12 Eylül 2009 Cumartesi

sözle ilgili edebi sanatlar

C. SÖZLE İLGİLİ SANATLAR.. 13

1. Cinas. 13

2. Aliterasyon.. 13

3. Akrostiş. 13

4. İştikak.. 13

5. Akis. 14

6. Kalb.. 14

7. İade. 14

8. Tarsi 14

9. Muamma ve lûgaz. 14

10. Leb-değmez. 14

11. Tarih.. 14

12. Mülemma.. 14

13. Harflerle yapılan oyunlar.. 14

C. SÖZLE İLGİLİ SANATLAR

1. Cinas

Ses bakımından (okunuş ve yazılışları) aynı veya birbirine çok yakın; fakat anlamları ayrı olan kelimelerin bir arada kullanılmasına cinas denir.genellikle cinaslı kafiye olarak kullanılır. Sesteş kelimeler cinas için en uygun olanlardır.

Gayet çoktur değil benim yaram az

Bana yardan gayrı cerrah yaramaz

Neden kondun a bülbül kapımdaki asmaya

Ben yarimden geçmezem götürseler asmaya

Şah verdi, filiz sürdü, sinemde yara dalı

Şu cihanda gülmedim, yaradan yaradalı

Kısmetindir gezdiren yer yer seni

Göğe çıksan akıbet yer yer seni

Dûş olup bir taze yare

Cana açtım bir taze yara (End. Vasıf)

Yokken güneşin eşi semada

Bir eş görünürdü şemse mada (suda) (İsmail Safa)

Bir evde dü zen (iki kadın) olsa o evde düzen olmaz. (Fuat Paşa)

Eyleme vaktini zayi, deme kış yaz, oku yaz. (Sünbülzade Vehbi)

Nedir can kim anı sen nazenin canana vermezler

Sana âşık olanlar yoluna cana ne vermezler

2. Aliterasyon

Bir mısrada veya cümlede aynı sesin veya hecenin tekrar edilerek ahenk sağlanması sanatıdır.

Dest-busı arzusuyla ölürsem dostlar

Kuze eylen toprağım sunun anınla yare su

Not: Bu arada altı çizili seslere de dikkat.

Öldük ölümden bir şeyler umarak

Bir büyük boşlukta bozuldu büyü

Eylülde melûl oldu gönül soldu da lâle

Bir kâküle meyletti gönül geldi bu hâle (Edip Ayel)

3. Akrostiş

Her dizenin ilk harfini, yukarıdan aşağıya doğru okunduğunda bir kelime çıkacak şekilde düzenlemektir.

4. İştikak

Aynı kökten türemiş kelimeleri bir arada kullanmaktır. Arapça kelimelerle yapılır.

5. Akis

Bir dize ya da cümlenin anlamlı iki parçasından birini önce ötekini sonra söyleyerek, yani dizeyi ters yüz ederek aynı anlamda bir dize ya da cümle meydana getirmektir.

Didem ruhunu gözler gözler ruhunu didem

Kıblem olalı kaşın kaşın olalı kıblem

6. Kalb

Bir kelimenin harflerinin yeri değiştirilerek yapılan cinastır. Arapça harflerle yapılır. Divan şiirine mahsustur.

7. İade

Bir beytin son kelimesi sonraki beytin ilk kelimesidir.

8. Tarsi

Şiirde dizelerdeki kelimelerin hece sayıları, ölçü ve uyakları denktir.

9. Muamma ve lûgaz

Bir tür bilmecedir.

10. Leb-değmez

Dudakların birleşmeyeceği şekilde harfler seçilerek yapılan sanattır.

11. Tarih

Arap harflerini kullanarak -ebced hesabında her harfin bir sayı değeri vardır- tarih düşürme sanatıdır. Divan şiirine mahsustur. Şiir dışında da kullanılır.

12. Mülemma

Türkçe, Arapça, Farsça karışık yazılan gazellere denir. Divan şiirine mahsustur.

13. Harflerle yapılan oyunlar

İki şekilde yapılır:

1. Harflerin çeşitli nesnelere veya organlara (zülüf, göz, boy, bel) benzemesi esasına dayanır.

2. Harfler noktalı-noktasız, bitişen-bitişmeyen olarak seçilerek yapılır.

Her ikisi de Arap harfleri ile yapılır. Divan şiirine mahsustur.