Biyografi (Yaşam öyküsü) (Osmanlıcası: Tercüme-İ Hâl)
Edebiyat, sanat, siyaset, spor gibi alanlarda başarı göstermiş, önderlik etmiş kişilerin yaşamının anlatıldığı kısa veya uzun metinler... Sanatta, bilimde, politikada veya başka alanlarda tanınmış kişilerin yaşamlarını anlatan yazı türü... Yaşam öyküsü...
Biyografinin Klâsik Türk edebiyatındaki karşılığı “tezkire”dir. Tezkirelerde tanınmış kişilerin (en çok da şairlerin) hayatlarından ve edebî kişiliklerinden bahsedildikten sonra şiirlerinden örnekler verilir.
Yaşam öyküsünün özellikleri:
- Yaşamlarıyla, okurların ilgisini çekebilecek, dönemini etkilemiş kişiler hakkında yazılır. Anlatılan kişilerin hayatlarından önemli dersler çıkarılabilir.
- Yaşamı yazılan kişinin kendisi tarafından değil, onunla ilgili araştırma yapan, bilgi ve belgelere ulaşan veya onun yaşamına yakından tanıklık etmiş kişiler tarafından kaleme alınır.
- Tarafsız, gerçekçi olunmalı, bilgi ve belgelere, kanıt ve tanıklara dayandırılmalıdır.
- Kronolojik sıra izlenebilir.
- Biyografilerde kişiler en iyi biçimde tanıtılmalıdır. Ele alınan kişinin kişilik yapısını belirleyen özelliklere de yer verilir. Yaşam öyküsü yazılan kişinin doğumu, aile çevresi, eğitim süreci, kişiliği, arkadaşlık ve akrabalık ilişkileri, sosyal yaşamı, aşkları, evliliği ve çocukları, alanındaki başarısına ulaşma süreci, ulusal ve uluslararası başarıları konu edilmelidir.
- Kişinin önemi, değeri, benzerlerinden farkı belirlenmelidir.
- Söylenti ve dedikodulara, asılsız bilgilere yer verilmemelidir.
- Öznel bir tutum izlenmemelidir. Kişinin yaşamı aşırı yüceltmeden ya da yerin dibine geçirmeden sergilenmelidir.
- Biyografiler, tarihe, edebiyat tarihine, eleştiri türüne kaynaklık eder. Bu yüzden biyografilerde yazar, kişileri bir tarihçi yaklaşımıyla ele almalıdır.
- Bu tür eserlerde öyküleyici anlatım kullanılır. Romancıların biyografiden ve otobiyografiden faydalanmaları sonucunda biyografik ve otobiyografik anlatım şekilleri de oluşmuştur.
Yaşam öyküsü biçimleri:
1. Ansiklopedik yaşam öyküsü: Ansiklopedilerde, özel bir alanla ilgili başvuru kaynaklarında yer alan kısa yaşam öyküleri... Söz konusu kişinin yaşamının önemli kesitleri, belli başlı eserleri, ulusal ve uluslararası ödülleri hakkında bilgi yer alır; kişisel yaşamına dair bilgi aktarılmaz.
Örnek metin: Behçet Necatigil, “Halit Ziya Uşaklıgil”, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, İstanbul, 1991, Varlık Yayınları, 314.
2. Yazınsal yaşam öyküsü: Ünlü bir kişinin yaşamının yazınsal bir değer taşıyacak şekilde, roman ya da başka bir türde kaleme alınması.
Şevket Süreya Aydemir, “Tek Adam”, “İkinci Adam”, “Menderes’in Dramı”
Zeynep Oral, “Tutkunun Romanı” (Leyla Gencer), Milliyet Yayınları, İstanbul.
Ayşe Kulin, “Füreya”, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1999.
Mine Söğüt, “Adalet Cimcoz” (Bir Yaşam Öyküsü Denemesi), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2000.
Gündüz Vassaf, “Annem Belkıs”, İletişim Yayınları, İstanbul, 2000.
Bursalı Tahir Bey, “Osmanlı Müellifleri”
Ahmet Haşim, “Atatürk”