kutadgu bilig - yusuf has hacib

6412. negü erse ârzû tilekiñ kamuğ
aça bérsü teñri saña ol kapuğ
6413. negü erse ârzû tilekiñ takı
tükel bérsü teñri saña ay akı
6414. sewinçin awınçın tirilgil uzun
erejlengil ança ay kılkı tüzün
6415. dirîğâ seniñ teg kişiler ölüp
kara yérde yatsa süñüki ulup
6416. negü kılğu teñri bu dünyâ işi
bu yañlığ törütmiş ay ilçi başı
6417. neçe ölse bolmaz séni teg ölüg
özüñ edgülerdin ilindi ülüg
332 YUSUF HAS TAYANGU
6418. kerek öl kerek kéç yaşağıl uzun
atıñ edgü birle yadıldı sözün
6419. seweriñ üküş bolsu sewmezleriñ
saçılsu birerin kéñüsü yériñ
6420. yér öpti turup çıktı kesti sözin
atın mindi urdı ewiñe yüzin
6421. kelip tüşti kirdi ewiñe yorıp
yédi içti yattı bir ança serip
6422. yana koptı erte işin başladı
ayu bérdi kördi özi işledi
6423. köñül til köni tuttı tüzdi yorık
kamuğ egriler köndi itti kılık
6424. itildi ajun arttı ed kü du‘â
kutadtı küni künde edgü du‘â
6425. olar bardı kaldı ol edgü atı
yitip barğu ermez atı hürmeti
6426. körü barğıl emdi bu yañlığ kişi
kişimü bolur bu firişte işi
6427. kişi erdi erse olar ne üdün
negü ol ayu bér bu künki bodun
6428. kalı biz kişi ersemiz ay bügü
olarığ séziksiz firişte tigü
6429. olarnıñ kılınçı ne kılkı sözi
eşitip kutadğu ol edgü izi
6430. ukuşluğ ukar ol biliglig bilir
ölür öz bu dünyâ séziksiz kalır
6431. bulunmış bu üd kün yawa kılmadın
tapuğ kılğu tegmez munıñda adın
6432. munıñda uluğ pend takı ne bolur
seniñde ozakı ölür köz körür
6433. kalır karşı ordu saraylar kamuğ
anı bend tutumaz bu öz ay uluğ
6434. neçe karşı ordu neçe berk tura
ölüm buzdı kıldı kara yér kör e
6435. neçe kend uluş bağ çéçekliklerig
kuruğ kodtı kör bu ölüm ay tirig
6436. kalır karşı ordu saray pâk saña
alıp sen tutar sen bu bend tép maña
6437. kalın sü idisi ajunçı kanı
süsin kodtı boldı kara yér sanı
KUTADGU BİLİG 333
6438. kanı ol suk ilçi ilim az tédi
üküş él küçedi yéyü bilmedi
6439. kanı ol küçegli kişiler yérin
kulaç yér alındı yatur ınçıkın
6440. kanı ol müsülmân kanı tökgüçi
nelük kirdi yérke kanı ol küçi
6441. kanı ol kişig satğağuçı kişi
nelük boldı satğağ kara yér tuşı
6442. kanı ol tütüşügli dünyâ üçün
turu kaldı dünyâ ol öldi küçün
6443. kanı ol tirigli tawar kodmadın
iki böz iletti tilemez adın
6444. kanı ol üküş yér tilegli kişi
kara yér töşendi itildi işi
6445. bu yañlığ-turur dünyâ hâli kamuğ
ukuş birle körgil açılğay kapuğ
6446. erejleri emgek sewinçi sakınç
ağırı uçuzluk awınçı irinç
6447. negü kelse yüdgil sen ınçıklama
erej erse erter ne emgek yéme
6448. eşitgil negü tér bilig bérgüçi
ay emgek bile sen sabır kılğuçı
6449. ay ni‘met idisi şükür kıl yégil
ay mihnet idisi habır kıl egil
6450. sabır kılsa mihnet bolur ni‘metiñ
şükür kılsa nimetka artar tigil
6451. körü bar ay bilge bu künki üdüg
öñin boldı barça kamuğ iş küdüg
6452. biliglig uçuz boldı tutnur özin
ukuşluğ ağın boldı açmaz sözin
6453. telim boldı élde bu yawlak kişi
yawaş boldı satğağ kötürmez başı
6454. borun yüz yuğuçı namâz kodğuçı
kür ersig atandı yorıtur küçi
6455. fesâd fisk idisi atandı eren
bor içmez kişi atı boldı saran
6456. namâz rûzaˆ birle yorığlı kişi
munâfik atandı ay élçi başı
6457. halâl yitti barça haram üstedi
harâm yégli köñlin kara kir tudı
334 YUSUF HAS TAYANGU
6458. halâl atı kaldı körüglisi yok
harâm karma boldı toduğlısı yok
6459. kanı bu harâmıñ haram tégüçi
harâmığ kodup bir halâl yégüçi
6460. sakınuk tégüçi kim ol çın köni
könilik küni bar yarutur küni
6461. harâm birle artuk karardı köñül
halâl kayda bulğu tilep ay oğul
6462. muñar meñzetü keldi emdi bu söz
munı yakşı tıñla ayâ köñli tüz
6463. harâm birle köñlüm kara boldı kir
bilig işke tutmaz özüm yüzde bir
6464. et öz eglü bilmez havâ bulnadı
tapuğka tegümez özüm açtı sır
6465. ajun kılkı barça adın boldı kör
kişi köñli tilde öñin boldı kör
6466. vefâ kitti halkta cefâ üstedi
tilep bir ınanğu kişi kalmadı
6467. vefâ kétti halkta cefâ urdı iz
ınanğu tayanğu kişi boldı kız
6468. yakınlık yağukluk yırattı kadaş
bağırsaklıkın kodtı edgü adaş
6469. kiçigde edeb yok uluğda bilig
otunlar üküş boldı yitti silig
6470. yakınlık neçe boldı yarmak üçün
kanı iş kılığlı köni hak üçün
6471. emanet atı bar kanı kıldaçı
nasîhat sözi bar kanı tuttaçı
6472. kanı emr-ü ma‘rûf kılığlı kişi
kanı nehy-ü münker tıdığlı kişi
6473. satığçı kötürdi emânetlerin
bu uzlar kötürdi nasîhatlerin
6474. biliglig köni sözleyümez sözin
tişide uwut kitti örtmez yüzin
6475. köni bardı keldi neçe egrilik
kanı kalmadı bir kişi teñrilik
6476. kişi barça yarmak kulı boldılar
kümüş kimde erse boyun bérdiler
6477. cemâ‘at köp erdi bu mescidler az
kalın boldı mescid cemâ‘atler az
6478. negü tér eşitgil sakınuk kişi
köñülke alın sen ay edgü başı
KUTADGU BİLİG 335
6479. kanı bir könilik kılığlı kanı
kanı teñilik iş yorığlı kanı
6480. ajun barça bütrü tükel artadı
körüp tañladaçı kanı bir munı
6481. müsülmân karıştı için et yéşür
tükel inçke tegdi bu kâfir yatur
6482. kapuş karma boldı müsülmân neñi
kanı adra tutğan harâmığ öñi
6483. fesâd fisk üni kör udıtmaz kéçe
kanı ilm ü kur’ân üni az çıça
6484. köñüller katığ boldı til yumşadı
könilik özi bardı kaldı yıdı
6485. atalık kılur kör ataka oğul
oğul beg bolup kör ata boldı kul
6486. tiriglik kısıldı uzadı sakınç
baru arttı sukluk koradı sewinç
6487. çığay tul yetîmig suyurkağlı yok
ajun tegşürüldi tañırkağlı yok
6488. idi yakşı aymış bügü bilgi kéñ
ajunuğ sınağlı akı elgi kéñ
6489. ajun boldı âhır törü artadı
isizlerig edgü körü artadı
6490. ukuşluğ ukar ol biliglig bilir
yıl ay kün küniñe baru artadı
6491. oğul kız kemişti ata hürmeti
söküş boldı erke awuçğa atı
6492. kamuğ tegşürüldi törü öñdiler
karalı ürüñli bir ök boldılar
6493. bu barça uluğ kün nişânı-turur
nişânı körünse keligli kelür
6494. küdezsü uğan teñri îmânımız
kötürsü bu fıtneˆ belâ isiz iz
6495. yıl altmış iki erdi tört yüz altmış iki bile
bitiyü tükettim bu söz ülgüle
6496. ögüm yetmişi söz bitirdim tükel
okığlı ukuğlı özüñ ülgi al
6497. kayu törlüg erse yorıkıñ yoluñ
ayu bérdim azrak bekütgil uluñ
6498. bu ol dîn yolı hem bu dünyâ yolı
bu yolça yorı yolda azma ulı
336 YUSUF HAS TAYANGU
6499. kalı dünyâ kolsa yolı uş unu
apañ ‘ukbî kolsa izi uş munu
6500. özüñ kullukı kıl bayat birge küç
kayusın tilese tile kılma üç
6501. ilâhî özüm bu sözüg başladı
tilekim ne erdi bilir sen idi
6502. tilemedim özke kü çaw edgü at
kişi asğı koldum öz erse ya yat
6503. okığlı okısa méni üşgürüp
du‘â kılğamu tép maña bir turup
6504. tilekim bu erdi umınçım bu ok
okığlı maña bir du‘â ıdğa uk
6505. tilim sözledi söz bitidi elig
ölür bu elig til ay kılkı silig
6506. elig til nişânı munu bu bitig
saña kodtum emdi bitip ay tetig
6507. unıtma méni ay okığlı tirig
özüm dünyâ kodsa töşense yirig
6508. ayâ meñü muñsuz idim sen uluğ
sen ök yarlıkağıl bu muñluğ kuluğ
6509. küremiş kul erdim yazukum telim
yazuk yarlıkağıl sen ök sen idim
6510. kuluñ men idim sen kul atı kul ok
idim sen tüzün sen idilik kıl ok
6511. kuluñ men idim sen maña ay ğafûr
méni yarlıkağıl yazukum keçür
6512. yéme yarlıkağıl kamuğ mü’minığ
toğardın batarka tegi ay arığ
6513. otun men otundın otunluk kelir
tüzün sen yazukum keçür ay bilir
6514. yıpardın yıpar ok yıdır ol ıdı
pelîddin kelir ol arığsız yıdı
6515. umınçım sen ök sen maña ay umınç
umınç kesmegey men saña ay umınç
6516. yazukluğ kulur-men kılınçım cefâ
vefâlığ idim sen maña kıl vefâ
6517. cefâdın cefâ ok kelir ay idim
vefâda vefâdın adın bilmedim
6518. tüzü yarlıkağıl kamuğ mü’minığ
yazukum olarka bağışla arığ
KUTADGU BİLİG 337
6519. tümen miñ selâmım tegür sawçıka
ol edgü kulavuz köni yolçıka
6520. tüzü tört éşiñe meniñdin selâm
tegür ay bayatım tutaşı ulam
D
I
yégitlikke açıp awuçğalıkın ayur
6521. yorığlı bulıt teg yégitlikni ıdtım
tüpi yél keçer teg tiriglik tükettim
6522. isizim yégitlik isizim yégitlik
tuta bilmedim men séni terk kaçıttım
6523. yana kelgil emdi yégitlik maña sen
ayada tutayın ağı çuz töşettim
6524. isiz bu yégitlik kanı kança bardı
tilep bulmadım men neçe me tilettim
6525. tiriglikke tatğı süçig cân sewinçi
yégitlik teg edgü yok ermiş ayıttım
6526. kiçiglik tatığı yégitlik ereji
yitürdüm men emdi tutarda kürettim
6527. karılıkta kor yok köni turdum erse
yawalıkka isiz tiriglikni ıdtım
6528. esirkep açır-men saña ay yégitlik
kamuğ körkümi sen yırattıñ yırattım
6529. temâm erğuvân teg kızıl meñzim erdi
bu kün za‘ferân urğın eñde tarıttım
6530. yıparsığ kara başka kâfûr eşüdüm
tolun teg tolu yüz kayuka ilettim
6531. yaruk yaz teg erdim tümen tü çéçeklig
hazanmu tüşüttüm kamuğnı kurıttım
6532. kadıñ teg bodum erdi ok teg köni tüz
ya teg egri boldı egildim tüñittim
6533. yawa kıldım isiz tiriglik awınçın
ökünç birle közde kanın yaş akıttım
6534. kiçiglik keçürdüm yégitlik yitürdüm
künüm çalpaladım özümni çökittim
6535. yémek içmek erse yidim içtim ud teg
tilek sürmek erse tümen toğ tozıttım
6536. neçe kuşka awka awındım sewindim
uçar kuş teg arkun ağımdaı kürettim
6537. adaş koldaşımka sewüg cân teg erdim
yağım boldı erse tosun teg suçıttım
338 YUSUF HAS TAYANGU
6538. sere söktüm emdi neçe yalñukuğ men
yazuksuzka yarlığ elig til uzattım
6539. kögüz kerdim ança yağı sançmış er teg
küwez teg kür erip kaya te kadıttım
6540. içip yatmış er teg udıp odlu keldim
özüm yolda azmış bayatka uyadtım
6541. bayat tapğı kaldı kişi tapğı kıldım
ajun tegre yügrü özümni kürettim
6542. tilek ârzû birle yügürdüm néçe men
kuturmış böri teg ajunnı ulıttım
6543. kişig tuttum aldım küçün yarmakın men
kimig serdim irdim kimi me açıttım
6544. maña rabbım aysa nelük kıldıñ andağ
negü tıldağım bar uwutka tuşıktım
6545. kayu télve kılkı bolur munda tetrü
keçer künke awnıp tiriglikni ıdtım
6546. sewinç keçti emgek yéme keçgey erdi
yawa boldı kün ay ökünçke basıktım
6547. tutayın ya kisrâ ya kaysarça boldum
ya şeddâd u ‘âd teg takı uçmak ittim
6548. ajun bütrü tuttum sikender tutarça
tükel nûh yaşın men yaşadım yaşattım
6549. özüm haydar erse yaşın teg kılıçlığ
ya rüstemleyü men ajunda çawıktım
6550. ya ‘îsâ bolup kökke ağdım takı men
ya nûşîn-revân teg törü tüz yorıttım
6551. ya kençim tükel boldı kârûn neñi teg
ya ashab-ı res teg temür kend tokıttım
6552. negü asğı âhır yanış yérke boldı
turu kaldı dünyâ iki böz ilettim
6553. yalıñ keldim erdi yalıñ kirgü yérke
nelük dünyâka özni munça isittim
6554. keçer dünyâ keçti tüpi yél keçer
teg keçer dünyâka öz osalın basıttım
6555. tiriglikke asğı kanı edgü kılkım
tégitlikte tarlağ kayu yérke ektim
6556. negü ektim erse anı orğu âhır
negü ordum erse anın öz süçittim
6557. yégitlikni ıdtım karılıkka tegdim
yana yanğıl emdi negü söz tağıttım
6558. uzun tünle yatma idike tapın sen
odun yığla tınma yazukka basıttım
KUTADGU BİLİG 339
6559. yılan kurt koñuz yémi öz igdileyü
bu ni‘met bile men negüke igidtim
6560. ayâ usrık öz sen odun yığla tınma
bayatka tapuğ kıl yok erse yokadtım
6561. karılık kavurdı yégitlik yıradı
tatığ bardı barğu udu yol könittim
6562. idi kéçki dünyâ üküş ardı halkığ
kayusında men-men ne munça sewittim
6563. ya rab odguru bér méni ay idim sen
süre ıdmağıl men köñülni arıttım
6564. sen ök sen yazuk yarlıkağlı idim bir
suyurka méni sen yazukum unıttım
II
öçlek artakın dôstlar cefâsın ayur
6565. turayı barayı ajunuğ kezeyi
vefâlığ kim erki ajunda tileyi
6566. kişi kızlıkı boldı kayda tilegü
tilep bulğu erse tileyü köreyi
6567. kamuğ ârzû buldum kişi bulmadım men
kalı bulsa ârzûm yüziñe bakayı
6568. vefâ kahtı boldı cefâ toldı dünyâ
vefâ kimde erki men azrak kolayı
6569. apañ bulsa men bir vefâlığ akı er
eginke yüdeyi közümke urayı
6570. kalı bulmasa men vefâ birle yalñuk
keyik tağı birle tiriglik kılayı
6571. yigüm ot köki bolsu yağmur suwı tap
ediz kum tüneyi tağar ton kedeyi
6572. ya vahşı bolup men biyâbanda yügrü
kişide yırayı ajunda yiteyi
6573. takı bolmaz erse ajun barça kodtum
ögüz teg akayı tüpi teg toğayı
6574. idim muñka tegdim vefâsızka tuştum
vefâlığ kim erki sewüg cân béreyi
6575. atı kaldı yalñuk kişi kılkı bardı
bu kılk kança bardı udu men barayı
6576. bağırsak kişi yok ajunda tiledim
bağırsızka köñlüm negü teg ulayı
6577. kimi özke köz teg yakın tuttum erse
yağı çıktı yek teg yekig ne kılayı
6578. kimi sewdim erse sewüg cânça tuttum
cefâ keldi andın kimi met seweyi
340 YUSUF HAS TAYANGU
6579. kişi köñli bilgü tanuk erdi til söz
köñül til ala boldı kimke büteyi
6580. bu kün munda mınça kimi iş kılayı
ya kimke büteyi kimi dôst tutayı
6581. köñül kimke bérgü muñum kimke ayğu
muñadtım men emdi bir azrak ayayı
6582. adaş koldaşımda umınç bilmedim men
kadaş kılkı yat teg negü teg açayı
6583. apañ andka erse imînlik bütünlük
bu and tutğuçı kim anı er atayı
6584. tuz etmek hakı tép küdezigli barmu
kümüş gevher altun bile men kalayı
6585. kanı koşnı aşnı sewinç kadğuka iş
kamuğum béreyi men ewdin çıkayı
6586. adaş koldaşım tép ınanç boldaçı kim
anı beg kılıp men özüm kul bolayı
6587. kişi bulmadım men muñadur ma yalñuz
sakınçın sızar-men sewinçin küleyi
6588. nelük artadı halk negü öñdi kodtı
kayu üdke tuştum ya kayda turayı
6589. azu tilve munduzmu boldum ya mundum
negü sözledim men ayu bér ukayı
6590. ya sewdâ küçedip meñim artadı ol
közümkemü körnür özüm hab içeyi
6591. maña okmu tuştı bu yañlığ kişiler
azu menmü tetrü kişi-men yanayı
6592. isizim isizim kanı ol kişiler
vefâ atı kodtı ajunda ögeyi
6593. bu kün körse erdi bu öñdi törü kılk
olar kodmış erse sewinçlig bolayı
6594. yok erse ayu bérsü öñdi törü kılk
tüzün törke keçsü otunuğ süreyi
6595. kamuğ edgü bardı törü öñdi éltti
kişi soñı kaldı ne edgü bulayı
6596. bu bod sın yorığlı kişi erse barça
firişteˆmü erdi olar ne bileyi
6597. olar bardı kaldım bularnı bile men
negü teg yorıyı ne kılkın yarayı
6598. neçe sözlese-men tükemez takı söz
bu munça tap emdi sözüñ ne barayı
6599. maña munda yégrek adın bulmadım men
uluş kend kodayı kişide yırayı
KUTADGU BİLİG 341
6600. atım bilmesünler méni körmesünler
tilep bulmasunlar sözümni keseyi
6601. çadan teg tikerler çıbun teg sorarlar
köpek teg ürerler kayusın urayı
6602. olındım men emdi otunlarka tuştum
ökünç birle tün kün neçe yük yüdeyi
6603. cefâ cevri barı maña tegmesüni
otun bifalardın sıñardın bolayı
6604. ilâhî rûzî kıl sewüg sawçı yüzin
yéme tört işiniñ yüzini köreyi
III
kitâb idisi yûsuf uluğ hâcib öziñe pend bérür
6605. bilig bil özüñke orun kıl tör e
bilig bilse özke idi berk tura
6606. biligsiz yürek til negüke yarar
bilig birle suw teg kamuğka yara
6607. neçe bildiñ erse takı bir tile
biligli tegir kör tilekke sora
6608. bilir-men tése sen biligdin yırak
biligsizke sandıñ biligli ara
6609. bilig bir teñiz ol uçı yok tüpi
neçe suw kötürgey semürgük sora
6610. bu bilgiñ bile öz başıñ tezginür
bilümez özüñni özüñde yıra
6611. bilig bil kişi bol bedütgil özüñ
ya yılkı atanğıl kişide yıra
6612. biliglig yazılmaz sakınçın tügük
biligsiz sewinçin küler katğura
6613. bilig bilse kadğun kalı katğurar
biligsiz sığun sen ağınap yor a
6614. biliglig kişeldi turup yügrümez
biligsiz yorır kör tilekin süre
6615. ay bilge kişeldiñ biligsiz yorır
biligsiz kişelse kişenin bür e
6616. elig sundum uş men biligni tilep
sözüg sözke tizdim şaşurdum ura
6617. keyik tağı kördüm bu türkçe sözüg
anı akru tuttum yakurdum ara
6618. sıkadım sewittim köñül bérdi terk
takı ma beliñler birerde yére
6619. sunup tutmışımça ederdim sözüg
kelü bérdi ötrü yıparı bura
342 YUSUF HAS TAYANGU
6620. köni sözledim söz irig hem açığ
köni sözni yüdgen ukuşluğ er e
6621. okığlıka artuk ağır kelmesün
özüm ‘udri koldum aça hem yora
6622. köni sözde taştın sözüg söz téme
köni egri farkı ürüñli kara
6623. yıl (altmış iki) erdi tört yüz altmış iki bile
bu söz sözledim-men tutup cân süre
6624. tükel on sekiz ayda aydım bu söz
üdürdüm adırdım söz ewdip tire
6625. yadım tü çéçek teg yıdı kin burar
ötündüm men itnü tükettim türe
6626. sözüg kim tüketür neçe sözlese
aka tınmaz erter bulaklar ara
6627. ay yûsuf kerek sözni sözle köni
kereksiz sözüg kizle kılğa kor a
6628. üküş sözlediñ söz suwı barmasun
üküş sözke yalkar bu yalñuk ire
6629. ınançsız ajun kılkı irsel yayığ
ukuşluğ özindin yırak tur yıra
6630. sen emdi yapuştuñ bu dünyâğa berk
katığlan köñül mundın üzgil bura
6631. imîn bolma dünyâka artuk imîn
bayatka sığınğıl katığ yalwara
6632. üküş halknı ıdtı bu irsel ajun
köni yolda azdı kişi ked köre
6633. saña ma itindi bezenip küler
ayı sewme azrakkına katğura
6634. neçe dünyâ yégli ajun begleri
ölüm tuttı bardı közi telmire
6635. yégitlik yawa boldı isiz künüm
tüker bu tiriglik ökün kadğura
6636. neçe miñ yaşasa âhir ölgülüg
neçe tirse dünyâ kalır arkara
6637. saña ok sığındım bayat sen küdez
bu ğaf et usındın méni odğura
6638. uwutsuz kuluñ men yazukum telim
tüzünlük seniñdin kelür belgüre
6639. saña yazdı séndin küredi özüm
bu kün sığnu keldim saña yalwara
6640. negüke ınandıñ ayâ muñluğ öz
kayuka tayandıñ körür köz kör e
KUTADGU BİLİG 343
6641. yoluñ tüzgil emdi yorıkıñ köni
özüñ iki ajunda bulğıl töre
6642. sewinçin süzilmiş bu dünyâ bütün
munı kod takı bir ajunka kör e
6643. tiliñ tıd boğuz yığ udıma üküş
közüñ yum kulak tu bir inçin tur a
6644. yâ rab yarlıkağıl kamuğ mü’minığ
telim rahmetiñdin tükel turğura
6645. tegür sawçımızka tümen miñ