C. SÖZLE İLGİLİ SANATLAR
1. Cinas
Ses bakımından (okunuş ve yazılışları) aynı veya birbirine çok yakın; fakat anlamları ayrı olan kelimelerin bir arada kullanılmasına cinas denir.genellikle cinaslı kafiye olarak kullanılır. Sesteş kelimeler cinas için en uygun olanlardır.
Gayet çoktur değil benim yaram az
Bana yardan gayrı cerrah yaramaz
Neden kondun a bülbül kapımdaki asmaya
Ben yarimden geçmezem götürseler asmaya
Şah verdi, filiz sürdü, sinemde yara dalı
Şu cihanda gülmedim, yaradan yaradalı
Kısmetindir gezdiren yer yer seni
Göğe çıksan akıbet yer yer seni
Dûş olup bir taze yare
Cana açtım bir taze yara (End. Vasıf)
Yokken güneşin eşi semada
Bir eş görünürdü şemse mada (suda) (İsmail Safa)
Bir evde dü zen (iki kadın) olsa o evde düzen olmaz. (Fuat Paşa)
Eyleme vaktini zayi, deme kış yaz, oku yaz. (Sünbülzade Vehbi)
Nedir can kim anı sen nazenin canana vermezler
Sana âşık olanlar yoluna cana ne vermezler
2. Aliterasyon
Bir mısrada veya cümlede aynı sesin veya hecenin tekrar edilerek ahenk sağlanması sanatıdır.
Dest-busı arzusuyla ölürsem dostlar
Kuze eylen toprağım sunun anınla yare su
Not: Bu arada altı çizili seslere de dikkat.
Öldük ölümden bir şeyler umarak
Bir büyük boşlukta bozuldu büyü
Eylülde melûl oldu gönül soldu da lâle
Bir kâküle meyletti gönül geldi bu hâle (Edip Ayel)
3. Akrostiş
Her dizenin ilk harfini, yukarıdan aşağıya doğru okunduğunda bir kelime çıkacak şekilde düzenlemektir.
4. İştikak
Aynı kökten türemiş kelimeleri bir arada kullanmaktır. Arapça kelimelerle yapılır.
5. Akis
Bir dize ya da cümlenin anlamlı iki parçasından birini önce ötekini sonra söyleyerek, yani dizeyi ters yüz ederek aynı anlamda bir dize ya da cümle meydana getirmektir.
Didem ruhunu gözler gözler ruhunu didem
Kıblem olalı kaşın kaşın olalı kıblem
6. Kalb
Bir kelimenin harflerinin yeri değiştirilerek yapılan cinastır. Arapça harflerle yapılır. Divan şiirine mahsustur.
7. İade
Bir beytin son kelimesi sonraki beytin ilk kelimesidir.
8. Tarsi
Şiirde dizelerdeki kelimelerin hece sayıları, ölçü ve uyakları denktir.
9. Muamma ve lûgaz
Bir tür bilmecedir.
10. Leb-değmez
Dudakların birleşmeyeceği şekilde harfler seçilerek yapılan sanattır.
11. Tarih
Arap harflerini kullanarak -ebced hesabında her harfin bir sayı değeri vardır- tarih düşürme sanatıdır. Divan şiirine mahsustur. Şiir dışında da kullanılır.
12. Mülemma
Türkçe, Arapça, Farsça karışık yazılan gazellere denir. Divan şiirine mahsustur.
13. Harflerle yapılan oyunlar
İki şekilde yapılır:
1. Harflerin çeşitli nesnelere veya organlara (zülüf, göz, boy, bel) benzemesi esasına dayanır.
2. Harfler noktalı-noktasız, bitişen-bitişmeyen olarak seçilerek yapılır.
Her ikisi de Arap harfleri ile yapılır. Divan şiirine mahsustur.
