse til ıçğınmasa
süsi az üküşin yağı bilmese
2351. katığlañu aşnu til alğu kerek
bu tildin yağı kılkı bilgü kerek
2352. añar teñlese ötrü itse işin
yağı boynı yençse kiterse başın
2353. bu saklık bolur hem oduğluk bolur
yağıda kayusı sak erse unur
2354. oduğ beg süsi kör böke yolçılığ
kür arslan münügli kılıç kamçılığ
2355. yağı sançğuka tutğu iki tolum
bu iki tolumdın yağı yér ölüm
2356. erig aşnu yağıka kerek hîleˆ al
bu hileˆ bile kıl yağı meñzi al
2357. ikinçi bu saklık oduğluk-turur
kayusı sak erse ol üsteñ bolur
2358. kayusı sak erse yağıda oduğ
séziksiz yağıka bu tegrür yoduğ
2359. yağıñ sü telim tutsa azrak seniñ
tokışka iwinme yarağ kör anıñ
KUTADGU BİLİG 129
2360. yaraşğu yarağı bar erse yaraş
yok erse yarıklan bil alşıp küreş
2361. katığlan usandur usa bas kéçe
kéçe az üküşüg ne bilgey aça
2362. kalı basğuka bulmasa sen yarı
yalawaç ıdıp sen bar illeş yorı
2363. tilin arsık él bol küdezgil özüñ
tokışka iwinmegü kesgil sözüg
2364. takı bolmaz erse yağı oğrasa
tokışmak tilese köñül bérmese
2365. uzatma işiñ sen çerig tér tokış
üle neñ eñ ög tokış at okış
2366. tokışığ uzatsa yağı öglenür
üküş körse erniñ közi ögrenür
2367. negü tér eşitgil yağı sançmış er
başında keçürmiş közün körmiş er
2368. körüşmez yağınıñ küsi ked yırak
körüşse basınur körügli karak
2369. yağıka yalu teg neñiñ almasu
uzatsa basıttıñ yiti kıl adak
2370. çerigde bir ança busuğka kigür
yadağ okçı tüşrüp sen öñdün yügür
2371. yağıçı ürüñ kırğıl ersiglerig
yağıka alın kıl kötürsü çerig
2372. ürüñ kırğıl artuk yağıçı bolur
yağıçı bolur hem yarağçı bolur
2373. kiçig kur yégitler bolur ked yiti
kalı yüz ewürse udıtur otı
2374. ınanur erig kılğıl öñdün kédin
oñuñdın soluñdın bir ança adın
2375. yağusa çerigke ilişse eri
tuşınça tegişgü kemişse urı
2376. erig aşnu yıraktın tegişgü okun
yağusa süñün teggü bérse boyun
2377. katılsa kılıç baldu birle tegiş
tişin tırñakın teg yaka tut iliş
2378. tiren arka bérme yağıka bolup
yağığ sanç yok erse uruş yat ölüp
2379. negü tér eşitgil karışğan kür er
seriñil seriñen yağısın urar
2380. kelin kız sewinçi küden tünleri
kür alp er küwençi çerig künleri
130 YUSUF HAS TAYANGU
2381. küwez alp sekirtıp çerig sürse bat
laçın kuş kowar teg töker kanları
2382. yağı körse alp er köpirtür izig
bu karşur adınlarka tegmez kezig
2383. çerig körse alp er kür arslan bolur
sekirtür ya öldrür ya urşu ölür
2384. yağı körse alp er kızartur meñiz
karışsa bodulur kızıl hem yağız
2385. at üstem yarıklar bolur kıp kızıl
ğızıl kızğu eñler bolur yap yaşıl
2386. yağı at kemişse saña oğrasa
serin arka bérme saçılsa basa
2387. yağ teprese sen udu tepregil
ite ud adakın yorı turmağıl
2388. kalı kaçsa séndin yağı turmasa
erig yetgü tutğu bulun tutmasa
2389. yağı sançmış ersig eren bulnukup
yana ewre sançtı yağısın utup
2390. yağı kaçsa tap kıl ederme yırak
kalı yandru yansa kaçumaz adak
2391. muñuksa yağı yüz ölümke urur
ölümke yüz ursa kim utru-turur
2392. bu yérge özüñni küdezgil oğul
küdezgil yok erse özüñdin tüñül
2393. osal bolsa er kör yorırda ölür
osal bolmasa er tilekin bulur
2394. maña mundağ aydı sınamış kişi
sınamış kişiler sözi söz başı
2395. yağı kaçsa tap kıl ederme udu
edertçi yédi körse berge todu
2396. yağığ bir saçıtsa yana tirlümez
otuğ suw udıtsa yana tirlümez
2397. muñukmış kişiler ölümüg kolur
ölümüg koluğlı er öldrü ölür
2398. kim iş kılsa terkin añar bérgü neñ
uş ol neñ bile er kızıl kılsa eñ
2399. kim er tutsa öggü açınğu kerek
ol açığ bile er urunsa yürek
2400. yawuz ögdi bulsa idi ked bolur
kedig ögse kendü kaçan kin kalur
2401. eri ögse elgin kür arslan tutar
atığ ögse yügrür uçarığ yeter
KUTADGU BİLİG 131
2402. balıkmış bar erse sen emlet körü
bulun bolmış erse yulup ol kirü
2403. kalı ölmiş erse ağırlap kötür
oğul kız bar erse añar hak yitür
2404. er at körse ötrü sewinçlig bolur
yağı oğrı bolsa sewüg cân bérür
2405. isig söz küler yüz bile bérgü neñ
bu üç neñ kişike bolur edgü yañ
2406. boş âzâd kişiler muñar kul bolur
bu kul cân yuluğlar sewinçin kolur
2407. muñar meñzer emdi bu söz ay bügü
körü barsa yetrü çın aymış tigü
2408. küler yüz isig söz üle neñ tawar
boş âzâd kişiler bu üçke awar
2409. sen altun kümüş birle alma kuluğ
bu üç neñ yulu kıl karnuğnı yawar
2410. sü başlar kişi bolsa mundağ kerek
anın başlasa sü bolur edgürek
2411. sen altun kümüşni ülegil neñin
yuluğ kılğa cânın saw altun teñiñ
2412. bu üç neñke bolur tapuğçı kulı
munı tutsa begler kamuğ neñ ulı
2413. bu yarñlığ sü başçı bulur erse beg
işi başka barğay küwenç bolğu teg
2414. bu yañlığ bolur erse sü başlar er
işi barça itlıp küwençke teger
2415. yarağlığ vezîr kolsa andağ kerek
sü başçı tiler erse mundağ kerek
2416. añar ötrü begler ınansa bolur
tilemiş tilekin beg andın bulur
2417. yana aydı ögdülmiş ilig kutı
iki iş bedük iş uluğluk atı
2418. vezîr bir ikinçi sü başlar ‘alem
birisi kılıç tuttı biri kalem
2419. bu él bağı örki bu iki tüzer
bu iki birikse anı kim üzer
2420. idi artuk öçirüm kerek bu kişi
kalı öznese begke éltür başı
2421. tusulsa idi ök tususı üküş
kalı öznese yası él kend uluş
132 YUSUF HAS TAYANGU
2422. begi bolsa edgü kişi üdrümi
bu iki tapuğçı bodun ködrümi
2423. bulardın bolur ötrü ilke asığ
bu asğı bile ötrü begke tatığ
2424. negü tér eşitgil kör ilçi bügü
bügü sözlerin bulsa aş teg yégü
2425. kılıç birle aldı kör él alğuçı
kalem birle bastı ol él basğuçı
2426. kılıç birle alsa bolur terk ilig
kalem bolmağınça basumaz elig
2427. kılıç birle alsa kayu él küçün
anı sürse bolmaz üküş yıl öçün
2428. kalem birle tutsa kayu kend uluş
tilek tegrür anda tözüke ülüş
2429. bu erdi ay ilig özüm bilmişi
munukı ötündüm ayıtmış tuşı
ilig su’âli ögdülmişke
2430. ilig aydı uktum munı belgülüg
takı bir sözüm bar anı ay külüg
2431. maña sözle emdi körüp edgürek
uluğ hâcibığ ay neteg er kerek
2432. hâciblar özele bu bolsa uluğ
bağırsaklıkın kılsa cânın yuluğ
2433. küwense begi hem özi hem éli
olarka du‘â kılsa bodnı tili
2434. ilig aydı sözle yéme bu sözüg
munı ma ayu bér yarut bu közüg
XXXI
ögdülmiş iligke uluğ hâciblıkka negü teg er kerekin ayur
2435. yanut bérdi ögdülmiş açtı tilin
ayur inç tirilsü ilig miñ yılın
2436. uluğ hâcib artuk bütün çın kerek
bu çınlık bile ked bütün dîn kerek
2437. tüp aslı kerek edgü kılkı oñay
tusulsa bodunka toğursa kün ay
2438. tüpi edgü bolsa er edgü bolur
bu edgü kişi halkka edgü kolur
2439. kişi edgüsindin kelir edgülük
yégü içgü miñü takı kedgülük
KUTADGU BİLİG 133
2440. kılınçı oñay bolsa teñler söz ök
sözüg teñler erniñ işi ked süzük
2441. közi tok kerek hem uwutluğ silig
tetiglik kerek hem tümen tü bilig
2442. közi tok kişi işte almaz orunç
orunç alsa hâcib bolur beg külünç
2443. orunç ol buzuğlı oñulmış işig
orunç yég kılur ol bütürmiş işig
2444. uwutluğ silig bolsa kılkı tüzün
kelir andın edgü kılınçın sözün
2445. uwutluğ kişi kılmaz isiz işig
yarağsızka yakmaz bu sermez kişig
2446. silig erke devlet siñimlig bolur
silig bolsa kutka tegimlig bolur
2447. tetig bolsa mâlka muñadmaz bolur
bilig bilse işte yañılmaz bolur
2448. yéme yakşı aymış biliglig bedük
biligligke tegdi öz ülgi ked ök
2449. biliglig kerek kılsa begler işi
kamuğka yaramaz biligsiz kişi
2450. bilig tegmese kimke erse ülüg
tirig tése bolmaz anı tut ölüg
2451. bilig birle yalñuk bedüp çawlanur
kişilerde üster kamuğ iş unur
2452. biligsiz kişi ol kuruğ sır bediz
biliglig kişi ornı kökte ediz
2453. ukuşluğ kerek işte artuk oduğ
oduğluğ bile işte tutnur boduğ
2454. ukuş bolsa asğı idi ök üküş
kamuğ edgülük ülgi ol bu ukuş
2455. ukuşsuz kişi ol yémişsiz yığaç
yémişsiz yığaçığ negü kılsun aç
2456. ukuşluğ yése yér ikigün ajun
ukuşluğ atanur atansa tüzün
2457. ukuşluğ biliglig kişi ol kişi
kişide talusı bodunda başı
2458. yüzi körki körklüg kerek hem yülüg
toğan ersig ünlüg sözi belgülüg
2459. sewitür yüzi körki körklüglüki
yaraşur kirip çıksa ersigliki
2460. yülüg ersig erniñ bolur hışmeti
bu hışmet bile ol kişi hürmeti
134 YUSUF HAS TAYANGU
2461. sakınuk kerek dîn idisi arığ
bolsa kılkı kılınçı arığ
2462. sakınuk arığ dîn idisi kişi
irinmez kılur barça yalñuk işi
2463. sakınuk kişi yér kişi kadğusı
sakınuk kişi ol kişi edgüsi
2464. yüz utru bolur tutçı hâcib özi
körür közke körklüg kerek ol yüzi
2465. bu körklüg yüzüg körse köz suwlanur
köñül açlur anda bu cân yémlenür
2466. muñar meñzetü aytur emdi bilig
biliglig sözi tut ay kılkı silig
2467. idi edgü neñ bu kişi körki yüz
bu yüz körkiñe suw içer iki köz
2468. kupa körklügüg kör kılın özke fâl
işiñ edgü bolğay kamuğ sözni üz
2469. köñüllüg kerek hem ked öglüg kerek
amul bolsa kılkı takı edgürek
2470. köñüllüg kişi söz unıtmaz bolur
köñülsüz sözüg ked tutumaz bolur
2471. köñül bolmasa er körümez işig
ögi bolmasa er itümez işig
2472. köñülsüz kişiler kuruğ kep bolur
köñül birle yalñuk kamuğ iş kılur
2473. ögi ked kerek köñli alçak amul
çığay tul yetîmke bağırsak köñül
2474. tetiglik kerek hem törü ked bilir
ajun körki barça tetigdin kelir
2475. köñül kodkı bolsa kamuğka kiçig
tili bolsa yumşak şekerde süçig
2476. yaruk tutsa yüz köz kişike küle
kılınç edgü tutsa kişilik bile
2477. negü tér eşitgil kişi alçakı
köñül til kiçig tut ay er kıwçakı
2478. köñül kodkı tutsa bulur kut erig
küler yüz isig sözke tirlür tirig
2479. küler yüz ısığ sözke yalñuk isir
isinse bu yalñuk bolur kul esîr
2480. serimlig kerek hem tuta bilse öz
közin ked küdezse tilin tıdsa söz
2481. kulakı sak erse ögi bilgi kéñ
yorıkı tüz erse tili köñli teñ
KUTADGU BİLİG 135
2482. tükel bilse erdem bitise bitig
kamuğ işke bilgin bu kılsa itig
2483. bu erdem bilig kör kerek barça tüz
uluğ hâcib ötrü kızıl kılsa yüz
2484. tapuğlarda artuk bu yinçge tapuğ
hâciblık-turur baksa yetrü kamuğ
2485. bu kaç neñ kerek kim atansa hâcib
kişi başlasa yolka öñdün keçip
2486. muñar meñzer emdi bu şâ‘ir sözi
bu şâ‘ir sözi ol biligsiz közi
2487. hâciblıkka aşnu bu on neñ kerek
yiti köz kulak sak köñül kéñ kerek
2488. yüzi körki bod til ukuş ög bilig
kılınçı bularka tükel teñ kerek
2489. uzun kéç yaşasunı ilig özi
uluğ hâcib ol begke körgü közi
2490. törü hem toku öıedi yinçge tapuğ
uluğ hâcib itse açar yol kapuğ
2491. muñar meñzetü keldi bilge sözi
eşitse köñül bérsü alsu özi
2492. uluğ iş-turur bu hâciblık işi
munı başka éltmez meger ked kişi
2493. hâciblar işi tut ya begler işi
uluğ ya kiçig tut ötügçi kişi
2494. açğıçı bitigçi ya iş tutğuçı
ya tonçı etükçi ‘âmil bolğuçı
2495. ya yat baz yalawaç keliş ya barış
boşuğ bérgü açığ olarka tegiş
2496. konukları körgü ya boğuzı yémi
açığlığ açığsızka kılsa emi
2497. uğrında erse kişi başlağu
törüsin tokusın yazım kılmağu
2498. çığay tul yetîm kıssaˆ bérse ötüg
anı barça tıñlap ötünse ötüg
2499. mezâlim üdinde ötügçilerig
körü alsa yol kılsa bolsa érig
2500. yana körse iç taş yarağsızlarığ
ayu bérse tıdsa kötürse arığ
2501. bu yañlığ tü işler neçe ülgülüg
uluğ hâcib elgi tegir belgülüg
2502. bu işke basut barça andın kelir
kalı artasa kalsa andın kalır
136 YUSUF HAS TAYANGU
2503. ay ilig hâciblarka saklañu ol
bu kaç yérde artuk katığlañu ol
2504. biri beg sözini katığ tutsa berk
ikinçi havâka ukuş kılsa örk
2505. üçünçi körürde küdezse özin
tilinde çıkarmasa tegme sözin
2506. orunç almasa kılsa barça işig
yağutsa begiñe yıramış kişig
2507. iki neñ kişide bulunsa ilig
añar bérmegil iş uzatma elig
2508. biri tilde yalğan çıkarsa sözin
biri egrilik ol sikirtse özin
2509. bu iki kılınç kimde bolsa köni
özüñke yakurma ay ilig anı
2510. adın üç iş ol kör tapuğçı işi
küdezmese andın özi yér başı
2511. biri söz eşitse katığ tutsa berk
biri körse teñsiz közin yumsa terk
2512. üçünçi özin tutsa tursa köni
sewinçin keçürgey bu bulmış küni
2513. negü tér eşitgil bügü bilge beg
bu söz işke tutsa saña bolğa yég
2514. başıñ kolsa begler sözin sözleme
yana ilke yazma başıñnı yéme
2515. kara ilke yazsa kurıtur başın
tili sözde yazsa uşatur tişin
2516. telim körmişim bar tegimsiz kişi
turup ilke yazdı kesildi başı
2517. üküş me eşittim bu til sözlemiş
köñül sırrı açlıp erin başlamış
2518. yana aydı bilge bügü sözledi
özin tutnumaz er başın yér tédi
2519. hâciblarka artuk küdezgü özüg
körürde közüg hem ötügde sözüg
2520. üdi bolmağınça özi kirmese
ayıtmazda aşnu ötüg bérmese
2521. negü tér eşitgil ukuşluğ tili
ukuşluğ tili açtı ma‘nî yolı
2522. üdi bolsa körkit meliklerke yüz
ayıttukta sözle tilin sözke söz
2523. kamuğ neñke vakt ol üdi belgülüg
üdi boldı erse körür iki köz
KUTADGU BİLİG 137
2524. bu yañlığ kerek barça erdem bilig
uluğ hâcib ötrü uzatsa elig
2525. bu erdi ay ilig özüm bilmişi
munukı ötündüm ayıtmış tuşı
ilig su’âli ögdülmişke
2526. ilig aydı uktum eşittim bu söz
takı bir söz aytur seniñdin bu öz
2527. maña ayğıl emdi kapuğ başlar er
negü teg kerek ay bu iş işler er
XXXII
ögdülmiş iligke kapuğ başlar er negü teg kerekin ayur
2528. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
esen inç tirilgil ay kılkı silig
2529. kapuğ başlar er ked bağırsak kerek
teni cânı birle tapuğsak kerek
2530. kapuğda yarutsa karañku tünüg
kapuğda batursa yarumış künüg
2531. törü hem toku bilse kılsa tapuğ
oñay bolsa kılkı kılınçı kamuğ
2532. tuzı etmeki kéñ akı bolsa ked
kümüş bérse altun er at térse ked
2533. kéçe bolsa yatğak bu yatsa burun
ayu bérse tegme kişike orun
2534. azak yat baz erse ayıtğu kerek
oduğrak kim erse yağutğu kerek
2535. körü bekletip çıksa karşı kapuğ
tükel boldı ol künki barça tapuğ
2536. yana erte tursa kapuğ başlasa
kéçe tañda turğaknı tepretmese
2537. kalı yol üdi bolsa başlap kirip
körünse hılın barça yumğı térip
2538. özi çıksa körnüp üküş turmasa
kapuda kişi kolsa özde basa
2539. er at kirse hılça körünse tüzü
bu körse yarağlı yarağsız azu
2540. kalı yol kesilse kapuğ başçısı
yana kirgü bolsa er at sözçisi
2541. ötünse er at ötgi kolsa tilek
muñadmış kişike bu bolsa yölek
2542. alu bérse açı kör altun kümüş
kayuka at alsa kayuka yumuş
138 YUSUF HAS TAYANGU
2543. érig tapnurı kim bağırsak sewe
tapınmaz kayusı yorığlı yawa
2544. yarağlığ kayu ol asığlığ kayu
boluğluğ kayu ol tusuluğ kayu
2545. ötünse begiñe bu tegme birig
aça adra bérse kötürse erig
2546. çıkıp edgü yarlığ tegürse tilin
er at köñli mundağ isitse alın
2547. kapuğda ite tursa oldruğ turuğ
tüzülse orun kalmasa bir kuruk
2548. körü alsa yat baz keligli kişig
ağır tutsa koldaş kılınmış işig
2549. liv aş tirki kirse körü ıdsa köz
yarağsıznı körse anı tıdsa öz
2550. şireni çıkarda körüp saklasa
añar toğru yolda elig tegmese
2551. kapuğda çıkarsa liv aş tirkini
körü tüz ületse begi körkini
2552. neçe ka tegürgü kerek bu aşığ
kuruğ kodmasa bir içig hem taşığ
2553. iki neñ bedütür bu begler çawı
ilinde tuğı kör törinde livi
2554. adın ma iki neñ kapuğ körki ol
bedütür beg atın açar kutka yol
2555. uluğ hâcibı bolsa âzâd kişi
takı bir yarağlığ kapuğ él başı
2556. bu iki kişi birle itlür kapuğ
uluğluk bile atı yadlur kamuğ
2557. idişçi töşekçi yéme aşçıka
tüzü köz kemişse yéme tuğçıka
2558. yéme kuşçı kişçi yéme ok yaçı
anuk tutsa künde kapuğda tuçı
2559. turup barsa ewke hılın koldaşın
özi birle éltse yétürse aşın
2560. yétürse içürse todursa karın
kuruğ ıdmasa bérse özde barın
2561. öziñe bir at ton tolum kılsa tap
adının ülese bir az kodsa tap
2562. tapuğka kelir erse yat baz kişi
körü alsa itse otağı işi
2563. tapuğka körüñinçe körse anı
aşı boğuzı ornı atı hem tonı
KUTADGU BİLİG 139
2564. yéme aytu tursa er at hâllerin
açı hem tokı ya tonın oprakın
2565. muñadığlı barmu elig tarlıkın
muñıña yarasa ötese hakın
2566. kim erse kapuğka birer kelmese
ayıtsa tilese ne bolmış tése
2567. kalı iglig erse ayıtğu kerek
yawalık kılur erse tıdğu kerek
2568. bu barça begiñe bağırsaklık ol
sewinçin tilep bu tapuğsaklık ol
2569. negü tér eşitgil tapu kılmış er
tapuğ birle begde ağır bolmış er
2570. tapuğçı begiñe bağırsak kerek
bağırsak tégüçi tapuğsak kerek
2571. tapuğsak bir özkey bağırsak kulı
bekütür yarı künde beglik ulı
2572. öz asğı tilemez bağırsak bolup
beg asğı tiler künde edgü kolup
2573. asığ kılsa azğan anıñ men kulı
çéçek yaslığ erse biçer-men ulı
2574. bağırsız tusulmaz oğulda körü
bağırsak tapuğçı tususı örü
2575. asığsız tusulmaz kadaş erse kod
tusulur adaş tut asığ birle tod
2576. tili birle yumşak süçig tutğu söz
köñül tutsa alçak yaruk tutsa yüz
2577. tügük yüz açığ söz kişig tumlıtur
tiriglikte kitmez köñülde yatur
2578. muñar meñzer emdi bu beytig okı
sözi ma‘nî birle ukulğay takı
2579. sözün sökse yalñuk açıtsa tilin
süñükke sızığ ol köñülke yalın
2580. urup berge başı büter terk söner
tilin sökse bütmez açığı yılın
2581. kalı atlanur bolsa begler süke
ya kuşka çögenke ya él körgüke
2582. idi sak küdezgü bu yérde begin
yoduğ tegmese anda teñsizlikin
2583. kalı tuşsa beglerke yañluk hatâ
tuşar at öze kuşta awda süde
2584. bütünsüz bar erse yıratğu anı
siziklig bar erse sakıñu anı
140 YUSUF HAS TAYANGU
2585. bütün çın sewigli bağırsak kişi
yakın yortsa begke küdezse başı
2586. sü başçı tüze tursa yortuğ kurın
ériglerni yığsa yetürse soñın
2587. kiçig kur uluğlar ara kirmese
yırak taş yorığlı yakın yortmasa
2588. kapuğda neteg erse oldruğ turuğ
bu yortuğda andağ kerek ay uluğ
2589. kapuğ başlar erniñ bağırsaklıkı
bu yañlığ kerek ay ajunçı akı
2590. bu yañlığ kerek bu kapuğ başlar er
begi etmeki yép işin işler er
2591. munukı men aydım eşitti ilig
talu er tilese üdürsü bilig
ilig su’âli ögdülmişke
2592. ilig aydı uktum munı belgülüg
takı bir sözüg ay maña ülgülüg
2593. bilir sen séziksiz ajun begleri
yalawaç ıdur ildin ilke eri
2594. ayu bér maña bir bilig söz uzı
yalawaç ıdur ildin ilke özi
2595. negü teg kerek bu yalawaçlık er
añar bütse begler karılatsa yér
XXXIII
ögdülmiş iligke yalawaç idğuka negü teg er kerekin ayur
2596. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
bu işke idi ked yetürsü bilig
2597. kamuğ erde üdrüm yalawaç kerek
biliglig ukuşluğ talu ked yürek
2598. bayat kullarında eñ üdründüsi
yalawaçlar erdi kişi edgüsi
2599. yalawaçtın itlür telim törlüg iş
yalawaçtın ötrü kelür körklüg iş
2600. ukuşluğ kerek ked yalawaç örüg
biliglig kerek sözke bilse yörüg
2601. yana bilse söznüñ içi hem taşı
itilse anıñ ötrü tüzmiş işi
2602. negü tér eşitgil ajunçı beg er
bodun başlağuçı biliglig yég er
2603. öküşte talu er ukuşluğnı bil
bodunda bedüki biligligni kıl
KUTADGU BİLİG 141
2604. kayu işte aşnu aşunsa ukuş
ol iş baçka bardı sınadım üküş
2605. kayu işke bilge yetürdi bilig
anı yetti tuttı tegürdi elig
2606. ukuş işke tutsa bilig başlasa
üküş işler itlür kişi işlese
2607. bağırsak kerek hem közi köñli tok
bütün çın kılıkı köni bolsa ok
2608. bağırsak tapuğçı beg asğın tiler
beg asğın tilegli begin çın sewer
2609. begiñe asığçı bağırsaknı bil
bağırsaknı bulsa özüñ bağrı kıl
2610. bağırsak tapuğçı bağır sanı teg
bağırda yakınrak yürek kanı teg
2611. közi suk kişi özke erksiz bolur
bu suklar yalawaçka teñsiz bolur
2612. közi tok çığay erse bayka sanur
serinse kişi tegme işte unur
2613. suk er umduçı ol yawuz umduçı
kişi umduçısı atı koltğuçı
2614. negü tér eşitgil közi tok kişi
közi tok kişi boldı baylar başı
2615. çığay kılsa kimni közi suklukı
bayutmaz anı bu ajun toklukı
2616. kimi erse umdu kılur erse kul
anıñ boşlukı kör ölüm birle ol
2617. takı yakşı aymış bilig bérgüçi
közi sukka öt saw erig bérgüçi
2618. tükel bay bolayın tése belgülüg
köñül baylıkı kol ay ersig külüg
2619. neçe me kul erse közi tok beg ol
suk öz beglikindin bu kulluk yég ol
2620. kayu beg suk erse çığay ol çığay
kayu kul közi tok beg ol köñli bay
2621. uwutluğ kerek ked amul hem silig
siliglik bile bilse törlüg bilig
2622. uwut bolmasa er otun él bolur
uwut birle yalñuk bütünlük kılur
2623. amul bolsa ötrü atanur tüzün
silig bolsa kılkı sewitür özün
2624. tetiglik bile bolsa erke bilig
tüzü işke tegrür bu bilgi elig
142 YUSUF HAS TAYANGU
2625. bu beytig okığıl negü tér eşit
bilig birle başlap özüñke iş it
2626. ukuş birle uk iş bilig birle bil
künüñ bolsu kutluğ kutadsunı yıl
2627. tetiglik bile er tilekke tegir
bilig bil ukuş uk işiñ ötrü kıl
2628. tetiglik bile bilse törlüg bitig
bitig bilse ötrü bolur er tetig
2629. bitise okısa eşitse sözüg
anın ötrü bilge kılur er özüñ
2630. kamuğ törlüg erdem bu bilse tükel
bu erdem bile er meñiz kılsa al
2631. kitâblar okır hem bilir erse söz
ukar erse şi‘r hem koşar erse öz
2632. nücûm bilse tıb hem yora bilse tüş
anıñ yormışı teg sözi kelse tuş
2633. bilir erse sakış yéme hendese
‘aded cedri kılsa misâhat basa
2634. yana nerd ü şatranc bilir erse ked
harîfleri andın ulır erse ked
2635. çögenke ked erse atar erse ok
yéme kuşçı awçı ajunda ozuk
2636. kamuğ til bilir erse açsa tilig
kamuğ hatnı bilse bitise elig
2637. bu yañlığ kerek barça erdem bilir
bu yañlığ yalawaç tilekke tegir
2638. yalawaç tetig bolsa bilge oduğ
beg asğı bolur anda tutnur boduğ
2639. yalawaç yawuz bolsa kıwçak kowı
séziksiz tüker anda begler suwı
2640. yalawaç barır er idi ked kerek
kamuğ törlüg işke bu tutsa yürek
2641. kayu törlüg erdem añar satsalar
anı utsa ötrü ağır tutsalar
2642. kayu törlüg er me sözin sözlese
anı uksa bilse yana kizlese
2643. yalawaç bilir bolsa erdem kamuğ
bedüyür begi atı ilde uluğ
2644. negü tér eşitgil bilir kök ayuk
bu söz ukmasa er anıñ ögi yok
2645. kimiñ erdemi bolsa atı yorır
kalı bolmasa erdem atsız karır
KUTADGU BİLİG 143
2646. kişi erdemi birle erdin keçer
üküş bolsa erdem er örlep uçar
2647. elig sunsa erdem bile er tegip
uluğ tağ başın yére ildrür egip
2648. söz ukğan kerek bolsa hâzır cevâb
cevâb kılsa bérmiş söziñe savâb
2649. bor içmez kerek ked özin tutğuçı
özin tutğuçı er bulur kut küçi
2650. biliglig bor içse biligsiz bolur
biligsiz esürse adın ne kalur
2651. bor ol bu biligke ukuşka yağı
bor atı hakîkat tütüş ol çoğı
2652. neçe me biliglig ukuşluğ kişi
başın borka soksa buzar öz işi
2653. neçe me uwutluğ silig kılkı uz
bor içse otunluk kılur barça öz
2654. isizim uwut ya ukuş ög bilig
arığsız bu borka bérür ay silig
2655. bor içme bor içse barır er kutı
bor içse bolur tilve munduz atı
2656. karınka süçig kirse çıkrur sözüg
bu çıkmış söz ök yandru örter özüg
2657. negü tér eşitgil bu beyt ayğuçı
okığıl açılğay taşı hem içi
2658. kalı içtiñ erse esürgü süçig
köñül sırrı açtı çıkardı içig
2659. biliglig bor içse biligsiz bolur
biligsiz bor içse bolur kenç kiçig
2660. tili uz kerek hem köñüllüg kerek
sözi uz kerek hem ked öglüg kerek
2661. siñimlig bolur ol tili uz kişi
sözi uz yorısa yarar er işi
2662. köñüllüg kerek ked unıtmasa söz
negü söz eşitse katığ tutsa öz
2663. yüzi körki körklüg kerek hem bodı
yülüg bolsa bod sın kişide kedi
2664. özi ersig erse bedük himmeti
bu iki bile ol kişi kıymeti
2665. sözi bolsa yumşak şeker teg süçig
süçig sözke yumşar uluğ hem kiçig
2666. yalawaç işi kör neçe söz bolur
sözi yakşı bolsa tilekin bulur
144 YUSUF HAS TAYANGU
2667. bu yarlığ kişi bulsa ilig kutı
añar bérse bolğay yalawaç atı
2668. anı ıdsa bolğay yalawaçlıkın
yırak erse yat baz öz erse yakın
ilig su’âli ögdülmişke
2669. ilig aydı uktum eşittim munı
takı bir sözüm bar ayu bér anı
2670. seniñdin ötelsün maña söz takı
meniñdin ötelsün saña söz hakı
2671. bitigçi negü teg kerek ay tetig
añar beg ınanıp bititse bitig
XXXIV
ögdülmiş iligke bitigçi ılımğa negü teg kerekin ayur
2672. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
bu işke idi ked yetürsü bilig
2673. ötüg bérdi ögdülmiş aydı ay beg
yorayın bu sözni köñülteki teg
2674. neçe me bilig bilse begler özi
bitigçi kerek ol bitise sözi
2675. bitigçike ayğu kerek iç sözin
küdezse bitigçi üküş ya azın
2676. bu iç söz tutuğlı bütün çın kerek
bütünlükke artuk bütün dîn kerek
2677. kalı tutmasa bu bitigçi sözüg
begi sırrı açlur bu örter özüñ
2678. neçe me bu begler sözin kizlese
bu iki kişike kerek sözlese
2679. birisi bitigçi birisi vezîr
bu iki kişike söz açmak tegir
2680. bu iki kişike söz açğu kerek
söz açsa awağları yüdgü kerek
2681. bu iki kişide bolur barça söz
bu söz tutmasa öz işin buzdı öz
2682. idi yakşı aymış ötüken begi
tilin tutzu bérmiş saña söz yégi
2683. ay begler ınançı sözüg kizle berk
sözüg kizlemese başıñ barğa terk
2684. bu ağzıñ misâli üñür sanı teg
sözüg çıksa andın sehar tanı teg
2685. yazıldı ajunka anı tirgüsüz
eşitti tüzü halk anı örtgüsüz
KUTADGU BİLİG 145
2686. ağızdın ara ot ara suw çıkar
birisi itigli birisi yıkar
2687. küyer ot teg ol bu kereksiz sözüg
ağızdın çıkarmağu küygey özüñ
2688. akar suw teg ol bu tilin edgü söz
kayuka bu aksa çéçek öndi tüz
2689. ayâ er atanmış biliglig bügü
köñül sırrı artuk katığ kizlegü
2690. negü tér eşitgil bu beytig okı
köñül sırrı kizle ay köñlüm tokı
2691. köñül sırrı berk tut sen ayma tilin
kalı aydıñ erse ökünçi yılın
2692. kızıl til kara başka yawlak yağı
bu yawlak yağığ bekle inçin salın
2693. bitigçi biliglig ukuşluğ kerek
hatı uz belâğat takı edgürek
2694. bitigde hat uz bolsa açlur köñül
okığu kelir baksa awnur köñül
2695. belâğat bile hat teñeşse kalı
idi edgü til bu bitig söz tili
2696. negü tér eşitgil ıla sır teñi
idi edgü yañ bu bitig söz yañı
2697. kamuğ edgü sözler bitigde bolur
bitinmiş üçün söz unıtmaz kalur
2698. bitimedi erse bitigli bitig
negü bilgey erdiñe bu hikmet bilig
2699. bitip kodmasa erdi bilge bügü
biziñde ozakığ kim erdi tigü
2700. yok erse bitig bu kişiler ara
tilin sözke kim bütgey erdi kör e
2701. kişi ildin ilke söz ıdğu bolur
bitig bolmasa söz neçe sözleyür
2702. idi ked kereklig-turur bu bitig
bitig birle begler iter él itig
2703. bu begler işiñe tusulur kişi
bu üç törlüg ol kör ay ilçi başı
2704. birisi biliglig ukuşluğ bügü
takı bir bitigçi-turur sözlegü
2705. üçünçi kür ersig er ol toñ yürek
yağıka börike bu ersig kerek
2706. ukuşluğ biliglig bu öglüg bügü
kéñeşke tusulur añar ne tigü
146 YUSUF HAS TAYANGU
2707. kamuğ él işin barça itgen bitig
bitigin tutar él kirişin tetig
2708. kılıç alsa ersig eren işlese
yağı boynı yençse öze iglese
2709. yumıtsa kayuda bu üç törlüg er
tilekin bulur er tümen ârzû yér
2710. bularda narukı kalın bu kotu
bu üçke udu bardaçı ol botu
2711. kılıç birle tutlur kalı tutsa él
kalem birle baslur kalı bassa él
2712. biligin ukuşun tegip él tüzer
bu üç neñ bile er ajunuğ süzer
2713. bilig birle başlar begi él törü
ukuş birle işler kamuğ iş körü
2714. kılıç él tutar hem bodun kazğanur
kalem él tüzer hem hazîneˆ urur
2715. kılıç kan tamuzsa begi él alır
kalemde kara tamsa altun kelir
2716. bu iki-turur bu ajun tutrukı
oza keçmiş iş hem kelir utrukı
2717. ayâ beg bu iki uluğ erdem ol
bügü ilçi begler munı tutğu yol
2718. muñar meñzetü keldi emdi bu söz
eşitgil munı sen ayâ edgü öz
2719. idi edgü erdem bilig bilse er
takı artuk erdem kılıç ursa er
2720. kılıç birle tutlur talu edgü él
kalem birle itlür tilek ârzû yér
2721. közi tok kerek hem özi umdusuz
bağırsak kerek çın özi koltğusuz
2722. közi tok kişi neñke suklanmaz ol
kişi neñ bile bolsa arsıkmaz ol
2723. kişi umduçı bolsa boldı bulun
suyurka anı sen ay körki tolun
2724. neçe me beg erse kul ol umduçı
kişide éli umduçı ol tuçı
2725. suk erse bitigçi bilig artatur
bitir umdu birle bitig artatur
2726. kümüş körse altun añar arsıkar
idisi başın yér ya baş alsıkar
2727. bağırsak tapuğçı éşik yastanur
tiledükte tutçı kapuğda-turur
KUTADGU BİLİG 147
2728. bağırsak tapuğçı beg asğın tiler
teni cânı mâlın begiñe ular
2729. bor içmez kerek bolsa kılkı arığ
yarağsız kılınçığ yıratsa arığ
2730. bitigçi bor içse biligdin tezer
biligdin tezigli bitigdin azar
2731. bitigçi kéçe tañda élde kerek
neçede kerek bolsa anda kerek
2732. kişide talula bu iki kişig
añar ötrü bérgil bu iki éşig
2733. birisi bitigçi hatı belgülüg
birisi yalawaç tili ülgülüg
2734. yakında yağukta ya yat baz ara
tuşar erse öwke bulardın kör e
2735. bu iki kişidin tuşar tuşsa iş
bu iki kişiler iter itse iş
2736. birisi bitigde yañılsa sözüg
birisi tili birle étse sözüg
2737. bitigçi bu yañlığ kerek ay élig
ınansa añar bérse bolğay elig
2738. bu yañlığ kişike ınansa bolur
kişilik tilese anıñdın kelür
2739. bu erdi ay élig meniñ bilmişim
ötündüm éligke tükendi işim
ilig su’âli ögdülmişke
2740. élig aydı uktum munı ma ögün
takı bir sözüm bar anı ay bu kün
2741. ağıçı negü teg kerek ay maña
añar bütse begler yitürse neñ e
2742. ağı kaznakı tutsa altun kümüş
ol er başka éltse bu aymış yumuş
XXXV
ögdülmiş iligke ağiçi negü teg er kerekin ayur
2743. yanut bérdi ögdülmiş élig kutı
sewüg neñ bu altun kümüş cân otı
2744. idi çın bütün ked kerek er köni
köñül yaymasa ötrü tutsa munı
2745. negü tér eşitgil bu şartlar başı
ajun tezginip neñeke tegmiş kişi
2746. sewüg neñe bu cân cânda yégrek sewüg
kümüş altun ol cânda kedrek sewüg
148 YUSUF HAS TAYANGU
2747. itilmez köñülüg iter bu kümüş
egilmez kişini eger bu kümüş
2748. kümüş körse yalñuk köñül tutmasa
yarağay anı çın firişte tése
2749. kür er kördi altun özi yumşadı
irig sözlüg erniñ sözi yumşadı
2750. közi tok kerek hem kılınçı bütün
barı arta barsa küniñe kutun
2751. üküş neñe körü todmış erse közi
yana korkar erse bayatka özi
2752. halâl hem harâm adrar erse aça
yarağlığ yarağsıznı bilse seçe
2753. közi tok kişiler neñiñ edlemez
bütün çın kişiler özin yéglemez
2754. kiçigde körü kalsa altun kümüş
anıñ suklukı bolmaz ança üküş
2755. özi korkar erse bayatka kalı
bu er tutğa şeksiz könilik yolı
2756. könilik mün ol barça edgü asığ
bu asğı bile buldı meñü tatığ
2757. köni bolsa yalñuk küni edgü ol
küni edgü bolsa kutı meñü ol
2758. negü tér eşitgil bağırsak sözi
bu söz işke tutğıl ay ajun tözi
2759. köñül til köni tut kılınçıñ bütün
saña kelge devlet bu dünyâ bütün
2760. köni bolduñ erse kutadğay künüñ
selâmet tirilgil sewinçin kulun
2761. bağırsak kerek hem oduğ sak tetig
tetiglik bile er kılur miñ itig
2762. uwutluğ kerek hem yéme ög köñül
uwutsuz kişide yırak tur tüñül
2763. uwut ol tıdığlı yarağsız işig
uwut ol iter kılkı artak kişig
2764. bor içmez kerek hem özin tutğuçı
özin tutğuçı er kutuğ tapğuçı
2765. bor içse akılık kılur ol neñin
kişike üler neñ alumaz teñin
2766. bu işke ağıçı saran edgürek
saranlık bile neñ küdezgü kerek
2767. bağırsak tapuğçı kör özkey bolur
bu özkey tapuğçı begin bay kılur
KUTADGU BİLİG 149
2768. bağırsak kişi ol kişi üdrümi
bağırsaknı bek tut ay er ködrümi
2769. ağıçı oduğ bolsa iş artamaz
sakışlığ tutar neñ özin örtemez
2770. ögi bolsa yalñuk unıtmaz bolur
sanu saknu işler yañılmaz bolur
2771. unıtğan bolur körse ögsüz kişi
bu ögsüz ağıçı buzar öz işi
2772. tetiglik kerek kılsa törlüg sakış
tetig bolmağınça kalı adrar iş
2773. bitigçi kerek uz kamuğ hat bilir
sakışığ bitigin küdezse kalır
2774. bitigçi küdezgü kiriş hem çıkış
bitigin küdezgü kamuğ törlüg iş
2775. yıl ay öd bitise küni belgülüg
açukluğ adırtlığ sanı belgülüg
2776. sakış saklıkı çın bitig birle ol
bitip kodsa sakış kapuğ açtı yol
2777. negü tér eşitgil bağırsak kişi
sakış birle bek tutğu işçi işi
2778. bitigsiz işig bek tutumaz köñül
köñülke ışanma biti ay oğul
2779. bitise kalır söz usansa barır
osal bolsa işçi sakışta ulır
2780. bilir bolsa tegme bu törlüg bitig
anın saklasa ötrü kılsa itig
2781. sakışta usansa kayu işçiler
sakış bérdükinde ulır baş çalar
2782. elig sakışın bilse artuk yete
bışursa ögi köñli sakış tuta
2783. elig sakışında keçer erse sen
kerek hendese sakışı tutsa sen
2784. körü barsa yinçge sakış hendese
munı birle yér kök bolur ol sasa
2785. negü tér eşitgil ay bilge bügü
biliglig sözi bolsa aş teg yégü
2786. idi me batığ hendese sakışı
anın tezginür kör hakîmler başı
2787. ewin teg yarır bu yéti kat köküg
adırttı biçim teg yér erse kaşı
2788. biliglig ukuşluğ kerek kılkı tüz
ukuşluğ kişiler işi barça uz
150 YUSUF HAS TAYANGU
2789. biliglig kişiler bolur çın köni
köni kayda bolsa yaruyur küni
2790. ukuş bolmasa er özin tutnumaz
bilig bolmasa er işin itnümez
2791. bolur karşı içre ağıçı işi
özin ked küdezgü bu yañlığ kişi
2792. köñül til köni tutsa kılkı bütün
añar tegmese ot yalını tütün
2793. közin ked küdezse tilin beklese
ukuş birle ârzû havâğ örklese
2794. közün körse ötrü köñül ârzûlar
köñül ârzû kolsa anı kim yığar
2795. köñül beg-turur yéti endam öze
begi başlasa bodnı yügrür tüze
2796. idi yakşı aymış biliglig sözüg
ay ersig küdezgil köñülüg közüg
2797. et öz yéti endâm köñülke udar
köñül birle yalñuk ağır yük yüder
2798. tükel sır bediz ol köñülsüz kişi
köñülsüz kişi bilge atın yodar
2799. kerek elgi berk sak kereksiz akı
saçılmasa ötrü ağı kaznakı
2800. akılık idi ked unı kodmağu
kişi neñi birle akı bolmağu
2801. satığçı kerek bilse törlüg satığ
satığ bilmese er kılumaz asığ
2802. kamuğ neñ tawarığ biligli kerek
ağırın uçuzun ukuğlı kerek
2803. bilir bolsa kıymet ol arsıkmasa
satığda tawığda neñ alsıkmasa
2804. alımka bérimke oñay bolsa öz
uluğka kiçigke süçig tutsa söz
2805. negü ötnü alsa yana bérse terk
añar bérgeler neñ kaçan kolsa terk
2806. satığka oñay bolsa kılkı köni
añar eksümez neñ kereklig küni
2807. kalı bérse begler er atka açığ
tegürse anı bolmasa yüz açığ
2808. açığ tıdsa işçi er at köñli sır
er at köñli sınsa alır begke kir
2809. negü tér eşitgil akılar başı
köñülke alıñıl ay çırğuy kişi
KUTADGU BİLİG 151
2810. sewerig sewügsüz kılayın tése
tilin ayğu neñni tıdıp bérmese
2811. ayıp bérmegü neñ tilin aymağu
tilin aydıñ erse anı tıdmağu
2812. sözin kıysa begler umınç kötrülür
umınç kitti erse neñiñ kotrulur
2813. oduğ sak kerek ked kereksiz azak
azak bolsa işçi bolur iş uzak
2814. bu beglerke tapnur tapuğçı kamuğ
muñadıp kelip tuttı tapğun kapuğ
2815. muñadsa tapuğçı elig tarlıkın
begi eştip ıdsa açığ yarlığın
2816. uzatsa ağıçı bu neñ bérmese
muñadmış tapuğçı tüñülgey basa
2817. kerekinde bulsa kişi öz muñı
yam erse yañança bolur ol teñi
2818. negü tér eşitgil bu kökçin saña
muñadmış muñıña yara ay toña
2819. tilemişte bulsa tilegli neñin
yanut kılsa bolmaz cânında öñin
2820. kerek üdte bir yam yañança bolur
kamuğ neñke yañzağ munu bu teñin
2821. bu yañlığ kişi bulsa emdi élig
ukuşluğ biliglig uwutluğ silig
2822. añar bérse bolğay ağı kaznakı
ınansa yarağay küdezse hakı
ilig su’âli ögdülmişke
2823. élig aydı uktum yaruttuñ méni
takı bir sözüm bar ayu bér anı
2824. ayak tirki başlar bu aş başçısı
negü teg kerek ayğıl aş işçisi
2825. séziksiz yése beg anıñdın aşığ
ınansa añar beg küdezse başığ
2826. idi ters-turur bu aş içgü yégü
siziklig kişidin yése ay bügü
2827. munı ma ayu bérgil emdi maña
bileyin ukayın ay ersig toña
XXXVI
ögdülmiş iligke aş başçi hvân sâlâr negü teg kerekin ayur
2828. yanut bérdi ögdülmiş aydı élig
bu işke bütün er kerek ked silig
152 YUSUF HAS TAYANGU
2829. kişide talusı köni çın kişi
üdürgü añar bérgü aş suw işi
2830. bu işke idi çın bütün er tile
bağırsak tapuğsak uwutı bile
2831. bağırsak tapuğçı bütün çın kişi
begiñe yuluğlar et öz cân başı
2832. boğuzdın bolur barça begke hatar
işin kılsa aşçı anı kim yeter
2833. kamuğ yérde begler küdezgü özin
yigü içgüde açğu saklık közin
2834. bodun başlar erke bolur miñ yağı
yağı bolsa kimke yadığlığ ağı
2835. bütün çın bışığ bolmasa bu kişi
hatarlığ bolur aşta begler işi
2836. muñar kiçki eski tapuğçı kerek
açınu süçinü aşın bérse terk
2837. telim tapğı erse üküş emgeki
añar bütse bolğay açınmış begi
2838. negü tér eşitgil kişi edgüsi
kalı teñlemiş teg ukuş belgüsi
2839. kayu neñe emgek katılsa üküş
sewüg boldı ol neñ kamuğda küsüş
2840. kayu neñke ıdsa tiriglik kişi
sewüg boldı ol neñ sewüg cân tuşı
2841. tiriglik isiz ermez emgek isiz
bu emgekke bérmez tiriglik isiz
2842. tiriglik barır er açımaz tilin
yawa bolsa emgek açır kiç yılın
2843. közi tok kerek ked yéme köñli bay
arığlık kerek hem yüzi körki ay
2844. sakınuk kerek dîn şerî‘at bilir
bu mundağ kişidin bütünlük kelir
2845. arığ boldı begler tadusı özi
arığ bolmasa aş kaçan yér kozı
2846. arığ bolsa aşçı arığ aş bérür
arığ bolsa aş suw sewe ked yélür
2847. közi suk kişi aşka sukluk kılur
elig tegrür aşka aşığ artatur
2848. közi suk kişiniñ kılınçı yég ol
kılınç yégliki erke teñsiz ig ol
2849. neçe me bütün çın er erse köni
anıñda bütün çın özüñ bil munı
KUTADGU BİLİG 153
2850. bütün tutğu barça kişig çın bışığ
özüñ ked sakıñu küdezgü başığ
2851. muñar meñzetü keldi emdi bu söz
unıtma bu sözni ayâ edgü öz
2852. kamuğnı bütün tut küdezgil özüñ
özüñke bağırsak seniñ öz közüñ
2853. kamuğda ‘azîzrek bu cânıñ ‘azîz
‘azîz cânnı bek tut uzatma sözüg
2854. yüzi körki körklüg kerek kılkı uz
yülüg bolsa bodluğ tili köñli tüz
2855. bu körklüg kişi közke körnür arığ
arığ bolmasa aş boğuzka karığ
2856. arığlıknı sewmiş-turur bir bayat
arığlık bile er bulur edgü at
2857. arığlıknı barça kişiler tiler
arığ bolsa aş suw kişi ârzûlar
2858. yırak tutğu aşta arığsız kişi
arığsız kişiniñ arığsız işi
2859. könilik kerek hem bülün çın kılık
köni bolmasa er tüzümez yorık
2860. kalı egri bolsa bu aş başçısı
kamuğ egri boldı anıñ işçisi
2861. yumıtsa kalın yég bu aş oğrısı
kaçan körki kelgey begi tirkisi
2862. könilik kerek erke edgü kılınç
anın bulsa ötrü tilemiş sewinç
2863. negü tér eşitgil köni kılklığ er
köni kılkı bolsa ajun bütrü yér
2864. köni kayda bolsa kutadur küni
tünermez küni er yorısa köni
2865. hıyânet kayu yérde ursa adak
asığ bérgü barça kaçar ked yırak
2866. hıyânet kişi kayda sunsa elig
teñiz erse suğlur kurıtur yérig
2867. bağırsak kerek ked begini sewer
uwutluğ kerek ked özini yığar
2868. ukuşluğ kerek hem biliglig kerek
üdi bolsa aşka ériglig kerek
2869. törüçe yorısa tapuğ kılsa öz
kirürde çıkarda köni tutsa köz
2870. ukuş işke tutsa küdezse özin
bilig işke tutsa tıdusa közin
154 YUSUF HAS TAYANGU
2871. vefâ kılsa begke tilep edgü at
ol at birle edgü kalır meñü at
2872. ukuşluğ kişiler at edgü kolur
biliglig kişiler ınançlığ bolur
2873. ukuşluğ kişidin kişilik kelür
biliglig kişiler kişisi bolur
2874. negü tér eşitgil ukuşluğ kişi
ukuşluğ kişi ol kişide başı
2875. ukuşluğ vefâlığ kişi tüzüni
yuluğlar kişike kamuğ özini
2876. arığsız cefâlığ kılınçı otun
kalı aydı erser kıyar sözini
2877. munu aydım emdi ay élig kişi
bu yañlığ kerek bolsa aşçı başı
2878. kirip ötrü tirki ayak başlasa
anıñdın begi aş séziksiz yése
2879. bu erdi ay élig özüm bilmişin
ayu bérdim emdi köñül bulmışın
ilig su’âli ögdülmişke
2880. élig aydı uktum eşittim munı
takı bir sözüm bar ayu bér anı
2881. maña ayğıl emdi idişçi başı
negü teg kerek kılsa içgü işi
2882. ınansa añar beg ne köñli bütüp
alıp içse içgü anı çın tutup
XXXVII
ögdülmiş iligke idişçi başı negü teg kerekin ayur
2883. yanut bérdi ögdülmiş aydı élig
muñar ma idi ked yetürsü bilig
2884. öz igdiş kerek ked sınamış yılın
köñül basmış erse könitmiş yolın
2885. bütün çın bağırsak közi köñli tok
köni bolsa kılkı mesel atğu ok
2886. anın ötrü bolsa idiş tutğuçı
yarağay bu işke yetilgey küçi
2887. kamuğ törlüg otlar idişçi tutar
güvâriş ya ma‘cûn ya çurnı katar
2888. telim törlüg otlar anıñda bolur
yégü yalğağu ot ya içgü kolur
KUTADGU BİLİG 155
2889. kuruğ öl yémiş tut ya içgü süçig
anıñdın bolur bu boğuzka keçig
2890. boğuzdın bolur barça begke hatar
boğuz tatğı aşçı idişçi tutar
2891. bu aşçı idişçi bütün bolmasa
idi sarp bolur begke içse yése
2892. negü tér eşit ay biliglig bügü
boğuz ked küdezgü aş akru yégü
2893. boğuzuğ küdezse başıña asığ
aşığ az yése bu ağızka tatığ
2894. üküş kördüm erni yawa kıldı baş
küdezmedi boğuzın kowı kıldı yaş
2895. boğuzdın kirür ig kişike kemi
boğuzdın bolur hem añar ot emi
2896. ukuşluğ kerek hem bilig ked bilir
ukuşluğ kişidin kişilik kelir
2897. isizke katılmaz ukuşluğ kişi
bütün çın bolur bu biliglig işi
2898. köni ermese küygey erdi ulun
köni turmasa kör bolur er bulun
2899. köni bol sen iş kıl ay ersig begim
könilikte taştın yok ermiş yégim
2900. idişçi başı ked koyuğ er kerek
köni tutsa ötrü köñül ög yürek
2901. könilik öze işlese iş bütün
yakurmasa özke yarağsız otun
2902. öz elgi bile katsa içgü körüp
özi beklese kodsa tamğa urup
2903. yégü içgü katmış kamuğ otlarığ
öz elgi bile katsa tutsa arığ
2904. kuruğ öl yémiş ya cülengbîn cülâb
özi katğu tutğu bu barça şerâb
2905. açınu süçinü bağırsaklıkın
idişin küdezse ötese hakın
2906. kirür otrü emgek begi tapğıña
ol emgek tusulur kulı asğıña
2907. kayu neñke kirse kişi emgeki
uş ol neñde boldı cânınıñ köki
2908. muñar meñzetü sözledi söz silig
siligler sözi körse barça bilig
2909. kayu neñke kirse kişi emgeki
sewüg boldı ol neñ sewüg cân köki
156 YUSUF HAS TAYANGU
2910. kişi emgek ıdsa tiriglik ıdıp
anı sewgü yüdgü yüdürse yüki
2911. bu yañlığ bulunsa idişçi başı
añar bérse bolğay idişçi işi
2912. bu işke munı teg silig er kerek
munıñ tapğı körki yarutsa yürek
2913. munıñda basakı bu boşğutları
sakalsız kerek barça körki yarı
2914. yalıñ yüzlüg oğlan tolun teg yüzi
bodı tal kara saç bediz teg özi
2915. béli bolsa yılmık yana yarnı kéñ
ürüñ bolsa kırtış kızıl kızğu eñ
2916. yaşıl kök sarığ al ağı ton kedip
aşağu kötürse yaraşur yorıp
2917. sakalsız kerek bu idişçi arığ
küdezilse içgüde kıl tü yamığ
2918. idişte tü bolsa yarağsız bolur
tü aş suwka tüşse tatığsız bolur
2919. munın aydı bolğay bilig bérgüçi
sakalsız kerek tép idiş tutğuçı
2920. idişçi arığ bolsa körklüg yüzi
anıñdın siñer içse içgü kozı
2921. negü tutsa körklüg kişi kılkı uz
yaraşur alır kör bu cân ülgi köz
2922. negü tér eşitgil bu beyt ayğuçı
eşitgil munı sen ayâ bilgüçi
2923. yüzi körki körglüg kerek kılkı uz
negü tutsa andın tamar barça tuz
2924. karın açmış erke yüzi körse aş
usup susamış ka körüp kanğusuz
2925. idişçi başı kör uş andağ kerek
idiş tutğuçılar bu mundağ kerek
2926. ınansa añar ötrü begler bütüp
yakın tutsa bolğay bütün çın tutup
2927. ay élig kaç işke er üdrüm tile
bağırsak közi tok uwutı bile
2928. birisi yalawaç bitigçi biri
takı bir idişçi kör aşçı biri
2929. bularığ idi ked talula birin
kalı tuşsa teñsiz ökünme yarın
KUTADGU BİLİG 157
2930. yalawaç bitigçi kalı bolsa yig
anıñ yası élke tokır ay tetig
2931. idişçi ya aşçı yég erse kalı
anıñ yası cân kör tiriglik ulı
2932. katığlan ay élig bu bir kaç kişig
talulayu üdrü tutuzğıl işig
2933. yana aydı ögdülmiş élig kutı
bedük boldı begler işi teg atı
2934. bedük işte teñsiz baş ağrığ bolur
baş ağrığ kötürmese beglik kalur
2935. negü tér eşitgil kéñeşçi öge
kéñeşte töker begke yünçü üke
2936. ayâ beg erej kolma emgek kötür
erej birle emgek adakşu yatur
2937. beg emgep él itse bodun şük bayur
bayusa bodun beg tileki bolur
2938. sewinme ked artuk erejlig kişi
bolur âhır emgek erejke tuşı
2939. neçe me bu aşçı idişçi saña
bütün erse artuk ay ersig toña
2940. olarda bağırsak özüñe özüñ
adın bolmağay sen uzatma sözüg
2941. negü tér eşitgil öge buyrukı
unıtma munı sen biti hem okı
2942. sewüg cân özele imînde imîn
kolup bulmadım men özümde öñin
2943. katığlan küdezgil katığ tut anı
kalı bardı erse tileme emin
2944. ayıtmış nı aydım ay élig kutı
negü teg kerekin emi hem otı
2945. bu yañlığ kişi birle begler bedür
yağı boynı yençer kü çawın ıdur
2946. munu sözledim men saña belgülüg
takı bir sözüm bar adın ülgülüg
2947. élig tıñlar erse anı sözleyin
yok erse bu sözni özüm kizleyin
ilig su’âli ögdülmişke
2948. yanut bérdi élig ayur ay bügü
negü ol maña ay sözüg sözlegü
158 YUSUF HAS TAYANGU
2949. seniñdin eşitgü kerek barça söz
biligke teriz sen ukuşka ögüz
ögdülmiş cevâbı iligke
2950. yanut bérdi ögdülmiş aydı élig
éligdin tegir élke törlüg bilig
2951. éligke ötündüm tapuğçı yolı
negü teg tapınğu begiñe kulı
2952. yéme bilgü begler tapuğçı kulın
negü teg açınğu tapınsa yılın
2953. neçe beg hakı erse kullar öze
yéme kul hakı yokmu begler öze
2954. kalı beg hakın körse kullar turup
kerek kul hakın körse tapğın körüp
2955. tapuğçı tapuğ kılsa dünyâ üçün
kalı bulmasa dünyâ emger küçün
ilig su’âli ögdülmişke
2956. élig aydı keldür maña ay aça
negü ol tapuğçı hakı ay seçe
XXXVIII
ögdülmiş iligke tapuğçilar haki begler öze negü teg erdükin ayur
2957. bu ögdülmiş aydı bu begler öze
tapuğçı hakı bar tapuğda oza
2958. eñ aşnu yégü içgü bérgü kerek
tapınğu itiglerin itgü kerek
2959. tapuğ kılmak emgek katığ iş bolur
munı bilse begler tapuğ tiş kılur
2960. et öz cân yuluğlar tapuğ kılğuçı
tiler beg sewinçi bu kul bolğuçı
2961. isig tumlığ aç tok yadağ hem yalıñ
kılıç baldu ok yér ay élig biliñ
2962. kédin öñdün oñ sol bolur bu turup
begin inçke tegrür bu emgek körüp
2963. yağıka bu öñdün bolur bek tolum
tiriglik tiler begke özke ölüm
2964. bu yañlığ beginiñ sewinçin tilep
özin emgetür tünni künke ulap
2965. bu tapğı üçün beg ötegü hakın
anı edgü tutğu bağırsaklıkın
2966. negü tér eşitgil uç ordu hanı
bodunda talusı kişide çını
2967. ayâ beg boluğlı bodunka uluğ
bedüt edgü tutğıl tapuğçı kuluğ
KUTADGU BİLİG 159
2968. tapuğçı bile begler elgi uzar
tapuğçı bile erklig él kend tüzer
2969. neçe beg uluğ bolsa aslı bedük
tapuğçı bile boldı atı bedük
2970. ay élig kişilik mürüvvet bolur
mürüvvet kişike tarîkat bolur
2971. mürüvvet tarîkat bu ol belgülüg
kişi emgeki bilse kılsa ülüg
2972. tapuğçı kapuğda umınçka turur
umınç bérmese beg mürüvvet barur
2973. körü barğu begler tapuğçı neçe
tusulur neçe ol tusulmaz neçe
2974. tusulur teñinçe açıñu kerek
tapınmış teñi hak tegürgü kerek
2975. kişi yılkıda ınğa ermez ay beg
munı teñlese iş bolur ülgü teg
2976. boğuz todrur aşnu kişi yılkınıñ
basa asğı kötrür bu yalñuk anıñ
2977. açığ bérse begler tilin edgü söz
tapuğçı yuluğlar begiñe et öz
2978. isinür tapuğçı bağırsak bolur
özin emgetür beg sewinçin kolur
2979. muñar meñzetü sözlemiş söz tetig
bilig birle yalñuk uzatur elig
2980. kişi edgülükke sewüg cân bérür
bir edgü yanutı on edgü kılur
2981. asığ bolsa yalñuk özin kul kılur
añar kul bolur özke emgek urur
2982. tapuğka körü bérgü edgü açığ
yalıñnı bütürgü todurğu açığ
2983. negü beg bolur ol ay élig kutı
kitermese kuldın çığaylık atı
2984. negü tér eşitgil awuçğa sözi
awuçğa sözi ol yégitler közi
2985. kişi emgek ıdsa kişi yurnıña
yanutı kişilik kılur ornıña
2986. kişi emgeki bilmegüçi kişi
kişi tép atamağu yılkı tuşı
2987. iki törlüg ol bu tapuğ kılğuçı
biri boş biri kul umınç tutğuçı
2988. bu kul kendü erksiz tapuğçı bolur
tapuğ kılmasa begde berge bulur
160 YUSUF HAS TAYANGU
2989. boşuğ kör bu tapnur özin kul kılıp
munıñ emgekin yulğu tapğın bilip
2990. boş âzâd kişi barça edgü kulı
bularka aça bérgü edgü yolı
2991. boşuğ kul bile tutsa bolmaz bu tüz
boşuğ boş teñi tut kuluğ kulça üz
2992. bu begler kapuğı erej kapğı ol
erej kapğı tutmak özüñ asğı ol
2993. tapuğçı bayusa beg atı bolur
bu atı du‘â birle meñü kalur
2994. ay élig tapuğçı bile beg mesel
satığçı osuğluğ bolur çın tükel
2995. satığçı bérür neñ añar mün sanı
alığlı alır élde ewrer anı
2996. yıl ay kün tükese asığ yomdarur
yüz utru ulaşur öz asğı alur
2997. muñar meñzer emdi tapuğçı kişi
begi birle ortuk sakışlığ işi
2998. begi neñ bérür kulka edgü sözün
tapuğçı et öz birle tapnur özün
2999. urur cân yuluğlap tapuğçı kılıç
anıñ asğı él kend uluşlar erinç
3000. yağı boynı yençer hazîneˆ urur
tilek ârzû ni‘met ulaşu kelür
3001. bu barça asığ sanı boldı tegim
asığ kılğuçığ edgü tutğu begim
3002. negü tér eşitgil bu sartlar başı
öz asğın tilep dünyâ kezgen kişi
3003. asığlığ kul erse oğulda yakın
asığsız oğulnı yağı bil sakın
3004. kamuğ teprenigli asığka yorır
asığ bolmasa awçı ewde karır
3005. er at boldı begler kanatı yügi
kanatsız kuş uçmaz ay begler begi
3006. er at birle begler küçi belgürer
er at birle begler tügünler yörer
3007. yumıtsa kayu begke ersig eren
ajunka bu beg boldı sâhib-kırân
3008. kayu begde erdem yumıtsa tükel
añar yığlur ârzû ne kolsa tükel
3009. ajunçıkaerdem kerek miñ tümen
bu erdem bile yér ajunçı cihân
KUTADGU BİLİG 161
3010. uçuz tutma erdemni ögren oğul
bu erdem yorıkı ürüñ kuş teg ol
3011. ürüñ kuş kutı teg bu erdem kutı
yorı kuş atağıl sen erdem atı
3012. negü tér eşitgil ürüñ başlığ er
ajunuğ karıtmış uzun yaşlığ er
3013. bilig erdem ögren ağır tut anı
ağır kılğay âhır ol erdem séni
3014. bilig bil ukuş uk yorıma yawa
üdi kelse edgü bérür ol küni
ilig cevâbı ögdülmişke
3015. bu sözler eşitti sewindi élig
ayur ay ukuşluğ uruğı silig
3016. idi yakşı urduñ kişilik ulı
bu ol çın vefâlığ kişiler yolı
3017. bodun erki boldı meniñ bu özüm
uzun boldı elgim yorık til sözüm
3018. küwenmez men emdi bu beglik bulup
öz inçlik tilep me tiriglik bulup
3019. tilekim bu ol kim maña kelgüçi
bayusa meniñdin bedüse küçi
3020. bu begler sewinçi yarınkı asığ
du‘â tap maña edgü atın yanığ
3021. bu barı hazîneˆ bu altun kümüş
er atka ülegüke tirdim üküş
3022. kişike bérür-men tilep edgü at
du‘â artsu atım yorıtsu bayat
3023. tilekim bu ol kim maña tapğuçı
bayup kalsa minde kédin kalğuçı
3024. özüm köçse barsa kalır bu bodun
du‘â birle tapsa maña ol üdün
ögdülmiş cevâbı iligke
3025. yanut bérdi ögdülmiş aydı élig
yetürdi bu işke tükel ög bilig
3026. ölügli kişike negü bar adın
meger edgü atı yorısa kédin
3027. bu dünyâ tilese ülegü kümüş
kalı ‘ukbî kolsa bu ol hem yuluş
3028. bu altun kümüşüg üle ay élig
kayu él tilese yetilgey elig
3029. negü tér eşitgil bügü beg tili
bu beglik işiñe ol urmış ulı
162 YUSUF HAS TAYANGU
3030. ülegü neñ er tutğu begler kalın
kaçan kolsa tutğay yağısı élin
3031. hazîneˆ nerek köp er at çok kerek
begi bay kereksiz bodun tok kerek
3032. er at bolsa begler éli eksümez
er at bolmasa beg élin kéç yémez
3033. er at bolsa begdin sewinçlig yaruk
kayu él tilese bulur beg anuk
3034. akı bolsa elgi ajun begleri
ikigü ajunnuñ bu buldı töri
3035. negü tér eşitgil biliglig tilin
saranlık bile beg yéyümez élin
3036. iki neñ karıştı yakışmaz kaçar
saranka yağumaz akığ berk kuçar
3037. sarandın kaçar barça erdemlig er
akıka yumıtur tilek ârzû yér
3038. saranlık bile boldı beglik yağı
saranka kopar tegme yérde çoğı
3039. adın iki neñ ol bu él tutrukı
birisi saw altun kılıç bir takı
3040. akılık bile beklegü ol élig
akılık bile beg bedür ay élig
3041. kür alp er kötürse yaşın teg temür
azığlığ erenlerde teşlür tamur
3042. saw altun bile türtse begler elig
kılıçsız tili birle ewrer élig
3043. bu iki bile itgü uş bu élig
bu iki bile er bedür ay élig
3044. saw altun yazar ol tügülmiş kişig
saw altun iter ol buzulmış işig
3045. kılıç kayda erse kümüş anda ol
kümüş kayda erse kılıç tuttı yol
3046. ayâ beg kümüş saç tirilsü ked er
kümüş yığsa saçlur kılıçlığ kur er
3047. kılıçlığ kür er kör kümüşke tutuğ
yumıtmış saw altun kılıçka yuluğ
3048. saran beg tirer neñ hazîneˆ urur
akı beg kılıç birle artlap alur
3049. bu yañlığ-turur bu ajun öñdisi
saranka söküşi akı öñdisi
KUTADGU BİLİG 163
3050. sözin kesti ögdülmiş öpti yérig
éligke du‘â kıldı ögdi birig
ilig cevâbı ögdülmişke
3051. bu sözler eşitti sewindi élig
du‘â kıldı rabka kötürdi elig
3052. ayur ay bağırsak ınanğu idim
katığlık yérinde sığıñu idim
3053. seniñde adın yok yölekim maña
küwençim sen ök sen umınçım saña
3054. kayu edgü kaldı maña kılmadıñ
negü ârzû kaldı maña bérmediñ
3055. neteg tapnuğay-men bu ol çın sözüm
ayâ meñü muñsuz bu muñluğ özüm
3056. seniñdin kolur-men basut küç bile
köni yol öze tut méni sen yöle
3057. kamuğ edgülükte takı artukı
bu ögdülmiş ol emdi köñlüm tokı
3058. munı bérdiñ emdi maña sen ‘atâ
kılur-men munıñ şükri yüz miñ kata
3059. et öz cân yuluğlar meniñ işime
du‘â arturur bu keçer yaşıma
3060. maña küç bér emdi öteyin hakın
sewinsü maña bolsu köñli yakın
3061. yana aydı élig ay ögdülmişe
ukuşluğ biliglig séni ögmişe
3062. ukuşluğ tilese ukuş sen tükel
biliglig tilese bilig sen kemâl
3063. ınançlığ bağırsak bütün sen silig
könilik bile sen kötürdüñ elig
3064. tapınduñ açığda aşundı tapuğ
tapuğ kalmadı sen yetürdüñ kamuğ
3065. meniñdin kerek emdi edgü yanut
saña hak öteyin tiriglik anut
3066. neteg kim sewindi seniñdin köñül
bayat bérsü andağ sewinç ay oğul
3067. sözüg kesti élig serindi turu
yér öpti tapuğçısı koptı örü
3068. turup çıktı andın sewinçlig bolup
atın mindi keldi ewiñe turup
164 YUSUF HAS TAYANGU
3069. kıyıksız kéçe tañda kıldı tapuğ
yaradı tapuğ açtı devlet kapuğ
3070. tirildi ögi hem koyuldı bilig
bolu bérdi ewren uzadı elig
3071. negü tér eşitgil kutı belgülüg
kutı birle élde çawıkmış külüg
3072. kimiñ birle devlet yaraşsa kelip
başın kökke tegrür yokaru kılıp
3073. kelü bérse devlet yumıtsa bu neñ
kişi körli tirlür bolur kızğu eñ
3074. muñar meñzetü aydı kökçin saña
bu söz yakşı tıñla ay ersig toña
3075. kimiñ bolsa devlet uzadı elig
kamuğ tetrüsi öñ sözi ög bilig
3076. ajun feylesûfı neñi bolmasa
neçe tıldam erse kişedi tilig
3077. bu yañlığ-turur bu ajun öñdüsi
yayığ dünyâ devlet çawıkar küsi
3078. yawuzka yüz ursa yüzi suwlanur
kiçigke köz açsa bedüklük bulur
3079. tegir erse kimke bu devlet kelip
tüzer iç taşını bu barça itip
3080. kalı kelse keldrür kamuğ ârzûlar
ajunda çawıkar atı belgürer
3081. kalı barsa éltür bu keldürmişin
yağız yérke ildrür kötürmiş başın
3082. ayâ ög köñüllüg ukuşluğ oduğ
ayı sewme dünyâ tokığay yoduğ
3083. nerek bu karañku tünerig orun
süzük meñü élke aşunğıl burun
3084. tünek ol bu dünyâ kötürgil köñül
ediz ordu él kol sen amrul amul
3085. negü tér eşitgil ay köñli süzük
kamuğ iş içinde ay köñli tüzük
3086. ay himmet idisi ajun kol talu
talu koldaçı er kutı top tolu
3087. keçer dünyâ kodğıl tile ‘ukbîni
kodu bérmese dünyâ kodğay séni
3088. cefâçı bu dünyâ cefâ kıl añar
cefâ kılsa ötrü yaraşur sañar
3089. ayâ yolda azmış başı tezginük
ayı sewme dünyâğ tüpi ol öyük
KUTADGU BİLİG 165
3090. öyükke kirigli üyüldi kodı
örü kelmedi ol sewinç bulmadı
3091. örü tartğıl özni öyüktin kutul
özüñ kullukın sen tapuğ birle yul
3092. yana yanğıl emdi tilek birge öz
tiliñ ewre yandur turu kaldı söz
3093. köñül tüzdi ilig kör anda naru
bodunka bérü turdı edgü törü
3094. bodun inçke tegdi turuk semridi
seweri bedüdi yağı yawrıdı
3095. keçürdi küwençin sewinçin küni
ajunka yadıldı atı çaw üni
3096. tirildi bir ança yorıdı bu yañ
böri toklı birle kozı boldı teñ
ilig su’âli ögdülmişke
3097. ilig bir kün oldrup kör ögdülmişig
okıdı ayıttı keçer kün işig
3098. negü teg keçer kün ay ögdülmiş ay
çığaymu telim boldı ilde ya bay
3099. él içre negü bar yarağsız yawuz
bodun hâli açğıl maña örtme söz
3100. bodun tillerinde negü söz yorır
söküşmü telimrek ya ögdi kelir
3101. münümmü üküşrek azu erdemim
ayu bér maña sen kılayın emim
ögdülmiş cevâbı iligke
3102. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
tilek keldi tuttı tegürdi elig
3103. ilig devletinde itildi ajun
sakınç kısğa boldı sewinçler uzun
3104. bayudı bodun inçke tegdi yatur
uluş kend bezendi köñül yilgütür
3105. erej birle erter bodun künleri
sewinçin keçer kör bütün tünleri
3106. tilin sözledi barça edgü senâ
du‘â birle tınmaz tınığlı tına
3107. törü suw teg ol küç kör ot teg yoduğ
süzük suw akıttıñ udıttı otuğ
3108. törü tüz yorıttıñ itildi ajun
kim erse küçek ilde körmez közün
166 YUSUF HAS TAYANGU
3109. ay ilig üç iştin tegir küç basınç
biri beg osal bolsa tegse irinç
3110. ikinçi basınçak bodun başlar er
üçünçi suk erse bodun bağrı yér
3111. seniñde yok emdi bu üçte biri
kayudın tegir ilke küçkey eri
3112. ay edgü törülüg arığ beg silig
bayat bérdi erdem saña ög bilig
3113. özüñ buldı tevfîk kamuğ edgüke
bodun todtı bütti yégü kedgüke
3114. şükür kıl bayatka tapuğ kıl sewin
erej kıl bir ança sen inçin awın
3115. taşırtın negü tuşsa yañluk yazuk
munu men yügürdeçi kul-men anuk
3116. şükür kıldı artuk sewindi ilig
senâ kıldı rabka kötürdi elig
3117. ayur ay bağırsak idim sen uluğ
ağır kıldıñ ilde bu yunçığ kuluğ
3118. tegürdüñ maña sen kamuğ edgülük
munıñ şükri boynum öze boldı yük
3119. bu şükrüğ kaçan kılğa özüm yete
munıñ şükri méndin saña sen öte
ilig su’âli ögdülmişke
3120. yana aydı ilig ay ögdülmişim
bayat fazlı erdi séni bulmışım
3121. sebeb sen sen emdi kamuğ edgüke
küçüg tıdğuka hem törü bérgüke
3122. bayat bérdi emdi kamuğ edgülük
séni bérdi artuk adın on ülüg
3123. neçe beg katığlansa yalñuz özün
bolu bérmese kul itümez uzun
3124. beg içtin bolur körgü taştın közi
bağırsak kulı ol közi hem sözi
3125. közüm sen tilim sen elim sen maña
anın edgü boldı atım ay toña
3126. negü tér eşit emdi hakan tili
ajun başlamış bütrü basmış éli
3127. bağırsak kuluğ bulsa begler tilep
anı tutğu altun kümüşke kalap
3128. köni çın kişi bulsa begler bütün
özi inçke tegdi tirildi kutun
KUTADGU BİLİG 167
3129. tapuğçı talusı bağırsak bolur
bağırsak tapuğçığ tilep kim bulur
3130. bağırsak yok erse ajunda talu
kişilik kaçan turğay erdi tolu
3131. esirker-men emdi ay ögdülmiş e
bir ök sen atañdın maña kalmış a
3132. takı bir bar erse séni teg adın
uda bérgey erdi kör öñdün kédin
3133. bir ök sen maña kör ay kılkı köni
séni öz yétürse adın bir kanı
3134. bu yalñuzlukuñka özüm eymenür
takı bir iş erse saña ay unur
3135. saña tegmegey erdi emgek üküş
maña ma du‘â teggey erdi ülüş
3136. tile barmu körgil kadaşlar ara
saña udğu teg bir ayıtğıl köre
ögdülmiş cevâbı iligke
3137. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
esen bolsu işke yetilgey elig
3138. erejlensü ilig tuçı inçrünü
tilek ârzû kelsü özi tınçrunu
3139. meniñ emgerimke ilig altunı
ağır kılmasu köñli tutsu köni
3140. maña tegse emgek erej me tegir
erej birle emgek yanaşu yorır
3141. kalı él işiñe tusulğu kişi
tiler erse ilig bodun él başı
3142. negü tér eşitgil ay ilçi bügü
bügülep kılur ilçi künde ögü
3143. üküş bolsa ilke basutçı tile
él itlür bedük beg yatıp yér küle
3144. telim bolsa ilde tusulur tetig
begig inçke tegrür kılur bu itig
3145. yok ermez kadaşlar ara bar meniñ
bu yañlığ kişi bilgi artuk anıñ
3146. kamuğ erdemi bar sakınuk oduğ
kayu işke tegse bodur tü boduğ
3147. kılınçı köni atı odğurmış ol
kamuğ edgülükke elig urmış ol
3148. velîkin ewürdi bu dünyâda yüz
turup tağka kirdi köñül kıldı tüz
168 YUSUF HAS TAYANGU
3149. bayat tapğı birle özin emgetür
tapuğ birle yazuk igin emletür
3150. meniñde yüz üsteñ anıñ erdemi
bodunda talusı kişi ködrümi
3151. méni birle bolsa meniñ ol kadaş
kamuğ işke bolğay anıñ bilgi baş
3152. ilig altunı tınğa köñli bütüp
sewinçin tirilgey ajunuğ tutup
ilig su’âli ögdülmişke
3153. ilig aydı ârzûm tilekim bu ol
anı bulsa ötrü tayanğay köñül
3154. negü teg kılur sen bu işke itig
maña yakru bér sen anı ay tetig
3155. negü teg okılım anı ay berü
kimi ıdsa bolğay okıtçı naru
3156. bitigmü kerek ya söz ıdsa tilin
yarağı negü teg sen andağ kılın
ögdülmiş cevâbı iligke
3157. yanut bérdi ögdülmiş aydı bu söz
ayıtmış ka ilig cevâb kıldı öz
3158. kadaşım barını ötündi özüm
kelirmü ya kelmez açılmaz sözüm
3159. kalı kelse edgü ağırladı söz
apañ kelmese bolğa yarlığ uçuz
3160. sarılğaymu erki ilig altunı
ileñeymü erki maña ol köni
ilig cevâbı ögdülmişke
3161. ilig aydı men söz ayıttım saña
sen öz bilmişiñ sözni aydıñ maña
3162. okı kelse kelgey kalı kelmese
negüke ileñü sözüm tutmasa
3163. sen ögdüñ anıñ törlüg erdemlerin
ol erdem üçün men tiler-men erin
3164. biliglig ukuşluğ tidüküñ üçün
anı ârzûladım havâka öçün
3165. biliglig ukuşluğ kişi ol kişi
anıñda naru barça yılkı tuşı
3166. biliglig ukuşluğ bilir bilse iş
biliglig ukuşluğ kılur kılsa iş
3167. muñar meñzer emdi bu söz belgülüg
eşitgil munı sen ay ersig külüg
KUTADGU BİLİG 169
3168. bilig birle yazlur kamuğ ters tügün
bilig bil ukuş uk tirilgil ögün
3169. bilig işke tutğıl takı til köni
takı ögrenü tur usanma bu kün
3170. maña yalñuz ermez anıñdın asığ
saña ma kadaştın asığ hem tatığ
3171. kadaşlığ bolur sen kerek bu kadaş
kadaş bolmasa tutğu erke adaş
3172. idi yakşı aymış kör ilçi başı
kamuğda küçi bek kadaşlığ kişi
3173. kadaşlığ kişi küsi çawı bedük
adaşlığ kişi atı sawı bedük
3174. kadaşıñ yok erse yorı tut adaş
adaş edgü bolsa bu boldı kadaş
ögdülmiş cevâbı iligke
3175. yanut bérdi ögdülmiş ilig kutı
anı çın tilese iteyin otı
3176. ilig yarlıkasa barayın özüm
okıyın anı men açayın sözüm
3177. tilin sözleyin men tükel törlügün
biligdin ukuştın söz üdrüp ögün
3178. ilig me bitisü öz elgin bitig
okısu ılığ yarlığın ol tetig
3179. maña bütsü méndin téyü bilmesü
yéme yarlığ eştip kite turmasu
3180. neçe me özüm sözlese söz tilin
üilig yarlığı bu bitig söz adın
3181. negü tér eşitgil ay aslı ağı
kara köñlin awlar begi yarlığı
3182. takı yakşı aymış biliglig özi
tügülmiş köñülni yazar beg sözi
3183. isig sözlese kulka begler tilin
unıtmaz anı kul tirilse yılın
3184. kalı beg tili yumşak erse süçig
anı sewdi bodnı uluğ tut kiçig
ilig cevâbı ögdülmişke
3185. ilig aydı emdi bu erse yarağ
bitiyin bitigim añar bolsu ağ
3186. saña barğu erse itiñil itig
munu men özümdin bitiyin bitig
170 YUSUF HAS TAYANGU
XXXIX
kün toğdı ilig odğurmışka bitig bitip ıdmışın ayur
3187. devât koldı kâğıd bitidi bitig
bitig birle itti işiñe itig
3188. bayat atı birle sözüg başladı
törütgen igidgen keçürgen tédi
3189. ayur-men bitidim bayatım atı
bu at ol kamuğ törlüg igke otı
3190. üküş ögdi artuk telim miñ senâ
kılur-men bayatka añar yok fenâ
3191. tiledi törütti kamuğ teprerig
tirilgü bérür yém tutar ol tirig
3192. uğan ol köni çın törü bérgüçi
törümiş kamuğ halkka yetrür küçi
3193. yaşıl kök yarattı yaruttı kün ay
kara tün yaruk kün sakışlığ yıl ay
3194. törütti bu ewren tuçı ewrülür
bayat hükmi takdîr bile tezginür
3195. törütmezde aşnu yorıttı kazâ
kazâka tapı bol boyun eg uda
3196. negü kolsa kıldı ne kolsa kılur
negü aysa boldı ne aysa bolur
3197. iligdin selâm köñül aytu bitig
bitidim esenlik öze ay tetig
3198. esen barmu erki et öz inçlikin
negü teg yüder erki üdlek yükin
3199. eşittim seniñ edgü kılkıñ yañıñ
bu üdte yok ol tép saña tuş teñiñ
3200. bayat kılmış emdi saña edgülük
bilig bérmiş erdem ukuş ög ülüg
3201. bu yañlığ kılınçıñ eşitti özüm
sini ârzûladı ay körklüg yüzüm
3202. kadaşıñnı ıdtım bu ögdülmişig
sözümni tegürgey ukup bilmişig
3203. yakın ka kadaştın yitürmiş sen öz
uluş kend bodundın ewürmiş sen yüz
3204. turup tağka kirmiş özüñ yalñuzun
tapuğ kılğuka bu tapuğ ked uzun
3205. negü kıldı erdi kadaşlar saña
nelük yüz ewürdüñ aça ay maña
3206. kalı tegdi erse saña küç basınç
berü kel maña ay bu kadğu sakınç
KUTADGU BİLİG 171
3207. saña men béreyin törü küç bile
bu yérde tirilgil sewinçin küle
3208. kadaştın kadaşka asığlar bolur
asığ birle yalñuk tatığlar bulur
3209. barışğu kerek ka kadaşlar bile
katılğu kerek iş adaşlar bile
3210. kayuda yaraşıklık erse yakın
ol işte bolur asğı köñlün bakın
3211. negü tér eşitgil bu şi‘r ayğuçı
ikigü yaraşsa asığ yér tuçı
3212. yağız yér yaşıl suw yaraştı bile
ara miñ çéçekler yazıldı küle
3213. yaraşık yorısa kadaş ya adaş
olardın bolur kap kadaşka bile
3214. kalı bardıñ erse tapuğ kılğalı
tapuğ kendte kılğıl bu ol dîn yolı
3215. uluş kendte tâ‘at telim bar ıduk
uş ol yérde yetrü körü barsa yok
3216. bilig ögren aşnu tapuğka üküş
biligsiz tapuğ asğı bolmaz ülüş
3217. kişi iki törlüg kişi atanur
biri ögretigli biri ögrenür
3218. ikide naru barça yılkı sanı
tilese munı tut tilese anı
ilig pendi odğurmışka
3219. sen emdi kayu sen maña ay aça
ikide biri bol üçünçte kaça
3220. bilig bildiñ erse tükel ögrenip
anı işlet emdi kör emgek ıdıp
3221. kalı bilmediñ erse ögren bilig
tapuğlarka ötrü tegürgil elig
3222. negü tér eşitgil bilig bérgüçi
bilig birle tâ‘at tapuğ kılğuçı
3223. bilig birle yakğıl bayat tapğıña
bilig tamğa bolur tamu kapğıña
3224. bilig birle tâ‘at muyanı tümen
biligsiz tapuğ kılsa bulmaz muyan
3225. biligsiz tapuğ kılmışında körü
biliglig udımış muyanı örü
3226. uluş kend içinde tapuğ bar telim
uş ol yérde kılsa bulumaz yarım
172 YUSUF HAS TAYANGU
3227. seniñ anda tapğuñ namâz ol biri
takı biri rûzaˆ tutar sen urı
3228. munıñda adın anda tâ‘at kayu
maña körkitü bér tilin sözleyü
3229. atandı özüñ emdi zâhid atı
bu atıñ saña boldı tâ‘at yutı
3230. muñar arsıkar erse emdi özüñ
bu tâ‘at yawa boldı kesgil sözüg
3231. tapuğ kılğu halktın anı kizlegü
üküş tâ‘at erse anı azlağu
3232. kişi edgüsi kılsa tâ‘at tapuğ
anı halkta kizler yapar bu kapuğ
3233. negü tér eşit emdi ma‘nî bu söz
bu söz işke tutğıl ayâ edgü öz
3234. eren er katında özin kizledi
tapuğ kıldı yüz yıl anı azladı
3235. tapuğ kizlegü kıl kişi körmesü
bu söz sırrım erdi özüm sözledi
3236. berü kel uluş kendte kılğıl tapuğ
kamuğ edgülükke açılsu kapuğ
3237. bodunka tusulğıl muñıña yara
kadaşka bağır bér yakınlık ula
3238. telim ögsüzüg kör ya tul tulsakığ
ya közsüz ya oldrum yéme aksakığ
3239. cemâ‘at bile kıl farîzaˆ namâz
çığaylar hacı kıl âdînaˆ namâz
3240. halâl dünyâ kazğan çığayka üle
kişi elgi tutğıl yanut kıl yöle
3241. bu samış tapuğ barça tâ‘at-turur
bu tâ‘at bile barça râhat-turur
3242. munı barça kodtı özüñ yalñuzun
namâz rûzaˆ tuttı ay kılkı tüzün
3243. namâz rûzaˆ barça öz asğıñ-turur
öz asğın tilegli bağırsız bolur
3244. idi yakşı aymış kişi üdrümi
kişike bağırsak kişi ködrümi
3245. kişi edgüsi bu öz asğın kodup
kişi asğı kolsa kör emgek yüdüp
3246. bağırsak kerek er ne bağrı süçıp
törü bérse edgü isizke açıp
3247. tirig yalñuk oğlı tusulğan kerek
tusulmaz kişi tuğsa ölgen kerek
KUTADGU BİLİG 173
3248. kişike tusulur kişi edgüsi
bu edgü kişi ol bodun todğusı
3249. tapuğka ınanıp kayu erse kul
bulumadı teñri sewinçiñe yol
3250. bayatım sewinçi tilese özüñ
müsülmân sewinçi tile kes sözüg
3251. seniñ tapğıña muñluğ ermez bayat
özüñ kullukı kıl tile edgü at
3252. kimiñ atı kul bolsa kılkı tapuğ
tapuğsuz kul atı mecâz ol kamuğ
3253. tapuğ kıl tapuğ tınma kulluk bu ol
tapuğka baka kör me bekle bu yol
3254. idi yakşı aymış bügü bilgi kéñ
munı işke tutğıl ayâ elgi kéñ
3255. tapuğ tâ‘atim tép küwenme üküş
tapuğ kıl bayatka tapuğluğ küsüş
3256. tapuğ kıl bayatka bu ol kullukuñ
tapındım téyü sen unıtma ukuş
3257. ay odğırmış emdi okır-men séni
öz asğı tiler tép sakınma méni
3258. kalı kelse asğı tususı saña
yéme kelmese sen yası yok maña
3259. okır-men séni halkka edgü üçün
bu edgü bodun asğı buzma küçün
3260. baka kör-men aymış bu sözler tapa
çın erse berü kelgil andın kopa
3261. méni birle turğıl maña kıl basut
çığayığ yülegil neñin edgü tut
3262. özüñke muyan ol maña edgü at
ikigü ajun birge erklig bayat
3263. inini edgeke yét özüñ edgü bol
kişi edgü erdin tüzer edgü yol
3264. sebeb bolğıl emdi maña edgüke
bayat birge edgü saña ay böke
3265. negü tér eşitgil tejik bilgesi
tejik bilgeleri çawıkar küsi
3266. begi bolsa edgü bodunka bütün
anıñ asğı barça bodun yér kutun
3267. özüñ edgü kolma begiñ edgü kol
begi edgü bolsa bodun asğı ol
3268. kara edgü bolsa bir özke bolur
begi edgü bolsa bodun kün körür
174 YUSUF HAS TAYANGU
3269. kişi tép ayurlar kayu ol kişi
kişike asığ kılsa itse işi
3270. tüzü yalñuk oğlı sewer edgüni
bu edgü kayu ol ögeyin anı
3271. bu edgü ol ol kılsa halkka asığ
bu asğı bile bulsa bodnı tatığ
3272. bağırsak bolur halkka edgü kişi
bağırsak bolun bulduñ edgü başı
3273. munu sözledim söz bitigin ulam
tükettim sözümni kurıttım kalem
3274. takı ma negü erdi erse sözüm
kadaşıñ tegürgey tilin ay yüzüm
3275. bitig türdi badı öze tamğalap
sunup bérdi ögdülmiş aldı ulap
3276. ilig aydı barğıl takı ma negü
yarağlığ söz erse tegür ay bügü
3277. katığlan anı keldür emdi maña
kuruğ kelme ansız maña ay toña
3278. biliglig negü tér eşitgil özüñ
yalawaç tetig ıd tutuzma sözüg
3279. negü tutzayın men saña emdi söz
kamuğ söz seniñde ayâ köñli tüz
3280. negü sözlegü erse sözle tilin
yarağı ne erse sen andağ kılın
3281. ilel tép turup çıktı ögdülmişe
ol edgü kılınç birle igdilmişe
3282. atın mindi ewke yüz urdı turup
kelip tüşti kirdi yaka kur yörüp
3283. yaşık yandı yérke yakurdı başın
yaruk dünyâ meñzi karardı ışın
3284. küdı ıdtı kesme yaruk yüz tudı
sewüg zülfi toldı yokaru kodı
3285. turup yundı kıldı bu yatğu namâz
töşek koldı yattı udıp bardı az
3286. beliñlep odundı kötürdi başın
kara zengî kılmış yüzini ışın
3287. turup yundı kıldı yana tañ namâz
du‘â kıldı tesbîh yéme küdti az
KUTADGU BİLİG 175
3288. tüme torku kalkan kötürdi öşün
yaruk yüz küler teg yarudı ajun
XL
ögdülmiş odğurmış tapa barmışın ayur
3289. ederledi terkin atını tutup
kadaşı tapa bardı ewdin turup
3290. yakın tegdi erse kadaşka barıp
atındın kodı tüşti tegdi yorıp
3291. tegip akru elgin tokıdı kapuğ
turup çıktı odğurmış ıdtı tapuğ
3292. kapuğ açtı çıktı kadaşın körüp
kuçuştı esenleşti yüz köz öpüp
3293. elig aldı ewke kigürdi bat a
orun bérdi oldurdı elgin tuta
3294. idi ök sewindi kadaşın körüp
bayatka şükür kıldı artuk ögüp
3295. ne körklüg sewinç ol kişi adrılıp
selâmet kawuşsa tileyü kelip
3296. ne edgü bolur ol kadaştın yırap
barıp tegse tuşsa yağukluk ulap
3297. ne körklüg bolur kör bağırsak kadaş
kadaşka yağukluk ulasa adaş
3298. ne körklüg bolur kör bağırsaklıkın
kadaşka kadaş köñli bolsa yakın
3299. negü tér eşitgil bağırsak kadaş
yakınlık ulağlı köñüldeş adaş
3300. kamuğ ğâyib özler körüşse közün
sakınç boldı kısğa sewinçi uzun
3301. ne körklüg bolur kör kişi adrılıp
selâmet kawuşsa iki öz özün
odğurmış su’âli ögdülmişke
3302. ayıttı kadaşların odğurmışa
esen tép haber bérdi ögdülmişe
3303. yana aydı odğurmış ayğıl maña
kalı keldiñ emdi ne boldı saña
3304. eşittim séni men ilig birle tép
bodunka tusulur bilig birle tép
3305. nelük keldiñ erki olarnı kodup
bodun yüklerin sen boyunka yüdüp
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
3306. yanut bérdi ögdülmiş aydı özüm
séni ârzûladı ay körklüg yüzüm
176 YUSUF HAS TAYANGU
3307. turup keldim emdi köreyin téyü
sakınç kadğu bağın yöreyin téyü
3308. küser erdim artuk séni körgüke
bu kün buldum inçlik saña kelgüke
3309. büte keçti üdlek séni körmedim
tiler erdim ârzûn üdi bulmadım
3310. üdi emdi ermiş munukı özüm
saña tuştı şükrin kılur til sözüm
3311. esen bolsa ermiş bu yalñuk özi
tilekke tegir ay bağırsak kozı
3312. negü tér eşitgil küsemiş kişi
keçer üdlekig ked sınamış kişi
3313. tirig bolsa yalñuk tilekin bulur
tilek bulğuka mün tiriglik bolur
3314. tirig bolsa yalñuk tilep tapşur ok
esen bolsa barmış yana kavşur ok
3315. tiriglik tilegil tileme tilek
tilek bulğuka bu tiriglik yölek
3316. bayat bérdi âhır tilekim maña
esenlik bile men kawuştum saña
3317. adın ma sözüm bar bu sözde basa
anı ma ayayın özüñ tıñlasa
XLI
odğurmış ögdülmiş birle münâzaraˆ kılmışın ayur
3318. yanut bérdi odğurmış aydı sözüg
eşittim sözümni eşitgil özüñ
3319. yakınlık ulamış üçün bir bayat
muyan bérsü miñ miñ tümen edgü at
3320. takı bir sözüg ay ne erki adın
anı ma maña sözle kodrna kédin
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
3321. cevâb kıldı ögdülmiş aydı bu söz
séni kördi erse yaruk boldı köz
3322. kişi öz tilekin yorısa yoluğ
añar tegmez emgek ay bilgi uluğ
3323. negü tér eşitgil sınamış sözi
anıñ ma‘nîsi uk ay köñli yazı
3324. kayu işke ârzû yorısa tilek
adak ursa buldı ol ârzû yölek
3325. tilek birle mañsa yırak yér yakın
kaçan körse yüzin bulur cân ilek
KUTADGU BİLİG 177
3326. yana aydı ögdülmiş uş bu özüm
saña kadğura tilde kesmez sözüm
3327. uluş kendni kodtuñ yakın ka kadaş
kişide yıradıñ biliş yok adaş
3328. ağır yük yüdüp bu özüñ yalñuzun
yalıñ aç yorır sen ne yunçığ özün
3329. kadaş köñli barça saña kadğurar
körü ıdsa bulmaz köñül yélgürer
3330. apa oğlanı barça yalñuz umaz
özüñ munda yalñuz kalı iglemez
3331. bu kadğu méni ewde yatğurmadı
sakınç kadğu birle özüm umadı
3332. saña ok törütmedi teñri tamuğ
saña aymadı bu ‘adâbığ kamuğ
3333. negü ol nelük munça emger özüñ
maña belgülüg ay bileyin sözüg
odğurmış cevâbı ögdülmişke
3334. yanut bérdi odğurmış aydı bu söz
eşittim eşitgil cevâb bérsü öz
3335. bu söz kim sen aydıñ bağırsaklık ol
kadaş belgüsi hem yağuk yaklık ol
3336. kadaş kadğuların kadaş yémese
adın yat kaçan yér kadaş bolmasa
3337. özüm ka kadaştın neçe adrılıp
nelük turğay erdim bu yérke kelip
3338. baka kördüm emdi dînim yégliki
bu yérde köründi özüm yégliki
3339. anın keldim emdi bu yérke turup
bayat tapğı kılsa men yalñuz bolup
3340. bu dünyâ işiñe katılmış kişi
kılumaz tapuğ birle ‘ukbî işi
3341. bu halkka tüzü yapmağınça kapuğ
törütügli rabka kılumaz tapuğ
3342. havâ nefs boyunın sığu ked katığ
özüñ ötrü bulsa tapuğda tatığ
3343. negü tér eşitgil sakınuk kişi
havâ bire bolmaz bütün dîn işi
3344. havâ nefs bile kör yağı ol uluğ
bu iki azıtur tapuğçı kuluğ
3345. havâka bolu bérse tutğun bolur
et öz ârzû bulsa méni kul kılur
178 YUSUF HAS TAYANGU
3346. havâka basıkma ukuş birle kes
et öz baş kötürse bilig birle bas
3347. bu yañlığ üçün men uluş kend kodup
bu yérke sığındım ağır yük yüdüp
3348. kişide öñin boldum erse kalı
kuruğ sözlemez-men ne ğîbet tili
3349. bu yalñuz-turur sen tédiñ ay kadaş
bayat yadı iş tap maña ay adaş
3350. yakın ka kadaştın yırak boldukum
olarka tüdürmedim açım tokum
3351. bodun köñli yuwka küdezmeki sarp
köñül sınsa hasmı bayat ‘adli tap
3352. neçe bolmasa halkka méndin asığ
yéme körmegeyler meniñdin yasığ
3353. asığ yas ne edgü ne isiz barı
bayattın-turur kör anıñ takdîri
3354. bu ‘arşta kodı kör serâka tegi
tüzü barça bir teg bayatka muñı
3355. negü bar kişiler ara ay külüg
asığ tut ya kor yas saña belgülüg
3356. negü asğı bar tép ayur sen tapuğ
tapuğ kulluk ol kulka açtı kapuğ
3357. kul atı anın boldı kulka ayağ
tapuğ kılsa tün kün ulu bolsa tağ
3358. yaratsa yaratmasa erklig bayat
tapuğ atı tilde atamasa at
3359. bu yalñuzlukumdın maña yası yok
et öz dîn esenin munın buldum ok
3360. negü tér eşitgil bu beyt ayğuçı
taşı körme ma‘nî baka kör içi
3361. yorı yalñuz işsiz ay yalñuk uzı
tutı kıldı yalñuz tili kör sözi
3362. tapuğçı tapınsa bu yalñuz özün
negü kor kılur künke yalñuz özi
3363. kişike katılmaknı ögdüñ kadaş
negü teg kalılğu ya bolsa adaş
3364. maña kelmişiñde berü men bu kün
tapuğdın kesildim baka kör ögün
3365. tek ök bir saña öz katılmış üçün
yası munça erse küçeme küçün
3366. özüm kirse emdi kişiler ara
kaçan tegge elgim tapuğka kör e
KUTADGU BİLİG 179
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
3367. yanut bérdi ögdülmiş aydı sözüg
eşittim eşit sen ewürme yüzüñ
3368. sen aymış bu söz barça andağ-turur
hakîkat körü barsa tıldağ-turur
3369. kişike tusulğu kerek bu tirig
tirig tutsa atın kopursa erig
3370. tiriglik nişânı ne ol belgüsi
kişi körmese bir anıñ edgüsi
3371. kisi alğu tuğsa oğul kız üküş
oğulsuz tése erke körksüz söküş
3372. negü tér eşitgil kişi üdrümi
uruğ kesmegüke kisi ol emi
3373. oğulsuz ölürde ökündi tilin
ayâ kin keligli oğul kız kılın
3374. kimiñ oğlı kalsa atada kédin
atama anı sen tirigde adın
3375. oğulsuz kişi ölse kesti uruğ
ajunda atı yitti ornı kuruğ
odğurmış cevâbı ögdülmişke
3376. yanut bérdi odğurmış aydı bu çın
munıñda adınsığ yéme bar adın
3377. kalı edgü bolsa oğul kız silig
anı teg bolur kim yorıttıñ tilig
3378. kalı bolsa isiz ulıtğay séni
özüñ ölse terkin unıtğay séni
3379. isiz kılğa atıñ öze karğışın
séni sökge yat baz uluğlar başın
3380. oğul kız yağı ol yağı ne kerek
yağısız tiriglik takı edgürek
3381. yağıdın negü teg yarukluk bolur
yağı atı yaska tanukluk bérür
3382. ne edgü bilig bérdi bilgi koyuğ
oğul kız atı erke kitmez oyuğ
3383. muñar meñzer emdi biliglig sözi
köni sözlemiş körse köñli yazı
3384. özüñ sızğurur sen oğul kız téyü
bu emgek biligli oğul kız kayu
3385. térer sen harâmığ barır sen kalır
sen ınçık yéyü bar ol ârzû yéyü
3386. kime mindi sakın kisi alğuçı
teñiz otra kirdi kime miñüçi
180 YUSUF HAS TAYANGU
3387. oğul kız törüse kimesi sınur
kime sınsa suwda tirig kim kalur
3388. oğul kız atasın suyurkağu ol
oğul kız atası yémi ağu ol
3389. oğul kız isizi atada kédin
atamaz atasın anasın adın
3390. bu yañlığ ‘iyâldın kaçan bar vefâ
kılıkı yawuz ol kılınçı cefâ
3391. oğul kız atası tü emgek küder
belâ mihnet erse yañan teg yüder
3392. adaş koldaş ardaş tutuñu tédiñ
bu edgü idi ters yüki yüdmekiñ
3393. yéme yakşı aymış bügü bilgi yarp
kişi köñli yuwka küdezmeki sarp
3394. sırınçğa sakışı-turur bu köñül
idi ked küdez sınmasu ay oğul
3395. köñül oğlağu ol sınağı muñar
isigke erir terk soğukka toñar
3396. adaş köñli sınsa bolur kır yağı
yağı kayda bolsa bolur miñ çoğı
3397. yağıdın tiriglik tatığsız bolur
yağı kayda erse yarağsız bolur
3398. neçe me kiçig erse düşmân saña
anı sen uluğ tut ay ersig toña
3399. çıbun boldı düşman yañanka bedük
ısırsa yañanığ suçıtur ked ök
3400. negü tér eşitgil yağılığ kişi
yağı birle urşu tükemiş yaşı
3401. kiçig düşmânım tép usanma özün
nelük korkayın tép küwenme sözün
3402. yağıñ boldı erse osal bulmağıl
yağıka yağı bol tüzünke tüzün
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
3403. yanut bérdi ögdülmiş açtı tilin
ayur söz eşitgil köñülke alın
3404. törütti bayat bu ajunuğ bilip
yégü içgü ıdtı halâldin kılıp
3405. katılsa karılsa tutup edgü iş
işi edgü bolsa kılur edgü iş
3406. kişi asğı bolsa kişike katıl
kişike tusulmak kişi asğı bil
KUTADGU BİLİG 181
3407. bu yalñuz yorığlı kişi kıwçakı
kişike tusulmaz bolur ay akı
3408. kişike tusulmaz kişi ol ölüg
tusulğıl ölüg bolma ersig külüg
3409. telim bolsa erke adaş koldaşı
yadıldı atı ilke itti işi
3410. bu dünyâ içinde bulur bu tilek
kalı ‘ukbî kolsa bu ol hem yölek
3411. sakınç kadğu bolsa yuluğlar özüñ
sewinç bolsa sewnür yarutur közüg
3412. yadar erdemin barça halkka ayur
münin körse kizler til açmaz tuyur
3413. yağı ol erig yatsa odğurğuçı
münin erdemin ilke bildürgüçi
3414. yağı bolmağınça er ersigliki
kaçan belgürer ilde atı köki
3415. üküş bolsa emdi bu erdem kimiñ
üküş boldı teñsiz yağısı anıñ
3416. kimiñ erdemi bolsa aslı ağı
tepiz él kişisi ol erke yağı
3417. ked erke bolur kör yağı belgülüg
yawuzka yağı yok yawuz er ölüg
3418. kayu erke düşmân yumıtsa kalın
ol er erdemi erde artuk bilin
3419. yağı birle tegşıp er atı bedür
yağısız kişi atı kopmaz yatur
3420. negü tér eşitgil kör erdemlig er
bu erdem bile er tilek ârzû yér
3421. negü er bolur kör miñ er düşmânı
miñer sözlemese küniñe anı
3422. börimü bolur körgil ıtta kayar
udula işitse miñ itler üni
3423. kişig soñdamaz-men tédiñ yalñuzun
kuruğ sözlemez-men tédiñ til sözün
3424. kimi sözlegey sen kişi bolmasa
kişiler arala özüñ turmasa
3425. er ol er-turur kör kişiler ara
yorıp til küdezse bu bulsa töre
3426. irig sözke yumşak yanut kılsa öz
açığ sözleseler süçig tulsa söz
3427. kişi yüki yüdse yüdürmese yük
cefâ kılsalar bu vefâ kılsa şük
182 YUSUF HAS TAYANGU
3428. köñülde kiterse kör öç keklerin
tilinde yorıtsa köñülde barın
3429. negü tér eşitgil kişi edgüsi
bu edgü bile yadmış atı küsi
3430. irig sözlemegil kişike tilin
irig sözke ağrır köñül kéç yılın
3431. séni kim söker erse öggil anı
otun ol bolur sen tüzünler sanı
3432. cefâ kılğuçıkakılu tur vefâ
vefâ er kılur ol isizler cefâ
3433. kesilse seniñdin yakın ka kadaş
yakınlık ula sen aña ay adaş
3434. saña küç kılur erse küçkey kalı
keçürgil anı sen bu ol dîn yolı
3435. yazuk kılsa kul küñ keçür ol yazuk
bu yazuk keçürmiş muyan kıl azuk
3436. bu ol erlik anın eren yük yüdüp
yorır sabrı birle ölümüg küdüp
3437. bu kün sen bir ewke kirip yalñuzun
ne edgü bulur sen ay kılkı tüzün
3438. erej ârzû ni‘met közün körmediñ
kümüş gevher altun bakır bulmadıñ
3439. sarây karşı yér suw séni birle yok
at üstem kız oğlan kanı birle yok
3440. kişiler öze yok saña erk elig
özüñ yığsa sen bolsa atıñ silig
3441. kayu neñ bulup kodtuñ emdi anı
kayu télve zâhid atadı séni
3442. üküşüg kodup er azığ taplasa
bu er ötrü zâhid bolur kur basa
3443. tilep bulmasa barça zâhid bolur
sabırda adın hîleˆ bulmaz-turur
3444. er ol er bolur kör miñ ârzû bulup
añar yüz ewürse eren teg bolup
3445. yétürse içürse çığayka ülep
bayatka tapuğ kılsa köñlin ulap
3446. kelir bolsa dünyâ köñül bamasa
barır erse ağrıp kaşın tügmese
3447. kalı üstese elgi ârzû öze
özini tutunsa köñül til tüze
3448. bu sözke yakar körse ma‘nî bu söz
eşit işke tutğıl ayâ kılkı tüz
KUTADGU BİLİG 183
3449. erende eri ol kamuğ neñke erk
bulup kılğu yérde özin tutsa berk
3450. takı erde yégrek eren ol-turur
miñ ârzû bulup bu özin tıdsa terk
odğurmış cevâbı ögdülmişke
3451. yanut bérdi odğurmış aydı çın ay
negü ol tilekiñ ayâ körki ay
3452. negü sözlese men sözümni yérip
cevâbın kılur sen özümni serip
3453. açukluğ maña ay tilekiñ ne ol
negü kolğu erse aça sözle kol
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
3454. yanut bérdi ögdülmiş aydı özüm
tilek birle keldi açayın sözüm
3455. bu kün toğdı ilig eşitti séni
öziñe kereklep kör ıdtı méni
3456. katığ ârzûladı séni körgüke
méni sözçi ıdtı okıp éltgüke
3457. neçe me ağır kelse barğu kerek
iligke tegip bir körüngü kerek
3458. ilig me idi edgü sultân-turur
bodunka bağırsak sewüg cân-turur
3459. kim ilig yüzin körse kutluğ bolur
ikigün ajunda tükel kut bulur
3460. negü tér eşitgil bu él kend begi
ajun başlap ilke yetilmiş ögi
3461. törülüg köni beg kut ol belgülüg
kutı birle tegrür tözüke ülüg
3462. kayuda çawıksa köni beg atı
añar barğu andın bulur er kutı
3463. bu kök tirgüki ol könilik törü
törü artasa kök turumaz örü
3464. törülüg bu begler yok erse tirig
bayat buzğay erdi yéti kat yérig
3465. köni beg yüzi körse kutluğ bolur
muyanka tegir hem yazukı yulur
3466. bilir sen bu kün men kişi boldukum
sebeb ilig erdi yölekim tokum
3467. bayat bérdi erdi ukuş ög bilig
tüzü edgülükke tegürdüm elig
3468. bayat bérdi tevfîk kamuğ edgüke
bodun asğıña hem yüki yüdgüke
184 YUSUF HAS TAYANGU
3469. séni me tiler emdi ilig bu kün
elig bir kılıp yazsa beglig tügün
3470. okıtçı méni ıdtı emdi saña
méni yalñuz ıdma ay ersig toña
3471. bitig ıdtı ilig öz elgin bitip
negü sözledi erse körgil okıp
3472. çıkardı bitig bérdi elgin sunup
bitig aldı odğurmış açtı tutup
odğurmış su’âli ögdülmişke
3473. okıdı bitig kéç sakındı uzun
ayur ked bilig bérmiş ilig sözün
3474. okımış ilig emdi kelgil téyü
kamuğ edgülükni atamış sayu
3475. bedük iş-turur kör bu işler maña
neteg kılğu ayğıl kéñeş bér muña
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
3476. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
séni sözleyü şük kurıtmaz tilig
3477. tili teprese sözde atıñ çıkar
séni körgüke ol köz açtı bakar
3478. kimi sewse ermiş köñül ârzûlap
tilin sözde atı yorır söz ulap
3479. sewitmiş negü tér bu beytig okı
sewüglüg yüzi ol köñül toklukı
3480. köñül kimni sewse körür közde ol
közün kança baksa uçar yüzde ol
3481. köñülde negü erse ârzû tilek
ağız açsa barça tilin sözde ol
odğurmış cevâbı ögdülmişke
3482. yanut bérdi odğurmış aydı maña
kéñeş bér yarağı ne ol ay toña
3483. bağırsak kadaşım sen ök sen yakın
kéñeş bér ötegil kadaşlık hakın
3484. seniñdin kolur-men bu işke kéñeş
bilig birle sen bu kéñeşke teñeş
3485. kadaş sen tilese yéme tut adaş
adaşlı kadaşlı ikigün tüdeş
3486. bağırsak sen ök sen bu kün çın maña
negü kılğu ayğıl büter-men saña
KUTADGU BİLİG 185
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
3487. yanut bérdi ögdülmiş aydı bu söz
ayıtma maña sen ayâ kutluğ öz
3488. méni ıdtı ilig okıtçı saña
negü teg kéñeşür sen emdi maña
3489. baralım timekte adın yok sözüm
neteg ayğa barma téyü bu özüm
3490. séni birle bolsa kör asğı üküş
öz asğın tilerke kéñeşmez ukuş
3491. negü tér eşitgil biliglig çigil
biligsiz eşitgil boyun bir egil
3492. öz asğı tilerke kéñeşmegü söz
saña asğı bolmaz ayâ kutluğ öz
3493. kéñeş ol kişike kéñeş ay kadaş
ol er kolmaz erse öz asğın adaş
3494. öz asğın tilegli öz ülgi üçün
yarağlığnı teñsiz-turur tér küçün
3495. neçe iş kişike kéñeşgü kerek
köñül taplamış işni kılğu kerek
3496. özüñke bağırsak seniñ öz özüñ
kişike ınanma kesildi sözüg
3497. sen ök bil negü kılğu erse kéñeş
tileme meniñdin bu işke kéñeş
3498. séni alğalı keldim andın turup
kéñeş bu yorı barğıl emdi kopup
3499. kişiler arakı muyan edgülük
bu yérde bulunmaz munu belgülük
3500. uluş kend içindeki edgü neçe
saña sözledim emdi adra seçe
3501. bilir sen bu gözler köni sözledim
saña edgü koldum bilir bir idim
3502. kişidin kaçar sen ne kıldı kişi
kişike katıl it kişiler işi
3503. müsülmân işin it muñıña yara
bayat birge uçmak kör ornuñ töre
3504. köñül til köni tut kılınçıñ bütün
kayuda tilese tirilgil kutun
3505. kişisiz tirilme kişiler ara
kişi ‘aybı körme özüñni kör e
3506. muñar meñzer emdi bu beyt ay bügü
okığu munı ötrü işke bağu
186 YUSUF HAS TAYANGU
3507. kayuda tilese yorı edgü bol
tüpi aslı kolma özüñ edgü kol
3508. kişi edgüsi kör unıtmaz özin
kayuda yorısa téler edgü yol
3509. er edgü kerek tutsa edgü kılınç
kayuda tilese bulur miñ sewinç
3510. bu edgü kamuğ yérde edgü bolur
ol edgü yanutı hem edgü bulur
3511. sen edgü kılınç tut isiz bolmağıl
kayuda tilese yorı korkmağıl
XLII
odğurmış ögdülmişke dünyâniñ ‘ayıbların ayur
3512. yanut bérdi odğurmış aydı özüm
sözüñni eşitti eşitgil sözüm
3513. bu dünyâ özin ked sewitmiş saña
kamuğ ‘aybı erdem körünmiş saña
3514. tañ ermez seniñdin meselde kelir
kayu neñ sewüg bolsa ‘aybı barır
3515. sewitmiş üçün dünyâ ‘aybı kamuğ
saña bolmış erdem ay ilde uluğ
3516. negü tér eşitgil bu sewmiş kişi
sewügke sewüg ‘aybı erdem başı
3517. sewüglüg nişânı bu ol belgülüg
sewüg ‘aybı erdem bolur ay külüg
3518. özüñ dünyâ sewmiş nişânı bu ol
kamuğ ‘aybın erdemke tutmış köñül
3519. negü teg öger sen bu dünyâ maña
anıñ ‘aybını men ayayın saña
3520. apa yazdı erse bayat kınadı
bu dünyâğ tünek kıldı erklig idi
3521. tünekte ne ârzû tiler sen tilek
tilek uçmak içre bolur kut yölek
3522. apa uçmak içre yédi kör ewin
arıñu kılındı bu dünyâ ewin
3523. bayat yirmişi ol bu yek sewmişi
takı artukı ol sewüp salmışı
3524. üdürse bayat bir tilemiş kulın
añar dünyâ bérmez arıtur yolın
3525. ayı edgü ermez bu dünyâ kutı
bayattın yıratur bu ol dîn yutı
3526. bayat-men tégüçi kişi télvesi
ajun koldı bardı uş ol itesi
KUTADGU BİLİG 187
3527. bayusa bolur ol bodun kötkisi
çığaylık bile ol köñül kodkısı
3528. yalıñ toğmış er kör yalıñ barğu ol
nelük dünyâ térmek yana kodğu ol
3529. nelük arsıkar sen ayâ öldeçi
özüñ iki künlük konuk boldaçı
3530. bilir sen tiriglik ölümke-turur
anundı ölüm uş üdiñe küdür
3531. kapuğ açtı dünyâ takı bir kapuğ
ölüm kapğı açlur kirür halk kamuğ
3532. özüñ iki künlük awınğu üçün
körürde küyürme özüñni küçün
3533. yayığ dünyâ irsel kutı ewrülür
negü bérdi erse yana terk alur
3534. adırmaz kişisin kuluğ ya begig
üdürmez talusın yawuz ma yégig
3535. birig beglenür kör takı bir begin
okıyu-turur tegme künde öñin
3536. körü barsa dünyâ kölike sanı
ederse kaçar kaçsa edrer séni
3537. muñar meñzer emdi körü bar bu söz
munıñ ma‘nîsi uk ayâ köñli tüz
3538. bu dünyâ kaçar kim ederse anı
kalı kaçsa andın ederür séni
3539. yana dînka öçlüg bu dünyâ neñi
yése dünyâ dîn yér baka kör munı
3540. bezenip bu dünyâ özin körkitür
itinmiş kelin teg köñül yilgitür
3541. köñül bérse kurtğa bolur bir turı
yaka yéñ tutar künde kesmez urı
3542. yana kılkı irsel kılınçı yayığ
begi birle turmaz tükel üç ayığ
3543. kim erse köñül badı erse añar
yawa kıldı isiz tiriğlik muñar
3544. idi kız erür bu tiriglik küni
yawa işke işletse bolmaz müni
3545. tiriglik mün ol kör kamuğ edgüke
yawa kılmağıl sen anı ay böke
3546. bu üçte adın yok bu dünyâ neñi
halâl ol ya şübheˆ harâm ol öñi
3547. halâlka sakış ol harâmka ma kın
kalı şübheˆ erse yéme ked sakın
188 YUSUF HAS TAYANGU
3548. sewitse kimi dünyâ âhır sürer
awıtsa erej birle terkin irer
3549. sewinç birle igdıp tükel semritür
sakınç kadğu birle yana yawrıtur
3550. sewinçin körü barsa âhır sakınç
sakınçın tirilse bolur kin sewinç
3551. uçı ni‘met erse tüpi mihnet ol
başı mihnet erse soñı ni‘met ol
3552. negü tér eşitgil sakınuk oduğ
yırak tur bu dünyâ tegürgme yoduğ
3553. seniñ baylıkıñ kör çığaylık-turur
saña kim çığay erse baylık-turur
3554. séni kim yése yér sen âhır etin
öçüñni alır sen kara yér katın
3555. buzulğu-turur bu itilmişleriñ
saçılğu-turur bu yumıtmışlarıñ
3556. barığlı-turur bu ajun terk üdün
keligli-turur ol ajun ked odun
3557. barığlı barur künde séndin yırar
keligli kelir terk saña öz ular
3558. barığlıka bérmez biliglig köñül
keliglike itnür ukuşluğ amul
3559. ölümüg biligli sewinmez özün
ölürüg körügli awınmaz uzun
3560. yorığlı kişi yolda itmez ewin
köçügli kişi ewde kodmaz neñin
3561. konuk sen bu dünyâ saña bir tüşün
tüşünde sakınç tutma artuk uzun
3562. ayı edgü ermez bu dünyâ neñi
kimiñ bolsa ewrer kılınçı yañı
3563. bedel kıldı ebdâl neñin hem mâlın
bakıp kodtı zâhid bu dünyâ ulın
3564. körünmez teg ol bu tuzakçı saña
bu dünyâ neñi ol saçılmış meñe
3565. usayuk bu yalñuk idi suk közi
kalı torka kirmez bu yalñuk özi
3566. negü tér eşitgil sakınuk başı
bu dünyâ işindin sakınmış kişi
3567. tuzakçı körünmez meñin körkitür
bezenmiş kelin teg köñül yilgitür
3568. közi suk serimsiz usayuk özüñ
meñin tattıñ erse adak berkitür
KUTADGU BİLİG 189
3569. kamuğ dünyâ birke yumıtsa bütün
erej birle miñ yıl tirilse kutun
3570. negü asğı âhır kara yér koyı
anıñ tüşneki ol yağız yér oyı
3571. keçürmiş tiriglik saña bolğa tüş
negü kıldıñ erse yanut kelge tuş
3572. uş ol kün ökünse ökünç asğı yok
negü kıldıñ erse yıl ay kün tanuk
3573. ajun tatğı barça bu üç neñ-turur
üçegü tatığları tüz teñ-turur
3574. yémek içmek ol kör bu üçte biri
takı bir tişi ol awıtsa eri
3575. üçünçi esenin tiriglik-turur
bu üçte bu bir ked kereklig-turur
3576. bu üç neñ sewinçi tatığı kamuğ
adın üçke tegmez ay ilde uluğ
3577. yémek içmek ol bir tatığ ay kadaş
yanutı çıkarda yawuz ay adaş
3578. bu tatğıñ üç ernek boğuzka-turur
anıñda naru barsa karnıñ tolur
3579. kalı siñmese aş tadu artatur
tadu artasa er kör iglep yatur
3580. ig ol aşnu erke ölüm tutğakı
ölümde tatığ yok ayâ er sakı
3581. takı bir tatığ tu tişi tatğı ol
soğuk suwka yunmak anıñ yañı ol
3582. anıñda basa kör oğul kız-turur
oğul kız yükin yüdmek emgek erür
3583. negü tér eşitgil bu beyt ayğuçı
tişi hem oğul kız üzer er küçi
3584. tişi birle şuhbet idi ked tatığ
soğuk suwka yunmak yanutı katığ
3585. tatığ kayda erse tatığsız bile
süçig kayda erse soñında açığ
3586. tiriglik tatığı bu erse kalı
tatığsız-turur dünyâ mihnet yolı
3587. süçig bu tatığlığ tiriglik künüm
tatığsız kılur âhır açığ ölüm
3588. bu üç neñ-turur dünyâ tatğı bütün
yanutı eşittiñ ay kılkı tüzün
3589. bu dünyâ yağı ol et öz bir yağı
bu iki yağınıñ yadığlığ ağı
190 YUSUF HAS TAYANGU
3590. üçünçi yağı yek bu dîn oğrısı
tegürmesü teñri bularnıñ yası
3591. bularda idi sarp bu yawlak yağı
et özdin tegir ol üküşrek çoğı
3592. bayat atı aysa tezer yek barır
kodu barsa dünyâ seniñdin kalır
3593. et özni negü teg kitergü bolur
meger kim ölüm tutsa kalsa kalur
3594. idi yakşı aymış biliglig bügü
biliglig bügüler sözin tıñlağu
3595. méni muñka tegrür et öz emgetür
ara küldürür kör ara yığlatur
3596. ajun tezginür-men tilekin udu
ara aç yatur-men arala todu
3597. bir ârzû yitürse takı bir kolur
takı birni bulsa tükel beg bolur
3598. basumaz özüm bu et özni utup
basa bir bağırsak idim sen tutup
3599. bu yawlak osuğluğ-turur bu et öz
semiz tutsa artuk bolur bu yawuz
3600. bulak semrise kör munar hem azar
idisin çalar yérke andın tezer
3601. tükel awçı ıt teg et özke bakın
semiz bolsa bilmez idisi hakın
3602. karın todsa awka yügürmez bolur
idisi tilekinçe barmaz-turur
3603. kiçig oğlan özlüg et öz meñzegi
boğuz todsa yügrür tiler öz tiki
3604. karın todsa et öz bolur ermegü
tilekçe tilese tilek bérmegü
3605. tiriglik tükeli tükel üç kün ol
anıñda narusı neçe tüş tün ol
3606. birisi yarın ol biri keçti tün
yarınka tegirmü tiriglik bu kün
3607. anıñda narukı tiriglik neçe
tiriglikke tutma söz aydım aça
3608. tişi suhbeti me bu erlik otın
öçürmek üçün ol birer sâ‘atın
3609. bu otuğ negü teg öçürse öçer
kerek erse körklüg ya körksüz kuçar
3610. boğuz tatğı barça karın todmak ol
karın todsa artuk asığ kodmak ol
KUTADGU BİLİG 191
3611. karın todsa arpa ya halvâ bir ol
kalur barça artıp tolur kirgü yol
3612. şeker halvâ yégli ya arpa üyür
todup yatsa tañda yana aç-turur
3613. negü tér eşitgil sakınuk çığay
çığay erse neñke közi köñli bay
3614. şekerlig yidiñ sen ajun ni‘meti
kavuk yür yédim men özüm tâkatı
3615. ikigün todup teñ kéçe yattımız
keçip bardı kelmiş künüm sâ‘atı
3616. ajunuğ neçe térse öz ölgülüg
iki böz tegir ol saña belgülüg
3617. çığay bay ikigün ölümde kédin
yana tüz bolurlar kara yér katın
3618. iki künki erter erejke bolup
nelük arsıkar sen tiriglik bulup
3619. özüñ suklanur sen ajun térgeli
ölüm suklanur kör séni tutğalı
3620. tiriglik barır künde séndin kaçar
yawuz bu ölüm kör uluñnı bıçar
3621. séziksiz ölür kör tirig boldaçı
kayu kün ölürüg yok ol bildeçi
3622. kiçig erse umnur sakal öñüke
sakal önse umnur ürüñ bolğuka
3623. sakalıñ ürüñ bolsa keldi ölüm
ölümke asığ kılmaz ok ya tolum
3624. körürde küyürme özüñni küçün
özüñ otka atma bu dünyâ üçün
3625. açığ suw teg ol kör bu dünyâ neñi
neçe içse kanmaz ölimez eñi
3626. kuruğ kumka okşar bu yalñuk özi
ögüz kirse todmaz bu sukluk közi
3627. sakığ>

neçe öz ederse ol ança kaçar
3628. et öz ârzû sürgen tapuğka tezig
körünmez yağıka bu bérmez kezig
3629. et özke alık bérme egme boyun
awınçı sakınç ol tileki oyun
3630. keçürmiş tiriglik barır kelgüsüz
neçe ol bu kalmış yéme belgüsüz
3631. bu bolmış künüñ barı kılma yawa
ölümke anunğıl tapuğ kıl iwe
192 YUSUF HAS TAYANGU
3632. negü tér eşitgil odunmış kişi
kamuğ bulğanuktın süzülmiş kişi
3633. keçürdüñ keçigli bu tünki tünüñ
keçermü siziklig keligli künüñ
3634. keçürmiş keçürgü ara bir tüşün
tiriglikke munça bedütme ünüñ
3635. büte boldı munda tiriglik yédim
üd üdlek ıdıp nefs butını sıdım
3636. bu kün kend uluşka okır sen méni
bulun kılsa nefsim yuluğlı kanı
3637. et öz bir yağı ol idi sarp yağı
kamuğ yérde yadmış tuzakı ağı
3638. tilekinçe ıdma katığlan tiren
et öz ülgi bérmez ukuşluğ eren
3639. negü tér eşitgil özin basmış er
havâ boynı yençip özin tutmış er
3640. et özke bulun bolma bilgi uluğ
et öz bulnasa kör kolur dîn yuluğ
3641. biliglig tése bolmağay ol kişig
havâsı udu kılsa barça işig
3642. ukuşluğ tése bolmağay ol erig
et öz bulnı bolsa ay köñli tirig
3643. biligsiz kişi ol bolur belgülüg
et özke bérür bolsa tutçı ülüg
3644. ukuşsuz kişiler ol ol ay kadaş
havâ ârzûlarka özin kılsa baş
3645. munukı bu yañlığ-turur bu ajun
münin barça aydım sen ukğıl özün
XLIII
ögdülmiş odğurmışka dünyâ birle cukbî kazğañusın ayur
3646. yanut bérdi ögdülmiş aydı bu söz
eşittim sen aydıñ ayâ kutluğ öz
3647. munı ma eşitgil takı belgülüg
biligke ukuşka bu söz ülgülüg
3648. neçe andağ erse bu dünyâ hâli
açığ kılma özke tiriglik yolı
3649. bu kéñ dünyâ özke küçün kılma tar
yazukluğ kulıña bayat fazlı bar
3650. ‘adâbı telim erse rahmet üküş
yazukluğ üçün boldı rahmet küsüş
KUTADGU BİLİG 193
3651. ‘adâbka katığ kork umın rahmetin
tapuğ kıl yetürgil bu kulluk atın
3652. ajun bodnı barça uluş kend kodup
turup tağka kirse uluğ yük yüdüp
3653. buzulğay ajun barça kalğay kuruğ
apa oğlanı barça kesgey uruğ
3654. iki ew yarattı bu halkka kamuğ
biri atı uçmak biriniñ tamuğ
3655. yana barça yalñuk bu dünyâ tilep
yügürse tüni barça künke ulap
3656. tapuğ kodsa dünyâ tilese turuğ
yéme kalğay erdi bu uçmak kuruğ
3657. bayat bérdi kulka iki köz kulak
biri dünyâ baksa biri ‘ukbî bak
3658. elig bérdi iki sunup tutğuka
biri dünyâka tut biri ‘ukbîka
3659. adak bérdi iki yorığu üçün
berü mañsa biri naru mañ küçün
3660. yéme yakşı aymış bügü bilgi kéñ
ajunda çawıkmış akı elgi kéñ
3661. ayâ kul boluğlı ukuşluğ oduğ
osal bolma saklan tokığay yoduğ
3662. törütti bayat bu ikigün ajun
munı bulsa tawrat anı kol özün
3663. apa oğlanın barça erklig bayat
açığlı toduğlı törütti bu at
3664. eginke kedim ya boğuzka yémi
kerek ay kadaş bu tiriglik emi
3665. tirigke bu neñdin keçiş yok kadaş
egin bütgü ton hem karın todğu aş
3666. halâl dünyâ bulsa yése kazğanıp
çığayka ülese anıñdın alıp
3667. kişi ağrukı bolmasa bu boğuz
kişi unmazı ol bu ağruk yawuz
3668. bayat ‘adliñe tutçı korku yorı
umın fazlıña tutçı tegnü yorı
3669. bu iki ara boldı kulluk bilin
bu ol yol yañılma bu kulluk yolın
3670. idi yakşı aymış bilig bérgüçi
biligsizke öt saw erig bérgüçi
3671. ricâ birle havfnı kanat sen kılın
bu iki arakı yoluğ sen alın
194 YUSUF HAS TAYANGU
3672. bayat yarlığın kıl özüñ kullukı
uçup kir sarayka erejin salın
3673. ricâ havf bu iki kanat sanı ol
bu ikin uçuğlı bulur kökke yol
3674. yazukum üküş tép umınç kesmegü
tapuğka ınanıp tapuğ yasmağu
3675. tapuğ kıl tapuğ boldı kulluk kamuğ
kimiñ atı kul bolsa kılkı tapuğ
3676. ağır tutğu yarlığ uçuz kılsa öz
uçuzluktın ötrü ağır bolsa öz
3677. tapuğka özüñni çığay bil çığay
tapuğka çığay bil yazuklarka bay
3678. kişide yawuzı özüñ bil özüñ
meger edgü bolsa özüñ hem sözüg
3679. munu bilmişimni ayu bérdim uş
sözüm işke tutğıl yarın kelge tuş
3680. kalı tutmasa sen bu aymışlarım
cevâb kıl yanayın ay ersig erim
3681. uzun boldı sözler neñi asğı yok
takı ma uzatıp adın tusğı yok
odğurmış cevâbı ögdülmişke
3682. elig başka urdı bu odğırmış a
sakındı uzun kéç kötürdi baş a
3683. ayur ay kadaş tegdi emgek saña
kadaşlık kılıp sözlediñ sen maña
3684. maña edgü saknıp bu söz sözlediñ
muyan bérsü teñri sakınçım yédiñ
3685. baka kördüm emdi bu işte maña
salâhı körünmez ay ersig toña
3686. köñül taplamadı bu iştin kaçar
köñül taplamaz işke yaksa hatar
3687. ne edgü bilig bérdi bilgi bedük
sewitmiş sewüglerke köñli süzük
3688. kayu işni kılmak tilese özüñ
köñül birle aşnu kéñeşgil sözüg
3689. kişike kéñeşgil ayıt barça söz
köñül taplamasa yırak tutğıl öz
3690. kamuğda bağırsak özüñke özüñ
köñül taplamaz işni kod kes sözüg
3691. köñül taplamasa kayu işlerig
asığ bolmaz anda ay köñli tirig
KUTADGU BİLİG 195
3692. köñül taplamadı bu işni sewe
özüm yandı emdi bu sözdin éve
3693. seniñdin kolur-men munu ‘udrümi
kodu bér méni ay kişi ködrümi
3694. iligke tusulğu yok erdemlerim
ne kılkım kılınçım sawım sözlerim
3695. özüm dünyâdın kaçtı keldi berü
yana men negü teg barayın naru
3696. bayat tapğıña bu ulanmış özüm
kişi tapğı kılmak yararmu tüzüm
3697. kodu bérgil emdi méni teñrike
du‘âçı bolayın saña edgüke
3698. iki öz körüşmek tilese küsep
mañar kelme sen men barayın tilep
3699. maña tegsü emgek sen inçin tiril
ilig tapğı birle bodun asğı kıl
3700. negü tér eşitgil bağırsak kişi
yakınlık ulağlı tapuğsak kişi
3701. komıtsa köñül kör yorıtsa kişig
yakın boldı sakın tilemiş işig
3702. tilek birle mañsa kişi ârzûlap
arıp yolda kalmaz tilekin ulap
3703. tilekke barur erse yalñuk yorıp
bulur ol tilekin bu kalmaz arıp
3704. idi yakşı aymış sewitmiş kişi
vefâka çawıkmış sewügler başı
3705. yakın bolsa köñlün yırak yér yakın
yakınlık vefâsın köñülke bakın
3706. toğardın batarka bir orlam yér ol
vefâ birle bilse yakınlık hakın
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
3707. yanut bérdi ögdülmiş aydı sözüm
eşitgil eşitti sözüñni özüm
3708. tilekiñ bu erse seniñ ay kadaş
küçemez-men emdi köñül kılma baş
3709. kesildi sözüm sen esen edgü kal
iligke bitig bér yüzüm kılma al
3710. bitig ıdtı ilig öz elgin bitip
özüñ barmasa sen bitig bér itip
3711. tutayın men emdi maña bir cevâb
sözüg sözleyük öz tilin ülgülep
196 YUSUF HAS TAYANGU
3712. tilin sözlegil hem bitigil bitig
iligke yanayın ay bilge tetig
XLIV
odğurmış iligke bitig bitip ıdmışın ayur
3713. yanut bérdi odğurmış aydı bitig
bitiyin kör ança ay bilge tetig
3714. devât koldı kağad kötürdi kalem
iligke bitig başladı söz ulam
3715. bayat atı birle sözüg başladı
törütgen igidgen keçürgen tédi
3716. üküş ögdi sansız senâ bu tilin
kılur-men bayatka ayın hem yılın
3717. yağız yér yaşıl kök yarattı kün ay
karañku yarukluk çığay tut ya bay
3718. törütti kalın bod bu sansız tirig
tirilgü bérür kodmaz açın bérig
3719. bir ol bir idi kim törütti iki
sakışka katılmaz anıñ birliki
3720. bir ol bar séziksiz kalı kançasız
köñülde yırak tutğu okşağ meñiz
3721. uluğluk añar ol bedüklük añar
uğan erklig ol bir kamuğdın sıñar
3722. yarattı kalın barça sansız kuluğ
tilemişke bérdi ağırlık kamuğ
3723. karañku titigsig bu börk ew içi
yaruttı yaşık birle erklig küçi
3724. yaşıl kök töritti kötürdi ediz
kün ay birle yulduz bezedi bediz
3725. kodısı yağız yér yaşıl suw bile
örüsi süzük yél öze ot ula
3726. isig tumlığığ hem kuruğ ya ölüg
yaraşturdı halkka tegürdi ülüg
3727. törütti tilek teg tilemiş tilek
kerek bolmadı anda arka yölek
3728. tilese ağırlar tapuğsuz kuluğ
tilese uçuzlar tusulmaz tapuğ
3729. tilemiş tileki bolur bol tése
yorıtur kazâsın ne erse kese
3730. üküş miñ selâmım sewüg sawçıka
ol edgü kulavuz köni yolçıka
KUTADGU BİLİG 197
3731. iligke du‘âçı bitidim bitig
selâmın esenlik öze ay tetig
3732. ilig yarlıkamış bitig birle söz
okıdım bitigin yaruk boldı köz
3733. üküş edgü yarlığ tümen öt erig
maña yarlıkamış kamuğ sözlerig
3734. yéme va‘deˆ kılmış üküş edgülük
ağırlık açığlar yégü kedgülük
3735. yorığlı bu yalñuk bu ârzû öze
yorırlar tileyü ajunuğ keze
3736. tapuğsuz özüm bulsa edgü açığ
kalı taplamaz-men bu devlet tatığ
3737. velîkin bu bir kaç müni bar adın
özüm barsa yası ma kelgey kédin
3738. olarda biri bu tapuğ bilmez öz
barıp tapnumasa yarumağa yüz
3739. törü yok toku yok yéme kılk kılınç
törüsüz tapuğçı yaramaz erinç
3740. ikinçi cefâçı bu dünyâğ bilip
cefâ kıldım aşnu cefâ kılğa tép
3741. bayatka sığındım özüñ bekledim
bu dîn birle îmân küdezsü idim
3742. boğuzka eginke barım yetgey ök
nerek anda naru maña bolğa yük
3743. boğuzka yéyim hem eginke kedim
maña kılmaz eksük törütgen idim
3744. törütti igidti bu üdke tegi
takı ma igidgey ay dünyâ begi
3745. saña bérdi dünyâ esirkemedi
maña bérmegeymü bérigli idi
3746. kamuğ edgü isiz çığay baylıkım
bayattın körür-men ay ersig akım
3747. bayat kapğı tuttum kılur-men tapuğ
kamuğ halk yumıtğu bu ol çın kapuğ
3748. saña ya seniñ kapğıña men barıp
negüni tileyin tiriglik ıdıp
3749. ikigü bayat kullarımız biz ök
bu kulluk içinde kurumız tüz ök
3750. bu kul kulka kulluk yarağsız bolur
tapuğçıkatapsa uçuzluk bulur
3751. kişi himmeti bolsa mundağ kerek
bayat tapğı kılsa urunsa yürek
198 YUSUF HAS TAYANGU
3752. idi yakşı aymış süzülmiş köñül
eşitgil ay bilge ukuşluğ amul
3753. açığlı toduğlıka kılma tapuğ
negüke kılur sen tapuğka butuğ
3754. tapın bir bayatka tuşı tınmadın
tünün kündüzün bul açığlığ kapuğ
3755. ay ilig bu tört hâcetim kıl revâ
saña tapnayın men elig yüz ova
3756. tiriglik kolur-men özüm ölgüsüz
yégitlik tiler-men karı bolğusuz
3757. esen tut méni sen tuçı igsizin
bayutğıl çığay kılmağıl neñsizin
3758. bu tört neñ maña bir saña tapnayın
sewüg cân yuluğlap özüm itneyin
3759. bu neñler maña bérse sen ay ilig
özüm kul kılayın béreyin elig
3760. munı bérgüke bir küçüñ yetmese
ne artuklukuñ bar maña ay kese
3761. yégü kedgü erse yégüm bar kedim
takı ma kerek bolsa bérgey idim
3762. ağırlık uçuzluk bayattın-turur
ölüm ya tiriglik hem andın erür
3763. munı çın biligli ukuşluğ kişi
adınsığ bolurmu ay ilçi başı
3764. méni bir bayatım küdezmişi teg
küdezümegey sen ayâ aslı beg
3765. séni men küdezgü kerek men kéçe
méni ol küdezür söz aydım aça
3766. özüñ todmağınça maña tegmez aş
mini todrur öñdün özi yémez aş
3767. ötügçi kereksiz muñadsa özüm
tilim tepremedin eşitür sözüm
3768. kapuğçı tıdumaz ya yol kılğuçı
tegürmez maña bir küwez kür küçi
3769. saña yazsa-men sen keçürmege sen
keçürgey idim miñ yazuk kılsa-men
3770. negü tér eşitgil yazukluğ kulı
köñül sırrı açtı kör ötnür tili
3771. ayâ çın vefâlığ bağırsak idim
seniñde bağırsak adın bulmadım
3772. muñadmış özümke bérür sen tilek
yawuz arkasızka sen arka yölek
KUTADGU BİLİG 199
3773. igimke şifâ sen sakınçka sewinç
muñumka tayançım irikse awınç
3774. küwençim awınçım sewinçim kamuğ
sewinçiñ içinde-turur ay uluğ
3775. üküş kıldım emdi saña men yazuk
seniñ rahmetiñde bu yazuk az ok
3776. keçürgil yazukum saña yası yok
kınama méni sen saña asğı yok
3777. yazukum telim erse rahmet me bar
anı kıl meniñ birle séndin yarar
3778. eger kınasa sen yarağlığ ma men
keçürse keçür sen yarağlığ ma sen
3779. bilir sen bilir-men séni bir idim
bilir-men bilir sen séni bir tédim
3780. otun-men otunluk bile öz ulır
tüzün sen tüzünlük me séndin kelir
3781. orunçak-turur bu sewüg cân revân
orunçak yana bir kötürmez bu cân
3782. ay ilig bu dünyâ keçimlig-turur
tiriglik küniñe tüker alkınur
3783. negüke ınanıp sakıñu uzun
negüke süçinip awıñu özün
3784. ata bardı iş tuş éçi ya ini
ana bardı oğluñ kızıñ kör kanı
3785. ölüglig körür sen ölüg sen tirig
sizik tutma bir kün eşüñey yérig
3786. usanma ay ilig udıma odun
özüñde kédin edgü atıñ kodun
3787. yawa kıldıñ erse keçürmiş künüñ
yawa kılma emdi keligli tünüñ
3788. keçer kün içinde kerekiñ alın
köçütçi kelirke itigin kılın
3789. bu hâlığ körürde meniñ bu közüm
negü teg barağay saña bu özüm
3790. cefâlığ ajundın kötürdüm köñül
vefâlığ idimke sığındım amul
3791. kodu bér ay ilig méni sen maña
du‘âçı bolayın bu yérde saña
3792. negüke tusulğay saña bu özüm
özüñke özüñ ök tusul tut sözüm
3793. kişidin tüñüldüm tüñül sen yéme
kişidin asığ yok saña ya maña
200 YUSUF HAS TAYANGU
3794. men emdi bu kalmış tiriglik ıdıp
bayatım sewinçin tiler-men tapıp
3795. barı tap kereksiz adın artukum
bu dünyâ tüpi ked öyük ol sukum
3796. tüpi yél keçer teg tiriglik keçip
odundum men emdi küyer-men açıp
3797. egin bütti boğuzum yéme boldı tok
töbün barsu dünyâ adın asğı yok
3798. negü tér eşit boğuzı egni bütün
barım tap tése er bolur beg kutun
3799. idi yakşı aymış tapı bolmış er
tapılık içinde kutı tolmış er
3800. boğuzka yéyimçe ajunda yédim tap
eginke kedimçe eginde kedim tap
3801. tiriglik bolurça yégümni bulur-men
kerek bolsa bérgey maña bir idim tap
3802. tusulmak üçün ünder erse ilig
meniñde tusulğu ukuş yok bilig
3803. kalı él işiñe tusulsu tése
tusulğu yéri yok söz aydım kese
3804. kalı iş küdügdin tér erse maña
miñ er işi kılğay kadaşım saña
3805. apañ edgü tér erse ilig méni
özüñ edgü bolsu yarutğay séni
3806. miñ edgüg adakını tutğınça sen
yakañnı bir ök yolı tutğıl esen
3807. ajunda çawıkmış ne törlüg eren
iligke yumıtmış-turur miñ tümen
3808. negü bolğa méndin iligke asığ
asığsız işig kılsa bolmaz tatığ
3809. özüm ‘udri koldum men emdi saña
kodu bér méni sen sarılma maña
3810. takı ma negü söz yorımış alın
kadaşım eşitti ötüñey tilin
3811. tüketti sözin türdi badı bitig
sunup bérdi aldı kadaşı tetig
3812. ayur-men bitidim tilekim sözüm
tilin sözlemiş soz eşittiñ tüzüm
3813. tilin me ötüñil eşitsün ilig
kodu bérsü méndin kötürsü elig
KUTADGU BİLİG 201
3814. yalawaç söz éltür yanutı kolur
yanut söz eşittiñ tegür ay unur
3815. negü tér eşitgil uç ordu hanı
tüzü ilke yañzap söz aymış köni
3816. yalawaçka mün yok sözin kıymasa
tutuzmış sözüg çın tükel sözlese
3817. takı munda yégrek ayur türk hanı
kınama yalawaç söz aysa köni
3818. yalawaçka bolmaz ölüm ya kıyın
eşitmiş sözin çın tegürse tilin
3819. yalawaç tédüküm bu ilçi-turur
bu ilçi sözin aysa ölmez kalur
3820. yalawaç tutuzmış sözin sözlese
açığ bir tilin ög söz aydım kese
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
3821. yanut bérdi ögdülmiş aydı sözüg
eşittim negü sözledi söz özüñ
3822. bitidiñ bitigke yanutı bitig
maña bir béreyin ay bilge tetig
3823. velîkin sézikim bu ol ay kadaş
ilig kılmağay kör séni özde taş
3824. yanamu méni ıdğay erki ilig
okığalı yandru ay kılkı silig
3825. yana yandru terkin méni ıdğa ol
eger barmasa sen köñül kodğa ol
odğurmış cevâbı ögdülmişke
3826. yanut bérdi odğurmış aydı kadaş
bu söz sözlemegil köñül bolğa baş
3827. özüm barğu ermez bu yérdin naru
özüñ emgetip kelme yandru berü
3828. tilep bolmağu neñ tilese yawuz
yorımağu söz sözlese sen uçuz
3829. negü tér eşit emdi bilgi koyuğ
sınap bilgüçi edgü isiz kamuğ
3830. kolup bérmegü neñi kolma küçün
tilep bolmağu neñ tileme küçün
3831. yorıp tegmegü yérke barma yadağ
kalı bardıñ erse öz emger küçün
3832. yana aydı odğurmış emdi yorı
yana ewre kelme ay ersig urı
202 YUSUF HAS TAYANGU
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
3833. örü turdı ögdülmiş aydı sözüm
kesildi seniñdin barayın özüm
3834. kadaşı uzattı kör ögdülmişig
tutuzdı takı söz ömiş bilmişig
3835. atın mindi ögdülmiş ewre yanıp
ewiñe kelip tüşti yattı tınıp
3836. yaşık yérke yandı yüzin kizledi
kalık meñzi kiş teg bolup örledi
3837. ajun türtti yüzke kömür teg boduğ
körür köz yumuldı udıdı oduğ
3838. töşek koldı yattı kör ögdülmiş e
udıp bardı ança kötürdi baş a
3839. toğardın butıklandı ot teg yalın
yarudı yañı yüz açar teg kelin
3840. kopa keldi örlep sata kalkanı
ajun meñzi boldı ürüñ erdini
3841. çıkıp karşıka bardı ewdin turup
iligke köründi özi yol kolup
ilig su’âli ögdülmişke
3842. ayıttı ilig aşnu odğurmışığ
ayur sözle keltür sözüñni bışığ
3843. negü az yorıdı ne boldı işiñ
tilekiñ ne boldı kelürmü işiñ
3844. bitig bérdi ögdülmiş aşnu turup
ilig aldı açtı okıdı körüp
3845. yüzi kızdı oñdı yana külçirip
sakındı bir ança uzun kéç irip
3846. ayur bu kadaşıñ irig sözlemiş
añar torku ıdtım tiken çiknemiş
3847. müni yok bu sözke köni sözlemiş
köni söz irig ol irig çoğlamış
3848. negü erdi sözler tilin sözlemiş
maña ayğıl emdi eşitmiş ömiş
ögdülmiş cevâbı iligke
3849. ötündi iligke eşitmiş sözin
ne yañlığ yorıtmış sözin tüp tözin
KUTADGU BİLİG 203
3850. ayur söz yorıdı neçe törlügün
ol aydı men aydım ukuşun ögün
3851. meniñ sözçe barça yanut kıldı söz
takı tuttum erse katığ yumdı köz
3852. negü kıldım erse berü kelmedi
kese sözledi söz köñül bérmedi
3853. eşitti anıñ sözlerin kör ilig
sözi erdi barça ukuş ög bilig
3854. takı ârzûladı komıdı köñül
komısa köñül kör kişike muñ ol
3855. körü barsa yakşı ayur er başı
köñül bulnasa boldı erksiz kişi
3856. beg ol bu köñül kör kamuğ öz kulı
begi kança barsa udu kul yolı
3857. komısa köñül kör tilese tilek
tilek bolmağınça bu bulmaz yölek
ilig cevâbı ögdülmişke
3858. yana aydı ilig ay ögdülmiş e
kadaşıñ tükel ök kişi ermiş e
3859. eşitmegüm erdi anıñ sözlerin
ne kılkı kılınçı ne bilgi barın
3860. eşittim köñülke sığurdum anı
katığlan tilekke tegürgil méni
3861. meniñ öz ilimde tilekim bolup
yarağsız bolur bulmasa men kolup
ögdülmiş cevâbı iligke
3862. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
bodunda talu beg ay kılkı silig
3863. yanarda kadaşımka aydım bu söz
yana ıdğay ilig saña kelgey öz
3864. kodı bérmegey âhır éltgey séni
bu kün bar tédim men ağırlap anı
3865. tüñüldürdi aydı yana kelme tép
özüm barğu ermez küçün kolma tép
ilig cevâbı ögdülmişke
3866. ilig aydı uktum eşittim sözüg
bu söz işke kirmez yobatma özüñ
3867. negü beg bolur ol tilekin tilep
anı bulmasa ol tuçı ârzûlap
3868. ne erklig bolur ol bodunka uluğ
yorıtmasa ilde bu yarlığ kamuğ
204 YUSUF HAS TAYANGU
3869. bedüklük nişânı bu ol belgülüg
tilemiş tilektin bu bulsa ülüg
3870. köñül ârzû kolsa negü erseni
emi ol tilekke tegürse anı
3871. yana ma bu ârzû maña boldı ig
munı emlemese özüm barğu yég
3872. negü tér eşitgil bu beytig okı
anıñ ma‘nîsi uk ay köriglüm tokı
3873. kamuğ igke ot ol emi belgülüg
ol ig emlegüçi kamı belgülüg
3874. köñül ârzû birle kalı iglese
tilek bulsa oñlur kemi belgülüg
ögdülmiş cevâbı iligke
3875. yana aydı ögdülmiş ilig kutı
ajunda negü bar aña yok otı
3876. ilig inç esenin tirilsün uzun
saña men bolayın yuluğ bu özün
3877. bu söz men ötündüm iligke tilin
asığ yok bu kün öz ökünse yılın
3878. negü tér eşitgil ukuşluğ saña
sözüg saknu sözle ay ersig toña
3879. tilin sözlemese söz asğı telim
ökündürdi sözlep méni bu tilim
3880. sözüg sözlemese saña kul bolur
kalı sözlese sen séni kul kılur
3881. sözüg saknu sözle sen évme serin
éve sözlemiş söz ökünçi yarın
3882. sézinmedim erdi kör odğurmışığ
okıp kelmegüsin er erdi bışığ
3883. ilig bir tilese özüm miñ tiler
tusulğay maña tegme künde onar
3884. tilekim bu ok men bile bolsa-men
elig bir kılıp ked tapuğ kılsa-men
3885. neçe tuttum erse anı men katığ
ol ança tirendi iletti tatığ
3886. yana barğu erse barayın özüm
negü ayğu erse ayayın sözüm
3887. ilig me yana bir bitig bérsüni
okısun bitig ol maña bütsüni
ilig cevâbı ögdülmişke
3888. ilig aydı ıdtım bitig bir yolı
bitigke yanut kıldı taş teg tolı
KUTADGU BİLİG 205
3889. yana ok negü teg bitiyin bitig
bitig ornıña sen bitig sen tetig
ögdülmiş cevâbı iligke
3890. yanut bérdi ögdülmiş ilig kutı
neçe andağ erse bitig me biti
3891. yalawaç neçe çın ked erse amul
bitig bolmasa sözke bütmez köñül
3892. tanığlı kişike tanuk ol bitig
tanuk bolsa hîleˆ yorımaz itig
ilig cevâbı ögdülmişke
3893. ilig aydı ârzûñ bu erse kalı
bitig me bitiyin açıp söz yolı
3894. bitig me bitiyin munukı sözün
bitigke ışanma katığlan özün
3895. negü sözlegü erse sözle tilin
anı ündegil sen maña bér alın
XLV
kün toğdı ilig odğurmışka ikinç bitig ıdmışın ayur
3896. devât koldı kâğad yana ok ilig
kalem aldı elgin bitidi bitig
3897. bayat atı birle sözüg başladı
törütgen igidgen keçürgen tédi
3898. ayur miñ senâ ol uğan teñrike
ezel hükmî tegrür köni egrike
3899. bir ol bir katıksız karıksız arığ
yokuğ bar kılur ol kılur yok barığ
3900. bir ök bil tilin ög bütürgil köñül
tapuğ kıl köñül til köni tut amul
3901. negü kolsa kolmış tilekin bulur
negüg bol tése ol tilemiş bolur
3902. tüzü teprenürke tirilgü bérür
tiriglik tuşı bu ölüm ol ıdur
3903. ağırlık uçuzluk anıñ hükmi ol
uluğka kiçigke yéme açsa yol
3904. tilemiş tilekin biliglisi yok
yorıtur kazâsın tıdığlısı yok
3905. tümen miñ selâmım sewüg sawçıka
tegürsün bayatım köni yolçıka
3906. tüzü işleriñe yéme ök selâm
tegürsün bayatım kesüksüz ulam
3907. iligdin üküş ögdi aytığ selâm
ıdur-men saña ay ukuşı temâm
206 YUSUF HAS TAYANGU
3908. köñül aytu ıdtım bitidim bitig
negü teg erür sen ay bilge tetig
3909. saña ıdtım erdi kadaşıñnı-men
tilekim ol erdi maña kelse sen
3910. özüñ taplamaduk berü kelmekiñ
maña tuşmaku hem yüzüm körmekiñ
3911. bitigke yanut söz bitimiş özüñ
tilin me kadaşu tegürdi sözüg
3912. okıdım bitigniñ ukuldı bu söz
sözümni eşitgil kaçurmağıl öz
3913. şekerde süçigrek söz ıdtım saña
ağuda açığ keldi yañı maña
3914. eşitgil yana bu meniñ sözlerim
köñülke alın ay bağırsak erim
3915. özüñ koldı erse bu zâhid atın
atıñ boldı zâhid özüñ tağ katın
3916. bu çaw birle atıñ yadıldı kör e
bedük belgü boldı kişiler ara
3917. tapuğ kılmışıñ barça atıñ üçün
yawa kılmağıl sen öz ülgüñ küçün
3918. bodun közi tegse tapuğka kalı
buzuldı bu tapğuñ yıkıldı ulı
3919. bayat tapğı barça kerek örtügün
açılmasa halkka bu örtüg bu kün
3920. bayat kizledi kör sewügrek kulın
bu kullar ara halk bilümez tilin
3921. öz özin me ol kul bilümez bakın
yağımu bayatka bilemü yakın
3922. berü kel uluş kend içinde tiril
séni bilmesü halk katılğıl karıl
3923. halâl dünyâ kazğan özüñni yétür
todur aç yalıñnı hem oprak bütür
3924. halâl dünyâ bulsa kişi edgüsi
bulur iki ajun yégü kedgüsi
3925. bu sözni eşit ay maña kelmedük
negü tér arığ bilge bağı bedük
3926. tuşar erse dünyâ kalı edgüke
yarar iki ajun yégü kedgüke
3927. bulup dünyâ mâlın yéyü bilmese
sakış tegdi ülgi ağır yüdgüke
3928. bayat kullarıña tusul ay bügü
kişike tusulur erig er tégü
KUTADGU BİLİG 207
3929. séni men müsülmân tususı üçün
okır-men bu yérke ay zâhid küçün
3930. berü kel tusulğıl kişike yara
tusulmaz ölüg ol tirigler ara
3931. öz asğın tilegli kişimü bolur
kişi ol bolur kör él asğın kolur
3932. akılık ol ermez ülese neñin
akı ol yuluğ kılsa cânın tenîn
3933. bağırsak ol ermez özin beklese
bağırsak ol ol kör kişig edlese
3934. kişi edgü térler bu edgü kayu
maña ayu bérğıl ay bilge bügü
3935. kişi edgü térler bu edgü kim ol
bu edgü kişi muñda erke em ol
3936. ay köñli süzük er ay bilgi üküş
baka kör bu sözke yetürgil ukuş
3937. bu aymış sözüm çın erürmü kör e
çın erse havâ bas berü kel tur a
3938. uzun sözlese söz irinçig bolur
ukuşluğ kişiler sözüg az kılur
3939. bu söz tap kıl emdi adın sözleme
ukuşka biligke tilin özneme
3940. takı ma negü erse kalmış sözüm
kadaşıñ tegürgey tutuzdı özüm
3941. tüketti bitig türdi badı katığ
kalık tanı esti kurıttı hatığ
3942. kötürdi bitig kör öze tamğalap
sunup bérdi ögdülmiş aldı ulap
3943. yana aydı ilig ay ögdülmişe
bitig bér yéme ay tilin bilmişe
3944. katığlan yarağı ne erse takı
anı kıl anı kend uluşka okı
3945. tileki ne erse bu yérke kelip
anı men béreyin itigin kılıp
3946. ilel tép turup çıktı ögdülmişe
yorıp keldi ewke ol edgü işe
3947. tegip tüşti oldurdı ewke kirip
yédi içti tındı bir ança serip
208 YUSUF HAS TAYANGU
3948. yüzin kizledi yérke rûmî kızı
ajun kırtışı boldı zengî yüzi
3949. kalık bütrü tuttı kara kuş öñi
ajun barça toldı kara kuş yüñi
3950. töşek koldı yattı sakındı özün
negü sözlegüsi kadaşı közün
3951. udup bardı azrak odundı yana
öçükmiş kömür teg karañku tün e
3952. usı uçtı koptı adakın örü
kara tün kötürmiş etekin örü
3953. yaşık koptı yérdin kötürdi başın
yaruk yüz küler teg yırıştı tişin
3954. kopup yundı kıldı yana tañ namâz
yéme turdı ança du‘â kıldı az
3955. atın tuttı terkin bir oğlan bile
turup çıktı ewdin sewinçin küle
3956. barıp tegdi erse kadaşka yakın
yırak tüşti attın küdezdi hakın
3957. yorıp bardı akru tokıdı kapuğ
kadaşı örü turdı kodtı tapuğ
3958. kapuğ açtı terkin ol utru çıkıp
selâm kıldı tuttı kör elgin alıp
3959. yana kirdi odğırmış elgin tutup
orun kıldı törde ağırlap öpüp
odğurmış su’âli ögdülmişke
3960. ayur ay kadaşım nelük emgediñ
yana ok maña sen tekin kelmediñ
3961. kese sözledim söz eşittiñ anı
nelük emgetür sen küçeyü méni
3962. negü tér eşitgil bilig bérgüçi
sınap edgü isiz kişig bilgüçi
3963. kişike sınağı bir ök körse tap
tilek bilgüke bir tilin yörse tap
3964. bakır altunuğ er körüp bilmese
alıp azkına bir taşığ sürse tap
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
3965. yanut bérdi ögdülmiş aydı kadaş
maña buşmağıl sen köñül kılma baş
3966. tapuğçı köz açsa begini körür
negü aysa begler anı ok kılur
KUTADGU BİLİG 209
3967. iligke bitigin tegürdüm sözüg
tilin me negü aydı erse özüñ
3968. sözüñke yanut kıldı ıdtı bitig
çıkardı bitig bérdi elgin tetig
odğurmiş su’âli ögdülmişke
3969. bitig aldı odğurmış açtı turup
okıdı bitigin sakındı körüp
3970. ayur ay kadaşım ne erki igiñ
méni munça yawlak ederdi begiñ
XLVI
ögdülmiş odğurmış birle ikinç kata münâzaraˆ kılmışın ayur
3971. yanut bérdi ögdülmiş açtı tilin
ayur ay kadaşım eşit söz bilin
3972. iligniñ tileki saña edgü ol
bu edgü içinde tiler edgü yol
3973. bilür sen bu yérde bu tâ‘at tapuğ
kıluruñ neçe edgü ésiz kamuğ
3974. yana kend uluşta men aymışlarım
neçe törlüg edgü-turur ay erim
3975. yawuz ermez emdi bu dünyâ kutın
bulup tirlü bilse kopursa atın
3976. özüñ dünyânı kodsa ay zâhid bolur
muyan edgü mundın iletse bolur
3977. yawuz tése bolmaz bu dünyâ neñin
yése bérse halkka kızartsa eñin
3978. yéme yakşı aymış akılar başı
eşitgil munı sen ay edgü kişi
3979. kamuğ edgülükke neñ ol yolçısı
kamuğ ig toğaka neñ ol emçisi
3980. neñi bolsa yalñuk bulur ög bilig
kamuğ edgülükke uzatur elig
3981. bu neñ birle yalñuk tilese tilek
yaşıl kökke yoklar neñ ol ked yölek
3982. hac erse tilekiñ kerek neñ tawar
ğâzîlık tilese yéme bu yarar
3983. neñi bolmasa er alıp bérgüke
elig kısğa boldı kamuğ edgüke
3984. negülük kodur sen bu edgülerig
nelük taplamaz sen bu öt saw erig
3985. tapuğka negü teg ınansa bolur
tapındım téyü bilse müflis kalur
210 YUSUF HAS TAYANGU
3986. bayatığ tapuğ birle bulmaz kulı
idi yinçge yol bu tapuğçı yolı
3987. neçe miñ tapuğçı tapındı yılın
çıkar cân üdinde yitürdi yolın
3988. neçe miñ tapuğsuz yazukluğ kulı
âhır tın keserde oñardı yolı
3989. bilir-men bayatım sewinçi kamuğ
tapuğ tâ‘at içre-turur ay uluğ
3990. bilümese emdi bu tâ‘at çını
kayu tâ‘at erki ukumaz munı
3991. kalı mundağ erse kamuğ tâ‘atığ
tükel kılğu bulsa bu aymış tatığ
3992. baka kör bu sözler kim aydım saña
bu yartlığ erürmü ayu bér maña
3993. kalı mundağ erse kim aydım bu söz
tilin kön sözüm tut ayâ köñli tüz
3994. havâka bulun bolma köndür köñül
kişike katılğıl yorığıl amul
odğurmış cevâbı ögdülmişke
3995. yanut bérdi odğurmış aydı kadaş
muñadturduñ emdi ağu kıldıñ aş
3996. tutayın sen aymış sözüg tıñladım
iligke barıp men tapuğ başladım
3997. tapuğka eñ aşnu törü bilgü öz
yéme kılk kılınçı sözi sözke tüz
3998. kirü hem çıkabilse oldruğ turuğ
tapuğ bilmese er tek emger kuruğ
3999. negü tér eşitgil tapuğ bilgüçi
sınap bilmişin aydı azrak üçi
4000. bu beglerke tapmak tilese özüñ
köñül til köni tut küdezgil sözüg
4001. törü hem toku birle ögren tapuğ
tapuğ bildiñ erse yarudı yüzüñ
4002. kişide yıramış-turur bu özüm
törü yok toku yok ne kılkım sözüm
4003. negü teg kılur-men begiñke tapuğ
yapılmış-turur kör maña bu kapuğ
4004. negüke küçer sen méni berk tutup
iligke tapın tép sözümni utup
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
4005. yanut bérdi ögdülmiş aydı bu söz
yéme edgü ermez ayâ köñli tüz
KUTADGU BİLİG 211
4006. seniñdin kötürgey ilig bu törü
kerek erse oldur kerek tur örü
odğurmış cevâbı ögdülmişke
4007. yanut bérdi odğırmış aydı bu söz
idi yakşı ermez ayâ kılkı tüz
4008. negü teg yaraşur saña ya maña
törü bilmese öz yorısa añ a
4009. bu él itgü tutğu bodun tüzgüke
bu begler tikildi ajun süzgüke
4010. bu él kün itigi bu begler işi
törü hem toku birle itti kişi
4011. anın ötrü begler uzattı elig
ukuş utru tuttı yorıttı tilig
4012. idi yakşı aymış ajun ilçisi
biliglig ukuşluğ bodun başçısı
4013. ajun tutğuçı er ukuşluğ kerek
bodun basğuçıkakerek ked yürek
4014. bu iki bulunsa basa tapğuçı
törülüg tokuluğ kerek bilgüçi
4015. anın ötrü begler bedütür küçin
yağı boynı yençer alır öz öçin
4016. biz emdi bu öñdi törü ürsemiz
negü teg yaraşur törü buzsamız
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
4017. yanut bérdi ögdülmiş aydı kadaş
idi ters iş ermez yutar kılsa aş
4018. munu men bilir-men bu öñdi törü
ayayın men emdi sen ögren körü
4019. kişi bilmese ögrenür kör bilir
bilip ötrü yalñuk tilekke tegir
4020. muñar meñzetü aydı bilgi açuk
bu söz tutmaz erniñ biligi bıçuk
4021. toğa bilge toğma kişi ögrenür
toğa sözlemez til turu sözlenür
4022. kişi ögrenip ötrü bilge bolur
bilig bilse ötrü kamuğ iş unur
odğırmış cevâbı ögdülmişke
4023. yanut bérdi odğırmış aydı seniñ
tilekiñ bu erse tilek yok meniñ
4024. ayı muñkarur sen bu kün sen méni
negü teg bolur ay bu tapğuñ kanı
212 YUSUF HAS TAYANGU
4025. köñülke kirürmü sözüg tıñlayın
özüm ögrenürmü anı añlayın
4026. maña ayğıl emdi törüni neçe
tokularnı sayu atayu biçe
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
4027. yanut bérdi ögdülmiş aydı tükel
köni sözlediñ söz ayâ edgü fâl
4028. ukuşka yırak erdi aşnu yoluñ
könilikke urduñ sen emdi uluñ
4029. men emdi ayayın eşitgil ögün
sen ögren yazılsu saña bu tügün
4030. kalı ögrenür erse emdi özüñ
tilin tıldama emdi kesgil sözüg
XLVII
ögdülmiş odğurmışka beglerke tapınmak törüsin tokusın ayur
4031. iki törlüg ol bu tapuğçı kişi
tapuğ kılsa itlür küniñe işi
4032. biri oğlan erken tapuğka kirür
takı bir bedük bolsa ötrü kılur
4033. ikide talu edgüreki ol ol
kiçigde tapuğ kılsa bassa köñül
4034. neçe me bu kün söz saña aysa öz
kiçiglerke başlap ayayın bu söz
4035. sözüg örte tutsa soñı yég bolur
kayu neñ yig erse tüpi ig bolur
4036. bışığlığ tilese bışurğu sözüg
bütünlük tilese bütürgü özüñ
4037. tapuğka açayın tése er kapuğ
kiçig oğlan erken kılınğu tapuğ
4038. törü hem toku bilse tüzse yorık
kirü hem çıkabilse itse kılık
4039. tapuğka érig bolsa erte turup
köñül til kiçig tutsa kodkı bolup
4040. yumuşka érig bolsa yügrü turu
kulak köz yiti tutsa aşru körü
4041. özinde uluğka tapuğ kılsa öz
tilin beklese ked katığ tutsa söz
4042. tapuğuğ oñarsa bu yañlığ kiçig
begiñe yağudı oñardı keçig
4043. kirür hem çıkar bolsa anda naru
ötünse ötüg saw törüçe körü
KUTADGU BİLİG 213
4044. kiçig kur bu yérke tege törçise
negüke yararın seçer beg basa
4045. tapuğçı tetig erse kılkı bütün
ötügke yarar bu kopar terk kutun
4046. atım ersig erse bolur ok yaçı
köni erse kılkı bolur tamğaçı
4047. kılınçı arığ erse körklüg yüzi
idişçi kılur beg ay köñli yazı
4048. bitig bilse sakış ağıçı bolur
ukuş ög ked erse bitigçi bolur
4049. bularda kayuka ulansa bu öz
idi korku aynu tapuğ kılğu uz
4050. negü tér eşitgil tapuğ kılğuçı
tapuğ yetrüp ötrü tilek bulğuçı
4051. yüz utru-turur bolsa begke özüñ
idi korku turğıl küdezgil közüñ
4052. kılınç it yorık tüz özñni küdez
köñül til köni tut kısurğıl sözüg
4053. tapuğ birle itlür kamuğ törlüg iş
tapuğ birle kavşur saña edgü iş
4054. negü edgü kolsa saña bu özüñ
tapuğ kıl tapuğuñ yarutğay yüzüñ
4055. kalı begke utru-turur erse sen
közüñ yérde tutğıl kulak törde sen
4056. elig kavşuru tut adakıñ tüze
bu oñ elgiñ urğıl sol elgiñ öze
4057. kapuğda kirürde oñuñ aşnu mañ
tilin yarlıkarda ögüñ birle añ
4058. ötüg ötnür erken köni tut elig
iki tiz bile sök tüzün bol silig
4059. kaya bakma anda solun ya oñun
özüñ eymenü tur eşit söz ögün
4060. saña söz ayıtsa ötün söz çını
cevâb bérse yarlığ tegürgil köni
4061. süçig içme boşlağ yorıma yawa
yarağsız yawuz işte kaçğıl éve
4062. eşitmiş sözüg sen eşitmedük ét
közüñ körmişin sen körünmedük ét
4063. bu yañlığ tapınsa yaransa kişi
kutı künde artar kör itlür işi
4064. kayusı alur hıl bolur hıl başı
kayusı at adğır öze él başı
214 YUSUF HAS TAYANGU
4065. kayusı sü başı kayusı hâcib
kayusı ılımğa bolur söz açıp
4066. bu kurka tegip uz tapınsa bu er
uluğlukka yetlür tükel ârzû yér
4067. kayuka ögelik tegir ög bolur
kayu kök ayukluk öze at alur
4068. kayusı ınanç beg kayu çağrı beg
kayusı kül erkin kayu çawlı beg
4069. kayu yawğu yuğruş bolur él begi
kayu atı teksin bolur er ögi
4070. bu yérke tegi ol tapuğçı kurı
munıñda naru yok ağırlık kurı
4071. bu kurka tegürse tapuğçığ bu beg
ötedi tapuğçı hakın öggü teg
4072. bu kurka tegip er tapınsa birer
idi ked tusulur begi ârzû yér
4073. kalı ornasa bu otun er éli
idi ök uluğ yas kılur bu kulı
4074. idi yakşı aymış ukuşluğ bügü
tegimsiz kişike bu kur bérmegü
4075. takı munda yégrek ayur bu bilig
biligsizke bérme ayâ beg elig
4076. ukuşsuz kişiler bilig artatur
biligsiz kişiler bodun yawrıtur
4077. biligsizke bérse begi kur orun
begiñe yazığlı munı bil burun
4078. uluğlukka tegse ukuşsuz kişi
idisi başın yér ay ilçi başı
4079. kerek emdi begler tapuğçı kulın
biligi teñinçe bedütse ulın
4080. kuluğ ked sınağu kılınçı yañı
ukuşı teñinçe tegürgü oñı
4081. bağırsak kerek kul begiñe açır
anı ötrü begler açınsa tegir
4082. negü tér eşitgil törü bérgüçi
törü birle beglik işin itgüçi
4083. neçe kul bedüse kul atı kul ok
bedütmiş begiñe tapuğçı ol-ok
4084. neçe beg kiçig erse atı beg ök
tapuğçı atında beg atı yég ök
4085. ay begler ağırlap bedük bolmış er
basınma begiñni bedük tut ağır
KUTADGU BİLİG 215
4086. öçeşme bu begler bile sen bolup
sözin sözlemegil meger ked körüp
4087. olar kut-tururlar kut elgi uzun
küyer ot-tururlar küyürgey özün
4088. zamâneˆ-tururlar zamâneˆ bile
yaraşık kerek er sewinse küle
4089. takı yakşı aymış sınap bilmiş er
tapuğ birle kopmış tilek bulmış er
4090. küle baksa begler saña öz közün
sewinme añar sen küwenme özün
4091. tapuğka tayanma kötürme köñül
saña tügge begler yañılsa yüzün
4092. kiçig ya uluğ tut ne çawluğ külüg
tapuğçı tapuğçı-turur belgülüg
4093. katığlanğu begke tapuğ yazmasa
tapuğçı yolında oñın azmasa
4094. neçe me yakın tutsa begler séni
özüñni unıtma yorığıl köni
4095. neçe edgü tutsa özüñ korku tur
işimsinmegil sen kaya baknu tur
4096. ara ot bolur kör ara suw bolur
ara küldürür kör ara yığlatur
4097. bu üç neñke bolma yakın koşnısı
küyer ot akar suw bu begler küsi
4098. kür arslanka okşar körü tursa beg
öge tegse yumşar bolur torku teg
4099. kalı basnu tegse buşar baş keser
tamurın teşer kör sorup kan içer
4100. buşar üdte barma begiñke yağuk
kalı bardıñ erse uçuzluk anuk
4101. ayıttukta sözle okıdukta kir
selâmet tirilgil tuçı bol ağır
4102. telim sözni eştip eşitmez itin
közün körmişiñni yétürgil katın
4103. negü tér eşitgil özin tutnur er
ödinde kirip kör ötüg ötnür er
4104. kirü tur téseler ağırlık üküş
çıkatur tése kör yüzüñke söküş
4105. közüñni küdezgil özüñni tutun
özin tutğuçı er ajunda küsüş
4106. üç işte yırak tur katığlan usa
biri kılma beglik söz aydım kese
216 YUSUF HAS TAYANGU
4107. takı biri yalğan biri sukluk ol
bu üç iş üçegü tüpi yokluk ol
4108. yoñama kişig sen uşak sözleme
köni sözlegil söz barın kizleme
4109. özüñni arığ tut kamuğdın sıñar
arığ ol bu begler arığ neñ sewer
4110. özüñ karşıka kirse baknu yorı
séni kim ağırlar ağırla anı
4111. küwezlenme elgiñ sala kirmegil
elig alşu tutşu yéme turmağıl
4112. özüñ oldurur erse ornuñ bilin
kişig satğamağıl siliglik kılın
4113. kakırma sen anda ya sudma katığ
otunluk bolur bu kiterür tatığ
4114. yana bağdaş ilme yanın yatmağıl
ünün katğura sen katığ külmegil
4115. yana alma tırñak adışma butuñ
uçuzluk tegürgey iletgey kutuñ
4116. seniñde uluğrak sözin sözlese
sözüg barça kodğu anı tıñlasa
4117. köni sözle sözni kızartğay eñiñ
sözüg sözlemegil meger öz teñiñ
4118. içip karşıka kirme özni tutun
yarağsız bolur ol içigli otun
4119. bu üç neñ-turur er küdezmese öz
başın alsıkar terk eşit uş bu söz
4120. birisi bu begler sözin tutğu bek
küdezgü anı öz sewüg cânı teg
4121. ikinç yazmasa ilke tursa köni
özin ked küdezse bu bulğak küni
4122. üçünç karşı içre köni tutsa öz
yırak tutsa teñsiz yarağsızda köz
4123. bu üçte birisin kılığlı kişi
neçe me bedük erse keslür başı
4124. adakın yorığlı ay kılkı tüzün
üdi bolmağınça körünme özün
4125. kalı oldurur erse öz kur bulup
okıp başlasa ötrü kirgil turup
4126. kaçan söz sorar erse begler saña
uzatma sözüñni ay ersig toña
4127. ayıtsa ötüñil bilirin özüñ
sözin kesse kodğıl uzatma sözüg
KUTADGU BİLİG 217
4128. kalı aşka begler okısa séni
edeb birle aş yé ked ögren munı
4129. oñ elgiñ bile sen kötürgil yégü
bayat atı aşnu ayıt ay bügü
4130. kişi utrukı aşka sunma elig
özüñ utrukı aş yégil ay silig
4131. biçek tartma anda süñük kemdime
aşığ tartmağıl sen kişig ündeme
4132. teşi teg yémegil yéme tawrakın
silig bolma artuk tişi teg sakın
4133. neçe me tok erse yégü beg aşı
bu begler aşı ol ağırlık başı
4134. ne törlüg bu işke tegir erse öz
bağırsaklıkın teg yaruk kılğa köz
4135. idi yakşı aymış biliglig kişi
bu söz tutsa asğı saw altun tuşı
4136. kalı tegse beglik saña belgülüg
bilig birle işlet işig ay külüg
4137. kalı yawğu teñsiz bolur erse sen
vefâ kıl neçe küç bulur erse sen
4138. apañ tegse emdi sü erki saña
akı bol oduğ tur ay ersig toña
4139. tegir erse hıl ya saña on otağ
elig yazğu mâlın kılıç tutğu yağ
4140. vezîrlık tegip bolsa elgiñ uzun
törü urma isiz silig bol tüzün
4141. ögelik tegir erse ögleñü ol
yañılsa begi bu ayu bérse yol
4142. kalı kök ayukluk tegir erse kör
özin ked küdezgü kutı badı kur
4143. sü başı ya él başı bolsa özüñ
köni bol yiti tut kulakıñ közüñ
4144. özüñ bolsa hâcib orunç almağu
çığay tul yetîmler sözin tıñlağu
4145. ağılıkka kılsa ağıçı séni
bütün çın bolup sen yorığıl köni
4146. bitigçi ılımğa bulunsa özüñ
köñül sırrı bek tut çıkarma sözüg
4147. bu ol atka tegmiş tapuğ kılğuçı
munıñda narusı uda bérgüçi
4148. bir ança yéme bar takı işçiler
töşekçi ya kuşçı yéme aşçılar
218 YUSUF HAS TAYANGU
4149. bu yañlığ tapuğda yırak tur saña
ereji birer ol kör emgek miñe
4150. ağırlık tileseñ özüñke tuçı
ağırla kişig sen ayâ koptaçı
4151. uluğuğ uluğla küdez hürmeti
saña kelge devlet uluğluk kutı
4152. negü tér eşitgil awuçğa sözi
awuçğa sözi tutsa açlur közi
4153. uluğ hürmeti bar ajunda törü
uluğ kelse kopğıl adakın örü
4154. yaraşur uluğka kiçig hürmeti
uluğ ma kiçigke kılur ok körü
4155. sözin kesti ögdülmiş aydı munu
bu yañlığ bolur beg tapuğçı unu
4156. men aydım eşittiñ sen ögrendiñ ul
negü teg tapınğu tükel bildiñ ul
4157. bu yañlığ-turur begke kılğu tapuğ
tapuğ siñse ötrü açar kut kapuğ
4158. tusulğu tapuğ bu munı bilgü tap
kalı bildiñ erse özüñ begke sap
odğurmış su’âli ögdülmişke
4159. yanut bérdi odğurmış aydı bu söz
eşittim men emdi ayâ edgü öz
4160. takı bir sözüm bar ayıtğu saña
anı ma ayu bérgil emdi maña
4161. özüm kendke kirse ilig tapğıña
baru turğu künde anıñ kapğıña
4162. negü teg yorıkın biliñü adaş
tiriglik olardın-turur ay kadaş
4163. er at birle şeksiz katılğu kerek
olarka yaraşı tirilgü kerek
4164. munı ma ayu bér maña sen bu kün
negü teg katılğu ukayın ögün
XLVIII
ögdülmiş kapuğdakı er at birle negü teg tirilgüsin ayur
4165. yanut bérdi ögdülmiş aydı bu ma
kereklig-turur ay kadaş aysama
4166. munı ma saña emdi ögretgü ol
negü teg yorığu anı bilgü ol
4167. tiriglik olarnıñ bile ol kadaş
kayusın kadaş tut kayusın adaş
KUTADGU BİLİG 219
4168. kapuğdakı birle yaraşğu kerek
katılğu kelişgü barışğu kerek
4169. kapuğdakı birle yaraşmasa uz
tiriglik tatımaz ayâ edgü öz
4170. negü tér eşitgil tapuğ kılğuçı
törü birle başlap kapuğ tüzgüçi
4171. yakınlık tilese özüñ beg bile
kapuğdakı birle yakınlık tile
4172. uluğluk tapayın tése sen özün
er at birle yakşı yorı ay tüzün
4173. neçe me yakın tutsa begler séni
yaraşğıl er at birle turğıl köni
4174. tükel üç kotu ol kapuğda kişi
bularnıñ bile ol tiriglik işi
4175. bularda biri özde ulğuñ-turur
uluğka tapınsa özüñ kut bulur
4176. uluğla olarnı ağırla sözin
séni edgü tutğay yarutğay yüzin
4177. idi yakşı aymış biliglig bügü
bügüler sözini uçuz tutmağu
4178. kiçigke uluğluk uluğdın kelir
uluğka tapınsa kiçig kut alır
4179. uluğlar sözin tut yumuş kıl yügür
uluğ sözi tutsa tilekke tegir
4180. uluğlar kut ol kör tilese kutuğ
tapınğıl tapuğka-turur kut tutuğ
4181. takı bir saña teñ tuş ol ay kadaş
yıratsa yağı ol yağutsa adaş
4182. işiñ hem tuşuñ bu katılğu kişi
yanutka yanut kıl işiñe tuşı
4183. takı bir seniñde basa ol kiçig
bularnıñ bile ol açığ ya süçig
4184. basıtma katığlan kiçigke özüñ
tilin oynamağıl tıda tut sözüg
4185. tapuğ kılsa bir neñ yazuk kılsa ur
yawa ıdma boşlağ işin aytu tur
4186. adaş koldaş ardaş kalın tut katıl
kalın bolsa koldaş öger tegme til
4187. yağı kılma özke kişig bilmedi
yağlığ kişiler sewinç bulmadı
4188. neçe az yağı erse yası telim
yağıda asığ bar tép aymaz tilim
220 YUSUF HAS TAYANGU
4189. negü tér eşitgil ay köñli oduğ
yağı yası tegrüp tokımış yoduğ
4190. bir ök erse düşmân miñ ol yaslıkı
miñin dôstuñ erse bir ol azlıkı
4191. kişi düşmânındın asığ kılmadı
kalı kıldı erse özi uzlukı
4192. negü teg kılınsa saña koldaşıñ
sen andağ kılınğıl sewinsü işiñ
4193. özüñke teñeşi tutunğıl adaş
teñeşlig teñeşi bile ol tüdeş
4194. isiz iş tutunma yırak tur teze
isiz iş azıtur séni yol öze
4195. özüñ edgü atlığ bolayın tése
isizke katılma katığlan usa
4196. kamuğ neñni kördüm öz ügrün yorır
kişi yılkı kuş kurt öz ügrin bilir
4197. negü tér eşitgil ay ilçi başı
sınap edgü isiz keçürmiş yaşı
4198. sığırçuknı kördüm uçar kak ara
teñin baktım erse ikigü kara
4199. kuğuka katılmaz körü tur yuğak
kara kuş ürüñ kuş bile ked yırak
4200. uçar kuş işin bildi tuttı ügür
kişi sen katılğu kişigni üdür
4201. iki törlüg ol bu yakınlık işi
bu iki üçün dôst tutar ol kişi
4202. biregü tutar iş kişig teñrilik
bu işlik içinde yok ol egrilik
4203. takı bir tutar iş öz asğı üçün
bu işlik tüp ükmez bolur ol küçün
4204. kalı teñrilik iş tutunsa özüñ
yükin yüd açığ kılma tügme yüzüñ
4205. munıñ asğı munda tileme serin
bu asğıñ bayat birge anda yarın
4206. apañ dünyâ asğı üçün erse iş
bu işke katılma katılsa se şéş
4207. negü tér eşitgil adaş tutmış er
adaş asğı yası sınap bilmiş er
4208. adaşığ asığ yas içinde sına
bu yérde adak tikse bek tut sene
4209. adaş köñli bilmek tilese özüñ
buşurğıl sözün sen yéme tüg yüzüñ
KUTADGU BİLİG 221
4210. sewer sewmezin sen bileyin tése
sewügrek neñin kol ukulğay basa
4211. kaşın tügmese ol bu iki yirig
bu cân birle tüz tutğu uş bu erig
4212. ozunçı kişike katılma yıra
ozunçı tilinde küyer ot kör e
4213. ozundın kopar ol ajun bulğakı
ozunçı başın kes ay ersig akı
4214. yana umduçı birle bolma yağuk
séziksiz saña bu yağı bolğay ok
4215. kalı umdusın bulsa ol umduçı
atağay séni ol ini ya éçi
4216. kalı bulmasa ol ewürgey yüzin
toğup körmedük teg yıratğay özin
4217. adaş koldaş ardaş tutun umdusuz
ınanğıl añar sen tiril kadğusuz
4218. adaş koldaş ardaş sewinç kadğuda
tusulur kişike isiz edgüde
4219. sewigli üküşrek tilese özüñ
tuz etmek yitürgil açuk tut yüzüñ
4220. bu iki kılıkka isinür kişi
isiz edgüde bu kılur öz işi
4221. muñar meñzetü sözlemiş söz bilig
bu söz işke tutğıl ay kılkı silig
4222. tuz etmek yétürgil kişike küle
yüzüñni yaruk tut süçig söz bile
4223. kişig kul kılığlı bu iki kılınç
adın bulmadım men bulunsa tile
4224. iki törlüg ol kör yéme ol yağı
yağı bolsa erke yadıldı ağı
4225. biri teñrilik ol yağı boldaçı
bu kâfir yağılar yağı ol tuçı
4226. takı bir yağılık asığ yas üçün
bolur bu yağılık kılur er öçün
4227. yağılağu kâfir yağısın katığ
yuluğla bu işke et öz kıl satığ
4228. asığ yas üçün bolsa emdi yağı
añar kod ol asğıñ yaraş ay ağı
4229. yağıka asığ kılsa boldı yağuk
yağı yası kılğay kör asğı anuk
4230. katığlan yağıñnı yakın kıl yaraş
selâmet tirilgil esen bolğa baş
222 YUSUF HAS TAYANGU
4231. yağıda asığ yok yetürgil bilig
asığ bolmaz işke tegürme elig
4232. tapuğ öz kılın kılma özke yağı
yağılığ kişike kopar miñ çoğı
4233. adaş tut kişide talusın kedin
yawuz bolsa iş tuş ökünç yér kédin
4234. talu er tilese yakın tutğuka
iki törlüg ol bu tilek bulğuka
4235. biri aslı edgü kişi üdrümi
bulunsa adaş tut ay er ködrümi
4236. takı bir sakınuk bayatığ bilir
kişi ol kişilik munıñdın kelir
4237. yakınlık bu iki kişi birle tut
bulardın saña teggey edgü yanut
4238. isizke çawıkmış kişidin yıra
bu yañlığ kişiler kılınçı kara
4239. karaka yağuma ay kılkı ürüñ
ürüñke kara terk yukar ol körüñ
4240. ne edgü bilig bérdi bilge öge
biliglig okısa sakınğa öge
4241. isizke katılma ay edgü kişi
isiz bolğa kılkıñ ol isiz tuşı
4242. yawuzka yağuma ay üdrüm talu
yawuz bolğa atıñ irilgey tolu
4243. yarağsız kişike yorıma yaka
yarağsız saña kelge tutğa yaka
4244. üküş kördüm edgü atanmış kişi
isizke katıldı buzuldı işi
4245. telim kördüm edgüg isiz iş üçün
yoduğka ilindi yokadlı küçün
4246. bu begler ewi atı karşı-turur
bu karşı içindeki karşı-turur
4247. tepizlik bolur bu kapuğda üküş
tepiz kayda erse tütüş ol uruş
4248. seniñde uluğuñ séni tepsegey
uçuz bolğa özüñ ökünçler yégey
4249. yéme tepsegey kör saña teñ tuşuñ
körülmege edgüñ tünergey künüñ
4250. seniñde kiçigiñ saña tapsula
tilemegey edgüñ tepizlik bile
4251. bu yañlığ üçün karşı karşı bolur
ikigün karışsa birisi ölür
KUTADGU BİLİG 223
4252. katığlan sen emdi ay köñlüm küni
kişig tepsemegil yorığıl köni
4253. tepizlik ig ol bir otatğu uzun
yémişi anı yér sızar bu özün
4254. bayat hükmi ol barça edgü isiz
bayat bérse tepsep tıdumaz tepiz
4255. negü asğı ötrü kişig tepsemek
kişig tepsegüçi soñı iglemek
4256. uğınça kamuğka özüñ edgü kıl
saña edgü bolğay sézik tutmağıl
4257. sewinç bolsa kimke özüñ sewnü bér
sakınç kadğu tegse yéme saknu bér
4258. atıñ edgü bolğay séni sewgeler
saña katlayın tép tüzü iwgeler
4259. yağı kılma özke katığlan kadaş
neçe tutğıl emdi kadaş ya adaş
4260. kalı bolsa emdi saña bir yağı
osal bolmağıl sen anuk tut ağı
4261. negü tér eşitgil yağılamış er
yağısı özele elig bulmış er
4262. usanma yağıka yakın turma kit
yağığ sen usandur anı torka yét
4263. sınama yağığ sen bedük bil uluğ
tayaklık yağıka temür kalkan ét
4264. bu iş tuş yükin yüd sıma köñlini
sözümni unıtma küdezgil munı
4265. yağı bolsa işiñ öñer cânıña
ya tirmiş yumıtmış anuk mâlıña
4266. içiñni taşıñnı adaşıñ bilir
bu iç taş biligli kişi neñ alır
4267. tilese neñiñe tegürgey elig
tilese cânıñka yétürgey yilig
4268. özüñni negü teg küdezse özüñ
işiñni anı teg küdez kes sözüg
4269. adaş tutmak âsân küdezmeki sarp
yağı bolmak âsân yaraşmakı sarp
4270. yağıñ boldı erse et öz cân küdez
yağılığ kişiler kutulmakı az
4271. iki törlüg erke katılma yıra
katıldıñmu bulğak kopurğay kör e
4272. birisi ozunçı yoñağ kılğuçı
biri iki yüzlüg kişi umduçı
224 YUSUF HAS TAYANGU
4273. yéme tutma borçı kişig sen adaş
vefâ kılmağay ol köñül kılğa baş
4274. öz asğı tiler dôstka bérme köñül
asığ bulmasa boldı düşmân tüñül
4275. yakınlık kılu tursu tése özün
bulıp koltğu kolma bolu bir sözün
4276. sewinçin tiriglik bulayın tése
kişig tepsemegil katığlan usa
4277. yağığ kul kılayın tése sen tükel
töküp ıd saw altun sunup tut sakal
4278. yakınığ yıratmak tilese özüñ
negü kolsa bérme irig tut sözüg
4279. tiriglik uzunın tiler erse sen
akı bol tuz etmek yétür usa sen
4280. kamuğka sewitmek tilese özüñ
köñül til biriktür süçig tut sözüg
4281. ağırlık bulayın tése sen özün
ağırla kişig sen ay kılkı tüzün
4282. tükel bay bolayın tése belgülüg
barıña tapı bol kötürdüñ ülüg
4283. kişi tutçı ögmek tilese özüñ
kılınç edgü tutğıl yaruk tut yüzüñ
4284. bu yañlığ bolur ol kişi aslısı
kişike kişilik kişi belgüsi
4285. kişi aslı bilmek tilese özüñ
kılınçında körgil açılğay sözüg
4286. idi yakşı aymış bu beyt ayğuçı
sözin ma‘nî birle tanuk kılğuçı
4287. kişi aslı bilmek tilese açuk
köñül til kılınçı bu işke tanuk
4288. kılınç edgü bolsa köñül til köni
tüpi aslıña bu tanuk ol anuk
4289. otunka katılma ay aslı arığ
yüzüñnüñ suwın éltge séndin arığ
4290. negü tér eşitgil törülüg kişi
otundın yıramış ukuşluğ başı
4291. otunka katılma silig bol amul
tütüş aslı barça otundın oğul
4292. buşı birle bolma yéme ked yakın
kalı buşsa buzğay yakınlık hakın
4293. köñül sırrı açma sözüg tegmeke
kalı açtıñ erse özüñ emgek e
KUTADGU BİLİG 225
4294. yakınlık tilese tuçı üstikü
kötürgil tama‘nı tirilgil bökü
4295. kalı kolsa sen tutçı meñziñ kızıl
köni bol kutulduñ sen inçin tiril
4296. uzunluk tilese özüñ hem sözüg
elig kısğa tutğıl kutuldı özüñ
4297. yüzüñ tutçı suwluğ tutayın tése
tilin sözleme sözni yalğan usa
4298. kayu yérde devlet kötürse başı
bolu bér añar sen ay edgü kişi
4299. öçeşme bu devlet bile sen yaraş
yaraşmazsa devlet ağu kılğa aş
4300. kalı kolsa sen söz yorık bolğusın
ayıttukta sözle köni bolsu çın
4301. kuruğ sözleme sen kişig soñdama
uşak söz ederme yéme kikneme
4302. tüpi yıl-turur söz köñül ağrıtur
köñül ağrısa er séni yawrıtur
4303. özüñde uluğka tilin özneme
cevâb kılğu yérde irig sözleme
4304. uluğuğ ağırla küdez hürmeti
uluğluk saña kelgey yukğay kutı
4305. saña teñ tuşuñ birle éltiş barış
katılğıl karılğıl alış hem bériş
4306. ağırla séni ol ağırlasa çın
uçuzla uçuzlasa barma yakın
4307. negü teg kılınsa sen andağ kılın
süçig sözlese söz süçig bol tilin
4308. kamuğ edgüke bol sen edgü kişi
isizke isiz bol ol isiz tuşı
4309. idi yakşı aymış törü bilmiş er
törü öñdi birle bodun tüzmiş er
4310. séni siz téseler anı siz tégil
takı anda yégrek yanut sözlegil
4311. kaya yañkusındın kodı bolmağıl
séni sen téseler anı senlegil
4312. bu yañlığ bolur kör er at suhbeti
katılmak tilese emi bu otı
4313. ayu bérdim emdi eşitti özüñ
köñülke alınğıl uzatma sözüg
226 YUSUF HAS TAYANGU
odğurmış su’âli ögdülmişke
4314. yanut bérdi odğırmış aydı bu söz
eşittim men emdi ayâ köñli tüz
4315. munıñda adın ma takı bar sözüm
anı ma ayu bér ay körklüg yüzüm
4316. bu kün bu özüm kend uluşka kirip
katılğu karılğu bodunka yorıp
4317. negü teg yorığu olarnıñ bile
munı ma ayu bér maña söz ula
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
4318. yanut bérdi ögdülmiş aydı bu söz
kereklig erür çın ayâ kılkı tüz
4319. kerek bolğu sözni ayıttıñ maña
ayayın eşitgil munı men saña
XLIX
ögdülmiş odğurmışka kara ‘âm bodun birle neteg katilğu kerekin ayur
4320. kara ‘âm bodun barça kılkı öñi
biligi ukuşı kılınçı teñi
4321. kılıksız bolurlar kara ‘âm bodun
törü yok toku yok katılmış üdün
4322. velîkin bularsız yéme bolmaz iş
tilin edgü sözle añar bolma iş
4323. kara kılkı barça bolur kap kara
kara kılma özni küdezü tur a
4324. kara kılkı başsız kılınçı saşı
işi küdgi barça kılınçı tuşı
4325. yémekig bilirler karın todğusı
boğuzda adın yok olar kadğusı
4326. negü tér eşitgil kara kılkını
sınap sözlegüçi kişi barkını
4327. kara kadğusı barça karnı üçün
bodun tevşigi barça boğuzı üçün
4328. telim halklar öldi bu boğuzı üçün
kara yér katında yéyür ot öçün
4329. kara karnı todsa tili başsırar
basa tutmasa bek özi erk sürer
4330. olarka yéme ök katıl ay kadaş
birü tur olarka yégü içgü aş
4331. tilin sözle yumşak negü kolsa bér
bérigli alır kör anıñ asğı yér
KUTADGU BİLİG 227
4332. üküş sözleme söz serin til küdez
üküş sözlemiş söz suwı kaldı az
4333. negü tér eşitgil özin tutmış er
tilin bek tutuğlı bilig bilmiş er
4334. sözüg barça söz tép çıkarma tilin
körü saknu sözle kerekin bilin
4335. ukuşluğnı kördüm kör az sözledi
üküş sözledim tép ökündi yılın
L
‘alevîler birle katılmaknı ayur
4336. er atta öñin beg kişisinde taş
katılğu kişiler bu ol ay kadaş
4337. olarda biri sawçı urğı-turur
bularnı ağır tutsa kut kıw bulur
4338. bularnı katığ sew köñülde berü
neñin edgülük kıl baka tur körü
4339. bular ehl-i-beyt ol habîbka kadaş
habîb sawçı hakkı üçün sew adaş
4340. için irtemegil ya kılkın tözin
meger tilde teñsiz yorıtsa sözin
LI
bilge ‘âlimler birle katılmaknı ayur
4341. takı bir kotu bilge ‘âlimler ol
olar ‘ilmi halkka yaruttaçı yol
4342. olarnı katığ sew ağırla sözin
biliglerin ögren üküş ya azın
4343. bular ol yarar ya yaramazlarığ
seçip adra tutğan köni yol arığ
4344. usa ‘ilmi ögren biligleri bil
neñin edgülük kıl küdez bekrü til
4345. bular ol hakîkat bu dîn tirgüki
olar bilgi ol çın şerî‘at köki
4346. yok erse ajunda bu ‘âlim bügü
tikip önmegey erdi yérde yégü
4347. olar ‘ilmi boldı bodunka yula
yarusa yula tünle azmaz yola
4348. neñiñde ülüg kıl süçig söz bile
aş içgü yitürgil tapuğ kıl küle
4349. tilin serme irme bolun eymenük
ağu ol olarnıñ eti birtem ök
4350. tilin irme serme tuz etmek yétür
ağır tut olarığ ağırla kötür
228 YUSUF HAS TAYANGU
4351. eşit ‘ilmi işlet tilin soñdama
ya kılkın kılınçın yawuz tép téme
4352. olardın kereki saña ‘ilmi ol
könilikke yétse ayu bérse yol
4353. bular ol sürüg koyka erkeç sanı
koyuğ başlasa sürse yolça köni
4354. katılğıl bularnıñ bile edgüleş
kutadğay saña iki ajun ulaş
LII
otaçılar birle katılmaknı ayur
4355. bularda basa kaç kotu bar adın
baka körse bilgi biligde öñin
4356. olarda birisi otaçı-turur
kamuğ ig toğaka bu emçi erür
4357. yéme ök kereklig saña bu kişi
anıñsız oñulmaz tiriglik işi
4358. tirig bolsa yalñuk yéme igler ök
igin emçi körse otun emler ök
4359. ig ol kör kişike ölüm koldaşı
ölüm ol kişike tiriglik tuşı
4360. bularnı yéme edgü tutğıl yakın
kereklig kişi bu küdezgil hakın
LIII
mu‘azzimler birle katılmaknı ayur
4361. bularda basa keldi afsûnçılar
bu yél yeklig igke bu ol emçiler
4362. bularka yéme ök katılğu kerek
bu yél yeklig igke okığu kerek
4363. kalı asğı tegsün tése sen saña
yéme edgü tutğıl ay ersig toña
4364. otaçı unamaz mu‘azzim sözin
mu‘azzim otaçıka ewrer yüzin
4365. ol aymış otuğ yése igke yarar
bu aymış bitig tutsa yekler yırar
LIV
tüş yorğuçılar birle katılmaknı ayur
4366. takı bir bilig kör bu tüş ‘ilmi ol
tüşese yoruğlı açar edgü yol
4367. udısa bu yalñuk tüşer ök bu tüş
yora bilse terkin kelir ağzı tuş
KUTADGU BİLİG 229
4368. tüşüg edgü yorsa bu tüş yorğuçı
ol edgü kelir kör bu sewnür tuçı
4369. kalı teñsiz erse tüşi ked yawuz
çığayka bérip neñ küdezgü et öz
4370. bu tüş ‘ilmi körgil bağırsak bayat
kulı edgüsin koldı bérdi âyât
4371. tüşi edgü bolsa sewinse körüp
isiz körse rabka sığınsa turup
4372. çığayka ülese kümüş neñ tawar
bayat kolsa andın belânı yığar
4373. yörügke barır tüş tüşüg yakşı yör
ayâ tüş yörügli tüşüg yinçge kör
4374. bu yañlığ tüşüg uz yörügli bular
biliglig bağırsak bolup edgüler
4375. bularığ yéme edgü tutğıl kadaş
tilese kadaş tut tilese adaş
LV
yulduzçılar birle katılmaknı ayur
4376. munıñda basa emdi yulduzçı ol
baka körse yetrü idi yinçge yol
4377. yıl ay kün sakışı bularda bolur
kereklig-turur bu sakış ay unur
4378. bileyin tése sen okı hendese
açılğay sakış kapğı munda basa
4379. okı zarb u kısmet tükel bil küsûr
tükelke tükel imtihân ol yetür
4380. ya taz‘îf ya tansîf özüñ yetrü bil
kalı bildiñ erse ‘aded cedri kıl
4381. yana cem‘ ü tefrîk misâhatka öt
yéti kat felekni yatur yamça tut
4382. takı kolsa cebr ü mukâbel okı
yéme oklidis kapğı yetrü tokı
4383. kerek dünyâ işi kerek ‘ukbî tut
sakış birle adra tutar bilge büt
4384. sakış artasa dünyâ ‘ukbî işi
neçe birle artar ay edgü kişi
4385. kılayın tése sen özüñ iş küdüg
ayıtğu kerek edgü isiz üdüg
4386. kün ay kutluğı bar yéme kutsuzı
ayıt kutluğın tut ay yalñuk tüzi
4387. idi yakşı aymış biliglig karı
biligligke aytıp işiñ kıl yorı
230 YUSUF HAS TAYANGU
4388. bilig birle yalñuk işin başlasa
tilek boldı sakın negü işlese
4389. tükel işte aşnu tusulur bilig
kénikse bilig işke yetmez elig
4390. ayıt söz olarka yéme bütme terk
biligli bayat ol munı tutğu berk
4391. bularığ yéme edgü tutğıl yaraş
tilin serme irme köñül kılma baş
LVI
şâ‘irler birle katılmaknı ayur
4392. basa keldi şâ‘ir bu söz térgüçi
kişig öggüçiler yéme yérgüçi
4393. kılıçta yitigrek bularnıñ tili
yana kıldı yinçge bu hâtır yolı
4394. batığ yinçge sözler ukayın tése
bulardın eşit söz ukulğay basa
4395. teñizke kirür körse köñlün tükel
güher yinçü yakut çıkarur mesel
4396. olar ögseler ögdi ilke barır
kalı sökseler atı artap kalır
4397. usa edgü tutğıl bularnı kadaş
bularnıñ tiliñe ilinme adaş
4398. kalı edgü ögdi tilese özüñ
bularnı sewindür kesildi sözüg
4399. negü kosa bérgil bularka tükel
bularnıñ tilindin özüñ satğın al
LVII
tarığçılar birle katılmaknı ayur
4400. tarığçı-turur kör takı bir kotu
kereklig kişiler-turur bu botu
4401. bularnıñ bile sen katıl hem karıl
boğuzdın sıñar sen sakınçsız tiril
4402. kamuğ teprenürke bulardın asığ
tözüke tegir yém içimdin tatığ
4403. tüzü tın tokığlı açıp todğuçı
muñar boldı muñluğ tirig bolğuçı
4404. saña ma séziksiz kerek bu kişi
itilse anın ötrü boğuzuñ işi
4405. bularnıñ bile me katıl ay kadaş
arığ bolğa boğuzuñ halâl bolğa aş
4406. negü tér eşitgil sakınuk başı
kamuğ törlüg iştin sakınmış kişi
KUTADGU BİLİG 231
4407. köni yol tutayın tése yinçgelig
boğuzuğ arıtğu ay kılkı silig
4408. sakınuk bolayın tése belgülüg
boğuzka eginke halâl bir ülüg
4409. çığay bolmayın bay bolayın tése
zinâ kılma hergiz katığlan usa
4410. ağırlık bulayın tése sen özün
fesâdka katılma ay kılkı tüzün
4411. fesâd ol buzuğlı tüpüg yıldızığ
fesâd ol buzuğlı bu edgü ızığ
4412. fesâddın kürer ol bulunmış kutuğ
fesâd tamdurur ol udunmış otuğ
4413. idi yakşı aymış kılınçı silig
bilig birle işke yetürmiş elig
4414. fesâd tegre turma yorıma yağuk
fesâd kayda bolsa uçuzluk anuk
4415. fesâd birle devlet turumaz kaçar
kalı tursa tañ yok tünerçe konuk
4416. tarığçı kişiler bolur elgi kéñ
bayat bérmişindin tutar köñli kéñ
4417. kamuğ teprenigli tüzü yér oñı
yorığlı aşı ol uçuğlı meñi
4418. bularka katılğıl karılğıl özüñ
tilin yakşı sözle açuk tut yüzüñ
LVIII
satığçılar birle katılmaknı ayur
4419. munıñda basası satığçı-turur
satığ birle tınmaz asığçı-turur
4420. ajun tezginürler tirilgü tilep
ögi köñli bütrü bayatka ulap
4421. olarka katılğıl keliş hem barış
negü kolsa bérgil alış hem bériş
4422. olarda bolur bu ajun ârzûsı
bodun körki üdrüm talu edgüsi
4423. toğardın batarka yorıp tezginür
tilemiş tilekiñ saña keldürür
4424. tümen tü ağılar ajun tañsukı
olarda bolur ay biliglig akı
4425. satığçı yok erse ajun kezgüçi
kaçan kedgey erdiñ kara kiş éçi
4426. hıtay arkışı kesse arkış toğı
kayun kelgey erdi tümen tü ağı
232 YUSUF HAS TAYANGU
4427. satığçı yorımadı erse kezip
közün kim körür erdi yinçü tizip
4428. saka barsa mundağ bu yañlığ telim
uzun bolğa söz tép tireldi tilim
4429. bu yañlığ bolur bu satığçı kamuğ
katılğıl olarka açuk tut kapuğ
4430. katığlan olarığ idi edgü tut
seniñ atıñ edgün yırak barğa büt
4431. bular ol ajunda kör at éltgüçi
isiz edgü erse anı yadğuçı
4432. saña az üküş neñ törü kılsalar
yanut kılğu ötrü sewinç bulsalar
4433. asığ yasta yinçge bolur kılkları
katılsa munı ked küdezip yorı
4434. negü tér eşitgil ajun kezmiş er
başında keçürmiş telim körmiş er
4435. ajunda atıñnı yadayın tése
ümeg edgü tutğıl katığlan usa
4436. çawıkmak tilese özüñ belgülüg
satığçıkaedgü yanut kıl ülüg
4437. at edgü tilese ‘ödür ay urı
ümeg arkışığ edgü tutğıl yorı
4438. bu yañlığ katılğıl satığçı bile
tiril edgü atın sewinçin küle
LIX
igdişçiler birle katılmaknı ayur
4439. munıñda basa ol bu igdişçiler
kamuğ yılkılarka bular başçılar
4440. bütün çın bolurlar katı yok büki
kişilerke tegmez bularnıñ yüki
4441. yégü kedgü miñü at adğır sülük
bulardın çıkar hem yüdürgü kölük
4442. kımız süt ya yüñ yağ ya yoğrut kurut
yadım ya kidiz hem azar ewke tut
4443. asığlığ kişiler bolur bu kotu
bularığ yéme edgü tut ay botu
4444. katılğıl karılğıl yitür hem içür
könilik özele tiriglik keçür
4445. negü kolsa bérgil kerek bolsa al
köni kördüm uş bu kotu bilmez al
4446. bularda tileme törü ya bilig
yorıkları kéñrü bolur ay silig
KUTADGU BİLİG 233
4447. bularka katılsa özüñni tutun
törüsüz tokusuz bolurlar otun
4448. tilin edgü sözle işimsinmegil
basınğan bolurlar biligsiz çigil
4449. idi yakşı aymış törü bérgüçi
bodun birle katlıp sınap bilgüçi
4450. biligsizni artuk yakın tutmağu
yakın tutsa şeksiz kılur kılmağu
4451. takı munda yakşı ayur kör bilig
bilig birle işke tegürgü elig
4452. biligsizke yakma özüñni tutun
özin tutğuçı er tirildi kutun
4453. biligsiz kişidin yırak tur teze
biligsiz sözi kılkı barça otun
4454. bu yañlığ bolur emdi igdişçiler
katılmak tilese sözüm yolçılar
4455. ayu bérdim emdi saña belgülüg
negü teg tirilgü alınğu ülüg
LX
uzlar birle katılmaknı ayur
4456. takı bir kotusı bu uzlar-turur
tirilgü tilep özke uzluk kılur
4457. kereklig kişiler yéme bu saña
yakın tut bularığ tusulğay toña
4458. temürçi etükçi yana kırmaçı
ya sırçı bedizçi ya okçı yaçı
4459. bu dünyâ itigi bulardın-turur
ajunda tañ işler bulardın törür
4460. telim bar bu yañlığ sasa söz uzar
özüñ sen uka bar özüm söz üzer
4461. bularnı bile me katıl hem karıl
sewindür olarığ sewinçin tiril
4462. işiñ kılsalar terk terin tegrü bér
yétürgil içürgil aşın kéñrü bér
4463. ayıñlamasunlar séni halk ara
atıñ artamasun munı ked kör e
4464. yéme yakşı aymış biliglig süzük
bodunka bağırsak ne köñli tüzük
4465. tiriglik tileme at edgü tile
at edgü kerek bu tiriglik bile
4466. özüñ ölgü âhır bu atıñ kalır
atu edgü bolsa tiriglik tatır
234 YUSUF HAS TAYANGU
4467. kimiñ atı isiz bolup artasa
añar yégreki ol tirig turmasa
4468. münol bu tiriglik tile edgü at
isiz kılma edgün kılın meñü at
LXI
çığaylar birle katılmaknı ayur
4469. bularda basası çığaykır-turur
neñin edgülük kıl içkıl ür hem yétür
4470. du‘âçı-tururlar saña ay kadaş
idi edgü neñ bu du‘â ay adaş
4471. olardın tileme tawarın yanut
yanutı bayat bérge edgü konut
4472. bu ol ilde törlüg katılğu kişi
saña tüşse iş ya olarka işi
4473. törü bir işinde bağırsaklıkın
saña bolğa barça kişiler yakın
4474. özüñ bulğa iki ajun edgüsi
atıñ edgü bolğay yadılğay küsi
LXII
ewlik negü teg almaknı ayur
4475. kalı ewlik almak tilese özüñ
talusın tile ked yiti kıl közüñ
4476. köki edgü bolsun uruğ hem tarığ
uwutluğ sakınuk tilegil arığ
4477. usa ew kızı al elig tegmedük
seniñde adın er yüzin körmedük
4478. séni sewge séndin adın bilmegey
yarağsız ya teñsiz kılık kelmegey
4479. özüñde kodı al kisi alsa sen
bedük tüp ke yakma bulun bolğa sen
4480. negü tér eşitgil sınamış kişi
sınamış kişiniñ bışığ ol işi
4481. kisi alsa özde kodı al köni
sewinçin keçürgey sen üdlek küni
4482. yüzi körki kolma kılınç edgü kol
kılınç edgü bolsa yarutğay séni
4483. kisi alma alsa özüñke kurı
sen alğıl sakınuk erenler eri
4484. yüzi körki kolma kılınç edgü kol
kılınç edgü bolsa tükel bolğa ol
KUTADGU BİLİG 235
4485. ay körklüg koluğlı munı kolmağıl
kızıl meñziñi sen sarığ kılmağıl
4486. kim ewlik alayın tése törtte taş
adın almaz ewlik ayâ erde baş
4487. biregü bay ewlik tiler üstikip
takı biri körklüg tiler köz tikip
4488. takı bir uruğluğ tüp aslı kolur
uluğluk atıña küwenür bolur
4489. takı biri yinçge sakınuk tiler
anı bulsa terkin añar öz ular
4490. bularda talusın ayayın saña
kisi alğu erse kulak tut maña
4491. ayâ bay tilegli sen ewlik talu
bulun bolmağıl sen ay bilgi tolu
4492. bedütgey tilin köñli neñke bolup
kötürgü kerek neñ tilese kolup
4493. ayâ körk tilegli kişi edgüsi
kisi körki kolma bodun külgüsi
4494. tozu halk sewer ol kisi körkini
meger teñri fazlı küdezse anı
4495. ayâ tüp tilegli bedüklük bile
uçuz kılmağu öz bedük tüp bile
4496. uruğluğ tarığlığ bedükler tili
bedükrek bolur bolma ewçi kulı
4497. ay yinçge sakınuk tilegli ınal
munı bulsa bulduñ bu tört neñ tükel
4498. kalı bulsa edgü sakınuk tişi
yawa kılma alğıl ay edgü kişi
4499. tilek baylık erse tire birge neñ
bayutğay séni ol kızıl bolğa eñ
4500. kılınçı köni erse körki kelir
tişi körki kılk ol biligli bilir
4501. sakınuk arığ bolsa aslı bolur
ol üç neñ bu yérde bolur ay unur
4502. sakınuk tile sen kisi ay bügü
sakınuk bulunsa bolur törtegü
4503. munı teg bulur erse sen bir tişi
katığlan yawa ıdma ersig kişi
236 YUSUF HAS TAYANGU
LXIII
oğul kız tuğsa neteg igidgüsin ayur
4504. oğul kız törüse seniñ ay teñin
ewiñde igidgil igidme öñin
4505. awurtası edgü kişi tut arığ
oğul kız arığ kopğa turğay fâriğ
4506. oğul kızka ögret bilig hem edeb
añar iki ajun anıñ asğı tap
4507. oğulka kisi al kızığ erke bér
sakınçsız tirilgil ayâ kutluğ er
4508. kamuğ erdem ögret oğulka tükel
ol erdem bile bu tére bérge mâl
4509. süre ıdma boşlağ oğuluğ yawa
yawa bolğa boşlağ yügürgey éve
4510. kızığ tutma ewde uzun begsizin
ökünç birle ölgey özüñ igsizin
4511. ayâ koldaş ardaş söz aydım kese
bu kız toğmasa yég tirig turmasa
4512. kalı tuğsa yégrek aña yér koyı
ewi bolsa koşnı ölügler toyı
4513. tişilerni ewde küdezgil tuçı
tişiniñ taşı teg bolumaz içi
4514. yatığ ewke ıdma çıkarma tişig
körüp yolda alğan köz ol bu kişig
4515. közün körmese ârzû kolmaz köñül
közüñ körse köñlüñ kolur ay oğul
4516. közüñni küdezgil köñül kolmağay
köñül kolmasa öz bulun bolmağay
4517. tişig katma erke yégü içgüde
kalı kattıñ erse keçer keçgüde
4518. tişig ıdma ewde öñin çıkğalı
kalı çıksa yitrür könilik yolı
4519. tişi aslı et ol küdezgü etig
yıdır et küdezmese bolmaz itig
4520. ağır tut tişig sen negü kolsa bir
ewiñ kapğı bekle yırak tutğıl er
4521. vefâ yok bularda ozadın berü
közi kança baksa bu köñli naru
4522. cefâ birle önmiş igidmiş yığaç
yimişi ağu ol añar bolma aç
4523. neçe miñ azığlığ eren erkeki
tişilerde ötrü üzüldi köki
KUTADGU BİLİG 237
4524. neçe kızğu eñlig yüzi suwluğ er
tişilerde ötrü özi boldı yér
4525. tümen miñ külüg çawlığ ersiglerig
tişiler anı yérke kömdi tirig
4526. negü teg küdezgü olarığ tutup
küdezigli teñri küdezsü utup
LXIV
elig asrakılarığ negü teg tutğusın ayur
4527. yéme edgü tutğıl elig asrakığ
yégü içgü bérgil bütür oprakığ
4528. küçiñe teñeşi yüdürgil yükin
ayıtğay seniñdin bayat erkligin
4529. ayı artuk emgek tegürme añar
bayat ol saña hasmı andın sıñar
4530. olar ma bayat kulları ol kamuğ
añar küç kılıp özke alma tamuğ
4531. uluğ sen olar boldı sénde kiçig
kiçigke uluğ boldı açığ süçig
4532. uluğ bolduñ erse kiçig tut köñül
uluğka kiçiglik yaraşur oğul
4533. negü tér eşitgil ukuşluğ saña
bu söz işke tutğıl ay bilgi kéñ e
4534. kalı bolsa sen beg bodunka uluğ
köñül til kiçig tut özüñke yuluğ
4535. özüñni unıtma yañılma yorık
kelir kutka yapma selâmet yoluğ
4536. ewiñ barkıñ ked arığ tut silig
saña kelge devlet akı kéñ elig
4537. aş içgü tuz etmek yéme kéñrü tut
atıñ edgü bolğay kelü bérge kut
4538. kirişke yaraşı çıkış kıl yakın
çıkış bolsa terkin kirişke bakın
4539. alımka bérimke oñay edgü bol
kayu üdte kılsa açuk bolğa yol
4540. elig tarlıkı tegse emdi saña
kişike muñadma ay ersig toña
4541. seweriñ eşitgey elig tutmağay
sini sewmegüçi küle tınmağay
4542. uçuz tutğa koldaş adaş ya kadaş
anıñ ağrığında köñül bolğa baş
4543. kişi edgüsiñe katılğıl karıl
kişi bol kişiler arala tiril
238 YUSUF HAS TAYANGU
4544. ülüşlerde turma ya tutma neñiñ
ökünçün sarığ bolğa kızğu eñiñ
4545. uluğ yolka tutma sen ew bark yakın
tokığay yoduğ sen munı ked sakın
4546. begig koşnı kılma ya yadğun ögüz
hisârka yakın turma ay köñli tüz
4547. bu üç koşnılıktın saña asğı yok
anıñ yası tegse añar osğı yok
4548. ew almak tilese ayıt koşnısın
yér almak tilese ayıtğıl suwın
4549. isizke katılma selâmet yorı
kılınçıñ köni tut kevel teg küri
4550. barığ tapkıl emdi beg atın alın
sakınç kısğa tutğıl sewinçin salın
4551. ölümüg unıtma odulğay özüñ
idiñni unıtma açılğay közüñ
4552. sözüñ saknu sözle sakınç kelmegey
yawa kılma üd kün ökünç bolmağay
4553. küwezlenme artuk turı bolğa sen
saran bolma artuk söküş bulğa sen
4554. negü tér eşit köñli alçak kişi
kişilik kılığlı kişilik tuşı
4555. özüñ edgü atlığ bolayın tése
akı bolğıl artuk katığlan usa
4556. boşuğ kul kılayın tése belgülüg
akı bol üle neñ kötürdüñ ülüg
4557. başım kökke tegsün tése sen turup
bilig birle işle kamuğ iş körüp
4558. ajunka yadılmak tilese atıñ
ümeg edgü tutğıl yügürdi atıñ
4559. erejlig bolayın tése sen özün
osallıknı kodğıl ay kılkı tüzün
4560. kılayın tése sen bayatka tapuğ
et özke ömiş bérme yapğıl kapuğ
4561. kamuğ edgülükke tegeyin tése
et özni kısa tut havânı basa
4562. idi yakşı aymış sakınuk kişi
bu söz işke tutğıl ay kılkı saşı
4563. bu et özke bérme tilek ârzûsın
tilek bulsa yéyür idisi başın
4564. muñar edgü kılsa bu isiz kılur
isiz kılsa boynın eger erksizin
KUTADGU BİLİG 239
4565. sözin kesti ögdülmiş aydı kadaş
bu yañlığ-turur ‘âm yorıkı adaş
4566. ayu bérdim emdi eşitti özüñ
munı uktuñ erse kesildi sözüg
odğurmış su’âli ögdülmişke
4567. yanut bérdi odğurmış aydı bu söz
eşittim tükel-men ayâ kılkı tüz
4568. takı bir sözüm bar ayıtğu saña
anı ma ayu bér aça sen maña
4569. katılsa özüm men kişiler bile
barışğu kelişgü kerek-men küle
4570. séziksiz méni aşka ündegeler
men ündep olar ma maña kelgeler
4571. neteg barğu aşka neteg yégü aş
okısa negü teg okığu adaş
4572. munı ma ayu bér maña belgülüg
bu iştin yéme ök alayın ülüg
LXV
ögdülmiş odğurmışka aşka barmak törüsin ayur
4573. yanut bérdi ögdülmiş aydı bu ma
kereklig-turur bu kadaş aysa ma
4574. üküş törlüg ol bu okığu kişi
telim törlüg ol bu konukluk aşı
4575. olarda birisi küdenke aş ol
ya sünnet aşı ya toğursa oğul
4576. ya iş tuş okığay ya koldaş adaş
uluğ ya kiçig tut yakın ya kadaş
4577. yoğ aşı bolur ya ölüg atıña
ya ol at bulup aş bérür yatıña
4578. bularda kayu erse aş suw yégü
anı teñle barğu azu barmağu
4579. adaş koldaş ardaş kadaş aşları
bolur erse körgü barıp işleri
4580. turu bérgü aşta körüp yat bazığ
aş içgü tegiri üküş ya azığ
4581. yakın koşnı aşnı aş itse saña
azu teñrilik iş okısa toña
4582. olarka yéme bar küdezgil köñül
sewindür olarnı sewin ay oğul
4583. kalı itseler aş saña oğrayu
ol aşka yéme bar sewindür yéyü
240 YUSUF HAS TAYANGU
4584. apañ munda taştın bolur erse aş
añar barmasa yég köñül bolğa baş
4585. yazım ya yitim bolğa oldruğ turuğ
yawuz bolğa köñlüñ ay edgü uruğ
4586. ya esrük tütüş kılğa ahsumlağay
aşıñ siñmegey tek köñül ağrığay
4587. kamuğ bir todum yém aş içgü üçün
özüñni uçuz kılmağıl sen küçün
4588. negü tér eşitgil boğuz tıdğuçı
özi boğuzıña erk bolup tutğuçı
4589. boğuzuñ küdez bolma erniñ éli
bu boğuzuñ üçün bolma yalñuk kulı
4590. telim kördüm emdi ağır bolmış er
tıdumadı boğuzı üçün boldı yér
4591. üküş kördüm ilde bedümiş erig
bulun kıldı boğuzı töşendi yérig
4592. telim baynı kördüm boğuz bulnadı
özi boldı müflis çığaylık yédi
4593. boğuzka bulun bolma boğuzı uluğ
boğuzka bulun bolsa bolmaz yuluğ
4594. kayu törlüg aşka barır erse sen
edeb birle aş yé bilir erse sen
4595. törü bilmez ögsüz kılıksız kişi
törülüg kişi körse yañlur başı
4596. seniñde uluğ aşka sunsa elig
sen ötrü elig sun bu ol kör bilig
4597. oñ elgiñ bile sun bayat atı ay
yégü üdregey hem özüñ bolğa bay
4598. kişi utrukı türmek alma tigü
öz utru negü erse alğu yégü
4599. bıçak tartma anda kötürme süñük
ayı bolma kowdaş ne silkim sepük
4600. neçe me tok erse yéyü turğu aş
kişi aş kişike körü bér kadaş
4601. yégü alsa tişle uşak tançula
işig aşnı ürme sen ağzıñ bile
4602. yér erken aşığ türtme tirki öze
kişi körki buzma kılınçıñ tüze
4603. törüsüzlük ol bu törüçe yorı
törüsüz kişiler kişike korı
4604. idi yakşı aymış törülüg kişi
törü bilse yalñuk bulur tör başı
KUTADGU BİLİG 241
4605. kamuğ neñke öñdi törü bar sözi
törü tüz yorıtsa yarur er yüzi
4606. kılıksız törü öñdi bilmez kişi
kişike katılsa itilmez işi
4607. aşığ tatğanu yé sen elgiñ sunup
séni körse ewlik sewinsün turup
4608. kişi emgek ıdsa saña itse aş
yawa kılma emgek anı kılma baş
4609. köni sözlemiş körse köñli oduğ
sözi körse ma‘nî bérür tü boduğ
4610. kişi köñli yuwka sırınçğa sanı
idi ked küdez sınğa serme anı
4611. serilse kişi köñli kitti tatığ
yakınlık kesildi yıradı asığ
4612. yakınlık tilese küdezgil köñül
köñül sınsa killi yakınlık tüñül
4613. aşığ teñleyü yé yéme aş üküş
maña mundağ aydı ukuşluğ küsüş
4614. üküş yéglilerniñ aşı yég bolur
aşı yég kişi tutçı iglig bolur
4615. boğuzdın kirür ig boğuzuğ küdez
aşığ teñleyü yé yégü içgü az
4616. bu ığ tutsa terkin kişig yawrıtur
anı emlemese ölüm tawratur
4617. yéme yakşı aymış otaçı hakîm
hakîmler sözini yawuz tigli kim
4618. ölümdin yumuşçı ig ol aşnusı
kişi igledimü ölüm koşnısı
4619. belâ mihnet ol ig ölüm tutğakı
ölümde tatığ yok azu yakşısı
4620. kişi-men tégüçi apa oğlanı
isig tumlığığ bilgü adra anı
4621. tadu bilgü aşnu yaraşık yése
taduka yaraşmaznı kodğı usa
4622. isig artsa terkin soğık iç öze
soğık artar erse isigin tüze
4623. yégit erse yaşıñ yaz erse yılıñ
soğık işke tutğıl üşütür kanıñ
4624. yaşıñ kırkta keçse kün ay erse küz
isig neñ bile sen özüñ tab‘ı tüz
4625. yaşıñ erse altmış üdüñ erse kış
isig işke tutğıl soğık kılma iş
242 YUSUF HAS TAYANGU
4626. kuruğ tumlığ artsa isig öl anut
bu iki añar kılğa ewre yanut
4627. bu öl tumlığ artsa saña kılsa yas
isigin kuruğun anı yandru bas
4628. taduñ tumlığ erse isigin küçe
isig erse tumlığ yéyü tur içe
4629. kalı samduy erse taduñ belülüg
isigli soğıklı ara bir ülüg
4630. bu yañlığ küdezgil taduñnı köni
esen bolğa inçin tiriglik küni
4631. negü tér eşitgil otaçı sözi
munıñ ma‘nîsi uk tirilgil kozı
4632. özüñ tab‘ını men ayayın yora
kızıllı sarığlı ürüñli kara
4633. bularda birisi biriñe yağı
yağusa yağıka yağı adrara
4634. ukuşluğ kerek öz taduğ teñlese
yaraşık ne erse anı ok yése
4635. kişi yılkı birle adırtı bu ol
taduka yaraşık yése ay oğul
4636. negü tér eşit emdi kökçin sakal
uka bar munı sen turu kalma kal
4637. kişi kırk yaşap öz tadu bilmese
tükel yılkı ol bu neçe sözlese
4638. sınayu körü bilmese er bilig
kişike samağu anı ay silig
4639. başında keçip er yorık tüzmese
köni sözlemiş boldı yılkı tése
4640. üd üdlek keçip bolmasa er bügü
kişi tép atamağu yılkı tégü
4641. körü barsa yakşı ayur emçiler
aşığ az yése er esenin küler
4642. esenlik tilese kör igsizlikin
az atlığ otuğ yé tiril ay tigin
4643. öz inçlik tilese ereji uzun
til atlığ etig yé tiril ay tüzün
LXVI
ögdülmiş odğurmışka aşka okımak törüsin ayur
4644. kalı sen okıyın tése sen kişig
okığıl velîkin ked itgil işig
4645. ayak tirki ew bark arığ tut töşek
töşegil aş içgü yéme ked kerek
KUTADGU BİLİG 243
4646. arığ it aş içgü tatığlığ silig
yésü ârzû birle sunuğlı elig
4647. okımasa aş suw müni bir bolur
okısa körügli birig yüz kılur
4648. usa edgü itgil sen aş suw arığ
todup kopsu barsu keligli arığ
4649. adaşığ kadaşığ yırak ya yakın
tözüg aşka ünde küdezgil hakın
4650. keliglisi kelgey kalı kelmese
köñül kalmağay kör anıñda basa
4651. boğuz öwkesi bolsa yawlak bolur
öçep kek sürer ölse ötrü kalur
4652. körü bar tözüke aş içgü tegür
kinikmiş bar erse yéme aş yitür
4653. kişi aş yése sen öze içgü tut
anı içse içgü yéme ök anut
4654. kayuda yégü bolsa içgu kerek
yégü içgü birle teñeşgü kerek
4655. yégü bolsa içgü anuk bolmasa
ağu boldı sakın ol aşnı yése
4656. tilese fukâ‘ bér tilese mizâb
tilese cülengbîn tilese cülâb
4657. munıñda narukı negü bérgüñi
maña sen ayıtma ayıtğıl öñi
4658. uluğlar yése aş tükese yéyü
kiçiglerke bérgü aş içgü yégü
4659. tözüke tegür aş körü kodmağıl
söke barmasunlar açın ıdmağıl
4660. aş içgü yéseler nukul ur yimiş
kuruğ öl yimiş ur bir ança simiş
4661. bıçış kıl küçüñ yetse bıçğıl ağı
usa tiş teri bir kesilsü çoğı
4662. tükel boldı emdi aş içgü işi
aça bér kapuğ barsa tıdma kişi
4663. bu aşka okığlı bolur tört kotu
barığlı yéme tört bolur ay botu
4664. biregü barır aşka ündeseler
aş içgü içer yér negü bérseler
4665. yana öz ewiñe okımaz kişi
başı bürnü yér ewde yalñuz aşı
4666. takı bir kişi körse aşka barır
aşın yér anı yandru aşka okır
244 YUSUF HAS TAYANGU
4667. takı bir kişi aşka barmaz bolup
kişig me ewiñe okımaz körüp
4668. ölüg ol munı sen tirigke sama
katılma muñar sen tiriglik yéme
4669. takı bir kotu aşka barmaz okıp
kişig aşka ünder tokımlar tokıp
4670. bularda eñ edgü yorık bu-turur
bügü bilge ögmiş kılık bu-turur
4671. kerek aşka barğıl kerek barmağıl
boğuz tıd aş az yé esenin tiril
4672. üküş yégli yalñuk kör igçil bolur
sarığ meñzi kowdak atı él bolur
4673. muñar meñzeyür kör otaçı sözi
tadu bilgüçi köñli bilgi yazı
4674. boğuzdın kirür ig kişike aşın
kişig ig karıtur tükemez yaşın
4675. boğuzuğ küdez tutçı igsiz yorı
kılur ig kişiniñ yüzini ışın
4676. bu yañlığ bolur kör aş içgü işi
okığlıka barsa ya kelse kişi
4677. munu sözledim men eşitti özüñ
munı tapkıl emdi uzatma sözüg
4678. bu ol dünyâ hali yorıkı yolı
kişike katılmak tilese kalı
4679. ay köñlüm yarukı hakîkat yakın
sözüm ma‘nîsin uk yéme ked sakın
LXVII
odğurmış ögdülmişke dünyâdın yüz ewrüp barıña tapı bolmakın ayur
4680. yanut bérdi odğurmış aydı bu söz
eşittim men emdi eşit ewre söz
4681. sen aymış bu sözler kim ögrenseler
ajun içre bulğay tilek ârzûlar
4682. velîkin tiriglik bolurmu yégü
munı bilgü aşnu ay bilge bügü
4683. kişi munça emgek bile kazğanıp
uzun kalmaz erse nerek neñ yığıp
4684. bu dünyâ tileyü yügürse kişi
yatu kaldı tâ‘at tapuğlar işi
4685. bu kün sen maña kelmişiñde berü
baka kör tapuğ barça kaldı turu
KUTADGU BİLİG 245
4686. kamuğ bir kişike katılmış üçün
yası munça erse küçeme öçün
4687. uluş kendke kirse meniñ bu özüm
kişi birle bolğa işim hem sözüm
4688. negü teg kılur-men bu tâ‘at tapuğ
yapulğay maña bu sıñardın kapuğ
4689. kiçiglikte yandım karıdım bu kün
bayat tapğı birle tirildim ögün
4690. yana yandru yanmak yawalık tapa
yararmu maña ay bağırsak apa
4691. ne edgü bilig bérdi bilgi ögüz
eşitgil munı sen ayâ köñli tüz
4692. yégitlikte kılğıl karılık işi
karısa barır küç yetilmez kişi
4693. yégitlikte tawrat bayat tapğı kıl
karılıkta bolmaz munı yetrü bil
4694. kiçig oğlan erken kılınç edgü tut
uluğlukka tegse udınur bu ot
4695. ne edgü bolur kör yégitlik üdün
ülüg alsa özke kamuğ edgüdün
4696. ne teñsiz bolur kör karımış kişi
yawa bolsa kılsa yégitler işi
4697. tiriglik üçün boldı dünyâ neñi
tiriglik tükese tüker neñ muñı
4698. tiriglik uçuktı tirip bu neñiñ
anuk kimke kodğu kesilse tınıñ
4699. tutayın sen aymış ilig tapğını
tükel bildim iş tuş bodun kılkını
4700. negü asğı âhır ölür erse öz
saña teggüsi yok meger iki böz
4701. bu munça isinmek azu tumlımak
tilek iki boldı ay ersig çomak
4702. biri dünyâ mâlın bedüse özüñ
takı bir yorık bolsa ilde sözüg
4703. idi edgü erdi bu iki bulup
ölüm tutmasa kalsa meñü bolup
4704. ölüm aldı méndin bu iki tatığ
nerek emdi dünyâ ay bilgi batığ
4705. kişi kutluğınıñ bolur belgüsi
küniñe yégedür anıñ edgüsi
4706. kalı kutsuz erse kişig tumlıtur
karılık üdinde kılınç artatur
246 YUSUF HAS TAYANGU
4707. idi yakçı aymış bügü bilgi kéñ
eşitgil munı sen ayâ kızğu eñ
4708. kişi kutluğı ol neçe ulğadu
baru edgü bolsa isizlik kodu
4709. tükel belgülüg bil kişi kutsuzı
karıp yügrür erse havâsı udu
4710. kanı ol bu dünyâ tilep tutğuçı
öziñe temür kend tura yapğuçı
4711. kanı ol otun ıt bu dünyâ bulup
yaşıl kökke sundı kara kuş münüp
4712. kanı ol bayat-men tégüçi otun
teñizde kodı ıdtı teñri töbün
4713. kanı ol bu dünyâ neñin térgüçi
neñi birle yérde kodı barğuçı
4714. kanı ol toğardın batarka tegi
yorıp él tutuğlı bu dünyâ begi
4715. kanı ol tayakı yılan bolğuçı
teñiz yarlıp ötrü yorıp keçgüçi
4716. kanı ol perî kuş bu yalñuk öze
uluğluk kılığlı kılınçı tüze
4717. kanı ol ölüg tirgürügli kişi
ölümke tutuğ boldı âhır işi
4718. kanı ol kişide üdürmiş talu
kokuz kaldı dünyâ irildi tolu
4719. ölüm tuttı éltti bu samışlarığ
sinimü kodur kör ay kılkı arığ
4720. bu yañlığ-turur bu ajun öñdisi
kerek öñdisi tut kerek tüñdisi
4721. baka körgil emdi yağız yér koyı
ne yañlığ kişi kirdi tolmaz oyı
4722. açıp körse erdiñ kara yér katın
ne üdrüm talular yatur ınçıkın
4723. ne begler yaturlar kara yér bolup
ne bilge bügü sızdı yérde ölüp
4724. begin kulda adra bilümez özüm
çığayığ bayında seçümez közüm
4725. neçe kür küwezler bir ig iglemez
kara yérke kirdi kanı tepremez
4726. bu yañlığ kişiler töşendi yérig
ya senmü kalır sen ya menmü tirig
4727. yorıyu turuğlı bu barkın kişi
uluğ yolda itmez bu ew bark işi
KUTADGU BİLİG 247
4728. özümdin kötürdüm bu ârzû tilek
kodu bir bayatım maña tap yölek
4729. kişig kul kılığlı bu sukluk-turur
kiterdim bu sukluk közüm tok-turur
4730. negü tér eşit dünyâ kodmış kişi
yayığ dünyâka köñli todmış kişi
4731. ajunda tilekin bulundı özüm
harislık özindin kiterdi közüm
4732. özüm kodtı dünyâ tilek ârzûsın
tilekim tükendi kesidi sözüm
4733. bu dünyâ içi bir tarığlağ-turur
negü ekse munda yarın ol önür
4734. uruğ edgü ekse öner edgülük
ol edgü bolur ol yégü kedgülük
4735. uruğ isiz ekse isiz ök önür
ol isiz boyunka yarın yük bolur
4736. bu kün kodmağınça havâ ârzûlar
yarın bulğu ermez özüm edgüler
4737. séni kodmaz erken bu dünyânı kod
saña todmaz erken sen ir aşnu tod
4738. anı kodmasa sen séni kodğa ok
añar todmasa sen saña todğa ok
4739. bolup kalğu erse nerek bu ajun
séni kodğu erse anı kod özün
4740. munı kod tile ol ajunuğ turup
erejin tiril anda meñü bolup
4741. takı munda yégrek tileyin tése
ikigün ajunuğ tileme usa
4742. yorı iki ajun idisin tile
nerek dünyâ ‘ukbî ikigün bile
4743. törütgenni bulsa törümiş seniñ
yaratğannı bulsa yaratmış seniñ
4744. törümişke korkma tileme tilek
törütgenke korkğıl anı tut yölek
4745. törütgen idi tapğı ewre kodup
törümişke tapmak bolurmu udup
4746. ikide adın yok tapuğa işi
ya tapğı yarağay kötürgey başı
4747. ya tapğı yaramağa emgekleri
yawa bolğa üd kün tiriglikleri
4748. yarasa tapuğ beg kötürse anı
bolur özke erksiz bu bulmış küni
248 YUSUF HAS TAYANGU
4749. ara aç ara tok yügürgü kerek
begi yatsa emgek bu körgü kerek
4750. kalı siñmese kör bu kılmış tapuğ
yawa boldı isiz tiriglik kamuğ
4751. kayu ol tapuğçıkaayğıl asığ
bu tapğı içinde negü ol tatığ
4752. negü tér eşitgil ıla erkini
tapuğçı törüsin ayur kör anı
4753. baka barsa ters iş bu begler işi
tapınsa telim terk yaranmaz kişi
4754. yarasa tapuğ özke erksiz bolur
yaramasa tapğı küniñe ilür
4755. tapuğka ınanma ay tapğı telim
tapuğ kılğa âhır başıñnı kalım
4756. sewindi tédükte sasıtur söker
yazıldı tédükte buşup kaş tüger
4757. tükel bilse bolmaz kılıklarını
yéme alsa bolmaz alıklarını
4758. tüpi yél-turur bu ajun kör oğul
kölike-turur kör karârı yok ol
4759. sakım ol körü barsa körnü-turur
tutayın tédükte yiter yok bolur
4760. kezigçe kelir kör bu devlet kurı
tezig ol yayığ hem bolur terk karı
4761. kerek bolmaz emdi bu dünyâ maña
ya devlet kezigi kezig ay toña
4762. idim yadı iş tap sewingü sewinç
anıñ yarlığı tap awınğu awınç
4763. sewüg bolmasa tap idim sewmişi
yağım yek-turur öz yağılamışı
4764. tilekim anıñdın umınçım añar
sığınğu idim ol küwençim añar
4765. tonum koy yüñi tap yégüm arpa aş
tükel boldı dünyâ maña ay kadaş
4766. negü tér eşitgil bağırsak sözi
üñürde turuğlı sakınuk özi
4767. ajunda alındım özümke öñi
kavuk sökti yém tap tonum koy yüñi
4768. şekerde tatığlığ kavuk yür maña
çuz ol bu örüm ton ağılar teñi
4769. karın todğuça yé kamuğ yém içim
kerek arpa yür tut todurğu açım
KUTADGU BİLİG 249
4770. toru ölmegüçe yégil ây kadaş
yéme udlayu sen taduñ bolğa baş
4771. tatığ sürme tatığ kını ked katığ
tatığka yanut ornı teñsiz batığ
4772. açığ süçig aşlar boğuz tatğı ol
boğuz tatğı sürgen kişi yılkı ol
4773. ağı çuz kedim ton kişi kedgüsi
et öz örtgü tap kıl ay er edgüsi
4774. boğuz bir todunsa iki kün barır
egin kedse bir ton iki yıl kalır
4775. bu iki üçün özüm kul kılıp
kişi tapğı kılmak yararmu bilip
4776. ediz ‘arşta altın serâ’ka tegi
tüzü barça muñluğ-turur bir teñi
4777. meger bir bayat ol tükel muñsuzun
muñuğ bildeçi ol bağırsak tüzün
4778. köñül bir bayatka uladım köni
tilekçi bolup-men tiler-men anı
4779. barı boldı şeksiz maña belgülüg
köñül bütti yırlar tilim ülgülüg
4780. barıña mukır-men tiler>kayuda tilegü özüm belgüsüz
4781. idimni tiler>nışânın bulur-men körüglisi yok
4782. tilegli udımaz tile tınmağıl
tilep bulmadım tép titip yanmağıl
4783. tile tutçı tınma tilep yetgü yok
tilep bulmadım tép yanın yatğu yok
4784. tilegli yügürgü kerek tınmadı
tınıp yatğuçılar tilek bulmadı
4785. tilep tınmağuçı ne bulmaz bolur
tınıp yatsa ârzû tilek kim bulur
4786. méni ol tiledi eñ aşnu sewip
anı men tiler boldum emdi iwip
4787. méni aşnu ol koldı erdi ezel
anın men kolur boldum emdi tükel
4788. bu mundağ idimni kalı sewmeyin
tilep bulğuka öz kalı iwmeyin
4789. muñumka takımka maña ol yarar
belâ kadğu tegse méni ol yular
4790. méni ol üdürdi eñ aşnu tilep
anın öz tiler boldı köñlin ulap
250 YUSUF HAS TAYANGU
4791. méni ol törütti bu ol çın sözüm
méni ol igidti bedüdi özüm
4792. tüñüldüm bu halktın sığındım añar
küdezgey méni ol kamuğdın sıñar
4793. özüm kalsa yalñuz idim yadı tap
özüm sözlegüke idim atı tap
4794. awıñum sığıñum yölekim tokum
ol ol bir idi todğu açım tokum
4795. negü tér eşitgil süzülmiş kişi
idisi bile çın tüzülmiş kişi
4796. köñüldeki sırrım açar-men saña
tilek ârzû birle uçar-men saña
4797. küvengü awınğu sığınğu idim
kamuğdın üzüldüm kaçar-men saña
4798. ol ajunka ornuñ bu ajun-turur
munı kodmağınça anı kim bulur
4799. yüz utru kitergü bu dünyâ salıp
anın bolsa ‘ukbî bulunğay alıp
4800. yayığ dünyâ bekrü eligde tutup
negü teg bulur meñü ajun yatup
4801. hatarlığ-turur dünyâ nûşı ağu
arığın tile barça içgü yégü
4802. kodu bérgü dünyâ tilek ârzûsın
anın bulsa ‘ukbî orun edgüsin
4803. hakîkat munı bil ay ögdülmişim
ayayın saña men özüm bilmişim
4804. bu tört neñ tükel kodmağınça kişi
adın tört kılumaz kişi uz işi
4805. bu dünyâ işin kodmağınça tükel
kılumaz bu ‘ukbî işin ay ınal
4806. kişide yırak bolmağınça kadaş
bayat tapğıña tegse bolmaz adaş
4807. havâ ârzû boynı sımağınça öz
könilik yolıña kirümez et öz
4808. köñüldin çıkarğu kamuğ dünyâsın
añar ötrü kirse bayat sewgi çın
4809. tünek ol bu dünyâ müsülmân öze
tünekte erej kolma köñlüñ tüze
4810. et öz ülgi bérme katığlan usa
özüñ yolka köñey anıñda basa
4811. yawa kılmağıl bu keçer üd künüñ
yana bulğu ermez keçigli tünüñ
KUTADGU BİLİG 251
4812. keçer kün yawa bolsa öknür kédin
tiriglik yawa kılsa bulmaz adın
4813. negü tér eşit kör ay bilgi teñiz
özi kodkı alçak ne köñli ediz
4814. uluştın uluşka köçügli kişi
köçin öñdün ıdsa iter uz işi
4815. bu köçmezde açnu köç ıdsa oza
köçüp barsa asğı yarutur köze
4816. kerek ıd köçüñni kerek ıdmağıl
özüñ köçgü âhır osal bolmağıl
4817. kerek erse beg bol kerek erse kul
uzun kalğu ermez ölüm tuttı yol
4818. kerek miñ yaşağıl kerek on sekiz
özüñ ölgü edgü atıñ kodğıl iz
4819. kerek erse bay bol kerek yok çığay
tiriglikni yér bu keçer yıl kün ay
4820. başıñ kökke tegse bedüklük atın
kirip yatğu ornuñ kara yér katın
4821. tiriglik bulup er yawa kılsa üd
özin otka attı uş ol yılkı ud
4822. esenlik bulup er yawa kılsa yaş
bu körksüz tiriglik bolur ay kadaş
4823. meniñ kadğumı sen yéme ay kadaş
sen öz kadğuñı yé töküp közde yaş
4824. bu dünyâ işi bek tuzakçı-turur
tuzakka ilinme séni berkitür
4825. bu kün keldi devlet tilekçe yorır
ınanma añar sen yana terk barır
4826. usanma ölümke sakınma uzun
busuğdın çıkar teg çıkar üdsüzün
4827. üküş miñ osalığ ölüm basmış ol
telim yumğılarığ ölüm saçmış ol
4828. negü tér eşit emdi köñli oduğ
ölümke osal bolma teggey yoduğ
4829. üküş térnekig kör taradı ölüm
ölümüg sakınsa akar köz yulum
4830. menin köksegüçi méni kalmadı
asığ kılmadı sü itiglig tolum
4831. usanma tiriglik barır belgüsüz
keçer uş bu üd kün yana yanğusuz
4832. erejke awınma yawa bolğa kün
bu kutka ınanma yayığ ol otun
252 YUSUF HAS TAYANGU
4833. bedük men tégüçini tuttı ölüm
uluğ men tégüçini uttı ölüm
4834. ölüm buzdı ordu telim kend uluş
ölüm buzdı karşı saray ew üküş
4835. neçe miñ tirig öldi tolup yatur
biziñ kelgümizni küdezip yatur
4836. baka kör olarığ sen açğıl közüñ
begig kulda adra bilürmü özüñ
4837. uluğluk ölümke asığ kılmadı
ölümdin kaçığlı keçig bulmadı
4838. ağır sawçılarığ iletti ölüm
adın kim itügey ot em ya tolum
4839. ınançsız-turur bu cefâçı ajun
yayığ kılkı irsel kılınçı otun
4840. negü teg keçürse keçer terk küni
barır edgü isiz ne egri köni
4841. tokun ma keçer hem açın ma keçer
ne begke kılur yüz ne bay kul seçer
4842. ereji uzamaz ne emgekleri
nerek ötrü munça çoğı ün urı
4843. idi yakşı aymış bügü bilgi kéñ
kılıkı yorıkı bile köñli teñ
4844. az edgüke yalñuk unıtur özin
yaşıl kökte üstün yorıtur sözin
4845. neçe kür kögüzlüg küwenür erig
ölüm yençti kögsin saçıttı közin
4846. bu erdi saña çın bağırsaklıkım
munu sözledim men saña ay akım
4847. kim erse bu halığ bilür erse çın
arçar bolğu ermez bu dünyâ yakın
4848. yitürdüm yégitlik yetildi yaşım
yıpar kitti kâfûr eşündi başım
4849. séziksiz ölümke anunğu üdi
bu künde naru ol ay yalñuk kedi
4850. ölüm kadğusı tuttı kétti sewinç
ölümde kédin iş negü teg erinç
4851. bu kadğu sakınç birle erken özüm
negü teg iligke barır-men tüzüm
4852. iligke meniñdin asığ bolmağay
tusulsu tése hem tusu bulmağay
4853. kalı ol ajunluk tilese méni
méni bardı saknıp yorısu köni
KUTADGU BİLİG 253
4854. apa oğlını emdi erklig bayat
törütti iki iş üçün bérdi at
4855. tamuğka ya uçmak begi bolğuka
ağırlık üçün ya uçuz kılğuka
4856. ağırlık tilese ayu bérdi yol
uçuzluk yolın ma seçe bérdi ol
4857. kerek emdi kulka özi kullukın
tükel kılğu bulsa bayat tevfîkın
4858. kalı bulsa tevfîk bayattın kulı
kamuğ edgülükke açıldı yolı
4859. katığlañu ötrü yetürgü tapuğ
tümen edgülükke açılğay kapuğ
4860. bu erdi munukı meniñ bilmişim
saña sözledim men ay edgü işim
4861. sélerke meniñdin asığ söz kerek
özümde körü bu sözüm edgürek
4862. kalı ‘ukbî kolsa yorıkı bu hâl
kalı dünyâ kolsa bilir sen tükel
4863. bolu bérdi eren kelü bérdi kut
negü kolsa ârzû kelü bérge büt
4864. meniñde negü bar adın edgü iş
silerke asığ kılsa ay edgü iş
4865. kodu bérsü ilig méni teñrike
du‘âçı bolayın añar edgüke
4866. bilig aytur erse unu bilmişim
eşittiñ ayu bér negü aymışım
4867. sözümni tutuñlar kalı tutmasa
yarın kelge barça bu kün bütmese
4868. bu söz yakşı aymış ay bilgi teñiz
munı işke tutsa kızartur meñiz
4869. bu kün bu sözüm kör saña tuş bolur
yarın anda körgil saña tüş bolur
4870. usanma katığlan sözüm işke tut
kalı tutmasa sen munu uş bolur
4871. iligdin kolu bér meniñ ‘udrümi
yarağı ne erse otı kıl emi
4872. saña tegdi emgek kelü hem baru
yanutı bayat bérsü kün teg yaru
4873. ağır kılma köñlüñ maña ay kadaş
yakınlık içinde méni tutma taş
254 YUSUF HAS TAYANGU
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
4874. yanut bérdi ögdülmiş aydı tilin
özüm uktı emdi könilik yolın
4875. eşittim sözüñni ögün tıñladım
sözüm kestim emdi sözüg teñledim
4876. köni sözlediñ söz bütünlük bu ol
munıñda narukı neçe egri yol
4877. seniñde-turur çın meniñde oyun
oyun kaldı çınka bérür-men boyun
4878. barayın men emdi esen edgü kal
ikigün ajunluk ayâ edgü fâl
4879. bayat bérsü tevfîk saña küç kadaş
du‘âda unıtma köñül tutma taş
4880. méni me bayattın kolu bir turup
aça bérsü köñlüm bayat odğurup
4881. sözin kesti koptı adakın örü
esenleşti ewke yüz urdı körü
4882. atın mindi ewre ewiñe kelip
tüşüp kirdi turdı bir ança tınıp
4883. yédi içti ança sakındı özün
eşitmiş sözini bışurdı uzun
4884. yaşık badı yüzke kura yüz bağı
ajun toldı bütrü kara yér toğı
4885. küjek yazdı rûmî kızı örtti yüz
kara saç boduğı ajun toldı tüz
4886. tükel zengî yüzi urundı kalık
uçar tındı kodtı yorığlı yorık
4887. yunup kıldı yatğu namâzın turup
töşek koldı yattı yarağın körüp
4888. udıp bardı azrak odundı yana
töpüdin sawılmış bakırsukuna
4889. yana kördi ülker sawılmış başı
toğardın çadan kopmış örlep tuşı
4890. yana yattı ança usı kelmedi
keziglig kişi teg közin yummadı
4891. usuz yattı saknu bir ança oduğ
kalık kırtışı tuttı kâfûr boduğ
4892. ‘abîr bürkirer teg tünerdi kalık
sata koptı yérdin yadıldı butık
4893. yaşık örledi yérde koptı toğı
yaka keldi aşnu tokuz al tuğı
KUTADGU BİLİG 255
4894. turup koptı yundı kör ögdülmişe
namâzın yetürdi okıp bilmişe
4895. kıza baktı yérdin sata kalkanı
turup karşıka bardı kirdi köni
4896. eşitti ilig kör añar kıldı yol
bu kirdi iligke kawuşturdı kol
4897. ilig imledi bérdi oldruğ orun
bu keçti orunka siliglik kurun
ilig su’âli ögdülmişke
4898. bir ança turup söz ayıttı ilig
ayur sözle keldür ay kılkı silig
4899. negü tér kadaşıñ ne boldı éşiñ
ne boldı tilekiñ kelirmü işiñ
ögdülmiş cevâbı iligke
4900. yanut bérdi ögdülmiş aydı sözi
negü teg yorımış sözi tüp tözi
4901. ikigün arala yorımış sözüg
ötündi iligke kamuğ tüp tözüg
4902. éli turdı ança sakındı özün
köñül bertti yaşı yuwuldı közün
ilig cevâbı ögdülmişke
4903. ayur ol kadaşıñ köni sözlemiş
söz ol söz-turur kim ol aymış témiş
4904. bu kün biz kılurmız özümizke küç
añar ma takı küç kılurmız hem öç
4905. keçigli-turur bu ajun kalğusuz
bu kalmış tiriglik yéme belgüsüz
4906. séziksiz kelir utru meñü ajun
erej erse emgek uzalmaz uzun
4907. meñilik ol ol anda bulsa ereş
bolur edgü ornı bulur edgü éş
4908. odunmış-turur ol kadaşıñ tükel
anı biz okımak idi ked muhâl
4909. biziñ bu özümiz havâka bulun
yawalıkka üdlek keçip bardı kün
4910. negü tér eşit emdi köñli tirig
saña yakşı sözlep bérür öt erig
4911. havâ nefs yağı ol kalı bulsa küç
yetürgey séziksiz saña eski öç
256 YUSUF HAS TAYANGU
4912. havâ nefs tirilse ölür bu köñül
köñül ölse tâ‘at kalur ay oğul
4913. biziñ köñlümiz öldi bolğa bu kün
havâ nefs me kıldı boyun ked yoğun
4914. uluğluk bedüklük bu devlet küni
uzun turğu ermez ay köñli köni
4915. ereji az ol körse emgek üküş
baş ağrığ telim bar ma karğış söküş
4916. idi yakşı aymış biliglig kişi
ajunuğ sınayu yetilmiş yaşı
4917. uluğlukka artuk küwenme küle
uluğ bolduñ erse baş ağrığ bile
4918. sewinç kayda erse soñında belâ
erej kayda erse miñ emgek bile
ilig su’âli ögdülmişke
4919. yana aydı ilig ay ögdülmişim
tilekim bu erdi anı kolmışım
4920. sebeb bolsa erdi maña edgüke
tirilgeymü erdi köñül ay böke
4921. tirendi unamaz berü kelgeli
ne iş tuş kadaşlar yüzin körgeli
4922. ol aymış sözüg körse barça köni
küçese yéme bolmaz emdi anı
4923. saña ma üküş tegdi emgek yorıp
tilin sözlediñ hem yügürdüñ arıp
4924. küdelim körelim yéme ay akı
negü ol âhır hal üd üdlek takı
4925. kara tün içinde-turur kelgü iş
yarutur yaruk kün ayâ edgü iş
4926. kuruğluğ-turur bu zamâneˆ yası
ara asğı tegrür arala yası
4927. bayat hükmiñe kod kamuğ işlerig
üdi kelse itlür açar ay tirig
4928. kayu iş kılıp bulmasa ol tatığ
kodu bérgü ançan ay bilgi batığ
4929. bu dünyâ yañı bu ederse kaçar
kodu bérse ewre saña yol açar
4930. küdelim bir ança sınalım anu
negü teg âhır hal zamâneˆ küni
4931. yana bolğa bizni tilegey turup
özi öz yégin kılğa yetrü körüp
KUTADGU BİLİG 257
4932. muñar tegdi kesti sözini ilig
turup çıktı ögdülmiş akru silig
4933. yéme keçti kaç kün bu sözke adın
sakındı ilig baktı ördün kédin
LXVIII
kün toğdı ilig odğurmışnı üçünç yolı ündeyü ıdmışın ayur
4934. okıdı élig bir kün ögdülmişig
ayur kılğu boldı saña bir işig
4935. okıdım kadaşıñ maña kelmedi
ol ârzû tilekni özüm bulmadı
4936. kiterdim men uş bu tilemiş tilek
adın boldı emdi tilekke yölek
4937. bu ol kör bu künki tilekim meniñ
özüm bir yüzini köreyin anıñ
4938. añar men barayın ya kelsün maña
ziyâret üçün ol ay kızğu eñe
4939. maña tuşsu bérsü bir öt saw erig
yana yansu kılsu kılur işlerig
4940. mañar asğı tegsün añar yası yok
süzülsün özümdin kamuğ bulğanuk
ögdülmiş cevâbı iligke
4941. yanut bérdi ögdülmiş aydı bu söz
osuğluğ-turur çın ayâ kutluğ öz
4942. bu iş kılğa ilig tilese anı
okıyın yana yarlıkasa méni
4943. barayın bu sözni añar sözleyin
ilig barmasun men anı keldreyin
4944. yana bir bitig yarlıkasun ilig
okıp bütsü kelsü saña ol silig
ilig cevâbı ögdülmişke
4945. ilig aydı emdi nerek bu bitig
bitigde bütünrek bütün sen tetig
4946. bitig bütmegü teg kişike bolur
seniñde bütünrek adın kim bulur
4947. negü tér eşit yakşı yağma begi
kamuğ iş içinde yetilmiş ögi
4948. yalawaçka bütse bitig ne kerek
bütünlük bulunsa itig ne kerek
4949. sözüñni tilin ay sözini eşit
takı bir bitig ay tetig ne kerek
258 YUSUF HAS TAYANGU
4950. bu ança iş ermez ağır kelgü teg
bu iştin beliñlep yırak tezgü teg
4951. nerek munça sözke bitig ya itig
bütun sen bitig sen maña ay tetig
4952. maña kelsü tuşsu yana barsu terk
küçün tıdmağay men aña bérdim erk
4953. ıdur-men séni kör bu hâcet üçün
okı edgü birle okıma küçün
4954. berü kelmese men barayın naru
yüzini köreyin yanayın berü
ögdülmiş cevâbı iligke
4955. yanut bérdi ögdülmiş aydı tilek
tükel bolğa bolsa bayattın yölek
4956. özümdin yana ok katığlaña-men
bu ârzû tilekiñ tükel kılğa men
4957. ilig altunı inç esen bolsunı
bayat birge barça tilek kolsunı
4958. turup çıktı atlandı keldi yana
tüşüp kirdi ewke suçuldı tona
4959. kızıl yüz öñi oñdı boldı sarığ
ajun boldı altun öñgi teg arığ
4960. yaşık türtti yüzke sarığ za‘ferân
özin kıldı mînâ öñi teg cihân
4961. kalık bütrü tuttı sewügler kaşı
ajun boldı zengî habeş kırtışı
4962. yédi içti yundı yetürdi namâz
töşek koldı yattı udıp bardı az
4963. sarığ sandwaç ötti ünün sayradı
beliñlep odundı usı kelmedi
4964. oduğ yattı ança anı tıñlayu
awındı ol ünke turup tañlayu
4965. usı yitti artuk uzadı tüni
küsüş boldı ârzûn yaruğu küni
4966. kalık yırttı kedmiş kara köñlekin
açıldı yaruk yüz kötürdi egin
4967. küle baktı örlep talu kız yüzi
yarudı bu dünyâ iri hem kuzı
4968. toğa keldi örlep çıkardı yüzin
yaruk kıldı dünyâ kolın hem özin
4969. yana koptı yundı tonandı tükel
namâz kıldı özke yorup edgü fâl
KUTADGU BİLİG 259
4970. atın tuttı mindi bir oğlan bile
kadaşı tapa bardı sewnü küle
4971. yakın tegdi erse anıñ üskiñe
tüşüp bardı akru yorıp kapğıña
4972. tokıdı kapuğ akru elgin tutup
turup çıktı terkin kadaşı ukup
odğurmış su’âli ögdülmişke
4973. közün kördi erse kör ögdülmişig
ayur ay kadaşım uzattıñ işig
4974. nelük emgetürsen özüñni küçün
negüke karışıñ maña bu öçün
4975. yorı kel kirelim maña ay sözüg
nelük ewre keldi yana bu özüñ
4976. turup ewke kirdi bu iki kadaş
kadaşıña zâhid alın tügdi kaş
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
4977. keligli kadaşı ayur ay tüzüm
kaşıñ tügme aşnu eşitgil sözüm
4978. sen aymış sözüg barça eksüksüzün
iligke tegürdüm ötündüm özün
4979. eşitti ilig söz tükel tıñladı
sözüñni eşitti üküş teñledi
4980. kodu bérdi emdi séni ay kadaş
munıñda adın bir tilek koldı taş
4981. méni sözçi ıdtı bu işke saña
uwut kılmağıl sen méni ay toña
4982. kamuğ neñke had ol teñi belgülüg
teriginde keçürme işiñ ay külüg
4983. negü tér eşitgil ukuşluğ tili
kamuğ neñke yañzağ bu ol söz ulı
4984. teñinde keçürme kamuğ işni sen
teñinde keçürse yana kaçğa san
4985. kamuğ işke yañzağ teñi ol yañı
kamuğ neñ teñi birle boldı esen
4986. ilig kodtı emdi ozakı tilek
okır bir ziyâretka bolğıl yölek
4987. barıp tuş añar sen ya kelsün saña
yüzüñ körsüni bir ay köñli kéñ e
4988. munıñda yası yok saña ay kadaş
bolu bér maña sen ayâ bağrı taş
260 YUSUF HAS TAYANGU
4989. ilig me idi edgü sultân-turur
çığayka yawuzka sewüg cân-turur
odğurmış cevâbı ögdülmişke
4990. yanut bérdi odğurmış aydı bu söz
ukuşka yakın ol ayâ köñli tüz
4991. müsülmân kadaşka müsülmân kadaş
ziyâret kılur ok ay köñli tüdeş
4992. bu sözke egildim bérür-men boyun
ziyâret kılayın añar men bu kün
4993. munıñda oza barmadım men añar
öz asğı tiler erdi méndin sıñar
4994. anı küdtı tuttı könilik yolın
kirür-men könilikke köndüm bilin
4995. barayın iligke ilig kelmesün
mañar tegsü emgek añar tegmesün
4996. ilig él begi ol bodunka uluğ
añar kılğu hürmet ağırlık kamuğ
4997. yorık tüzse ötrü könitse sözi
arıtsa élinde isizler izi
4998. negü tér eşitgil ay bilgi teñiz
ukuşluğ amul köñli yüksek ediz
4999. ra‘îyetka vâcib begi yarlığı
ağır tutsa estıp kiçig uluğı
5000. ağırlağu begler özin hem sözin
kerek hindû bolsun kümüş yuluğı
5001. ağırlar-men emdi ilig yarlığın
ziyâret kılur-men bolur-men yakın
5002. yorı yanğıl emdi éligke sözüm
tegürgil kelür tép munu bu özüm
5003. yaruk dünyâ yüzke eşünse eşük
men ötrü barayın ay eski tüşük
5004. kişi körse kündüz méni soñdağa
özin otka atğa méni sözlege
5005. yorı barğıl emdi sen ewde küdez
saña kelge men anda yatma sen az
5006. eñ aşnu saña men tuşayın barıp
neteg kılğu andın kılalım yorıp
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
5007. sewindi kör ögdülmiş aydı cevâb
idi körklüg ol bu yéme ked savâb
5008. barayın-men emdi ilike turup
ayayın bu sözler sewinsün ukup
KUTADGU BİLİG 261
5009. meniñde basa sen bütürgil sözüg
umınç kılmış üdte yetürgil özüñ
5010. ikigü sözi tındı bir söz öze
sewinçin turup çıktı kaşın yaza
5011. yana ok tutuzdı ayur ay kadaş
sözüg kıyma kelgil ay köñli tüdeş
5012. yaşık yérke yansa yüzin kizlese
kömür kırtışı dünyâ yüzke basa
5013. séni küdge-men ewde kelgil maña
yarağın körüp iş kılayın saña
5014. atın mindi keldi iligke turup
tüşüp kirdi ilig tapa yol kolup
5015. tegürdi iligke ukulmış sözin
sewindi ilig yazdı kaşın közin
ilig su’âli ögdülmişke
5016. ayur edgü boldı bu bir iş barı
sözüg teg çın erse ol aymışları
5017. yana aydı ilig ne üdke kelir
kayuda tuşar-men angar ay bilir
ögdülmiş cevâbı iligke
5018. yanut bérdi ögdülmiş aydı kéçe
yaruk dünyâ meñzi tünerse çiçe
5019. meniñ ewke kelmek-turur ol maña
kaçan kel tése sen kelir ol saña
ilig cevâbı ögdülmişke
5020. ilig aydı emgep yügürdüñ üküş
yanut bérsü teñri ol emgekke tuş
5021. bu erdi meniñ bu igimke emi
sewindürdi emdi meniñ köñlümi
5022. sen ewde küdez kelse eştür maña
kişi barğa méndin okıtçı saña
5023. kadaşıñnı alğıl maña kel turup
ziyâret kılayın yüzini körüp
5024. muñar meñzetür emdi bilge sözin
negü tér eşitgil bu tüpi tözin
5025. kişi köñli tutçı tiler ârzûnı
awıtur tilek bulğuka özini
262 YUSUF HAS TAYANGU
5026. kalı bulsa ârzû tilekin tükel
köñül kötrür anda keser sözini
5027. ilel tép turup çıktı ögdülmişe
ewiñe kelip kirdi kıldı tüşe
5028. yaşık yérke indi yüzin kizledi
kararıp tuman tozdı dünyâ tudı
5029. ajun tul tonın kedti kaşın tügüp
kalık yek yüzi teg karardı oñup
5030. kamuğ teprenür tındı yumdı közi
çoğı ün kesildi tirigler sözi
LXIX
odğurmış ögdülmiş tapa kelmişin ayur
5031. turup akru keldi kör odğurmışa
küdezip körü aldı ögdülmişe
5032. selâm kıldı ötrü alıştı elig
turup ewke kirdi bu iki silig
5033. aş içgü çıkardı yétürdi körü
kişi ıdtı ilig tapa ukturu
5034. eşitti ilig kıldı yandru cevâb
okıdı olarıg yakınlık ulap
LXX
kün toğdı ilig odğurmış birle körüşmişin ayur
5035. ikigü turup bardı ilig tapa
körü aldı ilig yorıdı kopa
5036. selâm kıldı ilig eñ aşnu körüp
‘aleyk bérdi zâhid selâmka turup
5037. eligleşti ilig bu zâhid bile
ayıttı ilig yazlu sewnü küle
5038. orun kıldı artuk öziñe yakın
ağırladı aşru bağırsaklıkın
5039. ayur emgediñ sen ay odğurmış a
yadağın bu yérke özüñ kelmiş e
odğurmış cevâbı iligke
5040. yanut bérdi odğurmış aydı közüm
séni kördi emgek unıttı özüm
5041. özüm ârzûlap keldi emdi saña
nelük teggey emgek ay ilig maña
5042. kişi öz tilekin yorısa barıp
tegir terk tilekke bu kalmaz arıp
KUTADGU BİLİG 263
5043. negü tér eşitgil böke yawğusı
ukuş birle yadmış ajunka küsi
5044. köñül ârzûlasa yırak yér yağuk
bolur terk tilekin bulur ol anuk
5045. köñül birle mañsa kişi ârzûlap
tegir ârzûka terk yağukluk ulap
5046. köñülsüz kayu yérke mañsa adak
neçe yér yakın erse boldı yırak
5047. adakın yorığlıka emgek tegir
köñül birle mañsa ol emgek barır
5048. köñül birle keldim saña ay ilig
kaçan tegge emgek yetürgil bilig
5049. köñül kimni sewse tilese bakın
neçe yér yırak erse boldı yakın
ilig su’âli odğurmışka
5050. ilig aydı sözde eñ aşnu saña
ayıtğu sözüm bar ayu bér maña
5051. sen emdi köñül birle keldiñ maña
velîkin neteg ol bu iş ay toña
5052. bilir sen selâm fazlı artuk uluğ
kim aşnu aşunsa açar bu yoluğ
5053. méni kördüñ erse selâm kılmadıñ
bu fazlığ muyanığ kalı kolmadıñ
odğurmış cevâbı iligke
5054. yanut bérdi odğurmış aydı selâm
bilip kılmadım men eñ aşnu ulam
5055. selâm ol kişike selâmet yolı
selâm kıldı erse uruldı ulı
5056. selâm ol kişike imînlik emân
selâm kılsa ötrü imîn boldı cân
5057. muñar meñzetü keldi emdi bu söz
eşitgil munı sen ayâ köñli tüz
5058. emân bérdi erke selâm kılğuçı
selâmet bulundı ‘aleyk alğuçı
5059. selâm ol selâmet kişi şerriñe
selâmetlık aldı yanut kılğuçı
5060. uluğlar kerek kim kiçigke selâm
aşundursa ötrü bolur iş temâm
5061. kiçig tutsa kılsa uluğlar sözi
selâmet tirildi kutuldı özi
5062. kiçig bolsa imîn uluğ şerrindin
selâmet bulunsa umup hayrındın
264 YUSUF HAS TAYANGU
5063. meniñdin iligke kaçan tegge şer
kiçig men kiçigdin negü yası bar
5064. ilig elgi barça bodunka uzun
negü kolsa kılğay tügülse yüzün
5065. körü bar kara begke kılmaz selâm
bu ma‘nî üçün ol ay bilgi tamâm
5066. méni sen eñ aşnu tapuğka tilep
özüñke okıdıñ üküş ârzûlap
5067. bolu bérmedim men sözüg tutmadım
bu alçı ajunka özün bütmedim
5068. anı kodtuñ emdi ziyâret üçün
okıdıñ munu keldim emdi bu tün
5069. takı eymenür erdim emdi saña
selâmın emân bérdiñ emdi maña
5070. yana aşnukı sözke yañay téyü
takı korkur erdim saña eymenü
5071. tükel büttüm emdi saña belgülüg
maña edgü teggey seniñdin ülüg
ilig cevâbı odğurmışka
5072. ilig aydı begke idi ked yawuz
tilin sözlemiştin yana yansa öz
5073. uluğluk yémesün ol elgi uzun
yanar erse tilde yorıtmış sözün
5074. ajunka elig bolmasun ol kişi
tili yalğan erse kılınçı buşı
5075. neteg beg bolur ol bodunka uluğ
tili yalğan erse kör elgi kuruğ
5076. takı munda yégrek bilig sözlemiş
sözüg kıysa kıylur kaçar kut témiş
5077. kişide yawuzrakı yalğan bolur
yawuzda yawuz va‘de kıyğan bolur
5078. idi yakşı aymış köni sözlüg er
köni sözlüg erke bayat bérsü ter
5079. sözi çın kerek beg kıyıksız köni
sözinde yanığlığ téme er anı
5080. tilin sözlemiş sözde yanmaz eren
sözinde yanığlı işiler sanı
odğurmış cevâbı iligke
5081. yanut bérdi odğurmış aydı ilig
bu edgü kılıklarka buldı elig
5082. bayat arturu bérsü ilig saña
bu edgü kılıklar bu edgü yaña
KUTADGU BİLİG 265
5083. bodunda talu ol bu begler özi
özi teg talu tutğu kılkı sözi
5084. biliglig bilig bérdi mundağ ayur
beg edgü köni bolsa bodnı bayur
5085. negü tér eşitgil ürüñ başlığ er
ajunuğ keçürmiş uzun yaşlığ er
5086. kılınç edgü tut ay ajun tutğuçı
keligli-turur kut yana barğuçı
5087. katığlan özüñke kodun edgü at
vefâ kılmağay kut séni kığa yat
5088. isiz kılmağıl sen ay elgi uzun
kamuğ edgülük kıl kılınçın sözün
5089. uluğluk bu beglik yüz ewrür saña
meger edgülük yüz ewürmez toña
5090. bu kün edgü kazğan bodun yüki yüd
yarın edgü kelgey keçip barsa üd
5091. tüpi yél-turur bu tiriglik küni
ınançsız-turur kut keçürgey séni
ilig cevâbı odğurmışka
5092. ilig aydı ukğıl ay bilgi uluğ
tilekim bu ol sinde açğıl yoluğ
5093. séni munça bekrü tutup koldukum
bu erdi tilekim meniñ ay tokum
5094. maña bérgil emdi bu öt saw erig
meger edgülükke yetilgey elig
5095. kişi bar kalın bod boğuz ağrukı
köni çın bağırsak yok ol ay akı
5096. bu begler bulur barça ârzû tilek
özi köñliñe sığğu bulmaz yölek
5097. kapuğda kalın baş yumıttı yorır
tusulur kişi yok maña ay bilir
5098. muñar meñzer emdi bu beyt ay akı
ukayın tése sen munukı okı
5099. kişi tép yorıglı telim bar sanı
kişike tusulğu tilese kanı
5100. kılur bir kişi miñ kişiniñ işin
üküş miñ yumıtsa kılumaz anı
5101. yana aydı ilig ay odğurmış a
bayat fazlı barça özüñ bulmış a
5102. atıñka yaraşı kılınçıñ bütün
tilekiñ tükel bérsü teñri kutun
266 YUSUF HAS TAYANGU
5103. bayat bérmişindin maña kıl ülüg
tirilsü köñül bolsu nefsîm ölüg
odğurmış cevâbı iligke
5104. yanut bérdi odğurmış aydı ay beg
taçımnı körür sen kişi öggü teg
5105. kalı bildiñ erse içim ay böke
bu kün sürgey erdiñ méni miñ söke
5106. maña at uruldı bu zâhid atı
bu atım maña boldı tâ‘at yutı
5107. méni alktaçı kör bu atım-turur
bu atım üçün nefs maña beg bolur
5108. kebit ked bezedim kişi körgüsi
asığ yok kebitte satığ belgüsi
5109. taşın körmegil sen ay ilig kişig
kişiniñ için kör yaşutluğ işig
5110. neçe körklüg erse kağun taş yüzi
yıdı ya bedizi ya meñzi tözi
5111. içinde tatığ bolmasa ol kağun
anı taştın atğu bolur ay sığun
5112. negü tér eşit emdi köñli oduğ
içiñni beze tutma taş sır boduğ
5113. kamuğ neñ kötürgüsi içtin bolur
içi bolmasa taş yaramaz kalur
ilig cevâbı odğurmışka
5114. yanut bérdi ilig ayur ay süzük
içiñ me taşıñ birle barça tüzük
5115. özüñ yük yinitti bu dünyâ kodup
ilindim men emdi ağır yük yüdüp
5116. bu dünyâ işi kıldı meşğul méni
bayat tapğıña öz tegümez kanı
5117. maña öt erig bir tutunsu özüm
kutadsu sözüg çın süzülsü özüm
odğurmış cevâbı iligke
5118. yanut bérdi odğurmış aydı beg e
kamuğ edgülükke sen edgün teg e
5119. bayat kullarında meniñde yawuz
adın bilmegil sen ay bilgi ögüz
5120. meniñde yawuzrak bayatım kulı
men ök-men ay ilig tilese kalı
5121. negü asğı bolğay meniñ sözlerim
tusulğaymu erki saña ötlerim
KUTADGU BİLİG 267
5122. yana men idimdin umınç kesmedim
yazuk yarlıkağlı ol ol bir idim
5123. negü tér eşitgil yazukluğ kulı
yazukın bilip ‘udri koldı tili
5124. yazukluğ cefâlığ kuluñ-men otun
baka körse barça yazuk-men bütün
5125. seniñde adın yok sığınğu idim
yazukuın bağışla yölegil kutun
ilig cevâbı odğurmışka
5126. yanut bérdi ilig ayur ay oduğ
bu kılkıñ bodudı bu edgü boduğ
5127. özüñni yawuzrak biliriñ üçün
bodunda sen edgü bolur sen küçün
5128. köñül til arıttıñ arıdı özüñ
méni ötlegil bir tusulsu sözüg
5129. ay edgü kılıklığ bütün işi çın
maña öt erig bér bağırsaklıkın
5130. bayat bérdi barça saña edgülük
bu edgü yolın aç maña ay külüg
5131. ay edgü kişi ötle emdi maña
yanut bérge teñri yarınlık saña
LXXI
odğurmış iligke pend bérmişin ayur
5132. yanut bérdi odğurmış aydı ilig
bayat bérsü barça tilekke elig
5133. bu kıwçak kowı dünyâ kiçki ajun
neçe beg karıttı kanmaz özün
5134. séni teg telim beg keçürdi sewip
saña ma anundı keçürgey évip
5135. bamağıl muñar sen hakîkat köñül
vefâ kılğu ermez hakîkat tüñül
5136. meniñdin nerek emdi öt saw erig
bu üdlek öti tap saña ay tirig
5137. seniñde ozakı ajun tutğuçı
kanı kança bardı kanı ol küçi
5138. olar kança bardı körü bar sakın
saña ma naru barğu üd kün yakın
5139. saña tegdi emdi bu beglik kurı
uzun kalğu ermez iş itnıp yorı
5140. olarka negü kıldı erse asığ
bu kün sen anı kıl yarın bul tatığ
268 YUSUF HAS TAYANGU
5141. negüke ökündi ölürde olar
sen andın yırak tur tile edgüler
5142. idi yakşı aymış biliglig bügü
biliglig sözi yinçü yâkût tégü
5143. ölügni körügli me kalmaz tirig
ölümke anun tutma kılkıñ irig
5144. ölümüg biligli ay kılkı osal
keçer bu tiriglik özüñ ülgi al
5145. usanıp yorığlı ay ârzû kulı
ölümke basıkma kelir alğalı
5146. baka kör keçürmiş küniñni bu kün
tükel boldı tüş teg sakınğıl ögün
5147. kalı kıldı erse özüñ edgülük
asığ kıldıñ özke eçü meñülük
5148. yawa kıldıñ erse tiriglik kalı
ökünç birle tün kün udıma ulı
5149. tilep bulğu ermez tiriglik tuçı
yana yañu ermez yégitlik küçi
5150. bu bulmış üdüg barı kılma yawa
ölümke anunğıl tapuğka éve
5151. ay ilig baka kör seniñde oza
beg erdi atañ ilde erk türk tüze
5152. hazîneˆ haşem sü idisi bolup
tirildi bir ança tilekin bulup
5153. ölüm tuttı âhır iletti anı
asığ kılmadı ol bedümiş üni
5154. atañ öldi bardı saña bérdi pend
ata pendi tutsa şeker bolğa kand
5155. muñar meñzer emdi eşit uş bu söz
asığ kılğa tutsa ayâ özke köz
5156. atañ öldi erse kalı ne üdün
saña aydukı ol oğul kör odun
5157. ölüm tuttı bardım kelir uş saña
katığlan kédin edgü atıñ kodun
5158. atanıñ ananıñ ölümi tükel
oğul kızka pend ol ukup özke al
5159. atañnı anañnı ölüm kodmadı
sénimü kodur kör yetilse üdi
5160. olarka cefâ kıldı dünyâ titip
sañamu vefâ kılğa kılkın itip
5161. küsüş tut tiriglik kerek işke ıd
üle neñ kişike muyan özke tıd
KUTADGU BİLİG 269
5162. keçer kün içinde kerekiñ alın
keçürgey séni üd itigiñ kılın
5163. özüñ yüdti munça bodun yükleri
oduğ tur osal bolma saknu yorı
5164. kalın aç böriler yığıldı saña
koyuğ ked küdezgil ay ilçi toña
5165. iliñde biregü kéçe kalsa aç
anı séndin aytur bayat közni aç
5166. yula teg küyer sen bu kün ay ilig
yarukluk adınka-turur ay silig
5167. tiriglik uçuksa yetilse yaşıñ
negüke tusulğay saña bu kişig
5168. özuñ otka atma kişiler üçün
özüñni küyürme körürde küçün
5169. uluğluk bedüklük bu beglik kamuğ
kalır bu ölüm kelse açsa kapuğ
5170. köni bol könilik öze kıl törü
uzun turğa beglik adakın örü
5171. ne edgü bilig bérdi bilgi uluğ
bu söz işke tutnup yorı bu yoluğ
5172. bekütmek tilese bu beglik ulı
törü bérgü tutğu könilik yolı
5173. takı bir ajunuğ tutayın tése
könilikni tutğu söz aydım kese
5174. ay beg-men tégüçi bedütme köñül
vefâsız-turur dünyâ devlet tüñül
5175. bu dünyâ kutıña ınanma ayığ
ınançsız-turur kör kılınçı yayığ
5176. ay ilig bu karşı bu ordu orun
saña tegmişi bér tüşün ol körün
5177. seniñde ozakı tüşüp keçtiler
yérikmedi tüşte udu köçtiler
5178. saña tegdi emdi bu ordu orun
köçüñni özüñde oza ıd burun
5179. bu kün munda étme bu karşı sarây
sini kodmağay bu keçer yıl kün ay
5180. özüñ yatğu ornı gûr ol belgülüg
anı itgü edgü bile ay külüg
5181. meniñ tép bilir sen bu karşığ bu kün
hakîkat baka körse ermez ögün
5182. negü tér eşitgil bu karşı saña
baka körse çın ok ayur ay toña
270 YUSUF HAS TAYANGU
5183. munı sen ayur sen meniñ tép meniñ
negüke ayur sen negü teg seniñ
5184. seniñde basakı saña çık téyür
anundı küder uş meniñ tér meniñ
5185. tünek ol bu dünyâ ay dünyâ begi
tünek içre bolmaz sakınçta öñi
5186. tünekte sen artuk tileme sewinç
sewinç aslı uçmak-turur hem awınç
5187. bu erter erejig erej tutmağıl
ya keçgü sewinçig sewinç témegil
5188. ne yañlığ bu devlet turumaz kaçar
térilmiş neñiñni tükel ol saçar
5189. anı kıl tutaşı tirilgü orun
bu ajun neñin kod añar yüz urun
5190. erej kut tilek ârzû meñü tile
bu meñü erej kolsa emgek bile
5191. bayat fazlıña bir baka kör sakın
neçe edgülük kıldı yetrü bakın
5192. kalın halk öze kıldı elgiñ uzun
tilek ârzû bérdi yorık til sözün
5193. séni teg et özlüg bayat kulların
saña kıldı muñluğ körür sen barın
5194. munıñ şükri kılğu bu kün ay ilig
bayat hâlkıña bolğıl edgü silig
5195. könilik üçün teñri tikti séni
köni bol könilik öze tur kanı
5196. ukuş birle işle kamuğ işlerig
havâka basıkma köñül tut tirig
5197. bağırsak bulun barça bodnuñ öze
törü kıl uluğka kiçigke tüze
5198. bodun kılkı teñsiz bolup artasa
körü ıdma itgil kısa tut basa
5199. negü tér eşitgil ay bilgi teñiz
bilig birle işlep kızartğıl meñiz
5200. bu kün edgü bolsun tése sen kamuğ
özüñ edgü bolğıl ay ilde uluğ
5201. kamuğ bulğanuknı süzeyin tése
özüñ süzgü bodnuñ süzülgey basa
5202. bu begler baş ol kança barsa başı
udula barır barça udmış kişi
5203. bodun artasa anı begler tüzer
kalı artasa beg anı kim süzer
KUTADGU BİLİG 271
5204. sen öz kılkıñ itgil kılınıñ könit
bodun kılkı itlür sen özni awıt
5205. yarağlığnı itmek tilese özüñ
yarağsızka yakma kesildi sözüg
5206. otunka katılma fesâddın yıra
bu iki kılıktın bolur er kara
5207. yarağsız yawuz neñ özüñ kolmasa
yarağsıznı kılma söz aydım kese
5208. erejke awınma sen içme süçig
teñiz ol bu iki añar yok keçig
5209. kılıkıñ köni tut kılınçıñ silig
ukuş bolsu yolıñ kéñeşçiñ bilig
5210. köñül til köni tut kör erdem uluğ
özüñni unıtma yañılma yoluğ
5211. kötürme köñül sen küwezlenmegil
er at sü telim tép kögüz kermegil
5212. neçe kür kögüzlüg küwenür erig
ölüm yérke kömdi eşüdi yérig
5213. yéme yakşı aymış biliglig bedük
biliglig sözi tutsa tuşlar ked ök
5214. hazînem üküş tép küwenme neñin
haşem sü telim tép kötürme egin
5215. küçiñe küwenip kögüz kergüçi
yorıtumadı bir çıbunka alın
5216. buşı bolma işte sen öwke yığın
kalı kelse öwkeñ özüñ kıl ağın
5217. éve işleme iş meger dîn işi
iwek işte asğın bulumaz kişi
5218. açığ bérgü erse iwit terk tegür
kının berge ursa amulluk üdür
5219. iwek kurğu bolma kılınçın sözün
seriñil seriñen atanur tüzün
5220. akı bol bodunka üle neñ yétür
saran bolsa begler atın artatur
5221. irig sözlemegü özüñ tutğu berk
irig sözke tumlır kişi köñli terk
5222. süçig sözle barça kiçike tilin
açuk tut yüzüñni yaruk tut alın
5223. bodunda talu sen talu tut kılık
köñül til köni tut köni tut yorığ
5224. kara edgü bolsa anıñ edgüsi
öziñe bolur ay bodun belgüsi
272 YUSUF HAS TAYANGU
5225. kalı edgü tutsa bu begler kılınç
kamuğ edgü ilke bolur miñ sewinç
5226. apañ bolsa begler kılınçı isiz
isizler küçeyür buzar edgü iz
5227. isiz bolma atıñ isiz kılmağıl
isizlerni kısğıl bolu bérmegil
5228. isizlik ağu ol yéme bu ağu
ağu yégli bolmaz tiriglik yégü
5229. ukuşluğ kim erse anı tut yakın
biliglig sözin tut küdezgil hakın
5230. bütün çın köni edgü atlığ kişig
özüñke yakın tut añar bér işig
5231. bu alçı ajun kılkı irsel yayığ
osal bolma saklan yolı ked tayığ
5232. bezenip kör itnıp köñülüg alır
köñül bérdiñ erse yüz ewrer barır
5233. ölümüg unıtma sakınç kısğa tut
ölümke basıkma ayâ ilçi kut
5234. udıma bu ğaflet bile ay ilig
esürme bu beglik bile ay silig
5235. bu künki erejke awınma sakın
yarınkı erejig tile ked bakın
5236. sewinçi uzun ol erej üküş
erej bolsa mundağ kerek bolsa tuş
5237. erej edgü kolsa yorı edgü bol
üküş ni‘met içre yorı meñü bol
5238. negü tér eşitgil bilig bulmış er
bilig birle ilde ağır bolmış er
5239. bayat bérse ‘izzin yok ol ğâyeti
üküş rahmet içre özüñ râhati
5240. kalı öz kürese uçuzluk anuk
uçuzluk kıyınka kimiñ tâkati
5241. ay ilig otaçı sanı sen bu kün
bodun barça iglig saña muñluğun
5242. kayusı kötürmiş bolur küç irinç
kayusı çığaylık bile yér sakınç
5243. kayu aç kayusı yalınmış bolur
kayu kadğu birle olınmış bolur
5244. seniñde-turur kör bularnıñ emi
otağıl dârû birle bolğıl kamı
5245. kalı kılmasa sen emi ya otı
bodunka bolur sen tiriglik yutı
KUTADGU BİLİG 273
5246. seniñdin ayıtğay yarın bir bayat
cevâbın anutğıl özüñke berât
5247. tiriglik keçer terk bu beglik kalur
kereklig saña edgü atıñ-turur
5248. tarılağ-turur bu ajun ay ilig
negü ekse anda alır bu elig
5249. yorı edgülük kıl ekin edgülük
saña edgü bolğay eçü meñülük
5250. negü tér eşitğıl bügü ilçi beg
bu beglik işini bilir yolçı beg
5251. ayâ beg boluğlı bodunka uluğ
köñül til kiçig tut özüñke yuluğ
5252. ayâ baş boluğlı ay üsteñ elig
kamuğ işke aşnu sen işlet bilig
5253. bilig birle işle kamuğ törlüg iş
biligdin kelir ol kamuğ körklüg iş
5254. barığlı-turur bu ajun kalğusuz
özüñ edgülük kıl yitip barğusuz
5255. kalır dünyâ âhır toğuğlı ölür
isiz edgü erse kör atı kalur
5256. isizke katılma küyürgey isiz
atıñ edgü bolsa kalır edgü iz
5257. ay ilig katığlan oduğ tur oduğ
usayuk kişike tokınur yoduğ
5258. bu beglik köki sak oduğluk-turur
takı bir ajun kolsa mundın bulur
5259. usanma usansa bu beglik barır
usayuk ikigün ajunda ulır
5260. hasım kılma özke yéme tökme kan
bu iki yazukka ulır çıksa cân
5261. harâmka katılma küdez öz katığ
harâm yégli ornı tamu ol batığ
5262. bağırsak bulun barça yalñuk öze
kişi yası kolma yorıma aza
5263. bor içme fesâdka katılma yıra
bu iki buzar karşı ordu tura
5264. ölümke tuğar bu tuğuğlı kişi
atın iz kodur bu ölügli kişi
5265. tutamça tiriglik tüker alkınur
isiz edgü erse kör atı kalur
5266. awınç birle ögrir bu dünyâ séni
usanma udıtmasu ğaflet küni
274 YUSUF HAS TAYANGU
5267. bu ğaflet-turur kör udıtur kişig
udığlı kişi kodtı yumğı işig
5268. bu ğaflet yok erse kişike kamuğ
firişteˆ bolup kılğay erdi tapuğ
5269. idi yakşı aymış biliglig sözi
uka barğıl emdi ay köñli yazı
5270. kamuğ ğaflet ol bu sewinçin sarab
bu ğaflet bile öz yokadur ‘aceb
5271. usanma udıtmasu ğaflet usı
bu ğaflet usındın küdezgü ya rab
5272. iliñde yiti tut közüñ kulğakıñ
tözüke tegürgil bağırsaklıkıñ
5273. saña bolğa âhır bayat aytığı
bayat aytığı ol yazukluğ ağı
5274. baka tur negü tér sakınuk kişi
sakınuk sözin tutsa itlür işi
5275. ay boşlağ yorığlı bodun öktemi
bayat aytığı bar anutğıl emi
5276. köñülçe yorığlı ay teltük müne
ayıtğay seniñdin bayat bir küne
5277. ay yégli içigli yawalık bile
sakışka anunğıl çıkış yol tile
5278. ayıtğu-turur kör bayat barçanı
kutulğu yériñ barmu kaçğıl kanı
5279. ay ilig kılıç berge sénde-turur
bu berge kıyınlar isizke erür
5280. isizler isizliklerin ésmese
sen ésme kının berge tutğıl basa
5281. isizlerke berge urup könmese
özüñ saknu turğu olardın usa
5282. ilig bolsa isiz ajunuğ buzar
kısığlısı bolmasa yoldın azar
5283. ağırla sen edgüg tegür edgülük
bodun edgü bolğay tüzü ay külüg
5284. oyunka awınma özüñni küdez
erejke sewinme künüñ kaldı az
5285. könilik öze sen turu kıl törü
törü birle beglik-turur ol örü
5286. küçüñ yetmişinçe katığlansu öz
yawa kılsa ‘udrı kolu tursu öz
5287. negü tér eşitgil bodun başçısı
törü birle ilde yadığlı küsi
KUTADGU BİLİG 275
5288. ayâ beg katığlan bu tâkat teñi
törü kıl bodunka tegürgil oñı
5289. kalı tuşsa takşır yana ‘udri kol
tilin künde tevbeˆ kılınğıl yañı
5290. üküş kaznak urma sen altun kümüş
negü bulsa bérgil ülegil üküş
5291. seniñde kédin kalğa tutsa ölüm
oğul kız isizlikke bulğay tolum
5292. katığlan tiriglikte mâl açnu ıd
sakıştın kutulğı muyan özke tıd
5293. idi yakşı aymış bodunlar begi
bodunda bedüki kişide yégi
5294. ay kaznak uruğlı ajun begleri
özüñde kédin kodma kaznak yorı
5295. erej adnağu kılğa sakış saña
ülüg tegmesü ay uruğluğ karı
5296. ayâ bay boluğlı bodunda talu
kokuz kıl bu baylık muyan al tolu
5297. vefâsız ajunka köñül bamağıl
cefâ kılğa âhır bolu bérmegil
5298. ayâ beg boluğlı bodunda burun
burun ıd bu beglik sen itgil orun
5299. közi suk ay artuk uzun saknur er
ölüm tutmaz erken barıñ barça bér
5300. ölüm tutsa âhır bu neñ asğı yok
turu kalğa mâlıñ saña tatğı yok
5301. aş az yé ay ilig üküş kıl tapuğ
söz az sözle ögren sen erdem kamuğ
5302. çığay tul yetîmig baka tur körü
bularığ küdezse bolur çın törü
5303. uşakçı kişig kılma özke yakın
ozunçığ özüñdin yırak tut sakın
5304. bu yañlığ kişi ol kişi yaslığı
kişi yaslığın sen yağı bil yağı
5305. kişi sukıña bérme ilde elig sizik
tutma buzğay itilmiş ilig
5306. katığlan özüñni tamudın yırat
kamuğ edgülük kıl küdezgey bayat
5307. bu künki künüñde yarınkı künüñ
barı edgü bolsun yarınkı tünüñ
5308. idi yakşı aymış biliglig tüzün
bitimiş bu kılğu işiñni sözün
276 YUSUF HAS TAYANGU
5309. bu künke yarın bar ayıtğu küni
yarınka sakınsa yorığı köni
5310. usanma oduğ tur udıma odun
udır köz oduğ tut unıt bu unı
5311. bu dîn dalı dünyâ dalı karşı ol
yağuşmaz ikigün yolı yarşı ol
5312. bu dîn dünyâ birle birikmeki sarp
kawuşmaz ikigün munı bilse tap
5313. birisi yağusa birisi tezer
iki birle tutsa kişi yol azar
5314. tüpi yél-turur dünyâ yağmur sanı
kelir çoğlayur az öçer terk üni
5315. kelir kut kapuğda kalın yumdarur
köñül basa yumğığ adınka bérür
5316. bayudum tése sen çığay bolğu bér
ağır-men tése sen uçuz kılğa yér
5317. ajun toklukı barça açlık-turur
ereji sewinçi kör emgek erür
5318. ay ilig bu nefsiñ yağıla katığ
tilekini bérme yitürme tatığ
5319. kamuğda isizrek yağı bu-turur
muñar edgü kılsa bu isiz kılur
5320. vefâ kılsa yandru yanutı cefâ
cefâ kılsa ötrü kılur bu vefâ
5321. bu nefsiñ uçuzla ağır bolğa cân
bilig beg bolup kör ukuş bolğa han
5322. bu dünyâ yağı ol bu nefsiñ yağı
bu iki yağınıñ yadığlığ ağı
5323. bu kutka küwenip kötürme köñül
ınanma tiriglikke artuk tüñül
5324. bedüklük uluğluk bu keçgü-turur
bu devlet otı barça öçgü-turur
5325. negü tér eşitgil ay aslı bedük
bağırsak sözi tutsa asğı ked ök
5326. bu beglik bile sen kötürme egin
kögüz kerme artuk özüñni sakın
5327. yirindi ajunuğ süründike kod
bayat birge anda tü ni‘met yégin
5328. ay ilig ked üdrüm tile üç kişig
anıñda basa bir bu üçke işig
5329. bularda biri kazı yinçge arığ
sakınuk kerek tegse halkka asığ
KUTADGU BİLİG 277
5330. ikinçi ha‘lîfet kerek çın bütün
bodun bulsa inçlik tirilse kutun
5331. üçünçi ked üdrüm kerek bu vezîr
bodunka negü tegse mundın tegir
5332. bu üç işte bolsa kişisi köni
bodun inçke tegdi yarudı küni
5333. itilgey iliñ hem bayuğay bodun
saña artğa edgü du‘â ol üdün
5334. bu üç işte bolsa yarağsız kişi
yarağsız bolur barça él kün işi
5335. muñar meñzetü keldi emdi sözüm
eşitgil munı sen ay körklüg yüzüm
5336. bu begke vezîr ol tutup yétgüçi
éli kapğı atı bu ol étgüçi
5337. kalı tetrü yétse burunduk vezîr
kamuğ tetrü boldı özüm ayğuçı
5338. bu dünyâ itiglig bu tirki sanı
yorığlı bu yalñuk neçe yér anı
5339. biziñde ozakı kotu barğuçı
yédi todtı kandı ölüp yatğuçı
5340. uluğ toy bakıp kör yaturlar küdü
okır bizni barğu séziksiz udu
5341. takı bir kotu ol karındakılar
biziñde basa tirki yégli olar
5342. biziñ kopğumıznı küder bu kotu
küder kelgümizni olar ay botu
5343. bu kün bizke tegdi bu tirki yémi
neçe birge erki yégü kedgümi
5344. okırlar ölüp yatğuçılar naru
sürerler karındakılar kop téyü
5345. birisi sürer kör birisi okır
bu ikin ara kim erejke tegir
5346. ay ilig usanma sakınma uzun
uzun kalğu ermez ay kılkı tüzün
5347. harâmka katılma ay ilig sakın
harâmka kararur köñül bil yakın
5348. sakınuk bolayın tése ay külüg
halâl yé halâldin kötürgil ülüg
5349. negü tér eşitil halâl yégli er
sakınuk başı çın halâl tégli er
5350. halâl yégli kılmaz bayatka yazuk
halâl yé halâl kıl yarınlık azuk
278 YUSUF HAS TAYANGU
5351. kimiñ boğuzı egni bar erse arığ
arıdı anıñdın yazukı arığ
5352. arığlık tilese arıtğıl boğuz
arıtsa boğuz boldı asğıñ ögüz
5353. özüñ asğı kolma bodun asğı kol
bodun asğı içre özüñ asğı ol
5354. negü tér eşitgil uluğ kend begi
kamuğ iş içinde yetürmiş ögi
5355. kut ol beg bodunka kutadğu kerek
kutadsa bodun karnı todğu kerek
5356. bu begler teñiz ol tüpi yinçülüg
teñizke yağuğlı bayuğu kerek
5357. bu begler tağ ol kâni altun kümüş
kümüş kân kazığlı bayur ol üküş
5358. asığlığ kerek beg kör elgi akı
ajun bodıña tegse andın tokı
5359. yaşık teg yaruğıl ay ilçi bügü
bodun bulsu séndin kör içgü yégü
5360. emânet yüdürdi bayat boynuña
küdez bu emânet ayıtğa saña
5361. ay ilig baka kör sen özke közün
bir özke neçe neñ térer sen özün
5362. teñizdeki gevher tükemez saña
tüpütdeki yâkût yetümez saña
5363. yağız yér katındakı altun kümüş
térer sen hazîneˆ urur sen üküş
5364. bu tağlar katında çıkar gevherığ
kazıp yetrümezler saña ay arığ
5365. yağız yér özele önügli ewin
térip sen tolular sen kaznak ewin
5366. uçuğlı yorığlı suw içre balık
kutulmaz seniñdin ayâ sarp kılık
5367. ajun tezginür ilde arkış yorıp
ağı çuz tiyiñ kiş alır sen térip
5368. kasab tûsî rûmî ajun tañsukı
saña kelse tolmaz ağı kaznakı
5369. kevel tazı büktel tağı arkunı
akur toldı tolmaz bu sukluk kanı
5370. tirildi tümen miñ talu köp titir
yazıda kalın yond akurda katır
5371. yazı tağ yérig tut yorır koy sürüg
ya kul küñ tapuğçı ay kılkı örüg
KUTADGU BİLİG 279
5372. ya kuzda yorığlı kalın köp kotoz
ya tüzde yorığlı ud iñek öküz
5373. kayada yorığlı bu ımğa teke
kutulmaz seniñdin ay ersig böke
5374. sığun muyğak erse sukak ya ıvık
saña yém tükemez ay edgü kılık
5375. kulan ya tağı tut takı kök teke
tutup keldürürler saña ay böke
5376. böri tilkü arslan adığ ya toñuz
seniñdin kutulmaz ölür awda tüz
5377. kuğu korday erse ya turna yuğak
ya toy tut ya yögdik ya todlıç ya kak
5378. kalıkta uçuğlı kara kuş yorı
seniñdin keçümez ayâ kök böri
5379. uçarığ uçurmaz seniñ kuşlarıñ
yorırığ yorıtmaz kör esriñ ıtıñ
5380. atalığ atasız kalır yalñuzun
analığ anasız bolur ögsüzün
5381. bu munça ajun barça bütrü saña
tükemez tüker sen ay küçlüg toña
5382. kamuğ bir boğuzka eginke bolup
ajun barça térdiñ kodur sen ölüp
5383. negü asğı âhır ajun térdüküñ
ecel cân térer kör üzer bu köküñ
5384. körü barsa barça bu sukluk-turur
sukun açmış özler kaçan tok bolur
5385. negü tér eşitgil közi tok kişi
bu köz toklukı ol bu baylık başı
5386. ajun bütrü bulsa közi suk tükel
anı bay tése bolmağay bu muhâl
5387. çığay tép ayurlar kayu ol çığay
közi suk çığay ol neçe erse bay
5388. közi suk kişike bayup asğı yok
sukuğ yarlıkağıl ayâ köñli tok
5389. közi sukka tütmez bu dünyâ bütün
barı tap tégüçi tirildi kutun
5390. közi suk kişi neñke todmaz közi
meger tolmağınça kara yér tozı
5391. bu erdi ay élig meniñ bilmişim
saña sözledim men negü ukmışım
280 YUSUF HAS TAYANGU
5392. munu sözledim söz eşitti özüñ
yete baksa köñlüñ açılğa közüñ
5393. sözüm tutsa asğı yarın teggey ök
kalı tutmasa sen saña bolğa yük
5394. negü tér eşitgil ukuşluğ tili
saña ötler emdi eşitse kalı
5395. nasîhat kişike kılur ol tusu
nasihat tigüle tilese yésü
5396. kalı bu tégüni yéyü bilmese
katılma kodu bér küyer ot yésü
ilig cevâbı odğurmışka
5397. bu sözler eşitti élig yığladı
ayur ay odğurmış kişide kedi
5398. meñilig sen emdi ay köñli oduğ
bu beglik maña boldı emdi yoduğ
5399. men emdi bilindim açıldı közüm
méni otka atmış meniñ bu özüm
5400. könilikte azmış özüm ay uluğ
ayu bérdiñ emdi könilik yoluğ
5401. du‘â kıl ay odğurmış emdi maña
bayat bérsü tevfîk kör edgü yaña
odğurmış cevâbı iligke
5402. yanut bérdi odğurmış aydı ay beg
bayat bérsü tevfîk tilekiñke teg
5403. katığlan ukuş birle basğıl havâ
havâka basıksa bolur er yava
5404. séni alktaçı bu et öz tatğı ol
et öz kılkı barça saña katğı ol
5405. idi kiçki dünyâ-turur bu karı
telim beg keçürdi bu kılkı turı
5406. telim beg karıttı seniñ teg erig
séni me uzun tutmağay bu tirig
5407. olar bardı kaldı saña bu orun
yawa kılma üd kün kerekiñ körün
5408. ölümüg unıtma ay élig odun
sézik tutma kelgey saña terk üdün
5409. özüñni unıtma ay ilig sakın
kalı öz unıtsa tüp üñke bakın
5410. bu iki neñig kim unıtsa kalı
anıñdın yıradı könilik yolı
5411. negü tér eşitgil özin bilmiş er
havâsın ukuşka bulun kılmış er
KUTADGU BİLİG 281
5412. ölümüg unıtma gûrüñ yurtuñ ol
özüñni unıtma sawı yurtuñ ol
5413. menidin törümiş özüñ men téme
özüñ men tése ay unu ornuñ ol
5414. busuğda-turur bu körünmez ölüm
çıkatuşsa hergiz unıtmaz yolum
5415. tirigke adın hiç yok erse kıyın
tap erdi bu açığ ölümke bakın
5416. tap erdi yana bu ölümde basa
kara yér katında ölüp oprasa
5417. anıñda basa kör neçe işler ol
anı barça körgü ölüm açsa yol
5418. bu halığ bilirde ukuşluğ kişi
negü teg udır inç neteg yér aşı
5419. negü tér eşitgil bilig bérgüçi
bilig birle himmet ulu tutğuçı
5420. bedük tut bu himmet ediz tut köñül
kodu bér bu dünyâ munıñdın tüñül
5421. tünek ol bu dünyâ içi ok yılan
munı kod yaruk çın ajunka ulan
5422. süzük cân kepi bu kara yér tuğı
kara yér kep örtnür ay kılkı ağı
5423. bu dünyâ tünek ol kararçku kuduğ
belâ mihnet ol barça munda yoduğ
5424. ne inçlik tiler sen tünekte turup
ne ârzû kolur sen köñül ög urup
5425. kodu bér awutça kara toprakığ
uluğ meñü él kol nerek bu sakığ
5426. bu toğ toz tumandın örü tart özüñ
süzük meñü él kol sen açğıl közüñ
5427. neçe miñ yaşasa sen âhır ölüm
yeter ök tutar ok séni ay künüm
5428. neçe artsa dünyâ baş ağrığları
takı artuk artar ay ersig urı
5429. neçe miñ yaşap er tilese tilek
tükel ök bolumaz bulunsa tilek
5430. negü tér eşitgil ay kılkı arığ
bu üdlek okı birle köñli balığ
5431. tükel miñ yaşasa tilekin temâm
tükel ök bulumaz kerekin temâm
5432. tilekin tilegli tükelin tiler
tilekin tüketse tüker çın temâm
282 YUSUF HAS TAYANGU
5433. söz asğı ol ermez üküş sözlese
ya sözni tañırkap üküş tıñlasa
5434. söz asğı ol ol kör eşitmiş sözüg
alıp işke tutsa könitse özüg
5435. üküş sözledim söz eşittiñ tükel
sözüm işke tutğıl anıñ asğı al
5436. tilim tıdnumadı telim sözledi
sözüm eksümedi suwı eksüdi
5437. bayat bérsü tevfîk saña ay ilig
kamuğ edgülükke tegürgil elig
5438. tilek bérsü teñri küdezsü séni
du‘âda unıtma ay ilig méni
5439. sözin kesti koptı adakın örü
ilig tıdtı aydı az oldur téyü
5440. çıkardı yégü içgü törlüg aşı
ayur azkına tat ay edgü kişi
5441. elig sundı odğurmış aldı tégü
yédi içti azrak ol içgü yégü
5442. elig tarttı aştın yémedi adın
şükür kıldı rabka atadı atın
5443. örü turdı odğurmış aydı selâm
ilig me yanut bérdi kıldı kıyâm
5444. turup çıktı odğurmış andın yorıp
udu çıktı ilig uzatu barıp
5445. esenleşti ilig bile ol kör e
eligleşti kaldı ilig kadğur a
5446. turup bardı andın yana tağ tapa
kadaşı udu bardı elgin öpe
5447. ewürdi kadaşın kör odğurmış a
esenleşti yandı kör ögdülmiş e
5448. ewiñe kelip kirdi köñli kokuz
sakınç kadğu birle udıtmadı köz
5449. toğardın yaşık baş kötürdi örü
kuğu kırtışı boldı dünyâ tolu
5450. yaşık koptı kögsin kötürdi örü
ajun toldı kâfûr saçar teg tolu
KUTADGU BİLİG 283
5451. firişteˆ yüzi teg yarudı ajun
kalık boldı kâfûr saçar teg yüzün
5452. yana koptı terkin töşekin türüp
ma yundı yükündi köñül tüz urup
5453. tonın kedti atlandı ewdin kör e
yana karşıka bardı andın kör e
5454. tüşüp kirdi karşı içiñe yorıp
okıdı ilig bu köründi kirip
ilig su’âli ögdülmişke
5455. ayıttı ilig aşnu odğurmışığ
neçe kalmışığ hem kaçan barmışığ
5456. yana aydı ilig ay ögdülmişim
açığ boldı emdi maña yér aşım
5457. negü teg tirilgü bu künde naru
çöküp bardı egnim kopumaz örü
5458. nerek emdi beglik bu yalñuk yüki
bu kadğu sakınç üzdi köñlüm köki
5459. er atsız bolumaz bodun başlasa
ya beglik işin barça beg işlese
5460. er at tutsa şeksiz kerek neñ tawar
bu neñ bolmasa er yığılmaz añar
5461. negü tér eşitgil bu sü başlar er
tiriglik ıdıp beg işin işler er
5462. hazîneˆ er at boldı begler küçi
bu iki bile er alır öz öçi
5463. bu iki bile beg bedüklük bulur
bu iki yumıtsa bedür beg tâcı
5464. er at tirgüke kör telim neñ barır
neñ almak tilese körü küç tegir
5465. bir egnim meniñ me bir ök bu boğuz
nelük munça yalñuk yüki yüdmek öz
5466. neçe me çığay erse kalmaz açın
alır bu ölüm kör tirigde öçin
LXXII
ögdülmiş iligke il itgü törüsin ayur
5467. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
kamuğ işke öñdün yorıtsun elig
5468. yarağsız yorıtma tiliñde yawuz
bayat taplamağay ay bilgi ögüz
5469. bu beglik küçün almadıñ sen tilep
bayat bérdi fazlı bile belgülep
284 YUSUF HAS TAYANGU
5470. ağırladı bérdi bu beglik saña
munıñ şükri kılğıl ay bilgi kéñ e
5471. köñül tüz özüñsüz bayatka tapın
bodunka törü kıl bağırsaklıkın
5472. havâñnı ukuş birle basğıl utup
bu nefsiñ bilig birle yençgil tutup
5473. negü tér eşitgil bilig bérgüçi
bilig birle nefsig havâğ basğuçı
5474. et öz tüz tilese havâ boynı sı
havâ ölse könlür et öz egrisi
5475. katığlan havâka bulun bolmağıl
havâ nefs ikigün bu dîn oğrısı
5476. nelük boldı ‘âciz özüñ ay ilig
kamuğ edgü kılğu küçüñ bar elig
5477. negüke muñadur sen munça katığ
negüke kılur sen tiriglik açığ
5478. hazîneˆ telim bar er at sü üküş
kamuğ işke yolçı bilig bar ukuş
5479. er atnı sewindür hazîneˆ üle
olardın özüñke miñ ârzû tile
5480. negü tér eşitgil yağıçı kür er
kümüş bérse altun yağısın urar
5481. kalı kolsa sen tutçı üsteñ elig
er atnı sewindür öge bér erig
5482. er atnı sewindür tilegil tilek
tilek barça kelgey yağı boynı eg
5483. er at köp kalın tut sewindür sen e
sewüg cânnı bérgey saña bir kün e
5484. er at sü bile yenç bu kâfir yağığ
bayattın tile küç sen arkañ arığ
5485. bu kâfir üçün tut er at sü tolum
ölüp tüşse kâfirde bolmaz ölüm
5486. ewin barkın örte sığıl burhanın
anıñ ornı mescid cemâ‘at kılın
5487. bulun kılğıl oğlın kızın kul küñin
hazîneˆ ur anda sen almış neñin
5488. müsülmânlık açğıl şerî‘atnı yad
atıñ bolğa edgü özüñ bolğa ked
5489. müsülmânka yakma tegürme elig
anıñ hasmı teñri-turur ay ilig
5490. müsülmân müsülmân bile ol kadaş
kadaşka katılıma ulam edgüleş
KUTADGU BİLİG 285
5491. törü bér bodunka erej kılsunı
saña edgü birle du‘â bolsunı
5492. bayat bérge ötrü sewinçin saña
seniñ bolğa iki ajun ay toña
ilig cevâbı ögdülmişke
5493. ilig aydı körklüg ayur sen bu söz
özüm me munı ok tiler kılsa öz
5494. kanıkı muñar teggü işim ay er
munı kılğuka sen maña yarı bir
5495. él itgü bodun süzgü aşnu turup
bu iç taş yorığlı yarağın körüp
5496. sewerig sewindür kör açığ bérip
séni sewmegüçini sürgil serip
5497. munıñda eñ aşnu él itgü kerek
bu iç taş kebitler arıtğu kerek
5498. bodunuğ törü birle tüzgil tükel
süzülsü kör ilde yarağsız muhâl
5499. kanı inç él itgü tegümez özüm
bu iş iş öze boldı yummaz közüm
ögdülmiş cevâbı iligke
5500. yanut bérdi ögdülmiş aydı ay beg
uzatma işig sen kamuğ işke teg
5501. negüke uzatur sen kılğu işiñ
uzatma işiñ kıl keçer bu yaşıñ
5502. bu kün kılmasa iş yarın iş bolur
işiñ iş öze bolsa irklıp kalur
5503. bu künki işiñ kodma kılma yarın
yarın bolsa işiñ kalur kılmadın
5504. ite tur süze tur bu él işlerin
bodun inçke teggey özüñ me yarın
5505. isiz bolma isiz isizke yorıt
isizlerni barça iligdin arıt
5506. köni bol köni kıl köni tut yorık
isiz egri köñey ewürgey kılık
5507. bu tetrü kılınçlığ bu tetrü kişi
isiz tügmeginçe oñarmaz işi
5508. isizig yağutma tokığay yoduğ
köniler bile sen tirilgil oduğ
5509. negü tér eşitgil köni köñli tüz
köñül til kılınçı kamuğ kılkı uz
5510. isizke katılma yorığıl köni
köni egri birle küni tar küni
286 YUSUF HAS TAYANGU
5511. kim isiz kılınsa yolında yoduğ
könike köni bol könilik küni
5512. ay ilig er attın saña çâreˆ yok
er at birle begler süzer bulğanuk
5513. er at térgü yığğu açınğu açığ
çığayığ bayutğu todurğu açığ
5514. tapuğda yorığlı umınçka yorır
tapuğçı umınç kesse turmaz barır
5515. ay ilig tapuğçı bu kaç törlüg ol
seçe adra tutğıl yañılmasu yol
5516. olarda birisi tiler yüz suwı
añar yüz suwı kılğu kansa kıwı
5517. takı bir kotusı tiler neñ tawar
yuluğ kılsu cânın tawar bér añar
5518. takı bir tiler neñ yéme yüz suwı
hem at ton tiler kör yorısa sawı
5519. kalı alp atım erse bérgil kümüş
kılıç ursu açsu saña kend uluş
5520. biliglig ukuşluğ er erse silig
ağırla tegür neñ uzatğıl elig
5521. isiz erse küçkey kötürme anı
elig bérme ilke ulıtğay séni
5522. kötürme bayutma isiz öktemig
ağu kılğa şeksiz saña ot emig
5523. negü tér eşitgil böke yawğusı
bayusa baş egmez bodun yuwğası
5524. isizig bayutma ay kılkı unur
isizler bayusa kılınç artatur
5525. elig tarlıkı bolsa edgü yime
kılınç artatur kör muñadıp bu ma
5526. muñadsa ma edgü kılıklığ kişi
kılınç artatur hem ol edgü tuşı
5527. isizig uçuzla köninge yorık
ağırlağıl edgüg ol itgey kılık
5528. bağırsak kişig tut özüñke yakın
uwutsuznı özdin yırak tut sakın
5529. asığlığ kayu ol asığsız kayu
sen adra seçe tut ay bilge bügü
5530. sewer sewmezig me seçe tut öñin
sewerke sewüg bol yağıka yalın
5531. yırak tut sewinçiñ tilemez kişig
sewitme añar bérme kılğu işig
KUTADGU BİLİG 287
5532. eminig hiyânet bile katmakıl
yarağlığ yarağsız bile tutmağıl
5533. bir işni ikigüke ayma tilin
işeñü bolur iş kalur kılmadın
5534. işiñ iş biligli kişilerke bir
kılu bilmese iş sınıp kadğu yér
5535. tapuğka bolup bérme erke işig
özüñke tusulğu üçün tut kişig
5536. él asğı tile me öz asğıñ tile
kişi asğıña bakma turma ile
5537. kişi köñli körme ol asğı üçün
él asğı tile özni buzma küçün
5538. saña kim tusulur tusulğıl añar
tusulmaz kişig kıl özüñde sıñar
5539. ağırlayu tut sen asığlığ kişig
añar bér ay ilig kereklig işig
5540. saña kılğu işler bu ol ay ilig
munı kıldıñ erse sen ittiñ ilig
5541. atıñ edgü bolğa kutulğay özüñ
seniñde kédin kalğa atıñ sözüg
5542. bayuğay bodun él itilgey orun
neçe kolsa kaznak hazîneˆ urun
5543. negü tér eşitgil bağırsak kişi
bağırsaklıkı kör söziñe tuşı
5544. kayu él begi bolsa edgü köni
bayudı ol él bodnı tuğdı küni
5545. bodun baylıkı begke baylık-turur
tilese anı tut tilese munı
5546. uluş kend içinde sen oğrığ
arıt ümeg arkışığ yolda imîn yorıt
5547. iç ilde kötürgil bodun küçlerin
taşırtın arıtğıl karakçı barın
5548. isizniñ kını birle kılkın ewür
isizke isizlik yaraşur tegür
5549. isizig ya çoğda oruda kerek
yorık bolsa edgü ayâ sarp yürek
5550. adın ma bu él bodnı kaç törlüg ol
munı adra tutğu açuk bolsa yol
5551. olarda biri bilge ‘âlim-turur
bu ‘âlim bile erke kut kıw bolur
5552. ağırla bularığ negü aysa kıl
şerî‘at yolı tut boyun bér egil
288 YUSUF HAS TAYANGU
5553. bularnıñ hakı tıdma içgü yégü
bérü tur muñadmasu ilçi bügü
5554. köñül inçliki birle ögretsüler
biligsizler andın ma ögrensüler
5555. bulurda basa muhtesibler-turur
bular elgi küçlüg kerek ay unur
5556. kısa tutsa fâsık yawa boşlağığ
tolu tutsa mescid cemâ‘atlarığ
5557. basakı kotu ol saña tapğuçı
tıda tutmasa sen bu ol kopğuçı
5558. bular yük kötürmez bularnıñ yüki
saña yüdgü tegse munıñ emgeki
5559. bularda basa kaldı bodnuñ kara
bularnı törü birle edgü kör e
5560. bu ma üç kotu ol munı adra tut
küçeme küçese bolur élke yut
5561. bularda birisi bu baylar-turur
bodun küçlügi bu ay kılkı unur
5562. bularda basası kör ortu kişi
bu ortu kılumaz bu baylar işi
5563. çığaylar-turur kör bularda basa
bularığ küdezgü kamudın oza
5564. yüdürmegü baylar yükin ortuka
bu ortu buzulğa tükel artağa
5565. çığayka yüdürmegü ortu yüki
çığay ölge açın üzülge köki
5566. çığayığ küdezilse ortu bolur
bu ortu bérer tınsa baylık bulur
5567. çığay ortu bolsa bu ortu bayur
bayusa bu ortu iliñ bay tolur
5568. él itlür erejke tegir bu bodun
du‘â artar ötrü saña ol üdün
5569. negü tér eşitgil uç ordu hanı
at edgü tile ay ölügli kanı
5570. kimiñ edgü atı bile çıksa cân
kesilmez anıñ atı edgü du‘ân
5571. ölüp kim kalur erse edgü du‘â
yana bir tiriglik bulur bu toğa
5572. kerek yér öze tur kerek yér katın
çawıksa özüñ kör bu edgü atın
5573. at edgü kerek kör öz ölgü-turur
ölür öz atı kalsa meñü-turur
KUTADGU BİLİG 289
5574. ra‘iyyet hakı bar seniñde kör üç
bu haknı ötegil özün kılma küç
5575. birisi iliñde arığ tut kümüş
yarın küdezgil ay bilgi üküş
5576. takı bir bodunka törü bir köni
kötür bir ikédin küçin kör anı
5577. üçünçi imîn tut kamuğ yollarığ
karakçığ sekerçig arıtğıl arığ
5578. ötemiş bolur sen ra‘iyyet hakı
sen ötrü hakıñ kol ay ilçi akı
5579. ra‘iyyet öze ol seniñ üç hakıñ
tilegü olardm sen aç kulğakıñ
5580. biri yarlığıñnı ağır tutsalar
negü erse terkin anı kılsalar
5581. ikinç tıdmasalar hazîneˆ hakı
üdinde tegürse ay elgi akı
5582. üçünçi yağıka yağı bolsalar
seweriñ kim erse anı sewseler
5583. ötemiş bolur sen özüñ hakların
olar ma ötemiş bolur öz hakın
5584. bu yañlığ kerek beg yorısa yoluğ
râ‘iyyet uş andağ kerek ay uluğ
5585. bodun bulsa ötrü begi edgüsin
begi bulsa inçlik yorıtsa küsin
5586. ay ilig bu ol bu kutuñ belgülüg
saña iki ajun tegürgü ülüg
5587. anıñda basa bilge ‘âlim turup
bodunka bilig bérsü yetrü körüp
5588. yana elgî küçlüg bolur muhtesib
isizlerni yığsu cemâ‘at kezip
5589. satığçı küdezsü emanetlerin
kılu tursu uzlar nasihatların
5590. tarığçı tarığka érig bolsunı
yéme yılkıçı igdiş üklitsüni
5591. er at kaldı emdi saña tapğuçı
yağıka börike bu ol yortğuçı
5592. sewindür bularığ açın neñ bile
körü tur adın işke katma yul a
5593. tusulur teñinçe ağırla açın
bayutğıl neñin sen bedütgil küçin
5594. yağıka börike itinsü tolum
adaşka bolup öz yağıka ölüm
290 YUSUF HAS TAYANGU
5595. açılğay seçilgey kamuğ işleriñ
süzülgey itilgey kamuğ işleriñ
5596. saña bolğa iki ajun edgüsi
bayatım sewinçi özüñ bolğusı
5597. könilik bu ol kör köni bol köni
tilekke tegürgey könilik séni
5598. séni teñri sewgey könilik üçün
könide adın kılma halkka öçün
5599. negü tér eşitgil ay köñli yaruk
munıñ ma‘nîsi kör bu sözke anuk
5600. könilik üçün kök adakın-turur
yayılmaz üçün yérde ot yém önür
5601. yayılma köni tur köñül tut köni
köni iki ajun könilik bulur
5602. ay ilig munukı özüm bilmişin
ötündüm saña men için hem taşın
5603. ikigün ajunluk asığ kılğu söz
bu erdi munukı ayu bérdi öz
5604. bu ajun ereji bile edgü at
saña bolğa dünyâ ya ‘ukbî ulat
5605. bu dünyâ neñi barça kalğu-turur
atıñ edgü kılğıl öz ölgü-turur
5606. bilig yakşı sözler muña meñzetü
sözi ma‘nî birle añar yañzatu
5607. atım edgü bolsun özüm ölsüni
tirig ölgü âhır atım kalsunı
5608. usa edgülük kıl at edgü tile
özünç meñü atın tirig bolsunı
5609. eşitti ilig söz sewindi katığ
köñül köz yaruttı bulundı tatığ
ilig cevâbı ögdülmişke
5610. öküç alkıtu ögdi ögdülmişig
ayur sözlediñ sen özüñ bilmişig
5611. bayat bérsü tevfîk bu künde naru
sen aymış bu sözler tutayın körü
5612. séni teg basutçı maña bérdi rab
umar-men tilese tilek bérge tép
5613. bayat bérsü ârzû tilekiñ tükel
tükel kıldıñ ârzûm ayâ edgü fâl
5614. bu künde naru sen bağırsaklıkın
basut kıl maña sen ay köñli yakın
KUTADGU BİLİG 291
5615. büter-men saña çın ınanur özüm
sözüg örtme ménde ay körklüg yüzüm
5616. maña kün negü teg yarumış künüm
seniñde körür-men men emdi münüm
5617. idi yakşı sözler köñül bulmış er
köñül til birikip yakın bolmış er
5618. köñül kimke bütse anı küzñü tut
özüñ körge sen tép anı utru tut
5619. bağırsak kişi özke küzñü bolur
añar baksa kılk yañnı tüzgü bolur
5620. kimiñ köñli kimke yakîn bolsa çın
añar bütgü özke yakın bolsa çın
5621. bütülmiş kişike ayıtğu sözüg
bütülmiş kişi aysa tutğu sözüg
5622. eşitti kör ödülmiş ilig sözin
sewindi ilel tép yaruttı közin
5623. sözin kesti ilig özi amrulup
kopup çıktı ögdülmiş andın turup
5624. ilig anda naru kör inçlik kodup
ilin itti tüzdi köp emgek yüdüp
5625. isizig yırattı kör edgüg kamuğ
öziñe yakın kıldı bérdi yoluğ
5626. tüzüldi bodun hem süzüldi éli
tınıp inçke tegdi yıl ay kün tili
5627. tatıdı tiriglik él asğı bile
erejin awındı sewinçin küle
5628. ilig me ağırladı ödülmişig
ınandı añar bérdi barça işig
5629. yorıdı bir ança bu ögdülmişe
tirildi / érildi sakınç kadğu birle bışa
5630. öziñe baka kördi kılkın işin
tiriglik yégitlik yawa kılmışın
5631. açıldı yarup köñli kögsi közi
arıtmak tiledi bu köñli tözi
LXXIII
ögdülmiş keçmiş tiriglikke açip tevbeˆka oğramışın ayur
5632. ayur-men yorıdım osalın küle
tiriglik yawa boldı ğaflet bile
292 YUSUF HAS TAYANGU
5633. tiriglik küçi bardı méndin kitip
tayak tuttı elgîm bu tirgin atıp
5634. ökündi ayur bardı isiz künüm
tiriglik tükedi kararur tünüm
5635. yédi ârzû ni‘met özüm udlayu
tirildim hem ud teg bilü bilmeyü
5636. ayur-men yorıdım osalın küle
künümni keçürdüm yawalık bile
5637. yégitlik küçi bardı méndin kite
açır-men yégitlikke küyüp tüte
5638. tiriglik uçuktı yağudı ölüm
ölümke itig yok ya ötkü yolum
5639. saçım boldı suñkur tüsi teg şeşüt
sakal boldı yazkı kelef teg orut
5640. otuz iki tişim ürüñ yinçüler
üzüldi yipi kör saçıldı birer
5641. körür erdi közler bu künlük yérig
tünerdi körümez katında erig
5642. yırak eştür erdi kulak tutsa ma
bu kün boldı elgin özüm imleme
5643. kara erdi kuzğun tüsi teg başım
kuğu kondı başka yetildi yaşım
5644. özüm yanğu boldı bayatka bu kün
yazuklar üçün yığlasa-men ünün
5645. özüm yanğu boldı bayatka turup
yazuklarka ‘udri tilese kolup
5646. özüm kodsa emdi yarağsızlarığ
körigül bulğanuktın süzülse arığ
5647. özi tevbeˆkılmak tiledi turup
bayatka sığınsa yazukın kolup
5648. yana saknu aldı ayur iwmeyin
iweklikte yas ol anı kılmayın
5649. eñ aşnu bu işke kéñeşgü kerek
yarağsıznı özdin kemişgü kerek
5650. kéñeş birle kılğu kerek iş bilip
ökündi kéñeşmegli işte ulıp
5651. negü tér eşitgil kişi tildemi
kamuğ kılğu işke kéñeş ol emi
5652. kéñeşgü kerek öz yakınka kéñeş
kéñeş birle itlür kamuğ törlüg iş
KUTADGU BİLİG 293
5653. kéñeşse oñarur kişi öz işi
ökünçlüg bolur kin kéñeşmez kişi
5654. barayın-men emdi kadaşım tapa
kéñeyin añar-men bu iş ay apa
5655. yarağlığ tése-men kılayın bu iş
yarağsız tése kalsunı bu kéñeş
5656. kişi öz işin öz bilümez körüp
adınka ayıtğu kerek eştürüp
5657. kéñeşse kéñür ol kişike bilig
kéñeşke bilig kirse yetlür elig
5658. negü tér eşitgil kéñeşür kişi
kéñeşin éter ol kişi öz işi
5659. negü iş kıluruñ kişike kéñeş
kéñeşmez kişini adaş tutma éş
5660. kayu işke tegse kéñeş ötrü kıl
tilemiş tilekke kéñeşin teñeş
5661. kéçe yattı erte turup yundı kör
atın mindi ilig tapa bardı kör
5662. yorıp kirdi ilig tapa yol kolup
orun bérdi ilig ağırlap körüp
ögdülmiş su’âli iligke
5663. iligke ötündi ayur-men bu kün
kadaşımka barğum kelir örtügün
5664. kalı yarlıkasa barayın naru
ziyâret kılıp terk yanayın berü
ilig cevâbı ögdülmişke
5665. ilig aydı barıl meniñdin selâm
tegürgil añar sen ay bilgi tamâm
5666. unıtmasunı ol du‘âda méni
bayatka uladukta sırrın köni
5667. bayattın kolu bérsü yazuklarım
du‘â birle bolğay keçürgey kerim
5668. ilel tép turup çıktı ögdülmişe
ewiñe kelip tüşti yazdı kaşa
5669. ajun kırtışı boldı altun öñi
yaşık za‘ferân kıldı yâkût öñi
5670. kalık tügdi kaşın tünertti yüzin
tutup badı barça kişiler közin
5671. namâz kıldı yattı töşekke kirip
bir ança udıdı ol ança érip
294 YUSUF HAS TAYANGU
5672. bir ança udıdı bir ança oduğ
kopa keldi saknu toğa keldi toğ
5673. töşek koldı yattı udıdı uzun
beliñlep odundı özi yalñuzun
5674. yumulmadı yandru ikile közi
oduğ yattı saknu irikti özi
5675. baka kördi öñdün kara kuş toğup
kopa keldi yérdin yalın teg bolup
5676. yarudı basa yıldrık adğır bile
tizildi erentir özin belgüle
5677. sükiç koptı örlep kalıkka ağip
ünün sumlıdı sûrî ‘ibrî okıp
5678. kötürdi yaşık baktı maşrık tapa
körür ağdı yérdin yokarı kopa
5679. butıklandı yérde yokaru sata
kalık meñzi boldı yalın teg ota
5680. sewüg külçirer teg yarudı ajun
sakınç kısğa boldı sewinçler uzun
5681. yana turdı yundı namâzın kılıp
atın mindi tağka yüz urdı yélip
5682. tekip tüşti akru tokıdı kapuğ
kadaşı kapuğ açtı kodtı tapuğ
5683. selâm kıldı ötrü kör ögdülmişe
yanut bérdi yandru kör odğurmışa
5684. turup kirdiler ewke alşıp elig
kadaşı ayıttı kör açtı tilig
odğurmış su’âli ögdülmişke
5685. ayur ay kadaşım kalı keldiñ ay
saña tuşğalı men takı keçmez ay
5686. tüşükrek körür-men seniñ köñlüñi
sarığrak körür-men kızıl meñziñi
5687. negü kadğu tegdi ne erki hâlıñ
maña sözlegil söz sen açğıl tiliñ
ödgülmiş cevâbı odğurmışka
5688. yanut bérdi ögdülmiş aydı kadaş
okun urdı üdlek köñül kıldı baş
5689. üd üdlek yarutsa bérip öt erig
köñül ölmiş erse bolur tép tirig
5690. udımış bu köñlüm özüm ğafleti
méni odğuru bérdi üdlek öti
KUTADGU BİLİG 295
5691. köñül közi birle bakıp teñledim
özüm yolda azmış turup tañladım
5692. tiriglik uçuktı yüküm ağrudı
yazuktın özüm boldı yanğu üdi
5693. kişi tapğı kıldım tiriglik ıdıp
bayat tapğı kaldı usandım udıp
5694. kelü bérdi dünyâ tiriglik barır
tiriglik tüker kör bu dünyâ kalır
5695. tiriglik üçün men tiledim ajun
tiriglik tükedi nerek bu otun
5696. keçer uş munukı bu künki künüm
bulurmu özüm bu keligli tünüm
5697. saçım boldı yazkı kelef teg orut
sakal boldı suñkur tüsi teg şeşüt
5698. itiñü kerek-men yarınkı itig
itilse yarınkı işim ay tetig
5699. muñar meñzetü keldi emdi bu söz
bu söz işke tutğıl ayâ köñli tüz
5700. bu keçmiş tiriglikke öknür özüm
neçe erki kalmış künüm ay yüzüm
5701. yawa bardı isiz yégitlik küni
yawa barmasu bu keligli tünüm
5702. yarın bolğu işke bu kün it itig
maña mundağ aydı biliglig tetig
5703. bu kün it usanma bu tapğun işig
bu kün itse itlür yarınkı itig
5704. yédim içtim ud teg yorıdım yawa
açıp suwsatayın munı men éve
5705. üküş ârzû ni‘met yéyü semridi
bu kün arğurayın yetildi üdi
5706. telim yattı inçin tilekçe turu
bu kün tursu emdi adakın örü
5707. hasım kıldı özke kalın köp kişig
sewinçlig kılayın iteyin işig
5708. elig til uzattım kişike telim
anıñ ‘udri kılsu bu kün bu tilim
5709. kişig satğayu men yorıdım üküş
özüñ satğayın men ay erde küsüş
5710. kürek men idimdin küremiş otun
kamuğ öz yazukka kömüldi bütün
5711. bu kün tevbeˆ birle yanayın mene
idimdin bu ‘udruğ kolayın mene
296 YUSUF HAS TAYANGU
5712. ölüm tutmaz erken kılayın tapuğ
ölüm tutsa kalgay tapuğlar kuruğ
5713. negü tér eşit tıñla bilgi batığ
saña ötler emdi ay köñli katığ
5714. ölümde oza yan özüñni yığ a
ölüm tutsa öknüp asığ kılmağ a
5715. ölümüg unıtma anun tevbeˆka
usanma ölüm kelge tutğa yaka
5716. yégitlik üdinde yetürgil tapuğ
karılık yetilse barır küç kamuğ
5717. tiriglik küsüş tut éve kıl tapuğ
ölüm tutmaz erken baka tur oduğ
5718. ölüm tutmaz erken oduğ bol sakın
ölüm tutsa asğı bulumaz bakın
5719. men emdi saña keldim andın turup
bu işke kéñeş bér idi ked körüp
5720. bağırsak kadaşım sen emdi maña
yarağı negü ol ayu bér toña
LXXIV
odğurmış ögdülmişke kéñeş bérmişin ayur
5721. yanut bérdi odğurmış aydı kadaş
eşitgil sözümni ay köñli tüdeş
5722. idi edgü niyyetni kılmış özüñ
bayat bérsü tevfîk yarutsu közüñ
5723. bir ök törlüg ermez bu işke bilig
büte törlüg iş bar tegürgü elig
5724. olarda biri bu ayayın eşit
yarağı körüp bil sen ötrü iş it
5725. bu kün anda turmak saña edgürek
yana munda turmak maña edgürek
5726. seniñdin bu kün ilke asğı üküş
buzulsa asığ bolğa karğış söküş
5727. ilig kıldı ilke kör elgiñ uzun
kılur sen kamuğ edgü atıñ tüzün
5728. bodun inçke tegdi itildi éli
du‘â birle tınmaz ra‘iyyet tili
5729. negü tér eşitgil tusulur kişi
tusulur kişi ol kişide başı
5730. kişiler ara kör kişi ol bolur
anıñdın kişiler asığlar bulur
5731. asığsız kişiler kişide turı
asığlığ kişi asğı ilke tolur
KUTADGU BİLİG 297
5732. niyet edgü kılsa köñülde kişi
ajunda tilek teg itildi işi
5733. niyet edgü kılğanka edgü bolur
neçe kılmasa ol muyanın bulur
5734. imînlik törü ilke inçlik-turur
ilig bodnı séndin sewinçlig-turur
5735. törü öñdi edgü uruldı tükel
isiz yétti ilde kodup hileˆ al
5736. bularığ kodup sen berü kelse sen
ol işler buzulğay ökünç bulğa sen
5737. yana tegşürülgey bu öñdi törü
buzulğa iliñ kalmağay bir örü
5738. seniñ ornuñka bir isiz ornağay
bodunuğ ulıtğay bir inç ıdmağay
5739. isiz yolka tartğay iligni isiz
isizler işini tüzüp kodğa iz
5740. seniñdin ayıtğay munı bir bayat
bayat aytığı bar yéme edgü at
5741. isiz kılmağu hem törü urmağu
isiz kılğuçıka bolu bérmegü
5742. negü tér eşit kılkı köñli köni
saña ötledi kör unıtma munı
5743. isizke katılma törü urma sen
isiz kılğuçıka bolu bérme sen
5744. özüñ edgülük kıl törü edgü ur
tiril iki ajun isiz körme sen
5745. bayat bérdi tevfîk saña edgüke
kamuğ edgülükke sunup teggüke
5746. negüke buzar sen bu edgülerig
saña yası teggey ay köñli tirig
5747. él asğın buzup sen öz asğıñ kodup
ne edgü tiler sen bu yérke udup
5748. maña munda yégrek tidüki özüm
ayayın saña men ay körklüg yüzüm
5749. özüm dünyâ devlet bolup körmedi
tilek ârzûlarka köñül bérmedi
5750. bodun birle katlıp yorık tüzmedim
ya begler bile men kılık bilmedim
5751. özüm körmedi bu ajun mâlını
ya edgü isiz bu kişi hâlını
5752. bu hâlığ bilirde naru barsa-men
idi artak erdi tapuğ kodsa-men
298 YUSUF HAS TAYANGU
5753. kişi körmedük bolsa altun kümüş
körüp bulsa kılkı kılur miñ söküş
5754. negü tér eşit emdi sartlar başı
ajun tezginigli hıtay arkışı
5755. çığayın tirilse kişi neñsizin
bayusa kodur ol kılınç edgüsin
5756. çığay bay bolup ol bayusa kalı
anıñdın kiter terk könilik yolı
5757. bu kut bulmaduk er kalı bulsa kut
baru kılkı artar kılur élke yut
5758. elig bulmaduk bulsa ilke elig
uzatur bodunka elig hem tilig
5759. sen emdi tükel dünyâ devlet yédiñ
köñül bastıñ ârzû havâ beklediñ
5760. közüñ todtı köñlüñ yéme amrulup
yorır sen ilig birle edgü bolup
5761. bu barça bayat fazlı erdi saña
kamuğ edgülük bérdi kızdı eñe
LXXV
könilikke könilik kişilikke kişilik kılmakın ayur
5762. bu bir törlügi ol takı birsini
ayayın eşitgil aça-men anı
5763. unıttıñmu erki azu örtülüp
bu iş utru tuttuñ ne asğı körüp
5764. bilir sen ajunda bu ögdi üküş
vefâlığ kişike bolur ay küsüş
5765. ajun boldı erse törü öñdisi
kişike kişilik bolur belgüsi
5766. kişi edgülükke kılur edgülük
biriñe yanutı kılur on ülüg
5767. kimiñ aslı bolsa atadın arığ
anıñdın kelir edgü ilke asığ
5768. ana oğrılık suw alınsa yaşut
oğul tuğsa andın bolur halkka yut
5769. baka kör sen emdi ilig edgüsin
özüñ buldı ni‘met yégü kedgüsin
5770. bu erdem bilig ya ukuşka kamuğ
sebeb boldı ilig açıldı kapuğ
5771. séni at ayağ birle kıldı uluğ
saña edgülükke ol açtı kapuğ
5772. unıttıñmu erki bu edgülerig
yanut kılmağumu ay köñli tirig
KUTADGU BİLİG 299
5773. irig sözledim men sözüg ay kadaş
érilme serilme köñül kılma baş
5774. köni söz irig ol köñülke açığ
siñürse anıñ asğı bérgey tatığ
5775. irig sözke buşma kalı tegse söz
köni söz irig ol iriglenme öz
5776. muñar meñzetü keldi emdi sözüm
eşitgil munı sen ay körklüg yüzüm
5777. köni söz açığ ol siñürgil anı
yarın asğı kelgey süçitgey séni
5778. köni söz köñülke kör açığ irig
irig söz köni ol köni söz kanı
5779. sen oğlan kiçig erken öldi atañ
bilig erdem üstep kızartmadıñ eñ
5780. ilig aldı körgil igidti séni
anın bolduñ emdi kişiler sanı
5781. bu kul küñ at adğır bu yér suw kamuğ
iligdin tegip açtı devlet kapuğ
5782. özuñ buldı ni‘met kamuğ edgülük
yadıldı atıñ ilde bolduñ külüg
5783. yararmu saña emdi yandru turup
özüñ yüz ewürse yağı teg bolup
5784. tusulğu udında sen andın kaçıp
öñin tursa sen kalğa köñli açıp
5785. saña kıldı ilig kamuğ edgülük
yanutı kereksizmü yandru külüg
5786. kişi körse ögse séni alkayu
atıñ barsa ilde vefâlığ téyü
5787. negü tér eşitgil kişi edgüsi
kişilik bolur çın kişi belgüsi
5788. kişilik kıl ay er kişi bol uluğ
kişi mundağ urdı kişilik yoluğ
5789. kişi bol kişike kişilik kılın
kişi atı ögdi özüñke alın
5790. saña edgü kıldı ilig miñ yanut
ol edgü yanutı sen edgü anut
5791. yanutluğ kişi ol kişi edgüsi
bodunda talusı kişi belgüsi
5792. kiçig erdiñ oğlan biligsiz otun
sini ol yöledi kopurdı kutun
5793. yuluğ kıl añar emdi cânıñ teniñ
udıp yatma tün kün işin kıl anıñ
300 YUSUF HAS TAYANGU
5794. ol edgü yanutı bu edgü anut
saña ma bayat bérge edgü yanut
5795. negü tér eşitgil ay köñli yakın
kişilik kılığlı bağırsaklıkın
5796. kimiñ sen aşın yése sen kıl işin
bağırsaklık artur halâl yé aşın
5797. tuz etmek hakını küdezip eren
yétürmiş kişike yuluğlar başın
5798. tilek bulduñ ârzû kamuğ edgü yol
bu kün edgü birle añar sen tusul
5799. ağı kedti haz baz özüñ örtti öz
séni yañsağuçı körüp kamdı köz
5800. sen emdi iligke kedür edgü at
körüp sızsu düşmân boyun egsü yat
5801. tümen ârzû ni‘met yédiñ inçlenip
boyun yal bedüttüñ buka teg kılıp
5802. bu küç tutğıl emdi uğ işiñe
du‘â artsu edgü uzun yaşıña
5803. ajun mâlı térdiñ özüñ boldı bay
kevel mindiñ arkun yéme tazı tay
5804. iligke yuluğ kılğıl işlet bu neñ
tilekleri bolsu kızıl kılsu eñ
5805. ilig tahtka minsün bu kün inçrünüp
yağısı yér öpsü yırak yinçrünüp
5806. uzun kıldı elgiñ yorık kıldı söz
sewer sewmez erse saña açtı köz
5807. sen emdi du‘â artur edgü adaş
seniñ bolsu devlet uzun bolsu yaş
5808. kişi aslı mundağ kılur edgülük
ot atı ajunda kalır meñülük
5809. idi yakşı aymış bu tazı tili
kişi aslı bilgüke açmış yolı
5810. kişi aslıña kör kılınçı tanuk
kılınçı ne erse kör aslı ol-ok
5811. kimiñ aslı edgü kılınçı oñay
isiz aslıña kendü kılkı tanuk
5812. ilig kılk ewürse ay kılkı silig
anı ewre yandur ayu bér bilig
5813. kamuğ edgülükke ilig boldı baş
bu edgüg kodup sen özüñ kılma taş
5814. kéñeş kıldıñ emdi ınanıp maña
özüm bilmişin barça aydım saña
KUTADGU BİLİG 301
5815. men aymışlarım hem özüñ bilmişiñ
bakıp teñleyü kör açılğay işiñ
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
5816. sewindi kör ögdülmiş aydı kadaş
bu yañlığ kerek ay kişilikke baş
5817. idi yakşı aydıñ bu sözler bu kün
yazıldı maña bu tügülmiş tügün
5818. maña örtüg erdi bu sözler neçe
kötürdüñ bu örtüg sen aydıñ aça
5819. özüm kodtı emdi bu ârzû tilek
bayat ok bolu bérsü arka yölek
5820. küdezsü idim tutsu köñlüm tüze
ne kılkım kılınçım könilik öze
5821. du‘â birle yarı basut kıl maña
unıtma méni sen tutuzdum saña
5822. sözin kesti koptı adakın örü
esenleşti atlandı keldi berü
5823. ewiñe kelip tüşti kirdi yorıp
aş içgü yédi tındı ança serip
5824. kodı ıdtı kesme yaruk yüz tudı
kalık tul tonı kedti bélin badı
5825. yaşık yazdı bolğay örüglüg saçı
tiyiñ kiş öñi tuttı dünyâ içi
5826. töşek koldı yattı bir az inçrünüp
udıdı bir ança süçig amrulup
5827. odundı baka kördi kötrüp başın
kalık kız küler teg yırıştı tişin
5828. yaşık baş kölürdi yüz açtı yañı
ajun bütrü tuttı ürüñ kuş öñi
5829. turu keldi terkin kör ögdülmişe
yunup tañ namâz kıldı tattı aşa
5830. atın mindi bardı yana karşıka
tüşüp kirdi ilig taparu oka
ilig su’âli ögdülmişke
5831. ayıttı ilig andın odğurmışığ
ayur inç esen barmu kılkı bışığ
5832. negü tér méni üşgürürmü du‘ân
du‘â ol bayattın belâka amân
5833. du‘â birle yalñuk bulur edgülük
du‘â birle uçmak bulur meñülük
302 YUSUF HAS TAYANGU
5834. ajunda yok erse bu edgü du‘â
esiz yér kodı baray erdi toğa
ögdülmiş cevâbı iligke
5835. yanut bérdi ögdülmiş aydı bu söz
köni yarlıkadı bilig birle tüz
5836. kadaşım bu kün anda yalñuzlukun
du‘â birle bizni kolur muñluğun
5837. biziñde osalrak adın kim bolur
yazuk biz kılurmız du‘â ol kılur
5838. bu kün ol iligke bağırsaklıkın
du‘â tilde kesmez ne köñli yakın
5839. anıñda bağırsak takı kim bolur
özi kadğusın kodtı bizni kolur
5840. biziñde osalrak kim ol ay ilig
yawa boldı üd kün tegümez elig
5841. özüñ ârzû ni‘met bile semritip
erej birle awnur özümiz yatıp
5842. et öz ölgü âhır yégey kurt yılan
ökünçte adın yok çıkıp barsa cân
5843. negü tér eşitgil ukuşluğ sözi
bu söz işke tutsa tap ol ay kozı
5844. et öz semrir erse yılan kurt anuk
özüñ sewnür erse keçigli konuk
5845. tüşüñ teg keçer bu tiriglik barır
tiriglik keçerke keçer kün tanuk
ilig cevâbı ögdülmişke
5846. yanut bérdi ilig ayur ay bügü
neteg tutğu özni negü teg kögü
5847. seniñde bağırsak adın yok maña
ınanıp ışanur-men emdi saña
5848. men emdi ew içre yatur-men osal
işim barça taştın ay bilgi tükel
5849. közüm sen kulakım sen körgil eşit
ne teñsiz körünse körü ıdma it
5850. meniñdin kerek bolsa yarı basut
maña ay kılayın ol işke men ot
5851. nü kılsun er at bir ikindi bile
yawa kılma méni sewinçim tile
5852. bodundın yırak tutsu küçkey elig
biligsiz isiz ölsü kalsu bilig
5853. bayusu bodun hem itilsü ilim
anıñ şükri kılsu meniñ bu tilim
KUTADGU BİLİG 303
ögdülmiş cevâbı iligke
5854. yanut bérdi ögdülmiş aydı ay beg
bayat bérsü tevfîk ayâ erde yég
5855. tilekim bu ol kör kerekim bu ol
aça bérsü teñri köni edgü yol
5856. erejlensü ilig tirilsü kutun
maña tegsü emgek baş ağrığ bütün
5857. saña kıldım emdi özümni yuluğ
sen inçin tirilgil ay ilçi uluğ
5858. bir ök hâcetim bar seniñdin bu kün
yorık kıl anı sen sewinçin ögün
5859. bilir sen kimi tutsa begler yakın
kişi barça soñdar anıñ bar yokın
5860. neçeme méni edgü tutsa özüñ
yoñağçı yoñasa tügülgey yüzüñ
5861. negü tér eşitgil toña alp erig
bilip sözlemiş kör bu öt saw erig
5862. et ol bu kişi köñli artar yıdır
anı ked küdezgü ay kılkı kadır
5863. neçe ked er erse yoñağ tıñlamaz
ozunçı ara kirse sernü umaz
5864. neçe ked beg erse ukuşluğ oduğ
yoñağçı yakın bolsa tegrür yoduğ
5865. köñül beg-turur bu et öz kul esîr
ara sözke tumlır arala isir
5866. kişi tab‘ı tört ol karışma yağı
biri küldürür bir kılur ün çoğı
5867. biri iwse biri amulluk tiler
biri külse biri sığıtka ular
5868. sewinçlig tédükte sakınç keldürür
sakınçlıg tése bu sewinç küldürür
5869. muñar eymenür-men ay ilig kutı
yoñağlı yoñasa bu yalñuk ıtı
5870. ağır bolğa köñlüñ tüñülgey özüñ
yawa bolğa tapğum ewürgey yüzüñ
5871. tilekim bu ol hem ötügüm saña
méni kim yoñasa ayıtğıl maña
5872. tüp iñe tegü irte artuk ayıt
negü belgürer erse kılğıl iwit
5873. saña kim yoñasa eşitgil sözin
çının yalğanın ked ayıt tüp tözin
304 YUSUF HAS TAYANGU
5874. idi yakşı aymış kişide burun
sözüg tuñla kılma köñülde orun
5875. takı munda yégrek ayur uş bu söz
munı işke tutğıl ayâ edgü öz
5876. sözüg barça tıñla kerekini al
kereksiz sözüg sen yana ewre sal
5877. eşitgil sözüg irte yalğan çınığ
çınıg özke alğıl kına yalğanığ
5878. bu yalğan kişi birle artar ajun
köni çın kişi tut ay elgi uzun
ilig cevâbı ögdülmişke
5879. yanut bérdi ilig ayur ay kişi
revâ boldı hâcet tilekiñ tuşı
5880. kişilik saña bérdi erklig bayat
köñül til kılık hem köni boldı at
5881. seniñdin kaçan kelge isiz yorık
ürüñ süt bile kirdi edgü kılık
5882. séni sözlegüçi kişiler maña
yağı teg yağı ol ay bilgi kéñ e
5883. kaçan tıñlağay-men olarnıñ sözin
apañ sözleseler üküş ya azın
5884. negü teg bolur ilde ilçi uluğ
adırmasa edgü isizig kamuğ
5885. neteg beg bolur ol bodun erkligi
köni egrini adra tutmaz ögi
5886. kaçan yér ilin ol tünermiş kün e
sınamış kişig ol sınasa yana
5887. kalı ârzû yér ol törü bérgüçi
köni yalğanığ adra tutmaz tuçı
5888. bayattın maña çın ‘atâ sen bu kün
seniñdin yazıldı kamuğ berk tügün
5889. tapuğ kıldıñ artuk bağırsaklıkın
ötediñ maña sen tuz etmek hakın
5890. meniñdin kerek emdi edgü yanut
saña tegse sen yé tiriglik anut
5891. negü tér eşitgil kişi edgüsi
könilik bile halkka yadmış küsi
5892. kişi edgüsi kim kişiler başı
kişilik kılığlı kişike tuşı
5893. kişike yanut kıl kişilik teñi
yanutluğ üçün at urundı kişi
KUTADGU BİLİG 305
ögdülmiş cevâbı iligke
5894. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
erejlensü ilke yetürsü bilig
5895. bayat bérsü iki ajun edgüsi
awa kelsü ârzû tilek umdusı
5896. bolu bérsü ewren oñay ewrülüp
udu bérsü üdlek tilekçe bolup
5897. ay köñli köni kılkı alçak bütün
tirig bol esen tur tirilgil kutun
5898. maña tegdi séndin kamuğ edgülük
ağırlık ya baylık yégü kedgülük
5899. munu kur badım men tapuğka katığ
bayat bérsü tevfîk ay bilgi batığ
5900. yana aydı ögdülmiş ilig kutı
ajunka bayat yadtı edgü atı
5901. at edgü tilegil bayat bérdi kut
kutuğ bulduñ erse köñül edgü tut
5902. tuçı beg bolayın tése belgülüg
bu tört neñ kerek ötrü tegse ülüg
5903. biri til köni bolsa kavli bütün
ikinçi törü kılsa ilke kutun
5904. üçünçi elig yazsa bolsa akı
tegürse bodunka bağırsaklıkı
5905. bu törtinç titimlig kerek bolsa alp
yağı boynın egse işin kılsa yarp
5906. kayu beg bu tört iş tükel kılmasa
irüklük kirür ilke anda basa
5907. bu ol emdi beglik köki yıldızı
bu ol edgü begler yorıkı izi
5908. yorık buzmağıl sen bu izçe yorı
bu erdi seniñde ozakı kurı
5909. kayu beg bu yol kodsa tutsa öñin
buzar beglikin ol alumaz oñın
5910. ağır tut ay ilig bu üç törlügüg
ayayın saña men maña tut ögüg
5911. biri alp atım kurç yüreklig eren
kılıç birle ilke tusulur tümen
5912. ikinçi bügü bilge ilçi kişi
kéñeşke tusulur iter él işi
5913. üçünçi tetig uz bitigçi bolur
kiriş hem çıkış bilse kaznak tolur
306 YUSUF HAS TAYANGU
5914. seçe tut bularığ sen adra öñi
ağırla açınğıl kör asğı teñi
5915. turu itlü barğay kamuğ işleriñ
iliñ arta barğay kéñügey yériñ
5916. atıñ edgü bolğay çawıkğay özüñ
ajun bodnı körmek tilegey yüzüñ
5917. yéme yakşı aymış kişi bilgesi
kişi ölse ölmez kör at edgüsi
5918. ne edgü bolur kör at edgü bolup
ölüp barsa barmaz kör atı ölüp
5919. tirig té kim ölse kör edgü atın
neçe yatsa oprap kara yér katın
5920. tiriglik tileme at edgü tile
atıñ edgü bolsa tirig sen küle
5921. tiriglik kayu ol kör edgü kayu
ayu bér maña sen ay bilge bügü
5922. bu edgü-turur kör könilik çını
tiriglik-turur körse edgü anı
5923. kim edgü kılınç tutsa boldı tirig
kim isiz kılık tutsa öldi tirig
5924. keçer dünyâ keçmez bu edgü kılık
bu edgü kılık birle edgü yorık
5925. yayığ dünyâ séndin ewürse yüzi
kerek bolğu edgü-turur ay kozı
5926. awınma bu dünyâ bile ay ilig
vefâ kılğu ermez yetürgil bilig
5927. oyun sakışı ol bu dünyâ işi
adakın tilese bérür bu başı
5928. oyunka katılma usa ay unur
oyunka katılsa boyun bağlanur
5929. körü barsa yakşı bitimiş bitig
unıtma bu sözni ay köñli tetig
5930. bu dünyâ işi kör oyun ol oyun
oyunka katılma nerek bu oyun
5931. idiñ yarlığı kıl özüñ kullukı
kalı kılmasa sen anuk tut boyun
5932. munukı ay ilig özüm bilmişin
ötündüm saña men için hem taşın
5933. sözüm tutsa tutğıl kalı tutmasa
özüñ körge şeksiz maña bütmese
KUTADGU BİLİG 307
ilig cevâbı ögdülmişke
5934. ilig aydı tevfîk kolur-men turup
bayattın bu işke köñül tüz urup
5935. tilese bayat bérge yarı basut
maña örtlür erse anı sen yarut
5936. katığlan taşırtı kamuğ işke bak
oduğ bol kulak köz yiti tut ma sak
5937. küçüñ yetmişin kıl ınanma maña
takı kalsa yarı kılayın saña
5938. sözüg kesti ilig tilin tındı ol
turup çıktı ögdülmiş akru amul
5939. atın mindi keldi ewiñe yana
tüşüp kirdi ewke suçuldı tona
5940. kéçe yattı erte yana atlanıp
turup karşıka kirdi attın énip
5941. katığlandı ögdülmiş anda naru
kamuğ işni kıldı adakın örü
5942. bodun inçke tegdi itildi ajun
erejlendi ilig awındı özün
5943. éli toldı edgü du‘â birle söz
atı kaldı meñü bolup yitgüsüz
5944. ne edgü-turur kör bu edgü törü
törü birle beglik-turur ol örü
5945. bu yañlığ beg erse bodun başçısı
meñilig bolur bodnı él barçası
5946. bodun ma mutî‘ bolsa kılkı köni
anın ötrü begler yarutur küni
5947. bu begler bayattın musallat-turur
bodun edgü bolsa beg edgü bolur
5948. isiz kılsa bodnı beg isiz kılur
isizke isiz kılsa ötrü tılur
5949. yorık tüzse bodnı begi kılk tüzer
kılık tüzse begler tüzün él süzer
5950. bir ança yéme keçti üdlek kün ay
ajun körki keldi bodun boldı bay
5951. tuman toz arıdı açıldı tañuk
tüzüldi süzüldi kamuğ bulğanuk
5952. şükür kıldı ilig bayatka yana
telim ögdi birle okıdı senâ
308 YUSUF HAS TAYANGU
LXXVI
odğurmış iglig bolup ögdülmişni ündemişin ayur
5953. bu künlerde bir tün bu ögdülmiş e
turup yatğalır erdi yastap baş a
5954. kapuğda ün itti bedük ündedi
kişi ıdtı tawrak baka kör tédi
oğlan cevâbı ögdülmişke
5955. yumuşçı bakıp aydı bir er-turur
sözüm bar tuşayın téyü yol kolur
ögdülmiş su’âli oğlanka
5956. yana aydı barğıl ayıtğıl sözi
ne ermiş negü tér kim ermiş özi
oğlan su’âli yumuşçıka
5957. yana çıktı oğlan ayıttı sözin
kayun kelmişin hem tilekin özin
yumuşçı cevâbı oğlanka
5958. bu er aydı odğurmış ıdtı méni
sözüm bar kadaşın köreyin kanı
oğlan cevâbı ögdülmişke
5959. ukup kirdi aydı negü aymışın
kadaşı anıñdın yumuş ıdmışın
ögdülmiş su’âli yumuşçıka
5960. kopa keldi terkin añar kıldı yol
bu er kirdi ötrü selâm kıldı ol
5961. ayıttı kayudın kelir sen téyü
tilekiñ ne erki sözüg ay bügü
yumuşçı cevâbı ögdülmişke
5962. bu aydı méni ıdtı odğurmışa
saña aydı kelgil maña bir tuşa
5963. ağır boldı köñli yatur ınçıkın
tegip tuş añar bir ay köñli yakın
ögdülmiş cevâbı yumuşçıka
5964. yanut bérdi ögdülmiş aydı kel e
negü erse yégil baralım bile
yumuşçı cevâbı ögdülmişke
5965. unamadı aydı kadaşıñ hâlı
yawuzrak ay bilgem köner teg yolı
5966. men aşnu barayın seniñdin oza
sen akru udu kel ay kılkı tüze
KUTADGU BİLİG 309
5967. kapuğdın yana ewre yandı iwe
eñip kaldı ögdülmiş elgin ova
5968. turup ewke kirdi idi kadğuluğ
sewinç kitti boldı sakınçı uluğ
5969. yatu kördi ança usı kelmedi
tüni boldı yılça yitip bolmadı
5970. közin yumdı erse udımak tilep
usı uçtı bardı közindin yırap
5971. yana turdı ança bu oldurdı a
sarığ tañ ata keldi oñdurdı a
5972. çéçeklikte sandwaç ünün sumlıdı
üdiklig eşitti köñül yélgüdi
5973. atın mindi bardı kadaşı tapa
tegip kirdi tuştı elig yüz öpe
5974. kadaşını kördi uzatu yatur
çögesin töşenmiş yiñin yastanur
ögdülmiş su’âli odğurmışka
5975. ayıttı ne boldı özüñ ay kadaş
séni kördüm emdi köñül boldı baş
odğurmış cevâbı ögdülmişke
5976. ayur ay kadaşım yolum köñelir
ölüm tutğakı tuttı öz barğalır
5977. seniñ bir yüzüñni köreyin téyü
saña tegdi emgek okıdım berü
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
5978. yanut bérdi ögdülmiş aydı ay cân
tirig bolsa yalñuk yorır ig toğan
5979. yawuz kılma könlüñ tiliñni yığ a
yazukka kefâret bolur ig toğa
5980. negü tér eşitgil biliglig sözi
bilig ol kiterdeçi köñül tozı
5981. yazukka kefâret ig ol kör saña
yazuksuz kişi kim ayu bér maña
5982. kişi iglese barça töklür yazuk
yazuk tökse kutlur kişi ay toña
5983. kişi barça yazuk kılur az üküş
yazuksuz kişi bu ajunda küsüş
5984. igiñ edgü bolğa esen bolğa sen
yazukuñ arığay muyan bulğa sen
5985. nelük tilde körksüz yorıtur sen söz
ölürüñ ne bildiñ ayâ köñli tüz
310 YUSUF HAS TAYANGU
odğurmış cevâbı ögdülmişke
5986. yanut bérdi odğurmış aydı sebeb
ölümüg tüşümde yaruk kıldı rab
5987. tüşedim tüşümdin açıldı maña
ölürüm ukuldı maña ay toña
5988. bayat edgü isiz yorıtsa kazâ
yorıtur anı yatsa tünle uda
ögdülmiş cevâbı odğurmışka
5989. yanut bérdi ögdülmiş aydı bu söz
yéme edgü ermez ayâ köñli tüz
5990. ölür erse iglep kişi tegme ig
kişi kalmağay erdi yérde tirig
5991. tirig yalñuk oğlı igin igler ök
kamuğ ig ölüm birle kesmez bu kök
5992. tüşer ök kişi tüş udısa yatıp
anı yörgüçiler yörer uz itip
LXXVII
ögdülmiş odğurmışka tüş yörügin ayur
5993. bu tüş ‘ilmi bilgü kerek aşnu ked
yöre bilse ötrü idi saknu ked
5994. telim törlüg ol emdi tüşke yörüg
anı bilgü barça ay kılkı örüg
5995. biligsizke ayma tüşüñni aça
bilirke ayıt tüş ayıtma kéçe
5996. kiçeki tüşüñke yörügi adın
yana körse kündüz körügi adın
5997. bu tüş ‘ilmiñe baksa şartı üküş
munı bilgü aşnu yetürse ukuş
5998. tüşüg yörmegü öz köñülçe körüp
yéme aymağu tegme erke turup
5999. tüşüñ barça tüş tép tilin yörmegü
bu tüşnüñ yörügi telim ay bügü
6000. tüşüñ yörme yörse bilig birle yör
kıyâs ma‘nî birle idi yetrü kör
6001. kişi tüş tüşese yörügke barır
yöre bilmese tüşnüñ asğı kalır
6002. negü tér eşitgil ay bilgi teñiz
bu söz işke tutğıl kızartğıl meñiz
6003. yörügke barır tüş tuşüñ yakşı yör
tüpi aslı bilgil ukuş birle kör
6004. neteg yörse tüşni anı teg bolur
yawuz yörme tüşni saña kılğa kor
KUTADGU BİLİG 311
6005. telim tüş bolur yém içimke barır
yarağsız yémiş bolsa teñsiz kelir
6006. takı bir tüş ol kör bu yıl faslıña
tadusı küçenip barır aslıña
6007. yıl ülgi yaz erse kiçig erse er
kızıl körse barça yağız körse yér
6008. anı kan küçemiş bolur belgülüg
ayu bér kan alsun añar ülgülüg
6009. yıl ülgi yay erse tüşegli yégit
sarığ al tüşese ya kürküm ögit
6010. sarığı küçenmiş bolur ay bügü
özini boşutğu terengbîn yégü
6011. yıl ülgi küz erse er erse orut
kara körse tağ ya kuduğ körse üt
6012. bu sewdâ küçenmiş bolur ay kadaş
ot içgü meñesin arıtğu adaş
6013. kış erse yana tüş körügli karı
akar suw tüşese ya buz kar tolı
6014. küçenmiş bolur kör anıñ balğamı
isig neñ yitürgü içürgü emi
6015. takı biri azğas-u ahlâm bolur
bu tüşke yörüg yok ay kılkı unur
6016. kéçe saknu yatsa anı körse tüş
añar ma yörüg yok anıñ yanğı tuş
6017. takı bir tüş ol körse yektin bolur
tüşegli anı körse suwka yunur
6018. yana pîşeˆsin körse tüşte kör er
añar ma yörüg yok ay kılkı kür er
6019. munı barça bilgü yetürgü ukuş
adırğu üdürgü anın yörse tüş
6020. negü tér eşitgil mu‘abbir hakîm
ayıtğu kerek er tüşer erse kim
6021. bu tüş körse yörme bilü bilmeyü
neteg yörse tüşni bolur anlayu
6022. sakınç körse tüşte yanutı sewinç
sewinç körse kadğu bolur yığlayu
6023. bir ök yañlığ ermez bu tüşke yörüg
munı ked sakıñu ay kılkı örüg
6024. kara ‘âm tüşiñe yörügi adın
adın boldı begler tüşi kör adın
6025. sewinç körse tüşte oyun ya büdig
sakınç kadğularka açıldı sezig
312 YUSUF HAS TAYANGU
6026. yana yığlasa tüşte körse sakınç
erej birle awnur bulur miñ sewinç
6027. yana tüş bolur kör yörügi anıñ
adınka bolur asğı bolmaz seniñ
6028. kişike körüp yörlür emdi bu tüş
añar yakşığ erse yağutur ukuş
6029. tüş ol kör anı körse beklik bulur
ol-ok tüş takı birni iglig kılur
6030. munı barça bilgü kerek ay kadaş
anın ötrü yörse tüşüg ay adaş
6031. negü ol tüşüñni maña ay aça
anı men yöreyin kör adra seçe
LXXVIII
odğurmış ögdülmişke tüş körmişin ayur
6032. yanut bérdi odğırmış açtı tilin
ayur sözleyin men köñülke alın
6033. satu kördüm elig anıñ bağnası
yüz utru uruğluğ ediz hem yası
6034. añar ağdım emdi birer bağnaça
başıña tegi bağna sadım neçe
6035. başında bir atçı maña suw bérür
alır-men tüketü içip öz kanur
6036. anıñda basa kökke uçtum teñip
özüm belgüsüz boldı örlep siñip
LXXIX
ögdülmiş odğurmış tüşiñe ta‘bîr kılmışın ayur
6037. yanut bérdi ögdülmiş aydı bu tüş
idi edgü tüş ol kör asğı üküş
6038. nelük özke teñsiz yörer sen yörüg
yörügke barır tüş ay köñli örüg
6039. ağış barça tüşte ağırlık bolur
ağarı teñinçe uluğluk bulur
6040. neçe ağsa tüşte ağar kut kıwı
ağırlık bulur ked bulur yüz suwı
6041. şatuka ağar teg ağar ol kutı
uluğluk bile ilde yadlur atı
6042. munukı bu sözke tanuk keldi söz
tüşüg yörgüçi tüş yörüp kodtı öz
6043. şatu tüşte ‘izz ol ağarı teñi
birer bağna sayu ağırlık öñi
6044. neçe ağsa ança ağırlık bulur
ajun mâlı kut kıw bulur öz oñı
KUTADGU BİLİG 313
6045. ıdışlığ suwuğ sen alıp içtüküñ
tiriglik uzun bolğa yıldız köküñ
6046. uçup kökke örlep tükel ağdukuñ
tilek birge teñri negü koldukuñ
LXXXX
odğurmış bu tüşke adın yörüg ayur
6047. yanut bérdi odğırmış aydı tüşüm
yörügi bu ermez ay éşim tuşum
6048. özüñ körmiş erse bu tüşni yatıp
yörügi ol erdi kim aydıñ étip
6049. seniñ himmetiñ barça dünyâ-turur
bu dünyâ tilegli bu dünyâ bulur
6050. meniñ bu özüm kaçtı dünyâ kodup
bu yérde-turur-men kör emgek yüdüp
6051. tükel yörmediñ tüş yörügin maña
eşitgil bu tüş men yöreyin saña
6052. ediz bağnalığ-men şatu kördüküm
tiriglik-turur ay kadaş yördüküm
6053. şatunuñ başıña tegi yokladım
yaşımnı tükettim tiriglik yédim
6054. başıña ağıp men ol atçı kelip
maña bérdüki suwnı içtim alıp
6055. ol atçı-turur kör atalığlarığ
atasız kılığlı ay kılkı arığ
6056. ol atçı-turur kör itilmişlerig
buzuğlı yorıtımağlı cânlığ tirig
6057. ıdışlığ suwuğ men tükel içmişim
tiriglikke yördüñ uzattıñ yaşım
6058. tiriglik bolur suw sen aymış teg ök
yarım içse kalsa yarımı ülüg
6059. yarım saw içip kodtum erse yarım
yarım kalğay erdi tirigliklerim
6060. ıdışlığ suwuğ içtim emdi tükel
tükettim tiriglik esen edgü kal
6061. negü tér eşitgil ukuşluğ bügü
bügüler sözin sözke ul tüp tégü
6062. ıdışlığ suwuğ tüşte içse yarım
tükedi tiriglik yarımı birim
6063. kalı içse suwnı tüketü tükel
tükedi tiriglik kazıldı karım
6064. yokaru uçup bu özüm teñdüki
yaşıl kökke örlep teñip siñdüki
314 YUSUF HAS TAYANGU
6065. süzük cân-turur ol bu keptin çıkıp
yana yandı kelmez yériñe ağıp
6066. bayat tüşte belgürtti emdi maña
ölümke anunğu kerek ay toña
6067. bu tüşnüñ yörügi bu yañlığ-turur
adınsığ yörer sen maña ay unur
6068. sen edgü kılur sen meniñ köñlümi
ölüm utru keldi otı yok emi
6069. baka körgil emdi ay köñli tirig
ölüm kötki kıldı yağız yérlerig
6070. neçe karşı ordu bezeklig sarây
ölüm buzdı barça turu kaldı hây
6071. neçe kür küwenür bedük beglerig
ölüm yérke soktı baka kör tirig
6072. neçe küç bileklig yumıtmışlarığ
ölüm tuttı saçtı yırattı arığ
6073. tañ ermez ölüm tuğsa yalñuk ölür
kamuğ tın tokığlı ölümke törür
6074. tañı bu-turur kör ölügli et öz
ölümüg unıtıp kodur tilde söz
6075. usayuk bu yalñuk bilir ölgüsin
özindin kitermez osallık usın
6076. ölüm hak-turur kör keçiş yok adın
negü erki hâlim ölümde kédin
6077. sakınçım bu ol ay köñüldeş éşim
ölümde kédin teñri itsü işim
6078. barın tap kılıp men keçürdüm künüm
erej emgek ertti yarudı tünüm
6079. elig kısğa tuttum tawar térmedim
havâ ârzûlarka köñül bérmedim
6080. bu künke sakındım özüm yüklerin
yinitmek tiledim yazukum barın
6081. negü tér eşitgil bilig bérgüçi
bağırsak bu öt saw erig bérgüçi
6082. usanma katığlan yüküñni yinit
yoluñ kılda yinçge özüñni könit
6083. bu kün yatma emge işiñni itin
keçer emgekiñ sen köçerde unıt
6084. yana aydı ay çın bağırsak kadaş
barır-men udu sen kelir sen adaş
6085. saña kaç ağız söz özüm sözleyin
unıtma anı sen meniñde kédin
KUTADGU BİLİG 315
6086. tirigde bağırsak özüm bolsunı
özümde kédin bu sözüm kalsunı
LXXXI
odğurmış ögdülmişke pend bérmişin ayur
6087. sözüm bu osal bolmağıl ay kadaş
isizke tiriglik yawa kılma yaş
6088. köni bol yitürme könilik yolın
bu yol éltse ârzû tilekke bilin
6089. bağırsak bulun barça tınlığ öze
tapuğ kıl bayatka köñül til tüze
6090. sakınç kısğa tutğıl tapuğ kıl uzun
iwerde amul bol buşarda tüzün
6091. ölümüg unıtma itigiñ kılın
özüñni unıtma tüp aslıñ bilin
6092. karağurma dünyâka sukluk kılıp
kalır bu barır sen ökünçün ulıp
6093. bayat hükmi tapla negü kelse yüd
bodunka asığ kıl bolu bérse üd
6094. köni sözle kavliñ tükel kıl bütün
bolur kavli yalğan kişiler otun
6095. küler yüz isig söz kılınç edgü tut
bolu bérge üdlek kelü bérge kut
6096. akı bolğıl alçak tuz etmek yétür
kişi ‘aybı açma sen örtüp yitür
6097. havâ basğıl öwkeñ kelir erse yığ
el öz egri yolka barır erse yığ
6098. özüñ asğı kolma bodun asğı kol
yüdürme yük ilke özüñ yükçi bol
6099. tawar neñ barın kıl özüñke yuluğ
bodunuğ sewindür ay bilgi uluğ
6100. kişi üdrümi kör kişini yular
sewüg cân yuluğlap sewinçin tiler
6101. idi yakşı aymış kör üdrüm talu
biliglig ukuşluğ meñesi tolu
6102. asığlığ kişi ol kişi üdrümi
bağırsak kişi ol bodun ködrümi
6103. kişilik atı kör iki neñ-turur
bağırsak biri bir akı neñ bérür
6104. takı munda yégrek ayur kör ukuş
ukuş yolı tutsa asığlar üküş
6105. akı tép ayurlar kayu ol akı
akı cân yuluğlap öter er hakı
316 YUSUF HAS TAYANGU
6106. akılık ol ermez ülese kümüş
akı cânı halkka kılur ol yuluş
6107. akıtsa akı er bodunka tawar
aka yığlu tirlür añar halk awar
6108. iki neñ-turur dünyâ atı çawı
biri neñ tawar ol biri yüz suwı
6109. bu iki bulup miñ yaşasa tükel
ölüm tutsa âhır adın bolğu hâl
6110. kara tapsa begler bedüyür kopar
üzeñü bar erse çigen berk kapar
6111. bu ol dünyâ devlet karanıñ kurı
bulunmaz bulunsa bolur beg karı
6112. özüñ köçgü atıñ seniñ köçkün ol
köçütçi ölüm kelgü âhır kün ol
6113. köçügli kişi itmez ordu saray
yorığlı kişi yolda kalmaz yıl ay
6114. özüñni yol ötgen sakın ay kadaş
sewinç kılma artuk yazuk kılma kaş
6115. keçigli-turur bu ajun kalğusuz
ölügli-turur öz küni belgüsüz
6116. anunmış-turur bu ölüm tarmakı
usanıp yorırda iler karmakı
6117. bu dünyâ aş ol bir bu aş yégliniñ
atını sen ök ay şatım yok meniñ
6118. tilek ârzû sürme havâñnı yığın
kişig soñdamağıl tiliñ kıl ağın
6119. negü tér eşitgil ay köñli oduğ
bu söz işke tutsa tokınmaz yoduğ
6120. tilek ârzû sürmek idi ked tatığ
tatığ aytığı bar yarınlık katığ
6121. tatığka tatığsız süçigke açığ
ağışka éniş ol edizke batığ
6122. tükel kız kılınçlığ-turur bu ajun
séni armasunı ay kılkı tüzün
6123. telim yélke bérdi séni teglerig
keçürdi ilig teg telim beglerig
6124. köz açtı silerke bu bérdi elig
osal bolmağıl sen ay kılkı silig
6125. negü bérdi erse yana alğay ok
neçe térdi erse yana saçğay ok
6126. neçe külse âhır yana sığtatur
neçe itse ewre buzar artatur
KUTADGU BİLİG 317
6127. kılıkı cefâ ol kılınçı otun
yaruklukı azrak üküşi tütün
6128. bezenür kişike özin körkitür
köñül bérdiñ erse adak berkitür
6129. şeker birle igdür bérür kin ağu
yayığ kut kılınçı bu ol ay bügü
6130. negü tér eşitgil sakınuk başı
sakınğıl ay devlet idisi kişi
6131. kalır dünyâka bérme saklan köñül
cefâçı-turur bu ay kılkı amul
6132. idi yakşı aymış kör üdrüm talu
biliglig ukuşluğ hiredi tolu
6133. yayığ kutka ilnıp yañılma yorık
ınançsız-turur kut kör ewrer kılık
6134. kölike-turur dünyâ devlet küni
kölike bir ök yérde turmaz köni
6135. dîniñni ağır tut bu dünyâñ uçuz
ağır kılğa dîniñ ay bilgi ögüz
6136. erejke awınma sewinme sakın
bayat yadı birle tapuğ kıl bakın
6137. esürtmesü devlet séni ay kadaş
adıldukta şeksiz közüñ tolğa yaş
6138. negü tér eşitgil bu bodun begi
sınap sözlemiş sözni yetlip ögi
6139. kimi erse devlet esürtse kelip
yağız yérde yarlur yüreki ulıp
6140. uluğlukka esrüp kim ahsumlasa
kara yér katında kıyın yér basa
6141. yégitlik ya baylık bu kut esrüki
süçig esrükinde beter ay beki
6142. esürse kalı borçı bornı içip
udıp kopsa adlur usında keçip
6143. bu devlet esürtse adın adlumaz
ölüm tutmağınça udır odnumaz
6144. atıñ boldı kul kılma begler işi
özüñ kullukı kıl ay edgü kişi
6145. telim kalğu ermez tiriglik küni
uzun barğu ermez uluğluk üni
6146. neçe miñ yaşasa öz ölgü-turur
ulaşmış et özler üzülgü-turur
6147. muñar meñzer emdi eşit bu sözüg
köñülke alınğıl ewürme yüzüg
318 YUSUF HAS TAYANGU
6148. tilek ârzû ni‘met tükel yése sen
tiriglik suwın sen bulup içse sen
6149. sunup tutsa elgiñ eger kök közin
başıñ kökke tegse yana yérde sen
6150. köni sözleyin söz saña ay kadaş
negü kizleyin men ay köñli tüdeş
6151. kalı sewmez öz kör bu dünyâ neñin
tü ni‘met talu tüz kılınçın yañın
6152. erej ârzû ni‘met bu kodmak kamuğ
yayığ dünyâ yaptı maña bu kapuğ
6153. bayattın yıratur bu dünyâ kişig
tıdar kıldru ıdmaz bu edgü işig
6154. bu korkınç üçün bilge dünyâ kodup
ajun tezginü yügrür emgek yüdüp
6155. kayu tağda yügrür üñürde ewi
yémi ot köki içgü yağmur suwı
6156. kayusı biyâbanda yügrür kezip
bayatka bu korku sakınçıñ sızıp
6157. kayusı örüm kedti bükri uça
kayu yér kezer bu közi yaş saça
6158. kayusı yémez aş özin sızğurur
kayu tünle yatmaz adakın turur
6159. bu yañlığ yorırlar odunmış kişi
udımış-tururmız usayuk başı
6160. sen emdi küdezgil özüñ ay kadaş
seniñ boldı dünyâ özüñ boldı baş
6161. havâ bas ukuş birle nefs boynı sı
bu ol er nişânı ukuş belgüsi
6162. bu iki bile er yokadur küçün
muñar kim bulun bolsa emger öçün
6163. munukı barır-men bu kün adrılıp
seniñ me yoluñ bu kel edgü kılıp
6164. isizke katılma kılınç edgü tut
isiz iki ajun kılur özke yut
6165. negü tér eşit köñli bışmış kişi
ölümde oza işin itmiş kişi
6166. isizke yüreklig ayâ buğrağu
isiz kılma isiz yémi ol ağu
6167. ayâ kéñ yorıklığ bodun öktemi
ölüm yetgelir terk otı kıl emi
6168. ayâ men tégüçi méni saw méni
ölümke anunğıl yanur ked séni
KUTADGU BİLİG 319
6169. ayâ aç közi suk bu dünyâ kulı
ölüm suklanur kör séni tutğalı
6170. ayur ay kadaşım barır-men muñun
iki neñke artuk açır-men bu kün
6171. biri bir bayat tapğı méndin kalır
ikinçi idim yadı tilde barır
6172. bu kün ya yarın tut yumulsa bu köz
sélerniñ du‘âka bolur muñluğ öz
6173. du‘âda unıtma méni ay kadaş
meniñde kédin sen kelir sen ulaş
6174. munukı körür sen meniñ hâlimi
saña bolsu ‘ibret otı kıl emi
6175. ölüm keldi éltür barır-men muñun
saña kelge ménde basa sen anun
6176. bu kün adrılur-men muñun öz barır
kawuşğum kaçan erki teñri bilir
6177. negü tér eşitgil ölügli kişi
ölürde ulıp yérke çalmış başı
6178. ölür-men ökünçün akar köz yulum
tatığlar tatığsız kılur bu ölüm
6179. ölümde basa kör iki yol küder
ikide kayu erki barğu yolum
6180. yana ok ayur ay bağırsak kadaş
meniñ kadğuma sen köñül kılma baş
6181. ulıma köñül bertme ménde basa
köñül bas du‘â kıl katığlan usa
6182. sığıt kılma artuk tıda tut özüñ
bu işni bayat ıdtı kesgil sözüg
6183. yorı yanğıl emdi yana ewke bar
sakınç kadğu birle köñül kılma tar
6184. kereklig tutuzdum saña barça söz
unıtma sözümni ayâ köñli tüz
6185. iligke tegürgil meniñdin selâm
bu âhır selâm ol ay bilgi tamâm
ögdülmiş cevâbı odğırmış ka
6186. yanut bérdi ögdülmiş aydı turup
negü teg barayın séni men kodup
6187. ağır ig bile sen özüñ yalñuzun
negü teg kılur sen ay urğı tüzün
odğurmış cevâbı ögdülmişke
6188. yana aydı odğırmış emdi yorı
meniñ kadğumı sen yéme ay urı
320 YUSUF HAS TAYANGU
6189. idim yadı tap ol awınğu işim
körü ıdmağay teñri itgey işim
6190. kimi edgü tutsa bayat edlese
kamuğ edgü boldı anıñda basa
6191. idi yakşı aymış köni sözlüg er
içig aşru körmiş yiti közlüg er
6192. bayat kimke kılsa ‘inâyet basut
anıñ boldı ajun bolu bérdi kut
6193. bayat fazlı kimke yetilse tükel
bulur iki ajun bolur edgü hâl
6194. kimi kodtı erse ay ersig urı
kerek bolsunı ıt kerek kök böri
6195. sözin kesti odğırmış aydı kadaş
yorı bar esen tur közün tökme yaş
6196. turup kuçtı ögdülmiş odğurmışığ
öpüp yığladı yérke tökti yaşığ
6197. sığıt birle çıktı kör andın turup
atın mindi keldi yüz ewke urup
6198. tüşüp kirdi ewke sakınçın tügük
sewinçi kitip köñli kadğun ükük
6199. ne muñluğ-turur körse yalıñuk özi
sewinçi az ol barça kadğu tözi
6200. tilek barça bulsa sewinç küldürür
kalı kadğu kelse sakınç yığlatur
6201. sewerin bulup körse sewnü küle
kalır adrılurda bu kadğu bile
6202. arala awıtur sewinçin visâl
ara yığlatur kör firâkın tükel
6203. negü bar ajunda firâkta katığ
firâk kadğuları teñizde batığ
6204. tirigle firâk bolsa kavşur yana
tilep irteşü yandru tapşur yana
6205. kamuğda katığrak firâk bu ölüm
ölümke itig yok ya tutmaz tolum
6206. kamuğnuñ firâkı yakın ya yırak
ölümnüñ firâkı yırak bu firâk
6207. muñar meñzer emdi bu beytig okı
okısa aça birge ma‘nî takı
6208. kamuğda katığrak ölüm ol firâk
firâkın töker yaş körügli karak
KUTADGU BİLİG 321
6209. tirigle firâkka visâl bar umınç
ölügli visâldın séziksiz yırak
6210. yédi içti ögdülmiş az inçrünüp
namâzın yetürdi adakın turup
6211. yaşık yérke éndi yüzin kizledi
kalık karşu keldi izin izledi
6212. töşek koldı yattı usı kelmedi
sakınç kadğu birle közin yummadı
6213. kopup çıktı ilke yuwuldı yaşı
ajun meñzi boldı habeş kırtışı
6214. yana yandı ewke töşekke kirip
yatıp bardı bir az sakınçın serip
6215. yüzin kizledi yérke rûmî kızı
ajun meñzi boldı bu zengî yüzi
6216. usı kelmedi turdı baktı yana
kör ülker sawulmış uçukmış tün e
6217. közin kökke tikti baka turdı kéç
kara tün tünerdi yarumadı hîç
6218. yatıp bardı azrak odundı turup
yaşıl kökke baktı yokaru körüp
6219. toğardın kara kuş kopup örledi
yağı ot kötürmiş teg ot yıldradı
6220. yétiken kötürdi yana baş örü
tüñitti yana yıldrık adğır naru
6221. erentir başı éndi yérke yağuk
yaşık baş kötürdi yüz açtı yaruk
6222. yana koptı yundı tarandı arığ
namâz kıldı virdin okıdı arığ
6223. ajun kırtışı boldı altun öñi
yalın teg bolup dünyâ kızdı eñi
6224. tonın kedti terkin atını tutup
yana karşıka bardı ewdin turup
6225. tüşüp kirdi karşıka terkin yorıp
okıdı ilig kirdi köñlin térip
6226. baka kördi ilig kör ögdülmişig
tüşük kördi köñlin ol edgü kişig
ilig su’âli ögdülmişke
6227. ayıttı ilig emdi hâliñ ne ol
sakınçlık körür-men özüñ ay amul
322 YUSUF HAS TAYANGU
6228. negü yük kötürdüñ köñülke bu kün
nişânın körür-men alında tügün
6229. nelük al boduduñ kızıl meñziñi
negü bérdi dünyâ saña öz öñi
6230. takı kut ewürmedi séndin yüzin
yayığ dünyâ devlet yarutur közin
6231. oñay ewrilür emdi ewren saña
tilekçe tuğar ay kün üdlek toña
6232. saña tügmedim men bu kaşım közüm
küler yüz tutar-men sewinçlig özüm
6233. saña kim tegürdi bu kadğu sakınç
negü erki hâliñ sözüg ne erinç
6234. negü kadğu vaktı-turur ay oğul
maña ay bileyin ay kılkı amul
6235. saña tegse emgek ya kadğu sakınç
maña ma kaçan bolğa anda sewinç
ögdülmiş cevâbı iligke
6236. yanut bérdi ögdülmiş açtı sözin
kadaşı igi hâli ne erdükin
6237. özi barmışın hem neteg körmişin
ayu bérdi öt saw negü aymışın
ilig su’âli ögdülmişke
6238. köñül bertti ilig yuwuldı yaşı
ayur ay dirîğâ ol edgü kişi
6239. bağışlasu teñri anıñ cânını
koratmasu andın eti kanını
6240. yana aydı hâli negü ol anıñ
negü teg kodup keldi köñlüñ seniñ
6241. anı kim küdezür igin kim körür
ol ig birle yalñuz negü teg yatur
6242. nelük sermediñ anda ança turup
anı kimke kodtuñ bu yañlığ körüp
ögdülmiş cevâbı iligke
6243. yanut bérdi ögdülmiş aydı bu söz
añar sözledim men ay bilgi ögüz
6244. méni ewre sürdi sözüm tutmadı
sözin kadra kördüm küçüm yetmedi
ilig cevâbı ögdülmişke
6245. ilig aydı teñri küdezgey anı
şifâ birge kolsa kopurğay anı
6246. bayatka ulamış-turur ög köñül
yawa kılmağay bir bayat ay oğul
KUTADGU BİLİG 323
6247. kayu kul kamuğdın ewürse yüzi
yaratmış idike sığınsa özi
6248. séziksiz küdezür anı bir bayat
tilekin bérür hem bulur edgü at
6249. muñar meñzer emdi bu sözni eşit
köñülke alın ötrü özke iş it
6250. bayatka sığınğıl kamuğdın üzül
köñül til arığ tut kılınçın süzül
6251. bayat birge barça tilekiñ tükel
yekig ked yağıla bayatka tüzül
6252. yana aydı ilig ay ögdülmiş e
sakınç kadğu birle yorıma buş a
6253. ol edgü kişi erdi edgü başı
kalı ölse itgey bayatım işi
6254. biziñe-turur iş yarın ay bügü
ne erki tiriglik ne erki tigü
6255. isiz öz yégitlik yawa kıldımız
isiz kep köñül ög isizde isiz
6256. keçürmiş tiriglik bu kün boldı tüş
neteg keçti erse yanut kelge tuş
6257. bu kalmış tiriglik yawa kılmağu
havâ ârzûlarka köñül bérmegü
6258. neçe kılsa âhır öz ölgü-turur
ölümde kédin miñ öküñü-turur
6259. bu künde naru sen taşırtı turup
bodun küçlerin kör bağırsak bolup
6260. méni kutaru bir özüñni bile
yanutı bayat birge edgü yola
6261. negü tér eşitgil ay kılkı amul
bayat kullarıña bağırsak köñül
6262. kim edgü kılınsa hem edgü yanut
bayat ok bérür edgü közni yarut
6263. kim isiz kılınsa öziñe kılur
ol isiz yanutı hem isiz bolur
6264. isizlik tilese bar isiz kılın
ol isiz yanutı ulıtğay bilin
ögdülmiş cevâbı iligke
6265. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
bu yarlığ bérü tursa öt saw erig
6266. kamuğ edgü bolğay bodunka törü
tuta birge teñri bu beglik örü
324 YUSUF HAS TAYANGU
6267. ilig ked yaşasu kutadsu kutun
yuluğ bolsu cânım tenim öz bütün
6268. ölür özke tegmez meger edgü at
bu atın tirig tutsu erklig bayat
6269. anunmış-turur bu ölüm tutğalı
özüñ ıdmağıl sen udıp yatğalı
6270. idi yakşı aymış biliglig tili
bu yañlığ bolur kör sakınuk yolı
6271. busuğda küder bu körünmez ecel
osalın basıkur umınçın ‘amel
6272. isiz edgü barça kara yér bolur
bitilmiş ecelke yetilse ezel
ilig cevâbı ögdülmişke
6273. ilig aydı teñri bu künde naru
maña bérsü tevfîk kılayın törü
6274. sözin kesti ilig özi amrulup
yorıp çıktı ögdülmiş andın turup
6275. yéme serdi kaç kün bu ögdülmiş e
sakınç kadğu birle yorıdı tuş a
6276. sakınçın kadaşı üçün kadğurup
sarığ kıldı meñzin özin sızğurup
6277. turup sernümedi kadaşı üçün
yana barğusı keldi ewre küçün
6278. turup bardı ilig taparu yorıp
okıdı ilig bu köründi kirip
ögdülmiş su’âli iligke
6279. ötündi iligke ayur-men bu kün
barayın kadaşım taparu yodun
6280. negü erki hâli köreyin anıñ
tirig barmu erki kadaşım meniñ
ilig cevâbı ögdülmişke
6281. ilig aydı barsa yarağlığ-turur
kadaşlık yakınlık ulaşu bolur
6282. yorı bar meniñdin yéme ök ayıt
negü ol igin kör me köñlin awıt
6283. ilel tép turup çıktı andın yana
ewiñe kelip tüşti aldı tına
6284. aş içgü yédi az yana at tutup
kadaşı tapa bardı kadğu yüdüp
KUTADGU BİLİG 325
6285. yakın tegdi tüşti yorıp bardı ol
kapuğka tegip ündedi koldı yol
LXXXII
kumaru ögdülmişke odğurmışniñ ölmişin ayur
6286. kadaşı mürîdi kumaru çıkıp
selâm kıldı ötrü közi yaş saçıp
6287. yorıp keldi utru ayur ay kadaş
muyan bérsü teñri köñül kılma fâş
6288. kadaşıñ keçip bardı kodtı ajun
sen inçin tirilgil yaşağıl uzun
6289. ulıma sen emdi seriñil tıdın
tirigke çıkış yok ölümde adın
6290. tuğuğlı ölür ök sewüg cân barur
kerek beg kerek kul ne sawçı kalur
6291. biziñe anunmış-turur bu ölüm
ölümke itig yok azu berk tolum
6292. ünün sığtadı eştip ögdülmiş e
urundı tokındı akıttı yaş a
LXXXIII
kumaru ögdülmiş ke taz‘iyet kılmışın ayur
6293. kumaru tegip tıdtı aydı serin
bayat hukmi tapla köñül ög tilin
6294. tözüke-turur bu ölüm kelgü kün
ol öldi sen emdi ölümke anun
6295. negüke kılur sen sığıt ay urı
kim urdı ya kim sökti ne ol korı
6296. bayat bérdi erdi añar cân revân
yana yandru aldı çıkıp bardı cân
6297. ol ewre yana yanğu ermez berü
saña hem maña barğu terk ol naru
6298. ayur tur kadaşıñ gûrin körgile
ziyâret kılıp sen yana yanğıla
LXXXIV
ögdülmiş odğurmışka yas tutmişin ayur
6299. turup bardı kördi kadaşı gûrin
kuçup yığladı yaşı saçtı barın
6300. ayur ay kadaşım maña bak turup
üdiklerim uçsun yüzüñni körüp
6301. küsep keldim erdi séni körgeli
nelük kizlediñ yüz maña kelgeli
326 YUSUF HAS TAYANGU
6302. ay köñlüm talusı sewüg cânka cân
seniñsiz negü teg tirilsü revân
6303. tüşümdemü kördüm séni men yatıp
körürde yitürdüm yıradıñ batıp
LXXXV
ilig ögdülmişke taz‘iyet kılmışın ayur
6304. eşitti ilig keldi ewdin turup
añar ta‘ziyet kıldı köñlin urup
6305. ilig aydı öglen ay ögdülmiş e
du‘â birle itgil añar sen iş e
6306. bayat yarlıkasu ol odğurmışığ
keçürsü anıñdın yazuk kılmışığ
6307. bu kadğu üçün bérsü teñri muyan
bayattın sewinç bul tamudın emân
6308. kapuğ beklemiş sen yéme yol kesip
yüzüñ kizlemiş sen tilin söz basıp
6309. seniñdin yaramaz bu yañlığ kılık
ukuşluğ yorımaz bu yolça yorık
6310. saña kim tegürdi maña ay bu küç
ya kim öwkeledi ya kim kıldı öç
6311. bayat hükmi erdi kadaşıñ öze
yorıttı kazâsın sen öz kılk tüze
6312. negüke ulır sen negü bu sığıt
bu kılk edgü ermez munı sen ağıt
6313. toğuğlı ölür ol ağığlı ilür
yorığlı tınur ol bérigli alur
6314. kadaşıñ ölümi saña bolsu pend
seriñil muyan ur şeker bolsu kand
6315. ölürüg körügli tirig kalğuçı
kerek pend tutunsa kanı tutğuçı
6316. ölüg pendini bak ayur kör méni
ölüm tuttı bardım tutar uş séni
6317. muñar meñzer emdi bu beytig okı
okıp ked köñülke alınğıl takı
6318. seniñde ozakı ölügli miñe
bérür pend ayur uş maña kör maña
6319. usanıp yorıdım awındım üküş
ölüm tuttı bardım kelir uş saña
6320. ayıttı ilig ewre odğurmışığ
neteg ölmişin hâl negü bilmişig
KUTADGU BİLİG 327
ögdülmiş cevâbı iligke
6321. ötündi iligke negü körmişin
ölürde vasiyyet itip kodmışın
6322. turup rekveˆ birle tayakın alıp
ilig utru urdı kumaru kılıp
6323. ayur uş kadaşım maña kodmışı
bu erdi neñi uş turu kalmışı
6324. ilig me kötürsü kumaru birin
kutadğay bu kün hem tusulğay yarın
ilig cevâbı ögdülmişke
6325. ilig sundı aldı tayak elgiñe
ayur bu kumaru kutadsu maña
6326. sen alğıl bu rekveˆ kadaşıñ özin
munıñ birle üşgür tilese yüzin
6327. sunup aldı rekveˆ kör ögdülmişe
köñül bertti közde yuwuldı yaşa
6328. ilig aydı körgil bu ‘ibret bu kün
biriñe tap emdi sakınsa ögün
6329. ol andağ tirildi tükedi ajun
takı kaldı artıp ay kılkı tüzün
6330. negü tér eşitgil kılınçı silig
ukuş birle işke yetürmiş elig
6331. üküş bolsa artmaz bu dünyâ neñi
neçe me az erse yeter öz teñi
6332. bu dünyâ müni miñ bir ol erdemi
negü teg keçürse keçer âdemi
6333. üküşlük ne asğı ölümde kédin
anı yégli sewnür seniñde adın
6334. kadaşıñ kodup kaçtı dünyâ neñin
örüm kedti arpa yédi öz teñin
6335. keçürdi tiriglik toru ölmedi
anuk yéglilerke neñin kodmadı
6336. katığlandı tün kün yinitti yüki
keçip bardı andın ajun emgeki
6337. ol itti işin kör kutuldı bu kün
biziñ iş ne erki yazılmaz tügün
6338. ilig ötledi kör miñ edgü sözün
köñül hem karın urdı ötlep uzun
328 YUSUF HAS TAYANGU
6339. yana karşıka bardı ilig turup
tüşüp kirdi ewke sakınçlığ bolup
6340. sakınç kıldı kaç kün bu ögdülmişe
keçürdi bu kadğu yazıldı kaşa
6341. unıttı bu kadğu sakınçığ yéme
yédi içti küldi sewindi yana
6342. idi yakşı aymış bodun başlar er
bilig birle él kün işin işler er
6343. neçe kadğu sakınç séni bulnasa
yana ok küler köz neçe yığlasa
6344. ajun öñdisi bu telimde berü
isiz edgü erter neçe yıllasa
6345. sakınçın keçürdi kör ögdülmiş e
tapuğka baka turdı itti iş e
6346. harîslık bile ol tapuğ başladı
kéçe tañda bardı işin işledi
ilig su’âli ögdülmişke
6347. okıdı ilig bir kün ögdülmişig
ayıttı bodun hâli él kün işig
6348. ayur él hâli ne bodun hâli ne
negü teg keçer emdi üdlek kün e
6349. maña köz kulak sen işimni kamuğ
seniñdin tiler-men aça bir kapuğ
6350. saña tegdi kaç kün bu kadğu sakınç
tegümediñ işke işiñ ne erinç
ögdülmiş cevâbı iligke
6351. yanut bérdi ögdülmiş aydı ay beg
bodun hâli edgü du‘â artğu teg
ögdülmiş cevâbı iligke
6352. biri söz boğuz köz bu şehvet otı
bular ol kişike bu tâ‘at yutı
6353. biri boğuzı tıdsa bir az sözlese
yırak tutsa özdin yarağsız usa
6354. havâ ârzûlarka bolur erse erk
buşup öwke kelse özin tutsa berk
6355. ukuşluğ bu ol hem biliglig bu ol
munı alsa bolğay ukuşluğ amul
6356. ukuşluğ kişiler sözi öggü teg
köni tüz bolur ol özi belgü teg
6357. yarağsızka yakmaz yıratur özin
kereksizni körmez yumıtur közin
KUTADGU BİLİG 329
ilig cevâbı ögdülmişke
6358. ilig aydı körklüg ayur sen bu söz
asığlığ-turur bu sözüg artuk öz
ögdülmiş cevâbı iligke
6359. sefâcı-turur bu et öz me otun
cefâka cefâ kıl özüñni tutun
6360. neçe edgü kılsa et özke sewe
añar ança yawlak kılur bu cefâ
6361. yéme yakşı aymış kişi üdrümi
cefâçı et özke otı hem emi
6362. vefâ kimke kıldıñ cefâka anun
cefâçı cefâsın tegürgey künün
6363. kimi edgü tuttuñ añar korku tur
séni isizin ol ulıtğay ünün
6364. ay ilig bu üç ara semzi yawuz
biri ıt biri kuş birisi et öz
6365. açurğu bularığ yolın tutsa ked
anın yolka kirse boyun egse ked
6366. yolın kısmasa kuş meñin edlemez
semiz bolsa ıt tok awın awlamaz
6367. et öz todsa kansa bolur buğrağu
kaçar edgülerin süre ıdmağu
6368. kuşuñ awlamasa bir ördek yas ol
ıtu kodsa awın yası bir as ol
6369. özüñ buğrağursa bedütse boyun
séni otka tartar ulıtur ünün
6370. meñilig-turur kör meñi yok çığay
barın tap kılıp ol yorır köñli bay
6371. egin bütse boğuzın todursa aşın
kılur teñri tapğı iter ol işin
6372. uluğluk bu devlet bu kut kıw kişig
küwezlikke tartar kodup öz işig
6373. küwezlik bayattın yıratur kuluğ
ukuşluğ yorımaz bu yañlığ yoluğ
6374. çığay ma ölür ök yéme bay ölür
iki böz iletür kara yér bolur
6375. çığay ölse kutlur kiter emgeki
bay ölse kalur neñ iletür yüki
6376. muñar meñzer emdi bu söz belgülüg
bu sözde özüñke kötürgil ülüg
6377. ay ni‘met idisi ölüm mihnetiñ
ay mihnet idisi ölüm ni‘metiñ
330 YUSUF HAS TAYANGU
6378. çığay ölse kutlur kiter emgeki
ölüm tutsa ay bay sakış bérmekiñ
ilig sözi ögdülmişke
6379. yana aydı ilig bu dünyâ içi
yılanı çadanı telim tikgüçi
6380. aşı az yégüke ağusı üküş
yana öñdisi az üküşi söküş
6381. ukuşluğ sunup alğusı az neñi
biliglig açıp az yégüsi meñi
6382. biligsizke uçmak-turur bu ajun
erej birle awnur yorır muñsuzun
6383. tiken ol ukuşluğka dünyâ tolu
adak ursa yérke kirür saklağu
6384. ağu ol biligligke dünyâ içi
anın aş yéyümez üzer öz küçi
6385. anın kaçtı zâhid oğul kız kodup
munın kodtı ‘âbid tapuğka udup
6386. bu kün biz ilinmiş-tururmız muñar
küdezsün bayat bu belâdin sıñar
ögdülmiş cevâbı iligke
6387. yanut bérdi ögdülmiş aydı bu söz
tükel söz çını ol ukuş birle tüz
6388. körü barsa dünyâ kılınçı teñi
yégen yél büke teg bu kılkı yañı
6389. özi igdür ök san özi semritür
özi ök etin yér özi yawrıtur
6390. baka barsa yetrü ajun hâlini
eñip kalğu tañlap kör uksa anı
6391. apalı havâlı ajunka ilip
uruğ yadtı dünyâ içinde kelip
6392. olarda berü tut bu üdke tegi
ne yañlığ eren koptı begler begi
6393. kayu bilge tuğdı kayu alp atım
kayu kür küwez er kaya teg yalım
6394. kayusı ukuşluğ kayusı bügü
kayu tilve munduz kayu ermegü
6395. neçe sawçı tuğdı okıtçı amul
bayat hükmi birle ayu bérdi yol
6396. kayu az yaşadı kayusı uzun
kayu baş kötürdi bedükrek sözün
6397. kayusı törütmiş idike turup
yağı teg ok attı yasını kurup
KUTADGU BİLİG 331
6398. okığıl bu beytig negü tér eşit
uka barğıl emdi özüñ kılkı it
6399. kerek bilge bolğıl kerek miñ yaşa
tutup bütrü ajun erejin aşa
6400. âhır ölgü özüñ kara yér bolup
ölüm tutsa éltür ökünçün yaşa
6401. neçe edgü koptı bu bilge bügü
tilep bulmadılar tiriglik yégü
6402. bu kün kör neçe toğmaduk teg bolup
kara yér katında yaturlar ölüp
6403. ne törlüg ne yañlığ kişi koptı kör
yağız yér olarığ yédi optı kör
6404. itiglig sarây ordu karşı kodup
yağız yér töşenip yaturlar küdüp
6405. udırmu üni yok ya tınmaz tını
negü erki hâli biligli kanı
6406. olar barça muñluğ bu kün edgüke
eligleri yetmez yégü kedgüke
6407. ökünçün yaturlar kör ınçıklayu
küsep edgülükni miñ ârzû yéyü
6408. bayat bérdi bizke bu kün bu künüg
yawa kılsa bolmaz bu bulmış üdüg
6409. bayat bérsü tevfîk bu künde naru
kamuğ edgülükke ay edgü törü
6410. tilin bérdi alkış kör ögdülmişe
ayur ay bügü beg uzun kéç yaşa
6411. ajun kalmasunı seniñsiz kuruğ
bayat kesmesüni seniñdin uruğ
6412. negü erse ârzû tilekiñ kamuğ
aça bérsü teñri saña ol kapuğ
6413. negü erse ârzû tilekiñ takı
tükel bérsü teñri saña ay akı
6414. sewinçin awınçın tirilgil uzun
erejlengil ança ay kılkı tüzün
6415. dirîğâ seniñ teg kişiler ölüp
kara yérde yatsa süñüki ulup
6416. negü kılğu teñri bu dünyâ işi
bu yañlığ törütmiş ay ilçi başı
6417. neçe ölse bolmaz séni teg ölüg
özüñ edgülerdin ilindi ülüg
332 YUSUF HAS TAYANGU
6418. kerek öl kerek kéç yaşağıl uzun
atıñ edgü birle yadıldı sözün
6419. seweriñ üküş bolsu sewmezleriñ
saçılsu birerin kéñüsü yériñ
6420. yér öpti turup çıktı kesti sözin
atın mindi urdı ewiñe yüzin
6421. kelip tüşti kirdi ewiñe yorıp
yédi içti yattı bir ança serip
6422. yana koptı erte işin başladı
ayu bérdi kördi özi işledi
6423. köñül til köni tuttı tüzdi yorık
kamuğ egriler köndi itti kılık
6424. itildi ajun arttı ed kü du‘â
kutadtı küni künde edgü du‘â
6425. olar bardı kaldı ol edgü atı
yitip barğu ermez atı hürmeti
6426. körü barğıl emdi bu yañlığ kişi
kişimü bolur bu firişte işi
6427. kişi erdi erse olar ne üdün
negü ol ayu bér bu künki bodun
6428. kalı biz kişi ersemiz ay bügü
olarığ séziksiz firişte tigü
6429. olarnıñ kılınçı ne kılkı sözi
eşitip kutadğu ol edgü izi
6430. ukuşluğ ukar ol biliglig bilir
ölür öz bu dünyâ séziksiz kalır
6431. bulunmış bu üd kün yawa kılmadın
tapuğ kılğu tegmez munıñda adın
6432. munıñda uluğ pend takı ne bolur
seniñde ozakı ölür köz körür
6433. kalır karşı ordu saraylar kamuğ
anı bend tutumaz bu öz ay uluğ
6434. neçe karşı ordu neçe berk tura
ölüm buzdı kıldı kara yér kör e
6435. neçe kend uluş bağ çéçekliklerig
kuruğ kodtı kör bu ölüm ay tirig
6436. kalır karşı ordu saray pâk saña
alıp sen tutar sen bu bend tép maña
6437. kalın sü idisi ajunçı kanı
süsin kodtı boldı kara yér sanı
KUTADGU BİLİG 333
6438. kanı ol suk ilçi ilim az tédi
üküş él küçedi yéyü bilmedi
6439. kanı ol küçegli kişiler yérin
kulaç yér alındı yatur ınçıkın
6440. kanı ol müsülmân kanı tökgüçi
nelük kirdi yérke kanı ol küçi
6441. kanı ol kişig satğağuçı kişi
nelük boldı satğağ kara yér tuşı
6442. kanı ol tütüşügli dünyâ üçün
turu kaldı dünyâ ol öldi küçün
6443. kanı ol tirigli tawar kodmadın
iki böz iletti tilemez adın
6444. kanı ol üküş yér tilegli kişi
kara yér töşendi itildi işi
6445. bu yañlığ-turur dünyâ hâli kamuğ
ukuş birle körgil açılğay kapuğ
6446. erejleri emgek sewinçi sakınç
ağırı uçuzluk awınçı irinç
6447. negü kelse yüdgil sen ınçıklama
erej erse erter ne emgek yéme
6448. eşitgil negü tér bilig bérgüçi
ay emgek bile sen sabır kılğuçı
6449. ay ni‘met idisi şükür kıl yégil
ay mihnet idisi habır kıl egil
6450. sabır kılsa mihnet bolur ni‘metiñ
şükür kılsa nimetka artar tigil
6451. körü bar ay bilge bu künki üdüg
öñin boldı barça kamuğ iş küdüg
6452. biliglig uçuz boldı tutnur özin
ukuşluğ ağın boldı açmaz sözin
6453. telim boldı élde bu yawlak kişi
yawaş boldı satğağ kötürmez başı
6454. borun yüz yuğuçı namâz kodğuçı
kür ersig atandı yorıtur küçi
6455. fesâd fisk idisi atandı eren
bor içmez kişi atı boldı saran
6456. namâz rûzaˆ birle yorığlı kişi
munâfik atandı ay élçi başı
6457. halâl yitti barça haram üstedi
harâm yégli köñlin kara kir tudı
334 YUSUF HAS TAYANGU
6458. halâl atı kaldı körüglisi yok
harâm karma boldı toduğlısı yok
6459. kanı bu harâmıñ haram tégüçi
harâmığ kodup bir halâl yégüçi
6460. sakınuk tégüçi kim ol çın köni
könilik küni bar yarutur küni
6461. harâm birle artuk karardı köñül
halâl kayda bulğu tilep ay oğul
6462. muñar meñzetü keldi emdi bu söz
munı yakşı tıñla ayâ köñli tüz
6463. harâm birle köñlüm kara boldı kir
bilig işke tutmaz özüm yüzde bir
6464. et öz eglü bilmez havâ bulnadı
tapuğka tegümez özüm açtı sır
6465. ajun kılkı barça adın boldı kör
kişi köñli tilde öñin boldı kör
6466. vefâ kitti halkta cefâ üstedi
tilep bir ınanğu kişi kalmadı
6467. vefâ kétti halkta cefâ urdı iz
ınanğu tayanğu kişi boldı kız
6468. yakınlık yağukluk yırattı kadaş
bağırsaklıkın kodtı edgü adaş
6469. kiçigde edeb yok uluğda bilig
otunlar üküş boldı yitti silig
6470. yakınlık neçe boldı yarmak üçün
kanı iş kılığlı köni hak üçün
6471. emanet atı bar kanı kıldaçı
nasîhat sözi bar kanı tuttaçı
6472. kanı emr-ü ma‘rûf kılığlı kişi
kanı nehy-ü münker tıdığlı kişi
6473. satığçı kötürdi emânetlerin
bu uzlar kötürdi nasîhatlerin
6474. biliglig köni sözleyümez sözin
tişide uwut kitti örtmez yüzin
6475. köni bardı keldi neçe egrilik
kanı kalmadı bir kişi teñrilik
6476. kişi barça yarmak kulı boldılar
kümüş kimde erse boyun bérdiler
6477. cemâ‘at köp erdi bu mescidler az
kalın boldı mescid cemâ‘atler az
6478. negü tér eşitgil sakınuk kişi
köñülke alın sen ay edgü başı
KUTADGU BİLİG 335
6479. kanı bir könilik kılığlı kanı
kanı teñilik iş yorığlı kanı
6480. ajun barça bütrü tükel artadı
körüp tañladaçı kanı bir munı
6481. müsülmân karıştı için et yéşür
tükel inçke tegdi bu kâfir yatur
6482. kapuş karma boldı müsülmân neñi
kanı adra tutğan harâmığ öñi
6483. fesâd fisk üni kör udıtmaz kéçe
kanı ilm ü kur’ân üni az çıça
6484. köñüller katığ boldı til yumşadı
könilik özi bardı kaldı yıdı
6485. atalık kılur kör ataka oğul
oğul beg bolup kör ata boldı kul
6486. tiriglik kısıldı uzadı sakınç
baru arttı sukluk koradı sewinç
6487. çığay tul yetîmig suyurkağlı yok
ajun tegşürüldi tañırkağlı yok
6488. idi yakşı aymış bügü bilgi kéñ
ajunuğ sınağlı akı elgi kéñ
6489. ajun boldı âhır törü artadı
isizlerig edgü körü artadı
6490. ukuşluğ ukar ol biliglig bilir
yıl ay kün küniñe baru artadı
6491. oğul kız kemişti ata hürmeti
söküş boldı erke awuçğa atı
6492. kamuğ tegşürüldi törü öñdiler
karalı ürüñli bir ök boldılar
6493. bu barça uluğ kün nişânı-turur
nişânı körünse keligli kelür
6494. küdezsü uğan teñri îmânımız
kötürsü bu fıtneˆ belâ isiz iz
6495. yıl altmış iki erdi tört yüz altmış iki bile
bitiyü tükettim bu söz ülgüle
6496. ögüm yetmişi söz bitirdim tükel
okığlı ukuğlı özüñ ülgi al
6497. kayu törlüg erse yorıkıñ yoluñ
ayu bérdim azrak bekütgil uluñ
6498. bu ol dîn yolı hem bu dünyâ yolı
bu yolça yorı yolda azma ulı
336 YUSUF HAS TAYANGU
6499. kalı dünyâ kolsa yolı uş unu
apañ ‘ukbî kolsa izi uş munu
6500. özüñ kullukı kıl bayat birge küç
kayusın tilese tile kılma üç
6501. ilâhî özüm bu sözüg başladı
tilekim ne erdi bilir sen idi
6502. tilemedim özke kü çaw edgü at
kişi asğı koldum öz erse ya yat
6503. okığlı okısa méni üşgürüp
du‘â kılğamu tép maña bir turup
6504. tilekim bu erdi umınçım bu ok
okığlı maña bir du‘â ıdğa uk
6505. tilim sözledi söz bitidi elig
ölür bu elig til ay kılkı silig
6506. elig til nişânı munu bu bitig
saña kodtum emdi bitip ay tetig
6507. unıtma méni ay okığlı tirig
özüm dünyâ kodsa töşense yirig
6508. ayâ meñü muñsuz idim sen uluğ
sen ök yarlıkağıl bu muñluğ kuluğ
6509. küremiş kul erdim yazukum telim
yazuk yarlıkağıl sen ök sen idim
6510. kuluñ men idim sen kul atı kul ok
idim sen tüzün sen idilik kıl ok
6511. kuluñ men idim sen maña ay ğafûr
méni yarlıkağıl yazukum keçür
6512. yéme yarlıkağıl kamuğ mü’minığ
toğardın batarka tegi ay arığ
6513. otun men otundın otunluk kelir
tüzün sen yazukum keçür ay bilir
6514. yıpardın yıpar ok yıdır ol ıdı
pelîddin kelir ol arığsız yıdı
6515. umınçım sen ök sen maña ay umınç
umınç kesmegey men saña ay umınç
6516. yazukluğ kulur-men kılınçım cefâ
vefâlığ idim sen maña kıl vefâ
6517. cefâdın cefâ ok kelir ay idim
vefâda vefâdın adın bilmedim
6518. tüzü yarlıkağıl kamuğ mü’minığ
yazukum olarka bağışla arığ
KUTADGU BİLİG 337
6519. tümen miñ selâmım tegür sawçıka
ol edgü kulavuz köni yolçıka
6520. tüzü tört éşiñe meniñdin selâm
tegür ay bayatım tutaşı ulam
D
I
yégitlikke açıp awuçğalıkın ayur
6521. yorığlı bulıt teg yégitlikni ıdtım
tüpi yél keçer teg tiriglik tükettim
6522. isizim yégitlik isizim yégitlik
tuta bilmedim men séni terk kaçıttım
6523. yana kelgil emdi yégitlik maña sen
ayada tutayın ağı çuz töşettim
6524. isiz bu yégitlik kanı kança bardı
tilep bulmadım men neçe me tilettim
6525. tiriglikke tatğı süçig cân sewinçi
yégitlik teg edgü yok ermiş ayıttım
6526. kiçiglik tatığı yégitlik ereji
yitürdüm men emdi tutarda kürettim
6527. karılıkta kor yok köni turdum erse
yawalıkka isiz tiriglikni ıdtım
6528. esirkep açır-men saña ay yégitlik
kamuğ körkümi sen yırattıñ yırattım
6529. temâm erğuvân teg kızıl meñzim erdi
bu kün za‘ferân urğın eñde tarıttım
6530. yıparsığ kara başka kâfûr eşüdüm
tolun teg tolu yüz kayuka ilettim
6531. yaruk yaz teg erdim tümen tü çéçeklig
hazanmu tüşüttüm kamuğnı kurıttım
6532. kadıñ teg bodum erdi ok teg köni tüz
ya teg egri boldı egildim tüñittim
6533. yawa kıldım isiz tiriglik awınçın
ökünç birle közde kanın yaş akıttım
6534. kiçiglik keçürdüm yégitlik yitürdüm
künüm çalpaladım özümni çökittim
6535. yémek içmek erse yidim içtim ud teg
tilek sürmek erse tümen toğ tozıttım
6536. neçe kuşka awka awındım sewindim
uçar kuş teg arkun ağımdaı kürettim
6537. adaş koldaşımka sewüg cân teg erdim
yağım boldı erse tosun teg suçıttım
338 YUSUF HAS TAYANGU
6538. sere söktüm emdi neçe yalñukuğ men
yazuksuzka yarlığ elig til uzattım
6539. kögüz kerdim ança yağı sançmış er teg
küwez teg kür erip kaya te kadıttım
6540. içip yatmış er teg udıp odlu keldim
özüm yolda azmış bayatka uyadtım
6541. bayat tapğı kaldı kişi tapğı kıldım
ajun tegre yügrü özümni kürettim
6542. tilek ârzû birle yügürdüm néçe men
kuturmış böri teg ajunnı ulıttım
6543. kişig tuttum aldım küçün yarmakın men
kimig serdim irdim kimi me açıttım
6544. maña rabbım aysa nelük kıldıñ andağ
negü tıldağım bar uwutka tuşıktım
6545. kayu télve kılkı bolur munda tetrü
keçer künke awnıp tiriglikni ıdtım
6546. sewinç keçti emgek yéme keçgey erdi
yawa boldı kün ay ökünçke basıktım
6547. tutayın ya kisrâ ya kaysarça boldum
ya şeddâd u ‘âd teg takı uçmak ittim
6548. ajun bütrü tuttum sikender tutarça
tükel nûh yaşın men yaşadım yaşattım
6549. özüm haydar erse yaşın teg kılıçlığ
ya rüstemleyü men ajunda çawıktım
6550. ya ‘îsâ bolup kökke ağdım takı men
ya nûşîn-revân teg törü tüz yorıttım
6551. ya kençim tükel boldı kârûn neñi teg
ya ashab-ı res teg temür kend tokıttım
6552. negü asğı âhır yanış yérke boldı
turu kaldı dünyâ iki böz ilettim
6553. yalıñ keldim erdi yalıñ kirgü yérke
nelük dünyâka özni munça isittim
6554. keçer dünyâ keçti tüpi yél keçer
teg keçer dünyâka öz osalın basıttım
6555. tiriglikke asğı kanı edgü kılkım
tégitlikte tarlağ kayu yérke ektim
6556. negü ektim erse anı orğu âhır
negü ordum erse anın öz süçittim
6557. yégitlikni ıdtım karılıkka tegdim
yana yanğıl emdi negü söz tağıttım
6558. uzun tünle yatma idike tapın sen
odun yığla tınma yazukka basıttım
KUTADGU BİLİG 339
6559. yılan kurt koñuz yémi öz igdileyü
bu ni‘met bile men negüke igidtim
6560. ayâ usrık öz sen odun yığla tınma
bayatka tapuğ kıl yok erse yokadtım
6561. karılık kavurdı yégitlik yıradı
tatığ bardı barğu udu yol könittim
6562. idi kéçki dünyâ üküş ardı halkığ
kayusında men-men ne munça sewittim
6563. ya rab odguru bér méni ay idim sen
süre ıdmağıl men köñülni arıttım
6564. sen ök sen yazuk yarlıkağlı idim bir
suyurka méni sen yazukum unıttım
II
öçlek artakın dôstlar cefâsın ayur
6565. turayı barayı ajunuğ kezeyi
vefâlığ kim erki ajunda tileyi
6566. kişi kızlıkı boldı kayda tilegü
tilep bulğu erse tileyü köreyi
6567. kamuğ ârzû buldum kişi bulmadım men
kalı bulsa ârzûm yüziñe bakayı
6568. vefâ kahtı boldı cefâ toldı dünyâ
vefâ kimde erki men azrak kolayı
6569. apañ bulsa men bir vefâlığ akı er
eginke yüdeyi közümke urayı
6570. kalı bulmasa men vefâ birle yalñuk
keyik tağı birle tiriglik kılayı
6571. yigüm ot köki bolsu yağmur suwı tap
ediz kum tüneyi tağar ton kedeyi
6572. ya vahşı bolup men biyâbanda yügrü
kişide yırayı ajunda yiteyi
6573. takı bolmaz erse ajun barça kodtum
ögüz teg akayı tüpi teg toğayı
6574. idim muñka tegdim vefâsızka tuştum
vefâlığ kim erki sewüg cân béreyi
6575. atı kaldı yalñuk kişi kılkı bardı
bu kılk kança bardı udu men barayı
6576. bağırsak kişi yok ajunda tiledim
bağırsızka köñlüm negü teg ulayı
6577. kimi özke köz teg yakın tuttum erse
yağı çıktı yek teg yekig ne kılayı
6578. kimi sewdim erse sewüg cânça tuttum
cefâ keldi andın kimi met seweyi
340 YUSUF HAS TAYANGU
6579. kişi köñli bilgü tanuk erdi til söz
köñül til ala boldı kimke büteyi
6580. bu kün munda mınça kimi iş kılayı
ya kimke büteyi kimi dôst tutayı
6581. köñül kimke bérgü muñum kimke ayğu
muñadtım men emdi bir azrak ayayı
6582. adaş koldaşımda umınç bilmedim men
kadaş kılkı yat teg negü teg açayı
6583. apañ andka erse imînlik bütünlük
bu and tutğuçı kim anı er atayı
6584. tuz etmek hakı tép küdezigli barmu
kümüş gevher altun bile men kalayı
6585. kanı koşnı aşnı sewinç kadğuka iş
kamuğum béreyi men ewdin çıkayı
6586. adaş koldaşım tép ınanç boldaçı kim
anı beg kılıp men özüm kul bolayı
6587. kişi bulmadım men muñadur ma yalñuz
sakınçın sızar-men sewinçin küleyi
6588. nelük artadı halk negü öñdi kodtı
kayu üdke tuştum ya kayda turayı
6589. azu tilve munduzmu boldum ya mundum
negü sözledim men ayu bér ukayı
6590. ya sewdâ küçedip meñim artadı ol
közümkemü körnür özüm hab içeyi
6591. maña okmu tuştı bu yañlığ kişiler
azu menmü tetrü kişi-men yanayı
6592. isizim isizim kanı ol kişiler
vefâ atı kodtı ajunda ögeyi
6593. bu kün körse erdi bu öñdi törü kılk
olar kodmış erse sewinçlig bolayı
6594. yok erse ayu bérsü öñdi törü kılk
tüzün törke keçsü otunuğ süreyi
6595. kamuğ edgü bardı törü öñdi éltti
kişi soñı kaldı ne edgü bulayı
6596. bu bod sın yorığlı kişi erse barça
firişteˆmü erdi olar ne bileyi
6597. olar bardı kaldım bularnı bile men
negü teg yorıyı ne kılkın yarayı
6598. neçe sözlese-men tükemez takı söz
bu munça tap emdi sözüñ ne barayı
6599. maña munda yégrek adın bulmadım men
uluş kend kodayı kişide yırayı
KUTADGU BİLİG 341
6600. atım bilmesünler méni körmesünler
tilep bulmasunlar sözümni keseyi
6601. çadan teg tikerler çıbun teg sorarlar
köpek teg ürerler kayusın urayı
6602. olındım men emdi otunlarka tuştum
ökünç birle tün kün neçe yük yüdeyi
6603. cefâ cevri barı maña tegmesüni
otun bifalardın sıñardın bolayı
6604. ilâhî rûzî kıl sewüg sawçı yüzin
yéme tört işiniñ yüzini köreyi
III
kitâb idisi yûsuf uluğ hâcib öziñe pend bérür
6605. bilig bil özüñke orun kıl tör e
bilig bilse özke idi berk tura
6606. biligsiz yürek til negüke yarar
bilig birle suw teg kamuğka yara
6607. neçe bildiñ erse takı bir tile
biligli tegir kör tilekke sora
6608. bilir-men tése sen biligdin yırak
biligsizke sandıñ biligli ara
6609. bilig bir teñiz ol uçı yok tüpi
neçe suw kötürgey semürgük sora
6610. bu bilgiñ bile öz başıñ tezginür
bilümez özüñni özüñde yıra
6611. bilig bil kişi bol bedütgil özüñ
ya yılkı atanğıl kişide yıra
6612. biliglig yazılmaz sakınçın tügük
biligsiz sewinçin küler katğura
6613. bilig bilse kadğun kalı katğurar
biligsiz sığun sen ağınap yor a
6614. biliglig kişeldi turup yügrümez
biligsiz yorır kör tilekin süre
6615. ay bilge kişeldiñ biligsiz yorır
biligsiz kişelse kişenin bür e
6616. elig sundum uş men biligni tilep
sözüg sözke tizdim şaşurdum ura
6617. keyik tağı kördüm bu türkçe sözüg
anı akru tuttum yakurdum ara
6618. sıkadım sewittim köñül bérdi terk
takı ma beliñler birerde yére
6619. sunup tutmışımça ederdim sözüg
kelü bérdi ötrü yıparı bura
342 YUSUF HAS TAYANGU
6620. köni sözledim söz irig hem açığ
köni sözni yüdgen ukuşluğ er e
6621. okığlıka artuk ağır kelmesün
özüm ‘udri koldum aça hem yora
6622. köni sözde taştın sözüg söz téme
köni egri farkı ürüñli kara
6623. yıl (altmış iki) erdi tört yüz altmış iki bile
bu söz sözledim-men tutup cân süre
6624. tükel on sekiz ayda aydım bu söz
üdürdüm adırdım söz ewdip tire
6625. yadım tü çéçek teg yıdı kin burar
ötündüm men itnü tükettim türe
6626. sözüg kim tüketür neçe sözlese
aka tınmaz erter bulaklar ara
6627. ay yûsuf kerek sözni sözle köni
kereksiz sözüg kizle kılğa kor a
6628. üküş sözlediñ söz suwı barmasun
üküş sözke yalkar bu yalñuk ire
6629. ınançsız ajun kılkı irsel yayığ
ukuşluğ özindin yırak tur yıra
6630. sen emdi yapuştuñ bu dünyâğa berk
katığlan köñül mundın üzgil bura
6631. imîn bolma dünyâka artuk imîn
bayatka sığınğıl katığ yalwara
6632. üküş halknı ıdtı bu irsel ajun
köni yolda azdı kişi ked köre
6633. saña ma itindi bezenip küler
ayı sewme azrakkına katğura
6634. neçe dünyâ yégli ajun begleri
ölüm tuttı bardı közi telmire
6635. yégitlik yawa boldı isiz künüm
tüker bu tiriglik ökün kadğura
6636. neçe miñ yaşasa âhir ölgülüg
neçe tirse dünyâ kalır arkara
6637. saña ok sığındım bayat sen küdez
bu ğaf et usındın méni odğura
6638. uwutsuz kuluñ men yazukum telim
tüzünlük seniñdin kelür belgüre
6639. saña yazdı séndin küredi özüm
bu kün sığnu keldim saña yalwara
6640. negüke ınandıñ ayâ muñluğ öz
kayuka tayandıñ körür köz kör e
KUTADGU BİLİG 343
6641. yoluñ tüzgil emdi yorıkıñ köni
özüñ iki ajunda bulğıl töre
6642. sewinçin süzilmiş bu dünyâ bütün
munı kod takı bir ajunka kör e
6643. tiliñ tıd boğuz yığ udıma üküş
közüñ yum kulak tu bir inçin tur a
6644. yâ rab yarlıkağıl kamuğ mü’minığ
telim rahmetiñdin tükel turğura
6645. tegür sawçımızka tümen miñ selâm
tüzü tört éşiñe takı ertüre