B A Ş L I C A E D E B
İ A K I M L A R
Safiye AKDENİZ
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:1
|
XVI. YÜZYIL
“P L E İ A D E” O K U L U
|
|
|
Yedi
şair tarafından kurulmuş bir şiir akımıdır. Adları, yedili bir yıldız
kümesinden alınmadır.
|
||
|
TARİH
(yaklaşık)
|
1549-1560
|
|
|
KURALLARI
ve NİTELİKLERİ :
|
·
Fransız dilinde
Yunan ve Latin şiiriyle yarışabilecek güçlü bir şiir yaratma
·
Antik döneme ve
İtalya’ya (özellikle Petrarque’a) büyük bir hayranlık
·
Güzellik
idealine bağlanmış şairler
|
|
|
BAŞLICA
TEMLER:
|
*Lirizim
*Zamanın geçiciliği
*Aşk duyguları, Mitoloji
|
|
|
BAŞLICA
TÜRLER:
|
şiir
|
|
|
BAŞLICA
BİÇİMLER ve Teknikler:
|
·
Sone
·
Eleji
·
Alegori,
istiare
·
Teşbih
·
Ritim ve ahenk
|
|
|
BAŞLICA
TEMSİLCİLERİ
|
Du Bellay
(1522-1560)
Ronsard
(1524-1585)
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR: 2
|
XVII. YÜZYIL
B A R O K O K U L
|
|
|
XVI.
yüzyılın sonlarında doğmuş sanat akımıdır.
|
||
|
TARİH
(yaklaşık)
|
1610-1660
|
|
|
KURALLARI
ve NİTELİKLERİ :
|
·
Dünya, bize
değişik açılardan görünür ve değişir. Değişen şeyerin zevki de geçicidir,
kurallara bağlanamaz.
·
Kuruntular,
illizyonlar ve başrkalaşım önemlidir.
·
Dünya çok zaman
düzensizdir ve karmaşa içindedir.
·
Tuhaf ve acaip
şeylere karşı derin bir ilgi.
|
|
|
BAŞLICA
TEMLER:
|
*Değişkenlik, kararsızlık,
istikrarsızlık
*Görünüşler
*Kuruntular, hayaller, vehimler,
illizyonlar.
*Hareket
|
|
|
BAŞLICA
TÜRLER:
|
Şiir, roman, Tiyatro
|
|
|
BAŞLICA
BİÇİMLER ve Teknikler:
|
·
Oynanma amaçlı piyesler
·
Sık kullanılan
söz sanatları: İstiare, alegori, teşbih, tezat.
·
Ağır ifadeler
·
Araştırılmış
etkili anlatım teknikleri
|
|
|
BAŞLICA
TEMSİLCİLERİ
|
Saint-Amant
(1594-1661), Th. de Viau (1590-1626),
Corneille (komedi), Cyrano de
Bergerac.
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:3
|
XVII. YÜZYIL
K L Â S S İ S İ Z M OKULU
|
|
|
XVII.
yüzyılın ikinci yarısının yazarları tarafından yaratılan güzellik ve insanlık
ideali.
|
||
|
TARİH
(yaklaşık)
|
1660-1680
|
|
|
KURALLARI
ve NİTELİKLERİ :
|
·
Şahsî eserler
yaratmaktan vazgeçmeksizin eski yazarları örnek aldılar.
·
Tahlil, analiz
düşkünlüğü.
·
Yazar, bir
ahlâkçıdır, ebedî bir insanlığa ulaşmak için ferdi aşma gayreti. Yüksek
idealler, Evrensel gerçeklikler. Derin bir beğenilme isteği.
|
|
|
BAŞLICA
TEMLER:
|
*Türlerin birbirinden ayrılması,
farklılaşması
*Kurallara uyma: Üç birlik kuralı (Zaman
birliği, mekan birliği, konu birliği), Gerçeğe uygunluk, Görgü kurallarına
uygunluk,
*Üslupta denge, ölçü, düzen, basitlik,
tabiilik.
|
|
|
BAŞLICA
TÜRLER:
|
Tiyatro, şiir, Roman
|
|
|
BAŞLICA
BİÇİMLER ve Teknikler:
|
·
Klâsik Trajedi
·
Her
düzeyde komiği içine alan komedi.
·
Psikolojik
roman
·
Fabl,
·
Dinî söylev,
hitâbet.
|
|
|
BAŞLICA
TEMSİLCİLERİ
|
Moliere
(1622-1673); Racine (1639-1699); La Fontaine
(1621-1695); Bossuet ( 1627-1674)
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:4
|
XVIII. YÜZYIL
AYDINLANMA DEVRİ
|
|
|
XVII.
yüzyılın sonlarında ortaya çıkan fakat aydınların fikirlerini bir ansiklopedi
çıkararak ortaya koymasıyla hız kazanan bir fikir akımıdır.
|
||
|
TARİH
(yaklaşık)
|
1751-1772
|
|
|
KURALLARI
ve NİTELİKLERİ :
|
·
Bilimin,
bilgilerin gelişmesi.
·
Bilginin
özgürlüğe kuvuşması ve halka yayılması.
·
İnsanlığın
ilerlediği görüşüne inanma.
·
Aklî, rasyonel
bir düşüncenin bilime ve diğer konulara uygulanması, gözleme, deneye,
sorgulayıcı düşünceye öncelik verilmesi.
|
|
|
BAŞLICA
TEMLER:
|
*Önyargıların tenkidi,
*Bağnazlıkla, tutuculukla, batıl
inanışlarla, doğaüstü görüşlerle mücadele,
*Doğaötesini ve kilisenin doğmalarını
reddetme.
*Hoşgörü ve hürriyet, mutluluk ve
başarı özlemi.
|
|
|
BAŞLICA
TÜRLER:
|
Deneme, Roman
|
|
|
BAŞLICA
BİÇİMLER ve Teknikler:
|
·
Deneme, felsefi
masallar, roman, sözlük, ansiklopedi maddeleri, söylev.
·
İronik, hicivli
ifadeler
|
|
|
BAŞLICA
TEMSİLCİLERİ
|
Voltaire
(1694-1778); Montesquieu (1689-1755); Rousseau (1717-1778); Diderot ( 1713-1784)
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:5
|
XIX. YÜZYIL
R O M A N T İ Z M
|
|
|
Klasisizmin
zevkinden, güzellik ülküsünden ve kurallarından ayrılarak duyguya ve
özgürlüğe yönelen edebî akım.
|
||
|
TARİH
(yaklaşık)
|
1820-1850
|
|
|
KURALLARI
ve NİTELİKLERİ :
|
·
Hissîliğin,
hassasiyetin, duyguların değer kazanması.
·
Sonsuzluğa
özlem, dinî duygular
·
Kaçma, uzaklara
gitme arzusu: Geçmiş zamanlara özlem, bilinmeyen, yabancı ülkelere özlem
(Ekzotizm)
·
Hüzün, ihtiras
·
Ferdin, “ben”in
ön plana çıkması
|
|
|
BAŞLICA
TEMLER:
|
*Aşk, kişisel ıstıraplar
* Tabiat
*Lirik, dokunaklı konular
*Birinci şahıs’ın ön plana çıkması
|
|
|
BAŞLICA
TÜRLER:
|
Şiir, Roman, Tiyatro
|
|
|
BAŞLICA
BİÇİMLER ve Teknikler:
|
·
Lirik şiir ,
lirik nesir
·
Derin
düşünceler.
·
Epik bir ton,
ağıt
·
İstiare,
alegori
·
Türlerin
birbirleriyle karışması
|
|
|
BAŞLICA
TEMSİLCİLERİ
|
Chateaubriant (1768-1848);
Lamartine (1790-1869); Musset
(1810-1857); V. Hugo ( 1802-1885)
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:6
|
XIX. YÜZYIL
P A R N A S S İ Z M
|
|
|
Romantizme
tepki olarak doğan ve “sanat için sanat” anlayışına bağlı olan bir edebiyat
akımıdır. Bir bakıma klassisizme geri dönüş hareketidir. Realizm ve
natüralizmin şiire uygulanmasıdır.
|
||
|
TARİH
(yaklaşık)
|
1850-1860
|
|
|
KURALLARI
ve NİTELİKLERİ :
|
·
Kişi
romantikler gibi gibi hep kendisini
ifade etmemelidir.
·
Şiirde tasvire
önem verme.
·
Kusursuz,
mükemmel biçim güzelliği.
·
Bir edebî
eserin varlık sebebi sadece güzelliktir: “Sanat için sanat”
·
Parnassizm,
realizm ve natüralizm gibi, pozitivizmin edebiyata yansımasıdır.
|
|
|
BAŞLICA
TEMLER:
|
*Tabiatı , bir resim imiş gibi algılama.
* Ahenk, renk ve ışıltının (mücevher,
vb.) peşinde olmak.
*Arkeoloji ve antikiteden esinlenme.
|
|
|
BAŞLICA
TÜRLER:
|
Şiir
|
|
|
BAŞLICA
BİÇİMLER ve Teknikler:
|
·
Sone, Balad
·
Seçkin
kelimeler, doğru, mükemmel ifade,
|
|
|
BAŞLICA
TEMSİLCİLERİ
|
Leconte de
Lisle(1818-1894); Th. Gautier(1811-1872); Hérédia (1810-1857); V. Hugo (
1842-1905)
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:7
|
XIX. YÜZYIL
R E A L İ Z M
|
|
|
Romantizmin
idealizmine ve lirizmine tepki olarak doğan sanat akımı.
|
||
|
TARİH
(yaklaşık)
|
1830-1870
|
|
|
KURALLARI
ve NİTELİKLERİ :
|
·
Gerçeğin mümkün
olan en sadık ifadesini elde etmek.
·
Romancı bilim
adamı gibi çalışmalıdır: Gözlem metodundan ve pozitivist felsefeden
yararlanmalıdır.
·
Romancı,
çevrenin ruh üzerindeki tesirini göstermelidir.
·
Dış ve iç
gerçeklikler bir ve aynı şeylerdir.
|
|
|
BAŞLICA
TEMLER:
|
*Bir çevrenin bir çağın geleneklerinin
sergilenmesi, tarihî, politik, sosyal
bağlarının gözlemlenmesi. Çevrenin, şehrin, köyün, kişi üzerindeki etkileri, sosyal
sefaletler, debdebe tezadı.
* Ahenk, renk ve ışıltının (mücevher,
vb.) peşinde olmak. Akeoloji ve
antikiteden esinlenme.
|
|
|
BAŞLICA
TÜRLER:
|
Roman
|
|
|
BAŞLICA
BİÇİMLER ve Teknikler:
|
·
Nesnellik,
objektif olma kaygısı.
·
Üçüncü şahıs
ağzından anlatma, çeşitli oaylara bağlanmış entrik, geniş tasvirler,
gerçekleri ifade etme gayreti.
|
|
|
BAŞLICA
TEMSİLCİLERİ
|
Stendhal
(1783-1842); Balzac (1799-1850); Flaubert (1821-1880)
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:8
|
XIX. YÜZYIL
N
A T Ü R A L İ Z M
|
|
|
Bilimlerin,
deneysel tıbbın ve psikiyatrinin tesirinde doğmuş bir sanat akımıdır.
|
||
|
TARİH
(yaklaşık)
|
1870-1890
|
|
|
KURALLARI
ve NİTELİKLERİ :
|
·
Aşırı bir
realizm.
·
Realizmde
görülen belge ve tasvir merakı daha aşırı hale gelmiştir.
·
Romancılar
eserlerinde sosyal ve biyolojik determinizmin kişiler ve toplum üzerindeki
etkilerini sergiler. Böylece roman bir deney alanı olur.
|
|
|
BAŞLICA
TEMLER:
|
·
Fizyolojinin
insan psikolojisine tesirleri.
·
Ruhî ve fizikî kusurların sergilenmesi.
Soyaçekim ve çevrenin etkileri. Çalışma hayatı, şehir hayatı, makinalar,
endüstri devrimi.
|
|
|
BAŞLICA
TÜRLER:
|
Roman
|
|
|
BAŞLICA
BİÇİMLER ve Teknikler:
|
·
Birkaç nesli
art arda anlatan roman dizileri.
·
Çevrenin
tasviri, teknik ve özel kelimelerden oluşan bir roman dili. Destanî
istiareler.
|
|
|
BAŞLICA
TEMSİLCİLERİ
|
Zola
(1840-1902); Maupassant (1850-1893); Goncourt Kardeşler
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:9
|
XIX. YÜZYIL
S E M B O L İ Z M
|
|
|
Natüralizm
akımına karşı Baudelaire’in şiirinin etkisinde doğan bir şiir akımıdır.
|
||
|
TARİH
(yaklaşık)
|
1869-1896
|
Servet-i
Fünûn’un kuruluşu: 1896
|
|
KURALLARI
ve NİTELİKLERİ :
|
·
Bilgilerimiz,
idrakimiz özneldir.
·
Şair, sayıp
dökmek, tasvir etmek, hikâye etmek yerine bir duyguyu yaşatmalı, zihinde
uyandırmalıdır .
·
Şiir sözden
ziyade musikîye yakın olmalıdır.
|
|
|
BAŞLICA
TEMLER:
|
·
Mitoloji,
ortaçağ efsâneleri, dinî hikâyeler,.
·
Hissedilen
dünya ile bilinmeyen dünya arasındaki ilişkiler. Şiir, gizli dünyalara
ulaşmanın aracıdır.
|
|
|
BAŞLICA
TÜRLER:
|
Şiir
|
|
|
BAŞLICA
BİÇİMLER ve Teknikler:
|
·
Mensur şiir.
·
Semboller
·
Ahenkli bir
dil.
|
|
|
BAŞLICA
TEMSİLCİLERİ
|
Verlaine
(1844-1896); Rimbaud (1854-1891); Mallarmé (1842-1898)
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:10
|
XX. YÜZYIL
S Ü
R R E A L İ Z M
|
|
|
Apollinaire’in
ve Dada hareketinin tesirinde I. Dünya Savaşı sonrasında doğmuş bir sanat
hareketidir.
|
||
|
TARİH
(yaklaşık)
|
1924-1969
|
|
|
KURALLARI
ve NİTELİKLERİ :
|
·
Düşüncelerin,
aklın denetimi olmaksızın güzellik ve ahlâk kaygılarına düşmeden ifade
edilmesi gerekir.
·
Sanat
özgürleşmenin ve devrimin bir aracıdır. .
·
Akılcılığın
reddi.
·
Freud
psikolojisinden yararlanma
·
Sanat eseri
aklın değil, tesadüfün ve otomatizmin ürünüdür.
|
|
|
BAŞLICA
TEMLER:
|
·
Başkaldırı,.
·
Şehirlerin
büyüsü, garip rastlantılar.
·
Biliçsizler,
rüyalar, hayâller.
|
|
|
BAŞLICA
TÜRLER:
|
( Bütün Türlerde)
|
|
|
BAŞLICA
BİÇİMLER ve Teknikler:
|
·
Şiir, otomatik
yazı, .
·
Şekilli şiirler
(calligrammes)
·
İmaj ve fikir
çağrışımları.
·
Beklenmedik
istiareler
|
|
|
BAŞLICA
TEMSİLCİLERİ
|
Breton
(1896-1966); Eluard (1895-1952);
Aragon(1897-1982) Desnos(1900-1945) Peret (1899-1959)
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:11
|
XX. YÜZYIL
ABSÜRD AKIMI
|
|
|
Egzistansiyalizm
felsefesinden doğan bir sanat akımıdır..
|
||
|
TARİH
(yaklaşık)
|
1938-1960
|
|
|
KURALLARI
ve NİTELİKLERİ :
|
·
Beşerî hayatın
saçmalıklarının ifadesi, insanın “yabancı”laşması.
·
Tiyatro
alanında: Geleneksel tiyatro anlayışından uzaklaşma.Realist ve psikolojik
tiyatronun reddedilmesi.
·
Uzaklaşma.
.
|
|
|
BAŞLICA
TEMLER:
|
·
İnsanın
yalnızlığı
·
Seçme iradesi,
·
Varoluş
problemi
·
Bilinçsizliğe
yönelme
·
Dilin
anlamsızlığı
|
|
|
BAŞLICA
TÜRLER:
|
Roman, Tiyatro
|
|
|
BAŞLICA
BİÇİMLER ve Teknikler:
|
·
Geleneksel
yapıların (perde, sahne ...) reddedilmesi,
·
Anlamsız
monologlar
·
Tekrarlar,
uyumsuzluklar.
·
Piyeslerdeki
yazar açıklamalarının (didascalier) önem kazanması.
·
Nesnelerin
çokluğu, istilâsı.
|
|
|
BAŞLICA
TEMSİLCİLERİ
|
Sartre
(1905-1980); Camus (1913-1960);
İonesco (1912-1994) Beckett (1906-1989)
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:12
|
XX. YÜZYIL
Y E N İ R O M A N
|
|
|
Geleneksel romanın yapısını
değiştirerek yazılan yeni tarz romanların genel adıdır.
|
||
|
TARİH (yaklaşık)
|
1950-1980
|
|
|
KURALLARI ve
NİTELİKLERİ :
|
· Psikolojik romanın terk edilmesi.
· Şahıs kadrosunun ikinci plana düşmesi.
· Kronolojik sırayla anlatımdan vaz geçme.
.
|
|
|
BAŞLICA TEMLER:
|
·
Romanların
konuları: Bir yazının macerası,
·
Romanın düğüm
bölümünün yokluğu,
·
Anlatının
devamlı olmaması, kopuk kopuk olması.
|
|
|
BAŞLICA TÜRLER:
|
Roman
|
|
|
BAŞLICA BİÇİMLER ve
Teknikler:
|
*Tasvirler önem kazanır, ayrıntılar bütün incelikleriyle anlatılır
*İç diyaloglar kullanılır
*Nesneler ve mekân önem kazanır.
|
|
|
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ
|
Robbe-Grillet (1922- .....
)
Michel Butor (1926-.... )
Nath. Sarraute (1900-1999) Claude Simon (1913- ........)
|
|
Bibliyografya:
*Suut Kemal Yetkin, Edebiyatta Akımlar, Remzi Kitabevi,
İstanbul, 1967.
*J.E. Gadenne, (www.lettres.net) (Sayfa1/2)
