1323. ölümüg unıtma anuk tur sakın
özüñni unıtma tüp üñke bakın
1324. kalınka katılsa sen bekle sözüg
kişiler ewinde küdezgil közüñ
1325. kirişke körü sen çıkış kıl neñiñ
sözüg sözlemegil meger öz teñiñ
1326. tiliñde çıkarma bu yalğan sözüg
bu yalğan sözün er uçuzlar özüñ
1327. kadaş yak yağukka yakınlık ula
uluğka kiçigke sewüg bol küle
1328. tuz etmekni kéñ tut kişike yétür
kişi ‘aybı körse sen açma yétür
1329. tapuğka érig bol bayatka tapın
yazuktın yırak tur özüñni sakın
1330. bolu bérse devlet küwezlenmegil
usa edgülük kıl isiz kılmağıl
1331. awınma bu dünyâka erter barır
ınanma bu devletka terkin karır
1332. tayanma tiriglikke tüş teg keçer
küwenme kıwı kutka kuş teg uçar
1333. tiriglik yawa kılma edgü kılın
keçer kün içinde kerekiñ alın
1334. bor içme fesâdka katılma yıra
zinâ kılma fâsık atanma kara
1335. bu iki kılıktın ıduk kut kaçar
ol erke çığaylık yolını açar
1336. negü tér eşitgil sınamış kişi
sınamış kişiler bilir iş başı
1337. bor içme zinâka katılma hader
bu iki çığaylık tonını keder
1338. bu bordın kopar miñ yazukka yürek
zinâdın kaçar kut yüzüñke sudar
1339. sözin kesti ay toldı aydı oğul
unıtma saña söz kereki bu ol
1340. tükel sözledim men muña bütse sen
sewinç eksümegey sözüm tutsa sen
1341. saña sözledim söz kumaru atı
unıtma bu sözler köñülke biti
XXIII
ay toldı kün toğdı iligke kumaru bitig bitimlişin ayur
1342. bitigü bile koldı kâğıd tetig
bayat atı birle bitidi bitig
78 YUSUF HAS TAYANGU
1343. bayat atı birle sözüg başladı
törütgen igidgen keçürgen idi
1344. törütti tümen miñ bu sansız tirig
tirilgü bérür kodmaz açın birig
1345. yorıtur kamuğka tilemiş tilek
kerek bolmaz anda kör arka yölek
1346. tilese törütür bolur kolmışı
tilep boldı barça anıñ kılmışı
1347. ölümke törütti bu sansız konum
tirig barça ölgü añar yok ölüm
1348. sewüg sawçıkamiñ meniñdin selâm
tegürsün bayatım kesüksüz ulam
1349. tüzü éşleriñe yéme ök adın
tegürsün selâmım idim kesmedin
1350. uzun kéç yaşağıl ay élig kutı
üküş él aşağıl bu beglik atı
1351. atım erdi ay toldı kılkım tolu
érildi toluluk tüker öz ölü
1352. ölüm tutğakı keldi tuttı katığ
kutulğu yérim yok kiterdi tatığ
1353. méni edgü tuttuñ açındıñ üküş
saña tapnumadın barır bu öz uş
1354. bu edgü yanutı kumaru bitig
bitip kodtum emdi saña ay tetig
1355. bu dünyâ işiñe iş erdim bile
işiñni yorıttım könilik bile
1356. munu emdi artuk bağırsaklıkın
bitip kodtum öt saw kumaru okın
1357. negü tér eşitgil bağırsak kişi
bağırsaklık ol kör kişilik başı
1358. bağırsak kişiniñ sözi tut sawı
bu söz saw saña bolğa devlet awı
1359. bağırsak kişi ol kişide çını
bağırsak sözi tut bedütgey séni
1360. ay ilig munu men bağırsak saña
sözüm işke tutğıl ay ersig toña
1361. ölüm utru keldi ökündi özüm
asığ kılmadı bu ökünçüm sözüm
1362. kerek boldı emdi bu kılmış tapuğ
ökünç boldı kılmış isizlik kamuğ
1363. yatu kaldı térmiş bu altun kümüş
maña tegdi sakış anıñdın ülüş
KUTADGU BİLİG 79
1364. ulır-men ökünüp asığ yok ökünç
idim rahmetinde adın yok umunç
1365. bu kün men barır-men munu erksizin
yarın sen kelir sen udu şeksizin
1366. ölüm tutmaz erken odun ay ilig
işiñni itiñil yetürgil bilig
1367. belâ küç yérinde sen edgü kılın
bodunuğ sewindürgil elgin tilin
1368. esenlik üdinde sen edgü yétür
tawar neñ barında üle hem yétür
1369. negü tér eşitgil köni sözlüg er
kiçigde odunmış yiti közlüg er
1370. ölüm kelmez erken ölümke itin
tiriglik üdinde tapuğ kıl tapın
1371. ölüm kelse tutsa ökünç asğı yok
neçe me ulısa kara yér katın
1372. ay ilig katılan meniñde kédin
yawa kılma üd kün tapuğda adın
1373. séni armasun dünyâ devlet bile
kamuğ iş içinde könilik tile
1374. törü tüz yorıtğıl bodunka köni
künüñ edgü bolğay könilik küni
1375. özüñ otka atma bu dünyâ üçün
havâ boynı biçgil et özke öçün
1376. bu dünyâ begi sen aña bolma kul
séni kodmaz erken anı kodğu tul
1377. küwezlenme artuk kötürme köñül
ınanç kılğu ermez bu dünyâ tüñül
1378. yakın tut özüñke kişi edgüsi
isizdin yırak tur tokığay yası
1379. kişi sukıña bérmegil sen işiñ
vefâsız kişike yitürme aşıñ
1380. tapuğka érig bol yazukta tıdın
saña teggü ermez tapuğda adın
1381. ölümüg unıtma añar yok tolum
busuğdın çıkar teg çıkar bu ölüm
1382. neçe kaçsa âhır ölüm tutğusı
neçe kalsa âhır ölüm yetgüsi
1383. ölümke usanma köñül tut tirig
neçe kéç tirilse töşeñü yérig
1384. kanı kim kutuldı ölümdin kaçıp
kanı kim aşundı üdindin keçip
80 YUSUF HAS TAYANGU
1385. idi yakşı sözler bilig yañzatu
bu üd kün tirigliklerig meñzetü
1386. apa oğlanı körse arkış sanı
örüg turğu bolmaz örügler kanı
1387. ata arkasmdın tuğulsa oğul
ana karnı menzil kaç aylık amul
1388. anasında tuğsa atansa atı
musâfir bolup mindi üdlek atı
1389. küni bir mañım ol tüni bir mañım
iletür ölümke kurıtur eñim
1390. ajun bir tüşün ol gûrüñ bir tüşün
bu tüş tün kopursa tüş tün ol ajun
1391. küder ol ajunda saña iki yol
bu iki yoluñda kayu erki yol
1392. yoluñ oñça kelse itildi işiñ
kalı solça kelse ulıp çal başıñ
1393. tarığlağ erür dünyâ ilig kutı
tarısa orar er tirilgü otı
1394. negü ekse yérke yana ol önür
negü bérse ewre anı ok alur
1395. kişi neñi alma yéme tökme kan
bu iki yazukka ulır çıksa cân
1396. bu tüş teg tiriglik keçer belgüsüz
kerek beg kerek kul barır kelgüsüz
1397. kanı tüş sanı boldı keçmiş künüñ
ökünçte adın yok bu kalmış künüñ
1398. negü tér eşitgil odunmış kişi
odunmış ta kédin ökünmiş kişi
1399. tüşüñ teg keçürdüñ tiriglik oduğ
kanı asğı körkit maña bir boduğ
1400. künüñni keçürdüñ tilek ârzûka
tiriglik tükedi ökünç ol yoduğ
1401. usanma tiriglikke artuk sakın
tiriglik ölümke idi ök yakın
1402. saran bolma ilig akı bol akı
kalır meñü ölmez akılık atı
1403. er at sü bu neñke küwenme üküş
asığ kılmağay sü bu altun kümüş
1404. yuluğ kılma özni adınlar üçün
suyurka özüñni küyürme küçün
1405. seninde ozakı ajun begleri
ajun kodtı bardı yatur kör gûri
KUTADGU BİLİG 81
1406. saña ma anunmış-turur bu ölüm
üdiñe küder ay yarumış künüm
1407. negü tér eşit dünyâ ‘aybın bilip
saña sözlegüçi ukuştın alıp
1408. açığ suw teg ol kör bu dünyâ neñi
neçe içse kanmaz ölimez eñi
1409. kölike teg ol kör bu dünyâ toña
ederse kaçar kaçsa yapçur saña
1410. sakığ ol körü barsa dünyâ işi
tutayın téyü sunsa yitrür kişi
1411. ay ilig katığlan özüñ edgü bol
begi edgü bolsa bodun edgü ol
1412. bodun koy sanı ol begi koyçısı
bağırsak kerek koyka koy kütçisi
1413. kapuğda tirildi kalın aç böri
ay ilig koyuğ ked küdezip yorı
1414. buşı bolma işte sen öwke yığın
buşı bolsa begler buzar beglikin
1415. irig sözlemegil kişike tilin
irig til ot ol kör küyer teg yalın
1416. örüg bol amul bol tüzün bol silig
kamuğ edgülükke tegürgil elig
1417. yüz utru-turur bu uzun yol sefer
ukuşluğ bu yolka azuk ked éter
1418. sarây karşı itme ay ilig kutı
anundı saña ew kara yér katı
1419. ediz kéñ bedizlig sarâyıñ kalıp
karañku yér ewde yatur sen ulıp
1420. nerek kenç urur sen bu altun kümüş
saña teggüsi ol iki böz ülüş
1421. muñar meñzetü aydı şâ‘ir tili
bu şâ‘ir sözi kör açar söz yolı
1422. osal yalñuk oğlı üküş neñ tirer
yégüke tegirmü sakınmaz birer
1423. bayusa tileki bulunsa tükel
tüketür tiriglik uçup cân yırar
1424. awınma erejke küwenme ay beg
awınçıñ küwençiñ udığa ot teg
1425. tiriglik yawa kılma dünyâ üçün
keçigli-turur bolğa emgek küçün
1426. ağı çuz töşenür özüñ oğlağu
kara yér töşeñü-turur ay bügü
82 YUSUF HAS TAYANGU
1427. awınçu sewügler bile awnur öz
kara yér katında yaşıp yatğu tüz
1428. yayılmaz yorığa keveldin tüşüp
edersiz yığaç miñü muñluğ bolup
1429. bularnı sakınğıl ölümke itin
ökünme yarın bu kara yér katın
1430. kamuğ işke tevfîk bayattın tile
bayat birge şeksiz saña küç bile
1431. negü kelse tapla kör edgü isiz
boyun bir kazâka köni tut ağız
1432. özüñ kolsa iki ajun begliki
bu béş işke yakma bu ol yégliki
1433. harâmka katılma yéme kılma küç
kişi kanı tökme hasım kılma öç
1434. bor içme fesâddın yırak tur tez e
bu kaç neñ yorır tutçı beglik buza
1435. özüñ meñü beglik tilese tuçı
törü kıl bodundın kötürgil küçi
1436. bodunka başı sen ay ilig bu kün
bodunuğ küdezgil oduğ tur ögün
1437. uluğ yük boyunka yüdürdi ilig
osal bolma saklan ay kılkı silig
1438. et öz ârzû sürgen havâka bulun
bulun bolma bolsa özüñni yulun
1439. keçürmiş tiriglik tüpi boldı yél
bu kalmış tiriglik neçe bérge él
1440. yawa kılma emdi bu kalmış künüñ
özüñdin arıtğıl yazukuñ münüñ
1441. vefâ kılğu ermez bu dünyâ bilin
keçer dünyâda öz azukuñ alın
1442. negü tér eşitgil sakınuk kişi
sakınuk kişi ol ajunda başı
1443. bu ajun tüşün ol sen arkış sanı
tüşünde neçe bolğa arkış küni
1444. sarây ol ajun kör bu kazğanç yéri
negü bulsa munda naru ıd yorı
1445. özüñ köçgü mundın köçüñ aşnu ıd
kerekligni alğıl kereksizni tıd
1446. munu men barur-men méni kör odun
katığlan özüñke at edgü kodun
1447. negü tér eşitgil ölügli tirig
ölürde bérip bardı öt saw erig
KUTADGU BİLİG 83
1448. ölügli tirigke bérür pend tilin
eşitgil anı sen köñülke alın
1449. ayur ay tirig sen usanma odun
usandım ökünçün yatur-men yılın
1450. ay ilig bu beglik uzun kolsa sen
kaç iş kıl kaç iş kod kılur erse sen
1451. törü kıl katığlan yulup kılma küç
tapuğ kıl bayatka anır kapğı kuç
1452. ikinçi osal bolma sak tur oduğ
saña tegmesün bir müfâca yoduğ
1453. iki üdte kılma kayu erse iş
havâ öwke kelse serip kısğu tiş
1454. bu kaç neñ küdezgil küdezildi él
uzun turğa beglik saña bérge él
1455. kamuğ edgülerig ağır tut kötür
isizlerni tutma iligdin kotur
1456. isiz öñdi urma törü edgü ur
künüñ edgü bolğay kutuñ bağa kur
1457. negü tér eşitgil ay bilge külüg
bu sözdin kötürgil özüñke ülüg
1458. törü edgü ur ay törü bérgüçi
turu öldi isiz törü urğuçı
1459. isiz öñdi urma ay ilçi bügü
isiz bolsa bolmaz ajunuğ yégü
1460. isiz öñdi ursa özi öz üdin
isiz kodtı atın özinde kédin
1461. kim erse urup kodsa edgü törü
anın tikti atın adakın örü
1462. özüñni yarılma ay ilig bakın
tüp üñni unıtma öyü tur sakın
1463. isiz kılkı tutma ay elgi uzun
isiz kılk ulıtur ikigün ajun
1464. uzun boldı elgiñ bodunka yakın
füsûsun keçer bu tiriglik bakın
1465. keçigli-turur dünyâ keçti sakın
keligli ölüm utru keldi sakın
1466. méni kör meniñdin kötür öt erig
ökünme yarın sen bu kün sen tirig
1467. kişi ölse andın kumaru kalır
munukı kumarum saña ay bilir
1468. sewerim sen erdiñ ay ilig maña
asığlığ kumarumnı kodtum saña
84 YUSUF HAS TAYANGU
1469. asığlığ kumaru kişike söz ol
kumaru sözüg tutsa asğı yüz ol
1470. munu söz bitip kodtum emdi çını
unıtma bu sözni unıtma méni
1471. neçe kéç yaşap öz tirig tursa sen
ölüm boldı âhır yanış körse sen
1472. séziksiz ölüm bir kün âhır kelir
tirilmiş bu cânlığ cânın alğalır
1473. okığçı kelürke anunğu kerek
uzun yol yorırka itiñü kerek
1474. ölümdin kutulu yéri yok bilin
ölümke itiñil kerekiñ alın
1475. negü tér eşitgil ögi yetmiş er
ölümüg ölürde oza ukmış er
1476. kezigçe kelir bu ölümnüñ kurı
ölümke özüñ çın anuklap yorı
1477. kümüş kur bağuçı munu men téyü
ölüm tuttı erse üzüldi kurı
1478. ay ilig munu men ötedim hakıñ
tükel kıldım emdi bağırsaklıkıñ
1479. bayat bérsü tevfîk kamuğ edgüke
kutadsu bu edgü yégü kedgüke
1480. esenin tirilgil üküş yıl yaşa
sewinçin awınçın üküş él aşa
1481. bağırsaklık erdi meniñ bu sözüm
esen kal selâmet ay körklüg yüzüm
1482. munu men barır-men ay ilig kutı
turu kaldı oğlum bu bağrım otı
1483. bayatka tutuzdum munı yalwara
tilese küdezgey küyer ot ara
1484. saña hâcetim bu körü bér munı
süre ıdma bolğay yawalar sanı
1485. kamuğ neñke teñri kılur ol sebeb
kamuğ edgü isiz añar öz ulap
1486. oğul kız sebebi ata ol ana
kılınç artasa ya itilse yana
1487. munu men atası ölür-men bu kün
kiçig kaldı oğlum yetîm ögsüzün
1488. bar erse kalı bu tapuğçı hakı
sebeb bol munı edgü yolka okı
1489. körü ıdma ögretgil erdem bilig
bilig erdemin bulsu ilke elig
KUTADGU BİLİG 85
1490. itilsü kılınçı tüzülsü yorık
tusulsu tapuğka alınsu alık
1491. yawa ıdma boşlağ yığa tut kısa
yığa tutsa oğlan bulur kut basa
1492. negü tér eşitgil karı köklemiş
sınamış ukup hem bilip sözlemiş
1493. kiçig erken ögret oğulka bilig
kiçigde bilig bilse kötrür elig
1494. ayama oğul kızka berge yétür
oğul kızka berge bilig ögretür
1495. kiçiglikte bilse oğul kız neni
karıp ölmeginçe unıtmaz anı
1496. tüketti bitig türdi badı türe
alıp oğlıña bérdi elgin sunup
1497. ayur bu bitig tut yitürme oğul
iligke tegürgil kumarum bu ol
1498. bitigim okısun sözüm tutsunı
ölümke anunsun işin itsüni
1499. uluğ tındı ötrü oğulka baka
ayur sen munı uk könike yaka
1500. yana aldı oğlın koyıña kuça
öpüp yığladı barnu yaşın saça
1501. ayur ay oğul kördüñ emdi méni
ne hâlin barır-men unıtma munı
1502. saña ma séziksiz bu üd kelgü ol
osal bolma âhır özüñ ölgü ol
1503. kereklig sözüg men tutuzdum saña
sözümni unıtma du‘â kıl maña
1504. kalı ilig üdlep tilese séni
yorık tüz tapuğ kıl basınma anı
1505. yawa bolma boşlağ yügürme özün
köni bol silig bol kılınçın sözün
1506. kéçe yatsa kéç yat yana erte tur
yatıp erte kopğan kutın arturur
1507. bayat yarlığın sen ağır tut ağır
iligke tapuğ kıl isiñil bağır
1508. isizke yağuma yırak tur teze
yorı edgülük kıl yorık yol tüze
86 YUSUF HAS TAYANGU
1509. sözüñni küdezgil selâmet yorı
özüñni küdezgil esenin karı
1510. sözin kesti oğlın kuçup yığladı
olındı yana ol ökünçler yédi
1511. ayur ay ınançsız ajun bi-vefâ
nelük kıldıñ emdi maña sen cefâ
1512. tü ni‘met bile bu igidmiş özüm
kirür bu kara yérke körklüg yüzüm
1513. anadın neteg toğdum erse bu kün
anıñ teg barır-men yalıñın muñun
1514. negü tér eşitgil ölügli ök er
ölümke ökünüp ulığlı bek er
1515. karındın çıkardıñ karınka kirür
şekerdin igidtiñ yılanka bérür
1516. isizim yégitlik tiriglik isiz
ökünçün sığıt birle gûrke kirür
1517. sığıt kodtı ay toldı yetrüp ögin
kumaru üledi kişike neñin
1518. bahîl koldı barça kadaşlarka ol
tiler boldı cânı yaşıl kökke yol
1519. közin kökke tikti kötürdi elig
şahâdet bile kesti teprer tilig
1520. yaruk cân üzüldi tünerdi küni
bayat atı birle kesildi tını
1521. edizlik tiledi süzük cân turuğ
uçup bardı cân kaldı kalbüd kuruğ
1522. bolup toğmaduk teg yitip bardı cân
ajunda atı kaldı belgü nişân
1523. negü tér eşit emdi köñli köni
osallık usındın odunmış küni
1524. et öznüñ ewi ol bedizlig ewiñ
süzük cân ewi ol bediz teg teniñ
1525. kuruğ kaldı kalbüd uçup barsa cân
bayat bildi kança barır erse cân
1526. ediz boldı ornı ay kutluğ kuta
töñitse kodı énse boldı yuta
1527. ikide biri boldı şeksiz ülüg
tirildi ölümsüz uzun meñlüg
KUTADGU BİLİG 87
1528. ne muñluğ-turur körse yalñuk özi
yorırda yiter atı keslür sözi
1529. kayudın kelir erki kança barır
kayuda-turur erki kayda yorır
1530. biligli bilirmü negü tér negü
ukuğlı ukarmu negü tér bügü
1531. biligli bayat ol bilir bu işig
ukuğlı uğan ol ukar bu işig
1532. ara yér içer kör yorır belgüsüz
ara köz körürde bolur belgüsüz
1533. idi kısğa özlüg bu yalñuk özi
sakınçı uzun hem bedük til sözi
1534. körü barsa yalñuk bu erksizlikin
nelük munça yawlak kötürdi egin
1535. iki künlük erter ajunuğ bulup
nelük kerdi kögsin kaya teg bolup
1536. negü tér eşitgil odunmış kişi
ölümüg ukup yolka könmiş kişi
1537. ne teñsiz ölüm sen ay yawlak ölüm
tusulmaz saña itse tük miñ tolum
1538. tözüke tegir sen kutulmaz biri
isiz edgü neñke sen ök sen turı
1539. kerek erdi bilge tirilse kutun
kamuğ ölsün erdi biligsiz otun
1540. isiz edgü kalmaz neçe tüz ölür
uluğ ya kiçig tut kara yér bolur
1541. ölümtin keçig yok tirig buldaçı
nece kéç tirilse ölüm keldeçi
1542. ne yakşı ayur bu bodun başlar er
biligin ukuşun işin işler er
1543. ne edgü iş erdi ölüm bolmasa
ne körklüg iş erdi kişi ölmese
1544. erinçke tegürdi méni bu ölüm
ölüm ol buzuğlı tüp üm hem ulum
1545. ölümke tañ ermez toğuğlı ölür
toğuğlı ölür kör kara yér bolur
1546. kişi isiz ermez kişilik isiz
eren isiz ermez könilik isiz
1547. bu kurtğa kılınçı bu ol öñdisi
kerek öñdi tutğıl kerek tüñdisi
88 YUSUF HAS TAYANGU
XXIV
kün toğdı ilig ögdilmişni okimişin ayur
1548. bu ay toldı yasın keçürdi ilig
okıp oğlıña bérdi öt saw erig
1549. ayur ay oğu kılma artuk sakınç
sakınç keçse âhır tüp inde sewinç
1550. saña tegmedi bu sakınç yalñuzun
maña tegdi kadğu sakınçlar uzun
1551. köñülni çökürme özüñni awıt
baka tur maña öz tapuğka iwit
1552. atañ öldi erse ata men saña
atalık kılayın oğul bol maña
ögdülmiş cevâbı iligke
1553. yér öpti kör ögdülmiş aydı ilig
uzun kéç yaşağıl aşayu ilig
1554. men igdiş kuluñ men tapuğçı seniñ
yuluğ bolsu cânım iligke meniñ
1555. atam cânı boldı iligke yuluğ
yuluğ kılsu teñri saña bu kuluğ
1556. çıkardı atası bitigin oğul
iligke ötündi kör akru amul
1557. ilig aldı açtı okıdı bitig
sözin uktı aydı isiz ay tetig
1558. ayur ay bağırsak kişide burun
kapuğum kurıttıñ kor ittiñ orun
1559. tirigle tapındıñ ötediñ hakım
ölürde muñadıp yidiñ hem ğamım
1560. hakıñnı öteyümedim men seniñ
bayat ok ötesün seniñ haklarıñ
1561. neteg kim sewinçlig men séndin bu kün
bayat bérsüni miñ sewinçiñ kutun
1562. sözin kesti ilig közi yaş saça
turup çıktı andın sakınçığ kuça
1563. ewiñe kelip kirdi köñli tüşük
kapuğ yaptı kaç kün sakınçın tügük
1564. bu ay toldınıñ kıldı oğlı yoğı
çığayka üledi kümüş hem ağı
KUTADGU BİLİG 89
1565. keçürdi yéme ök ata kadğusın
yakın kıldı özke kişi edgüsin
1566. ata pendi tuttı yorıdı köni
kutı künde arttı yarudı küni
1567. negü tér eşit emdi öglüg kişi
başında keçürmiş bilir él işi
1568. ata pendini sen katığ tut katığ
kutadğay künüñ bérge künde tatığ
1569. atañnı anañnı sewindür tapın
yanut bérge tapğuñ tümen miñ asığ
1570. ilig me katığlandı anda naru
küniñe uru bardı edgü törü
1571. bayudı bodun hem itildi ili
iligke du‘â kıldı bodnı tili
1572. ilig bir kün oldurdı yalñuz özün
kemişti kitâb ötrü baktı uzun
1573. tügüldi ögi köñli yetlümedi
tiledi ayıtğu kişi bulmadı
1574. sakındı kör ay toldı erdemleri
ayur ay dirîğâ ol erde eri
1575. kapuğ körki erdi maña edgü iş
bodun asğı erdi añar tegse iş
1576. kuruğ kaldı ornı irildi işim
irükler bütürgü kanı bir kişim
1577. yana saknu aldı kör ögdülmişig
ayur-men unıtmış-men edgü işig
1578. ölürde ol ay toldı oğlın maña
tutuzdı anı men unıttım taña
1579. ata öldi erse oğul bar tirig
birisin yitürdüm tutayın birig
1580. kişi ıdtı terkin kör ögdülmişig
okıdı öziñe bekitti işig
XXV
ögdülmiş kün toğdı ilig tapuğıña körünmişin ayur
1581. yorıp kirdi ögdülmiş utru turup
iligke köründi sewinçlig bolup
90 YUSUF HAS TAYANGU
ilig su’âli ögdülmişke
1582. ilig kördi terkin okıdı anı
ayıttı negü kıldı üdlek séni
1583. negü teg keçer bu keçigli künüñ
könimü yorır sen ya egri yoluñ
1584. negü kıldı üdlek atañda kédin
sewinçmü bérür ya sakınç kadğudın
ögdülmiş cevâbı iligke
1585. ötündi bu ögdülmiş ilig kutı
uzun kéç tirilsü yadılsu atı
1586. yırak boldum ilig tapuğında taş
iriglendi üdlek maña tügdi kaş
1587. büte boldı ilig yüzin körmedim
sakınç kadğu birle yorıp külmedim
1588. bu kün edlep ilig méni ündedi
umınçlığka devlet maña kur badı
1589. ilig yarlığını eşitti özüm
künüm edgü boldı yarudı közüm
1590. ilig tegme törlüg ayıttı bilig
ötündi bu ögdülmiş açtı tilig
XXVI
ögdülmiş kün toğdı ilig tapuğiña kirmişin ayur
1591. ilig aydı munda naru ay oğul
maña tapnu turğıl çökürme köñül
1592. atañ tapğı bar erdi artuk telim
öteyümedim bardı kaldı birim
1593. ötegü kerek men bu haklar saña
kişiler tili bolmasa bér maña
1594. negü tér eşitgil uç ordu begi
bilip sözlemiş sözke yetrüp ögi
1595. kişi emgek ıdsa saña belgülüg
unıtma ol emgekni bolma ölüg
1596. kişilikni kodma ay aslı kişi
kişilik kılu tur kişike tuşı
1597. kimiñ emgeki kirse kimke birer
yanutın üküş kıl sen ötrü añar
1598. kişi emgekini bilümez kişi
tükel ud bolur bu ay ilçi başı
1599. yorı ud atanma kişilik kıl a
kişike kişi bol kişilik bile
KUTADGU BİLİG 91
1600. kişilik üçün at urundı kişi
kişilik bile at kötürdi kişi
ögdülmiş cevâbı iligke
1601. yér öpti kör ögdülmiş aydı ilig
ilel köz yarutsa maña buldum ig
1602. tapuğçı kuluñ-men begim sen uluğ
uluğ beg ağırlar tapuğçı kuluğ
1603. tilese ağır tut tilese uçuz
yuluğ kıldım emdi saña men bu öz
1604. turup çıktı akru kapuğka kelip
bir ança yorıp bardı ewke tegip
1605. kurın badı ögdülmiş anda naru
kıyıksız tapuğ kıldı ilde turu
1606. tapındı kéçe tañda tepremedi
tünin yattı yatğak aş anda yédi
1607. ilig köñliñe sığdı erse tapuğ
elig bérdi devlet açıldı kapuğ
1608. negü tér eşit bu tapuğ kılğuçı
tapuğ birle devlet atın miñüçi
1609. ay begler sewinçi tilegli kişi
kamuğ beg tileki öze kıl işi
1610. begi taplamaz işni kılsa kulı
ilenç özke kılğu sarılsa kalı
1611. kalı kılsa begler tapısız tapuğ
yawa kıldı tapmış tiriglik kamuğ
1612. yakın tuttı ilig kör ögdülmişig
törüçe ayu bérdi tegme işig
1613. yana bir kün oldrup muñadtı ilig
ayur ay diriğâ yitürdüm erig
1614. kapuğda kalın bod térildi tolu
kanı bir işimke yarağlı talu
1615. işim barça sındı yok ol bildeçi
kanı bir bağırsak işim kıldaçı
1616. negü tér eşitgil sınamış kişi
sınap edgü isizni bilmiş kişi
1617. tilese bulur barça ârzû kişi
tilek teg kişi bulmaz edgü başı
1618. bu bod sın yoñlı kara baş kalın
kişi tép ınanğu kişi yok bilin
92 YUSUF HAS TAYANGU
1619. kişide kereki yarağlısı ol
yarap hem tusulup yorığlısı ol
1620. negü tér eşitgil bu şi‘r ayğuçı
sözüg ma‘nî birle tizip kodğuçı
1621. yorığlı körür-men yarağlısı yok
yarağlı bulunsa yorığlısı yok
1622. kalın bod kara baş yorığlı telim
telimde tilese tusuğlısı yok
1623. yana aydı ilig meselde kelir
uruğluğ kişi ölse urğı kalır
1624. negü ekse yérke yana ol önür
oğul tuğsa kılkı ataka barur
1625. bu ay toldı oğlı ata yurnı ol
ata barsa oını oğul ornı ol
1626. ata bardı ornı kuruğ hem kokuz
kokuz tolğuka kördüm oğlın ked uz
1627. munı edleyin men bu bolsun kişi
kişi bolmış asğın tusulğay tuşı
1628. boluğluğ körür-men yarağu munı
kiçiglikte taştın adın yok müni
1629. idi yakşı aymışıla atlığı
bodunda bedüki kişi kutluğı
1630. elig ursa begler kimi edlese
yakur baş bolur bu beginde basa
1631. kimi tutsa begler öziñe yakın
yağudı tileki kereki bakın
1632. küle baksa begler kişike turup
aña yığlu tirlür er at yüz urup
1633. ilig aydı emdi maña çâreˆ yok
munı edlese-men kişi bolğu ok
1634. ötemiş bolayın atası hakın
kılayın kişilik bağırsaklıkın
1635. bu ay toldı tapğı telim erdi kör
kişilik kılayın anıñ yañı kür
1636. kişilik tidüküm bolur edgülük
bu edgü bolur ol yégü kedgülük
1637. kişi aslı edgüg unıtmaz bolur
kişi urğı köñlin emitmez bolur
1638. negü tér eşitgil awıçğa sözi
awıçğa sözin tut unıtma kozı
1639. bu edgü kılu tur ay edgü kişi
karımaz bolur edgü meñü yaşı
KUTADGU BİLİG 93
1640. bu edgü karımaz yéme opramaz
yaşı ked uzun ol atı artamaz
1641. ağırladı ilig kör ögdülmişig
añar aydı edgü isiz öz işig
1642. açındı ilig kör kötürdi örü
bolu bérdi ewren emitti naru
1643. oñardı törü hem toku iç tapuğ
açıldı tapuğdın tilemiş kapuğ
1644. müni boldı erdem sözi boldı söz
ilig turdı erse añar açtı köz
1645. ilig aydı emdi tilemiş işim
tüzü itlü barğay içim hem taşım
1646. boluğı bar erdi munuñ belgülüg
anın edledim kıldım açığ ülüg
1647. munu boldı emdi tilek teg kişi
takı bolğusı bar yetilse yaşı
1648. uluğ bolğu olan ne ersig toğan
kiçigde bolur barça belgü nişân
1649. muñar meñzer emdi bu beytig okı
uka barsa ma‘nî açılğay takı
1650. kamuğ bolğu neñke bolur belgü teñ
kiçigde bedüginçe ol bolğu teñ
1651. yimiş yégü ni‘met çéçekinde kör
kamuğ neñke yañzağ munı bilgü teñ
1652. tapındı bu ögdülmiş utru turup
kıyılmadı tañda kéçe üd bolup
1653. kiterdi özindin yarağsız muhâl
tusuldı kamuğ törlüg işke tükel
1654. kutuldı ilig kitti emgekleri
bodun asğı arttı yenip yükleri
ilig su’âli ögdülmişke
1655. ilig ündedi bir kün ögdülmişig
añar sözledi söz ukup bilmişig
1656. ilig aydı emdi eşit ay oğul
söz aytur özüm sen maña tut köñül
1657. ayu bér kişike tusulur kayu
kayu ol tususı maña ay sayu
94 YUSUF HAS TAYANGU
ögdülmiş cevâbı iligke
1658. yanut bérdi ögdülmiş aydı ay beg
bilig ordusı ay kişilerde yég
1659. kişike tusulğu ikigü ajun
kılınç edgüsi ol ay kılkı tüzün
1660. ikinçi uwut ol üçünçi köni
bu üç neñ bile er bulur kut küni
1661. kılınç edgü bolsa kamuğ halk sewer
kılıkı köni bolsa törke ağar
1662. uwut ol tıdığlı kamuğ teñsizig
uwutsuzluk erke idi teñsiz ig
1663. takı bir siliglik kılınçı köni
ikigü ajunda kutadur küni
1664. könilik uwut hem bu edgü kılınç
üçegün birikse bu buldı sewinç
ilig su’âli ögdülmişke
1665. yana aydı ilig eşittim bu söz
tusulmaz kayu ol kişike yawuz
ögdülmiş cevâbı iligke
1666. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
bügülep bu sözke yetürsü bilig
1667. kişike tusulmaz tükel yas kılur
bu üç neñ-turur kör ay ilçi unur
1668. biri arkuk erse bu kılkı yawuz
takı biri yalğan tüzer erse söz
1669. takı bir saran ol kişide éli
bu üç neñ üçegü biligsiz yolı
1670. kimiñ bolsa arkuk kılınçı otun
işi barça tetrü bolur tuğsa kün
1671. çawıksa kim erse bu yalğan tilin
sawı bardı yalñuk ara sen bilin
1672. saranlıkta ınğa negü bar adın
térer neñ yéyümez kalır neñ kédin
1673. negü tér eşitgil saranığ bilig
ay çırğuy ay muñluğ ay tügmiş elig
1674. tére bildiñ altun yéyü bilmediñ
bu altun yığıp bir nelük bérmediñ
1675. ay dünyâ térip sen yéyümez kişi
yégüçi anundı anuk tut aşı
1676. ol üç neñ kimiñ bolsa keldi kutı
bu üç neñ kimiñ bolsa yitti atı
KUTADGU BİLİG 95
ilig su’âli ögdülmişke
1677. yana aydı ilig eşittim munı
takı bir sözüm bar ayu bér anı
1678. anadınmu bilge tuğar bu kişi
azu ögrenürmü yetilse yaşı
ögdülmiş cevâbı iligke
1679. yanut bérdi ögdülmiş ilig kutı
bilig hem ukuş ol bu erdem atı
1680. biligsiz tuğar ol turu ögrenür
bilig bilse ötrü kamuğ iş unar
1681. anadın toğuğlı biligsiz tuğar
bilig ögrenür ötrü törke ağar
1682. ukuş ol anı yalñuk ögrenmedi
tadu birle katlıp törütür idi
1683. ukuşta adın barça erdemlerig
kişi ögrenür ötrü yetlür bilig
1684. sewindi ilig kör eşitti bu söz
ayur öz tilekini buldı bu öz
1685. atasın yitürdüm munukı oğul
ata ornı tutlı bulup edgü yol
1686. bayatka şükür kılğu emdi üküş
bodunka törü kılğı edgü ülüş
1687. bağırsak körür-men bu ögdülmişig
bütünlük bile kıldı barça işig
1688. añar ma bu kün kılğu edgü yanut
ol edgü yanutın bu bulsu anut
1689. negü tér eşitgil kişi üdrümi
kişi üdrümi hem bodun ködrümi
1690. kişilik kılurka kişilik anut
kişilik teñinçe törü kıl yanut
1691. vefâka vefâ ol kişilik hakı
vefâ kıl kişi bol atıñnı bedüt
1692. küniñe ağırladı ilig anı
kamuğ ilke toldı kör atı üni
1693. bodunda bedük boldı belgü nişân
ajunda çawı bardı edgü du‘ân
1694. uluğ boldı iş tuş ara belgülüg
bedük boldı begler ara bu külüg
1695. köñül til kiçig tuttı kılkı oñay
yaraştı kamuğ birle keçti kün ay
96 YUSUF HAS TAYANGU
1696. köñül kodkı tuttı tilin söz süçig
bodunuğ işitti taşığ hem içig
1697. adaş koldaş ardaş tutundı kalın
adaş koldaş ol erke arka bilin
1698. kimiñ bolsa koldaş adaşı telim
anıñ arkası bek kaya ol yalım
1699. kimiñ arkası bolsa küçlüg bolur
bu küçlüg kişi kutka tüplüg bolur
1700. ne edgü bolur kutka kodkı köñül
ne körklüg bolur bilge bolsa amul
1701. yéme yakşı aymış bu öglüg kişi
kim öglüg sözin tutsa itlür işi
1702. kimiñ birle devlet yaraşsa kelip
köñül kodkı tutğu kiçiglik kılıp
1703. kelir erse devlet kişike küle
tutup berklegüsi kiçiglik bile
1704. köçüt teg bolur kut tüpi hem tözi
köñül kodkısı ol anıñ yıldızı
1705. ne edgü bolur kodkı alçak kişi
ne körklüg bulur künde itlür işi
1706. uluğsığ küwez kür kişi ol turı
küniñe kodı ol küwezlik kurı
1707. kamuğka yaraşur bu kut ursa yüz
ukuşluğka artuk yaraşur ked uz
1708. muñar meñzer emdi bu beytig okı
okığıl uka bar ay elgi akı
1709. biligsizke devlet yaraşsa kelip
biligligke artuk yaraşur bilip
1710. biligsiz bile tursa devlet kalı
biliglig bile turğa tüp lüg erip
1711. biligsiz bedük bolsa devlet bile
biliglig bedükrek kü çaw at bile
1712. biligsizke devlet kelir erse kut
turumaz bu devlet anıñ birle büt
1713. munukı bu sözke tanuk keldi söz
okığıl munı sen ayâ köñlin tüz
1714. kelir kut kişike ağırlar anı
siñer ol ağırlık yorısa köni
1715. bolumsuzka devlet kelü bérse kut
teper devletin ol keçürmez küni
KUTADGU BİLİG 97
1716. sınadı kör ilig bu ögdülmişig
könilik öze buldı barça işig
1717. ağırladı ança kötürdi örü
uçuzladı ança yawuzrak körü
1718. ağırlık üdinde kişig sermedi
uçuzluk üdinde tapuğ kesmedi
1719. iligke yışığ boldı köñlin bütüp
ağı kaznakı bérdi edgü tutup
1720. emanet yüdürdi boyunka uluğ
emanet yüder erke cânım yuluğ
1721. işin sürdi ögdülmiş artuk köni
küniñe yakın tuttı ilig anı
1722. aça adra tuttı kamuğ işlerin
sakışlığ bitip kodtı barça barın
1723. küdezdi öziñ neñke suklanmadı
tapundı bu kılça kıyık kılmadı
1724. negü tér eşitgil yetilmiş yaşı
tiriglikte kızrak bütün çın kişi
1725. ağır neñ kişike bu altun kümüş
özin tutğuçı er kümüşte küsüş
1726. kümüşke ilinmegli yalñuk bütün
tegir çın tükel bu ajunka kutun
1727. biliglig bilig bérdi bilgin kör e
köni çın kişi bolsa közke süre
1728. takı munda yégrek ayur kör ukuş
bağırsakka cân bérse ermez üküş
1729. köni tép ayurlar kayu ol köni
könilik kılığlı emânet küni
1730. erende kayu ol tükel irtegü
köni erse kılkı anı er tigü
1731. kişide kayu ol kişi öggüsi
akı öggüsi ol saran sökgüsi
1732. apa oğlanın körse muñluğ tigü
bütün kün tirer neñ bulumaz yégü
1733. kayu yügrü tınmaz ajun tezginür
kayu cân yuluğlar teñizke kirür
1734. kayu tağ kazar körse toplur kayağ
kayu yér kulaçlayu yügrür yadağ
1735. kayu art aşar kör ögüzler keçer
kayu yér kazar suw kuduğda içer
1736. kayusı çerigde kılıç baldu yér
kayusı turada yuluğda karır
98 YUSUF HAS TAYANGU
1737. kayu oğrı tevlig karakçı kunuk
kayusı basımçı ölütçi kıruk
1738. bu emgek neçe boğuzı egni üçün
tirer neñ yémez ölse emger küçün
1739. bu barça biligsiz kişi kılkı ol
biligsiz kişiler tükel yılkı ol
1740. bayatka bütügli biliglig kişi
tegürmiş üdinde tükel yér aşı
1741. negü tér eşitgil ukuşluğ amul
yorığlı tınığlı küdezçisi ol
1742. kerek yat kerek dünyâ tezgin yügür
negü erse kısmet saña ol tegür
1743. köñül til köni tut ay bilge bügü
saña eksümegey üdinde yégü
1744. bu baylık tilese ajun edgüsi
könilik bile ol anıñ bulğusı
1745. takı bir ajunuğ bulayın tése
könilik bütünlük bile kol usa
1746. yéme yakşı aymış ögi yetmiş er
könilik bile bu ajun tutmış er
1747. bu dünyâda baylık tilese özüñ
köni bol könilik öze tut sözüg
1748. takı bir ajunuğ tutayın tése
könilik bile tut köñül til özüñ
1749. ay ilig körü bar kişiler küni
ne körklüg keçer ol yorısa köni
1750. könilik bütünlük bile kıl bu iş
kişilik bile kıl kamuğ törlüg iş
1751. kopurdı kutı künde ögdülmişig
saw aydı bodunka eşitti kişig
1752. ilig me sınadı kamuğ törlügün
bütünlük bile buldı baktı ögün
1753. bütün buldı ilig kör ögdülmişi
séziksiz köni tép negü kılmışı
1754. negü tér eşit emdi bilge öge
biligsiz ukup emdi boynuñ ege
1755. körü barğu begler tapuğçı kulın
tapındurğu kulnı sınayu ulın
1756. begiñe yarağlığ körünse kulı
añar ötrü açğu ağırlık yolı
KUTADGU BİLİG 99
1757. tilekçe bolur iş tapuğçı bedür
tapuğçı bedüse beg atı bedür
1758. idi yakşı aymış bu yağma begi
kamuğ işke bilgi yetilmiş ögi
1759. ayâ beg işig iş biliglike bér
yarağlığ köni tüz yorığlıka bér
1760. kayu beg yarağsızka bérse işi
yarağsız özi kıldı kılmaz kişi
1761. bayat kimni erse kötürse kutun
añar işçi bérür yarağlığ bütün
1762. kötürmişni ilmek tilese yana
añar işçi bérür yarutmaz küne
1763. yeter ol biligsiz barır bu otun
işi barça buzlur kopar kök tütün
1764. ağırladı ilig kör ögdülmişig
ınandı añar bérdi yumğı işig
1765. kamuğ ilke kıldı kör elgi uzun
uzun boldı elgi yorık til sözün
1766. ayağ bérdi tamğa at üstem kedüt
ağırladı aşru tükel boldı kut
1767. üküş edgü yarlığ tümen edgü söz
ilig yarlıkadı yakın boldı öz
1768. kapuğdakı er at kiçig ya uluğ
tañuk tuttı barça kılıp cân yuluğ
1769. kamuğ işçi barça köründi kelip
tapuğ tozğu birle neñ artut kılıp
1770. uru bardı ögdülmiş edgü törü
ağrladı tegme kişisin körü
1771. bodundın kötürdi kamuğ küç basınç
özindin kiterdi yarağsız kılınç
1772. tüzüldi törü hem itildi éli
ilig inçke tegdi bekip él ulı
1773. sewigli telim boldı sewmez yağı
ilin kodtı kaçtı süzüldi toğı
1774. kutuldı ilig kıldı inçin sewinç
tatıldı tirigük bu buldı awınç
1775. bu yañlığ asığlar biligdin kelir
ukuşluğ biliglig siligdin kelir
1776. kalı ögmegü ol ukuşluğ kişig
neteg yirmegü bu ukuşsuz işig
100 YUSUF HAS TAYANGU
1777. uğuşluğ işi barça ülgülüg ol
biligsiz işi barça telgülüg ol
1778. ne edgü yaraşur ukuşluğka kut
ya edgü kılınçlığ biligligke büt
1779. negü tér eşitgil ıla beg sözi
sözi ma‘nîsi ol sözüñke tözi
1780. biligsizke devlet kelür erse kut
bodun barça buzlur bolur élke yut
1781. ukuşuğka tegse adın begliki
ilin inçke tegrür bu bir sözke büt
1782. bilig inçke tegdi yarudı küni
bayatka şükür kıldı ögdi anı
1783. közin kökke tikti kötürdi elig
ayur ay idim sen birigli bilig
1784. bilig bérdiñ ilke elig bérdiñ erk
könilik öze tut köñül bolsu berk
1785. sen ök bir maña küç kamuğ edgüke
elig asrakılar yükin yüdgüke
1786. çığayka üledi ökü neñ tawar
köñül tüzdi rabka kamuğdın sıñar
1787. tirildi bu yañlığ sewinçin kün ay
tüzü él karası tükel boldı bay
1788. kişi üdrümi kör bu yañlığ bolur
isizim bu yañlığ kişiler ölür
1789. meñilig bodun kim bu yañlığ begi
meñelig beg ol kolsa bodnı yégi
1790. isiz edgüler ölse toprak bolur isiz
neçe bolsa toprak kör atı kalur
ilig su’âli ögdülmişke
1791. ilig bir kün oldurdı yalñuz özi
bu ögdülmişig ündep aydı sözi
1792. ayur ay ögdülmiş bak emdi maña
atañ emgeki kirmedi bir saña
1793. atañ öldi kaldıñ sen oğlan kiçig
kiçigke bedüktin bolur yol keçig
1794. atañ ögretümedi erdem bilig
tegümedi méndin yéme ök elig
1795. neteg met yumıttı bu erdem saña
ayu bérgil emdi munı sen maña
KUTADGU BİLİG 101
ögdülmiş cevâbı iligke
1796. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
uzun kéç yaşasu bu üsteñ elig
1797. bayat kimke bérse ‘inâyet ülüg
tilekke tegir boldı atlığ külüg
1798. muñar meñzetü aydı türkçe mesel
başında keçürmiş bu kökçin sakal
1799. bayat fazlı birle bedür ol kişi
tilekin bulur künde itlür işi
1800. bayat bérmişin halk tıdumaz küçün
yağız yér yaşıl kök tirilse öçün
1801. bayattın kerek barça işke yölek
anın bulsa ötrü kişi öz tilek
1802. yana ma ay ilig ata alkışı
oğulka tegir ol sewinçi tuşı
1803. atam kıldı erdi kör edgü du‘â
du‘â birle tegdim bu yérke ağa
1804. iligni sebeb kıldı erklig idim
bu erdem biligdin turu kalmadım
1805. elig urdı ilig méni edledi
bolu bérdi ewren özüm yokladı
1806. küle baksa begler kimi edlese
awa yığlur ârzû kerek ol yése
1807. kişi köñli bağ ol yaşarğu suwı
bu begler sözü birle edgü sawı
1808. kayu bağka tegse suw eksümedin
çéçek yazlur anda tümen tü yıdın
1809. begi yarlığı bolsa edgü söze
kulı köñli yükser yazar kaş köze
1810. kalı bolmasa edgü yarlığ tilin
yaşarmış çéçekler kurır terk bilin
1811. bayat fazlı kolğu kerek kul kamuğ
bayat fazlı bolsa açıldı kapuğ
1812. muñar meñzetü aydı şâ‘ir bu söz
munı ukğıl emdi ayâ edgü öz
1813. bayat fazlı birle ağırlar kuluğ
bilig kapğı açlur oñarur yoluğ
1814. bilig bilse künde kutadur küni
neçe me kiçig erse bolur uluğ
ilig su’âli ögdülmişke
1815. yana aydı ilig ay ögdülmişe
bilig bilgüçiler neteg bilmişe
102 YUSUF HAS TAYANGU
1816. kişi ögrenipmü bolur ol bügü
azu tadu birle tuğarmu tigü
ögdülmiş cevâbı iligke
1817. yanut bérdi ögdülmiş açtı tilin
ayur-men urayın bu sözke ulın
1818. törütürde bérse bayat ög köñül
tükel mâyeˆ buldı biligke oğul
1819. küniñe neñedür turu öglenür
negüni tilese bilür ögrenür
1820. biligke tegir ötrü bilge bolur
bu bilgi bile asğı ilke tolur
1821. törütür üdinde köñül bérmese
tilekke tegümez bu anda basa
1822. takı bir sebeb kolsa oğlan bilig
kiçigde tegürgü biligke elig
1823. kiçig oğlan erken bilig ögrenür
uluğ bolsa ötrü tilekke tegür
1824. bilig erdem edgü kılınç ya kılık
kişi ögrenür ötrü tüzlür yorık
1825. bilig tut ya erdem kişi ögrenür
meger bu ukuş ol tadudın önür
1826. muñar meñzetü keldi türkçe mesel
okığıl munı sen asığ özke al
1827. kişi ögrenür bilgi artar üküş
neçe ögrenip uksa bolmaz ukuş
1828. bayattın erür bu ukuş bolğusı
tadu birle kirse bolur belgüsi
1829. bayattın ‘atâ ol ukuş belgülüg
ukuştın bulur er miñ edgü ülüg
1830. kişide uluğrak ukuşluğ kişi
ukuş boldı erke miñ erdem başı
1831. ukuşsuz kişini kişi témegü
neçe sözlese söz yéme bütmegül
ilig su’âli ögdülmişke
1832. yana aydı ilig eşittim bu söz
takı bir sözüm bar ayıtğu bu öz
1833. ukuşuğ adırtu biligde öñi
negü teg-turur ay sözüñnüñ oñı
1834. negü ol ukuş ornı kayda-turur
kayudın kopar kopsa kayda barur
KUTADGU BİLİG 103
ögdülmiş cevâbı iligke
1835. yanut bérdi ögdülmiş aydı ukuş
ağır neñ-turur ol kişike küsüş
1836. ukuş ornı üstün meñede-turur
ağır neñ üçün ornı başta erür
1837. kişen ol kişike ukuş belgülüg
kılınçı köni ol işi ülgülüg
1838. bağırsak bayat kör üdürmiş kulın
kişedi ukuş birle kılkın tilin
1839. ukuşsuz ölüg ol ukuşluğ tirig
ukuş munça teñlig adırtlar erig
1840. karartğku ew ol bu kişi tün sanı
ukuş bir yula teg yarutur anı
1841. ukuştın kelür kör kamuğ edgülük
biligin bedür er bolur belgülük
1842. bu iki bile boldı yalñuk uluğ
bu ikin oñarur könilik yoluğ
1843. biligin seçildi kişi yılkıdın
biligde bedükrek negü bar adın
1844. muñar meñzetü sözledi kör ukuş
ukuş işke tutsa kör asğı üküş
1845. kişi yılkı birle adırtı bilig
bilig birle yalıñuk kötürdi elig
1846. yorı yılkı bolma bilig ukuş
bilig birle sözle yorık tut tilig
ilig su’âli ögdülmişke
1847. yana aydı ilig takı bir sözüm
erür bu ayur-men ay körklüg yüzüm
1848. maña ayğıl emdi ukuş sûreti
negü teg bolur ol yörügi atı
1849. yüzi körki kılkı kılınçı ne ol
yaşı kurı bod sın awınçı ne ol
XXVII
ögdülmiş iligke ukuş sûretin ayur
1850. yanut bérdi ögdülmiş aydı ukuş
kılınçı köni kör küwençi üküş
1851. yüzi körki körklü ne yaşı kiçig
kamuğ edgülükke anıñdın keçig
1852. örüg hem silig ol ne kılkı amul
kamuğ teprenürke bağırsak köñül
1853. kayuka elig ursa itlü barır
kayuka sözi tegse yetlü barır
104 YUSUF HAS TAYANGU
1854. isig yüzlüg ol kör kamuğka sewüg
kişilerke andın asığlar ülüg
1855. yiti közlüg ol kör bakışı yırak
kayu işke tegse bekitür adak
1856. neçe bulğanuk işke tegse süzer
neçe ters tügün erse baksa yazar
1857. bakar soldın oñdın hem öñdün kédin
kamuğ iş yarağın bilir hem üdin
1858. kaçığlığ yeter ol uçuğlığ tutar
sınukuğ sapar ol buzukuğ iter
1859. ukuşsuz ökündi ayur ay ukuş
seniñsiz muñadur-men artuk üküş
1860. maña tegmedi bir seniñdin ülüg
seniñsiz kişi köñli boldı ölüg
1861. yula ol ukuş kör karağuka köz
ölüg tenke cân ol ağın tilke söz
1862. ukuşluğ ukuşka ayur ay işim
ne edgü işim sen itigli işim
1863. kılınç oñ tutar hîç solı yok ukuş
bütün çın-turur hîç alı yok ukuş
1864. ukuş kimde bolsa bu ol belgüsi
bu belgü bile ol ukuş bilgüsi
1865. ukuşnuñ eñ aşnu kılıkı oñay
könilik bile ol yorıkı yıl ay
1866. ukuşluğ köni hem silig til sözi
bütünlük bile boldı kılkı tözi
1867. örüg ol amul ked serimlig sabûr
körüp işni yetrü ol akru tegür
1868. kılınçı karı körse yaşı yégit
añar muñluğ ârzûn öge ya tégit
1869. muñar meñzer emdi bu sözni okı
uka tursa ma‘nî açılğay takı
1870. kılınçı karı oğlan özlüg ukuş
ukuş kayda bolsa añar bar yapuş
1871. kiçigi sewiglig karısı amul
özi tüzün alçak kör asğı üküş
ilig cevâbı ögdülmişke
1872. bu sözler eşitti sewindi ilig
ayur ay odunmış sözi ög bilig
1873. bayat bérdi barça tükel edgülük
bayattın ‘atâ sen maña belgülüg
KUTADGU BİLİG 105
1874. bu emgek yük ol bir ağır yüdgüke
anı yüdse ötrü tegir edgüke
1875. kim edgü tilese ağır yük yüder
ağır yük yüdügli tilekin küder
1876. yükümni yüder sen tilek iş yorır
méni tındurur sen saña yük tegir
1877. bayat bérsü tevfîk maña emdi küç
hakıñnı öteyin yanut birke üç
1878. bilir-men bu yañlığ tapuğ kıldukuñ
bağırsaklık ol bu méni koldukuñ
1879. bağırsak tapuğçı tükel ol bolur
öz asğın kodup kör beg asğın kolur
1880. negü tér eşit bu tapuğçı tili
begin inçke tegrür tapuğsak kulı
1881. meñilig bolur beg tükel kut başı
bağırsak kulı bolsa kılsa işi
1882. tapuğçı bile beg kötürdi egin
tilek teg tapuğ kılsa tındrur begin
1883. baş ağrığ yük emgek kötürse kulı
begiñge aça bérse ârzû yolı
1884. kayu beg bulur erse mundağ kuluğ
bayattın ‘atâ ol arığar ked uluğ
1885. ajun begleri öldi bizde oza
üküşreki bardı bu ârzû öze
1886. ajun bodnı tındı awınçın kutun
iligke du‘â kıldı bodnı bütün
1887. adın él kişisi eşitti munı
yüzin körgüke ârzûladı anı
1888. keçürdi yıl ay kün bu ârzû öze
ilin itti edgü törüsin tüze
ilig su’âli ögdülmişke
1889. ilig bir kün ündedi ögdülmişig
ayur aytayın söz sen ay bilmişig
1890. et öz yéti endâmka baksa kör er
tatığ buldı barça öz ülgin térer
1891. köñül tatğı ne ol bu köz tatğı ne
bu iki tatığdın özüm ülgi ne
ögdülmiş cevâbı iligke
1892. yanut bérdi ögdülmiş aydı tatığ
köñül ârzû kolsa bekürtse katığ
106 YUSUF HAS TAYANGU
1893. sewitmiş yüzin körse közke tatığ
köñül ârzûsın bulsa özke tatlğ
ilig su’âli ögdülmişke
1894. yana aydı ilig ay ögdülmiş ay
sewiglig nişânı negü ermiş ay
1895. sewer-men téyü barça da‘vî kılur
bu da‘vîka ma‘nî negü teg bolur
ögdülmiş cevâbı iligke
1896. yanut bérdi ögdülmiş aydı bolur
sewüg yüzke baksa sewerin bilür
1897. kamuğ neñke örtüg bolur baksa köz
köñülke yok örtüg munı bilgü öz
1898. sewer sewmezin öz bileyin tése
köñülke baka körgü bilgey basa
1899. sewügler yüzinde bolur belgü neñ
közin közke tikse anı bilgü teñ
1900. muñar meñzetü aydı şâ‘ir sözi
ukup tırlayu al kişi erbüzi
1901. sewigli kişiniñ yüzi belgülüg
tili açsa ma‘nî sözi belgülüg
1902. sewer sewmezin öz bileyin tése
saña tetrü baksa közi belgülüg
ilig su’âli ögdülmişke
1903. ilig aydı uktum eşittim bu söz
takı bir sözüm bar anı aysu öz
1904. kereklig söz aytur-men emdi saña
idi ked bakıp sözleyü bér maña
ögdülmiş cevâbı iligke
1905. yanut bérdi ögdülmiş ilig kutı
bilig birle begler bedütti atı
1906. bilig ordusı ol bu begler özi
biligsiz bolur kul nerek kul sözi
1907. ayıtmak oñay boldı tersi cevâb
cevâbka ilig bilgi bolğay savâb
1908. oñayın ilig tuttı tersi maña
kemişmegil emdi ay ersig toña
ilig cevâbı ögdülmişke
1909. ilig aydı aytığlı muñluğ bolur
özi bilmedükin anıñdın kolur
1910. kalı mundağ erse sewiñü kerek
ayıtmış sözümni sen ayğu kerek
KUTADGU BİLİG 107
ögdülmiş cevâbı iligke
1911. yanut bérdi aydı ay edgü törü
eşitmek ked ol sözlemekte körü
1912. sözüg sözlegüçi bu cân yawrıtur
eşitgüçi awnur et öz semritür
1913. negü tér eşitgil sınamış bügü
sözüg sözlemegü eşitgü ögü
1914. eşitmek bile boldı bilge kişi
bu söz sözlemektin barır er başı
1915. eşitse bolur ol kulakka tatığ
telim sözlemiş sözde bolmaz asığ
1916. sözüg sözlemese saw altun sanı
bakır boldı tildin çıkarsa anı
ilig cevâbı ögdülmişke
1917. ilig aydı emdi köni sözlediñ
sen emdi öziñke kutun kur badıñ
ögdülmiş cevâbı iligke
1918. yanut bérdi ögdülmiş ilig kutı
özüm yégledüki bu kulluk atı
1919. kulı cân sızurğu awınsa begi
kalı yetlür erse bu kulnuñ ögi
1920. eşitsü ayayın özüm bilmişin
ilig me keçürsün hatâ bolmışın
XXVIII
beglikke sezâ bolğu teg beg negü teg kerekin ayur
1921. ilig aydı emdi ayıtğu sözüm
bu erdi munu emdi aytur özüm
1922. törütti apa oğlanın bir bayat
uığ bar kiçig bar isiz edgü at
1923. biliglig biligsiz çığay bar ya bay
ukuşluğ ukuşsuz otun bar ked ay
1924. negü teg kerek beg munı başlasa
çawı barsa atı işin işlese
1925. itilse éli hem bayusa bodun
atı edgü bolsa ol erter üdün
1926. hazîneˆ o urunsa kümüş hem ağı
yağı boynı yençse kiterse çoğı
1927. yumıtsa er at bolsa küçlüg elig
yorıtsa törü tüz yetürse bilig
1928. çawıksa ajunda yadılsa atı
bedüse küniñe kötürse kutı
108 YUSUF HAS TAYANGU
1929. erejin awınsa yése él uzun
bütün cân üzülse yése ol ajun
ögdülmiş cevâbı iligke
1930. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
idi ters ayıttı maña bu bilig
1931. bu beglik işin barça begler bilir
törü öñdı kılk yañ olardın kelir
1932. anasında tuğsa tuğar beglikin
körü ögrenür iş bilür yéglikin
1933. bayat kimke bérse bu beglik işi
bérür ög köñül kör ol işke tuşı
1934. kimi beg törütmek tilese bayat
bérür aşnu kılk yañ ukuş yüg kanat
1935. bu beglik işi boldı begler işi
bu begler işin bildi beglik kişi
1936. bu işni ilig ménde yégrek bilür
atası beg erdi özi beg-turur
ilig cevâbı ögdülmişke
1937. ilig aydı uktum bu söz barça çın
köni sözlediñ söz yıpar burdı kin
1938. bu iş kılğuçı kılur öz işi
mün erdem biligli körügli kişi
1939. men iş kılğuçı-men sen iş körgüçi
işig körgüçidin bilür kılğuçı
1940. bayat bérdi emdi saña ög köñül
ukuş hem bilig birle bolduñ amul
1941. maña ok tapındıñ kiçigde berü
körü ögrenü bildiñ edgü törü
1942. kamuğ işni uktuñ ma bildiñ özün
maña ma bağırsak sen kılkın sözün
1943. bağırsakka aytur kişi öz sözin
bağırsak yuluğlar kişike özin
1944. bağırsak üçün sen büter-men saña
bağırsaklıkın ay bu sözler maña
1945. negü tér eşitgil bağırsak kişi
bağırsaklık ol kör kişilik başı
1946. bağırsaknı ögdi ukuşluğ üküş
bağırsak kişiler kişike küsüş
1947. bağırsaknı bulsa bağırka urun
maña mundağ aydı bilig hem ukuş
KUTADGU BİLİG 109
ögdülmiş cevâbı iligke
1948. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
esen inç tirilgil ay üsteñ elig
1949. bu beglikke aşnu tüp aslı kerek
atım alp katığ kurç yana toñ yürek
1950. atası beg erse oğul tuğdı beg
oğul tuğsa beg hem ataları teg
1951. ukuşluğ kerek hem biliglig kerek
akılık kerek hem siliglik kerek
1952. bilig birle begler bodun başladı
ukuş birle él kün işin işledi
1953. beg atı bilig birle bağlığ-turur
bilig lâmı kitse beg atı kalur
1954. ked öglüg kerek hem biligli ukuş
biliglig kişiniñ yağısı üküş
1955. negü tér eşitgil bilig bilmiş er
başında keçürmiş üküş yilmiş er
1956. biliglig kerek beg ukuşluğ oduğ
añar tegmese bir müfâcâ yoduğ
1957. kılınç edgü erdem kerek miñ tümen
atı edgü bolsa tutunsa boduğ
1958. apa oğlanı barça açlı bedük
bilig birle boldı kör ödrüm ked ök
1959. uruğ edgü bolsa er edgü tuğar
er edgü bolup ötrü törke ağar
1960. ıduk ol bu beglik arığlık tiler
arığlık bile ilde saklık tiler
1961. bodunka talusı kerek alp atım
bedük işke ötrü bu bolsa titim
1962. negü tér eşitgil ötüken begi
sınap sözlemiş sözni yetrüp ögi
1963. bodunka begi artuk üdrüm kerek
köñül til köni kılkı ködrüm kerek
1964. biliglig ukuşluğ bodunka talu
akı hem közi tok ne köñli tolu
1965. kamuğ edgüke bolsa elgi uzun
uwutluğ silig hem kılınçı tüzün
1966. sezâ beg bolur bu bodunka uluğ
munıñdın kelir ötrü edgü uruğ
1967. bilig birle başlar kişi iş başın
ukuş birle uksa oñarur işin
110 YUSUF HAS TAYANGU
1968. bodunuğ bilig birle bastı begi
bilig bolmasa işke yakmaz ögi
1969. yañılsa bu begler ay ilig kutı
anıñ begligi igler itgü otı
1970. bu beglik igiñe otı ög bilig
ukuş birle emle ay kılkı silig
1971. biliglig ukuşluğ kerek beg tetig
anın kılsa ötrü igiñe itig
1972. biliglig ukuşluğ bügü ilçi beg
ikigün ajunda bolur ornı yég
1973. ikigün ajunuğ buluğlı kişi
idi kutluğ ol bu tükel kut başı
1974. muñar meñzetü aydı şâ‘ir bu söz
körü barsa ma‘nî biligsizke köz
1975. meñilig kayu ol maña ay yora
kişi kutluğı kim kişiler ara
1976. yése bérse dünyâ tirilse kutun
takı bir ajunda bu buldı töre
1977. kılınçı oñay bolsa kılkı köni
sewinçin keçer kör uş ol beg küni
1978. bayat kimke bérse bu edgü kılık
bu edgü kılık birle edgü yorık
1979. anıñ boldı dünyâ tü ni‘met bile
tilese özüñ yé tilese üle
1980. bayat bérse fazlı kulıña kutun
bolur kılkı edgü kılınçı bütün
1981. kılınç edgü erdem kerek miñ tümen
anın tutsa él kend kötürse tuman
1982. ne edgü-turur bu kılınç edgüsi
kılınç edgü erke yégü kedgüsi
1983. bayat kimke bérse kılınç arkukı
anı emgetür bu zamaneˆ okı
1984. kayu begde bolsa bu arkuk kılınç
işi barça tetrü sewinçi sakınç
1985. sakınuk kerek beg ne kılkı arığ
arığlık tiler tutçı urğı arığ
1986. sakınuk kişi köñli korklık bolur
köñül korksa begler işig tüz kılur
1987. kalı bolmasa beg sakınuk süzük
arığsız bolur barça kılkı üzük
1988. örüglük amulluk bolur begke körk
bu beglik işiñe bu ol bağu örk
KUTADGU BİLİG 111
1989. ked ögüg kerek beg oñarsa işin
bilip başlasa ötrü işler başın
1990. bu öglüg kişiler oñarur işig
yırak tutğu işte bu ögsüz kişig
1991. köñül bolmasa er közi asğı yok
ögi bolmasa er köñül osğı yok
1992. negü tér eşitgil ay ilçi başı
örüg ked köñüllüg sınamış kişi
1993. kayu erde bolsa ukuş birle ög
anı er atağıl neçe ögse ög
1994. ukuş ög bilig kimde bolsa tükel
yawuz erse ked té kiçig erse ög
1995. ne edgü-turur bu kişike öge
ögi bolsa ötrü atağu öge
1996. iweklik beliñ ol kamuğka yawuz
kalı bolsa begke yüzi boldı boz
1997. iwek kurğu kılkı kılınçı buşı
biligsizke belgü bolur bu işi
1998. iwe kılmış işler neçe yég bolur
iwe yése aş suw neçe ig bolur
1999. kamuğ iş içinde amulluk üdür
meger tâ‘at erse iwiñü yügür
2000. közi tok kerek hem uwutluğ tüzün
açuk hem yaruk bolsa kılkın sözün
2001. todumsuz bolur ol közi suk kişi
közi sukka yetmez bu dünyâ aşı
2002. bu sukluk ig ol bir otı yok emi
anı emleyümez bu dünyâ kamı
2003. kamuğ aç yése içse âhır todur
közi aç kişi ölse açlık kodur
2004. közi suk kişi neñke bolmaz bu bay
kamuğ dünyâ bulsa âhır suk çığay
2005. uwutluğ kerek beg kişide talu
uwutluğ kılınçı irilmez tolu
2006. kimiñde uwut bolsa kılkı silig
kamuğ tersiz işke tegürmez elig
2007. bayat kimke bérse uwut köz suwı
añar bérdi devlet tükel yüz suwı
2008. kamuğ teñsiz iştin yığığlı uwut
kamuğ edgü işke ulağlı uwut
2009. ne edgü neñ ol bu uwut erke körk
kamuğ edgü işke uwut boldı örk
112 YUSUF HAS TAYANGU
2010. tili çın kerek bolsa köñli köni
bodunka asığ kılsa tuğsa küni
2011. kalı bolsa begler hiyânet köñül
bodınka asığ bolmaz andın tüñül
2012. köñül til oñay bolmasa kör kılık
ol ildin kaçar kut tapulmaz yorık
2013. sözin kıyğuçı begke tutma umunç
tiriglik yawa bolğa kılğay ökünç
2014. idi sak kerek beg yana ked oduğ
usat bolsa begler tokınur yoduğ
2015. iki neñ tuıur ilke bağı beki
biri saklık ol bir törü él köki
2016. kayu beg sak erse ilin bekledi
yağı boynı yençti öze irkledi
2017. kayu beg törü bérse élde köni
ilin itti kodtı yaruttı küni
2018. bu beglik bağı kör bu iki bolur
bu iki tükel bolsa beglik turur
2019. negü tér eşitgil yağıçı kür er
bu saklık bile öz yağısın urar
2020. ayâ ilçi begler ilig kolsa sak
bu saklık bile sen tüzü ilke bak
2021. bu saklık bile arttı begler éli
osallık körü buzdı beglik ulı
2022. bu saklık bile sen yağı boynı yenç
bodunka törü kıl tiril kéñrü inç
2023. iki neñ bile ilçi beglik buzar
kirür egri yolka könidin azar
2024. biri küç birisi osallık kılur
bu iki bile beg ilin artatur
2025. yağı boynı yençmek tiler erse sen
kulak köz kerek sak kılıp tursa sen
2026. bu saklık bile sançtı begler yağı
osallık bile buzdı beglik bağı
2027. osal bolsa begler işin bütrümez
osal beg bütün bilgü beglik yémez
2028. sak er tutçı itnip osalığ busar
osal bolmağınça yağığ kim basar
2029. sak erse begi ilke tegmez elig
kalı tegse yetrür ukuş ög bilig
2030. bu küçkey kişi kendü beglik yémez
bu küçkey küçini bodun kötrümez
KUTADGU BİLİG 113
2031. negü tér eşitgil biliglig sözün
yéyümedi küçkey ilin kéç uzun
2032. köyer ot-turur küç yağusa küyer
törü suw-turur aksa ni‘met öner
2033. uzun él yiyeyin tése ay bügü
törü tüz yorıtğu bodunuğ kögü
2034. él artar törü birle itlür ajun
él eksür bu küç birle buzlur ajun
2035. telim ordular buzdı küçkey küçin
toru öldi âhır bu küçkey açın
2036. köñül tüzse begler yorıtsa törü
bu beglik buzulmaz turur kéç örü
2037. kamuğda yarasız ay ilig kutı
bu begler öze kopsa yalğan atı
2038. sözi çın kerek beg ne kılkı bütün
ınansa añar halk tirilse kutun
2039. bu yalğan kişiler vefâsız bolur
vefâsız kişi halkka teñsiz kılur
2040. negü tér eşitgil vefâlığ kişi
vefâ ol kişike kişilik başı
2041. tili yalğan erniñ cefâ kılkı ol
cefâ kimde erse uş ol yılkı ol
2042. kişi yalğanmda tileme vefâ
bu bir söz sınanmış üküş yılkı ol
2043. yüreklig kerek beg yéme alp atım
yürek birle boldı yağıka titim
2044. sü başlar eren kür yüreklig kerek
yüreksiz er at alsa andın yürek
2045. yüreklig yüreksizke bolsa başı
yüreklig bolur ötrü tegme kişi
2046. bu sözke tanukı bu beytig okı
bu sözke anuk tut köñül ög takı
2047. kür arslan bolu bérse ıtka başı
bu ıt barça arslan bolur öz tuşı
2048. kalı bolsu arslanka ıt başçısı
ol arslan bolur barça ıt sakışı
2049. akılık kerek begke kodkı köñül
bu kodkı köñül birle kılkı amul
2050. akı bolsa begler atı çawlanur
atı çawı birle ajun beklenür
2051. awa yığlu tirlür er at sü bolur
er at sü bile er tilekin bulur
114 YUSUF HAS TAYANGU
2052. negü tér eşitgil urup yégli er
urup al ay alp er yana erke bér
2053. akı bol bağışla içür hem yétür
kalı eksüse ur yana al yetür
2054. azığlığ kür erke bu neñ eksümez
