C. SÖZLE İLGİLİ SANATLAR                                                   

 

1. CİNAS

 

Ses bakımından (okunuş ve yazılışları) aynı veya birbirine çok yakın; fakat anlamları ayrı olan kelimelerin bir arada kullanılmasına cinas denir.genellikle cinaslı kafiye olarak kullanılır. Sesteş kelimeler cinas için en uygun olanlardır.

 

Gayet çoktur değil benim yaram az

Bana yardan gayrı cerrah yaramaz

 

Neden kondun a bülbül kapımdaki asmaya

Ben yarimden geçmezem götürseler asmaya

 

Şah verdi, filiz sürdü, sinemde yara dalı

Şu cihanda gülmedim, yaradan yaradalı

 

Kısmetindir gezdiren yer yer seni

Göğe çıksan akıbet yer yer seni

 

Dûş olup bir taze yare

Cana açtım bir taze yara (End. Vasıf)

 

Yokken güneşin eşi semada

Bir eş görünürdü şemse mada (suda) (İsmail Safa)

 

Bir evde dü zen (iki kadın) olsa o evde düzen olmaz. (Fuat Paşa)

 

Eyleme vaktini zayi, deme kış yaz, oku yaz. (Sünbülzade Vehbi)

 

Nedir can kim anı sen nazenin canana vermezler

Sana âşık olanlar yoluna cana ne vermezler

 

2. ALİTERASYON

 

Bir mısrada veya cümlede aynı sesin veya hecenin tekrar edilerek ahenk sağlanması sanatıdır.

 

Dest-busı arzusuyla ölürsem dostlar

Kuze eylen toprağım sunun anınla yare su

 

Not: Bu arada altı çizili seslere de dikkat.

 

Öldük ölümden bir şeyler umarak

Bir büyük boşlukta bozuldu büyü

 

Eylülde melûl oldu gönül soldu da lâle

Bir kâküle meyletti gönül geldi bu hâle (Edip Ayel)

 

3. AKROSTİŞ

 

Her dizenin ilk harfini, yukarıdan aşağıya doğru okunduğunda bir kelime çıkacak şekilde düzenlemektir.

 

4. İŞTİKAK

 

Aynı kökten türemiş kelimeleri bir arada kullanmaktır. Arapça kelimelerle yapılır.

 

5. AKİS

 

Bir dize ya da cümlenin anlamlı iki parçasından birini önce ötekini sonra söyleyerek, yani dizeyi ters yüz ederek aynı anlamda bir dize ya da cümle meydana getirmektir.

 

Didem ruhunu gözler gözler ruhunu didem

Kıblem olalı kaşın kaşın olalı kıblem

 

6. KALB

 

Bir kelimenin harflerinin yeri değiştirilerek yapılan cinastır. Arapça harflerle yapılır. Divan şiirine mahsustur.

 

7. İADE

 

Bir beytin son kelimesi sonraki beytin ilk kelimesidir.

 

8. TARSİ

 

Şiirde dizelerdeki kelimelerin hece sayıları, ölçü ve uyakları denktir.

 

9. MUAMMA VE LÛGAZ

 

Bir tür bilmecedir.

 

10. LEB-DEĞMEZ

 

Dudakların birleşmeyeceği şekilde harfler seçilerek yapılan sanattır.

 

11. TARİH

 

Arap harflerini kullanarak -ebced hesabında her harfin bir sayı değeri vardır- tarih düşürme sanatıdır. Divan şiirine mahsustur. Şiir dışında da kullanılır.

 

12. MÜLEMMA

 

Türkçe, Arapça, Farsça karışık yazılan gazellere denir. Divan şiirine mahsustur.

 

13. HARFLERLE YAPILAN OYUNLAR

 

İki şekilde yapılır:

 

1. Harflerin çeşitli nesnelere veya organlara (zülüf, göz, boy, bel) benzemesi esasına dayanır.

 

2. Harfler noktalı-noktasız, bitişen-bitişmeyen olarak seçilerek yapılır.

 

Her ikisi de Arap harfleri ile yapılır. Divan şiirine mahsustur.