Mehmet BAŞARAN
Görebildiğin kadar mavi,
Sürebildiğin kadar toprak
Sarabildiğin kadar kadın
Bu dünya
Güvenebildiğin kadar dost
Düşünebildiğin kadar güzel
Yaşabildiğin kadar
D ü n y a
Mehmet Başaran, 1926 yılında Lüleburgaz Ceylanköy’de doğdu. İlkokulun üç sınıfını köyünde, üst yanını Uzunköprü Gazi Mahmut Okulu’nda bitirdi. 1943’te Kepirtepe Köy Enstitüsü’nü, 1946’da da Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü’nü bitirdi. Antalya Aksu Köy Enstitüsü yazın öğretmenliğine atandı. Köy Enstitüleri’ne saldırılar, suçlamalar giderek yoğunlaşıyordu, 1947 yazında tüm yüksek bölüm çıkışlılar askere alındı. Dönem sonunda çavuş çıkarılan 45 kişi arasında Başaran da vardı.
Askerlik sonu, Balıkesir-Edremit Bölgesi’ne Gezici Başöğretmen olarak verildi. Tevfik İleri döneminde soruşturmalar geçirdi. Adı Köy Enstitüleri’yle özdeşleştiği için sürekli izlendi. İlkokul öğretmenliğine verildi (önce Gömeç, sonra Edremit Gazi Okulu). İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü Sicil Bölümü Memurluğu, Folklor Bölümü’nde Eflatun Cem Güney’e yardımcılık (1956–1960) yaptı. 27 Mayıs 1960’tan sonra ortaöğretime geçti. Kartal ve Göztepe Ortaokulları’nda çalıştı. Öğretmenliği 1974’ten sonra 50.Yıl Tahran Lisesi’nde yazın öğretmeni olarak sürdürdü. 1979’da isteğiyle emekliye ayrıldı.
Göztepe Ortaokulu’ndayken Bakanlıkça yurtdışına gönderilmesine karar verildi, kursa alındı. Tüm hazırlıklar yapıldı, ama pasaport verilmedi. Açtığı dava üç buçuk yıl sürdü, olumsuz sonuçlandı. Emekli olduğunda aldığı yeşil pasaportla uçağa bindi, ama kalkışa on beş dakika kala indirildi. Ancak, Berlin Senatosu’nun çağrısı üzerine yurtdışına çıkabildi (1984). Üç buçuk yıl Yurt Ansiklopedisi’nde çalıştı. 12 Eylül Dönemi’nde iki çocuk kitabı için dava açıldı, süre aşımı nedeniyle dava düştü. Ayrıca Ceylanköy Davası’ndan on bir ay yargılandı, aklandı. TÖS, TYS Yönetim Kurulu üyeliklerinde bulundu. İlk ürünleri kendisinin de yöneticileri arasında bulunduğu Köy Enstitüleri Dergisi’nde çıktı.
1960’tan sonra Eyüboğlu’nun başkanlığında Tonguç’a Kitap’ı hazırladılar ve İmece dergisini çıkardılar. Göründüğü başlıca dergiler: Adam Sanat, Demet, Dünya Kitap, Gösteri, İmece, Karşı, Kaynak, Kıyı, Köy Enstitüleri Dergisi, Küçük Dergi, Milliyet Sanat, Papirüs, Pazar Postası, Somut, Türk Dili, Ufuklar, Varlık, Yansıma, Yaprak, Yazko Edebiyat, Yeditepe, Yelken, Yeni Biçem, Yeni Dergi, Yeni Ufuklar, Yücel… 1950'li ve 1960'lı yıllarda güçlenen Köy Edebiyatı hareketinin şiirdeki önde gelen temsilcilerinden biri oldu. Toplumsalcı düşüncesini didaktizme düşmeden yapıtlarına sindiren, direnme ve umut duygularını, gözlem ve deneyimle beslenmiş köy yaşamını, köyde insan ilişkilerini, üretim, eğitim sorunlarını, siyasal yönetimin bozukluklarını, gerçekçi bir yaklaşımla işledi, yaşadığı yörelerdeki söylenceleri dile getirdi.
YAPITLARI
ŞİİR
Ahlat Ağacı (1953–1976)
Karşılama (1958)
Nisan Hatırası (1960)
Kocakent (1963–1981)
Pıtraklı Mehmet (1969–1994)
Gök Ekin (1975)
Meşe Seli (1982–1983)
Günler Tuz Rengi (1986)
Sis Dağının Başında Borana Bak Borana (1990–2000)
Koca Bir Troya Dünya (1997)
Pir Sultan Ölür Dirilir (2002)
ANLATI
Çarığımı Yitirdiğim Tarla (1955)
Aç Harmanı (1962)[Çarığımı Yitirdiğim Tarla’yla, 1973]
Zeytin Ülkesi (1964)
Yüreğin Sesi Zeytin Ülkesi (1983, 1993, 1999)
Sürgünler (1970)
Öğretmenim Acıya Sürgün (Genişletilmiş Baskı, 1998)
Elif Diye Bir Türkü (1976)
Mehmetçik Memet (1979, 1990)
Dilsiz Oyunu (1983)
Yasaklı (1987, 2003)
Hoşça kal Dünya (Hazırlayan: Mehmet Başaran, 1990)
Giz Kokan Suskunluk (1991)
Kalın Mavi Bir Ses (Seçme Öyküler, 1992)
Eylülün Kızgın Soluğu (1996)
Kuşatılan Yaşam (2006)
Günaydın Aşk (2006)
Trakya Rüzgârı (2007)
EĞİTİM ÜSTÜNE
Tonguç Yolu (1974–1999)
Özgürleşme Eylemi Köy Enstitüleri (1990–1999)
Devrimci Eğitim Köy Enstitüleri (1999)
Sabahattin Eyüboğlu ve Köy Enstitüleri (1990)
Eğitim Emekçisi Ferit Oğuz Bayır (2002)
DİL ÜZERİNE
Dilim Dilim Ana Dilim (2001)
ÇOCUK KİTAPLARI
Kuş Dili (1968)
Akça Kız (1970)
Aç Kapıyı Bezirgân Başı (1974)
Evvel Evvelken Deve Tellalken (1974)
Boyalı Irmak (1979)
Yağmur Gelini (1975, masal-şiir)
Armutlu Tarla (1979, masal-şiir)
Söğütler Ses Verince (1981,masal-şiir)
Çiçeklerin Dili (1992, öykü)
Güneşin Türküsü (1992)
ÖDÜLLERİ
1970 TRT Edebiyat Ödülleri Öykü Başarı Ödülü (Elif Diye Bir Türkü)
1973 Sabahattin Ali Öykü İkincilik Ödülü (Ayrılanmak)
1979 Orhan Kemal Roman Ödülü (Mehmetçik Memet)
1993 Sabahattin Ali Kültür Günleri Onur Ödülü
1996 Rıfat Ilgaz Onur Ödülü
1997 Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü
1998 Truva Kültür Sanat Edebiyat Ödülü
KOCA BİR TROYA DÜNYA
Kaç kez kuşatıldı Troya
Soldu ılgınlar acılaştı zeytin
Karıştı toprağa hünerli eller
Ne Helena ne Paris ne Aşil
Karanlık çukurlarda ak kemikler
Yere basarken ürperiyor insan
Kırmızı açıyor hâlâ
Suskun örende gelincikler
Güzlerin hüznü o yıkımdan
Çağ değişmiş silahlar da
Sürüp gidiyor hâlâ kuşatma
Bu kez daha çılgın saldırgan
Hey dağlar yaralı Rumeli dağları
Bosna direniyor düştü Srebrenika
Bebesini emzirirken vurulmuş gelin
Yollara dökülen göçmenlerin
Gözleri yanmış yıkılmış kentler
Daha ne kadar sürecek talan
Kazılırken böğründe toplu gömütler
Senin ellerin mi bunlar Avrupa
Çırpınırken her çalıda bir yürek
Senin gözlerin mi bunlar
Nasıl bakacaksın yüzüne tarihin
Ah dünya koca bir Troya
Yaşamı savunan Hektor'u sürüklüyor
Her yanda kanlı araba
Ne zaman insan olacak insan
Mehmet BAŞARAN
