birisi iweklik birisi saran
üçünçi buşılık serin öz tiren
2062. bu törtünç yawuz begke arkuk kılınç
béşinçi yarağsız bu yalğan erinç
2063. bu kaç neñde begler yırak tutğu öz
atı artamasa yorık bolsa söz
2064. bularda eñ ınğa bu arkuk kılınç
bu arkuk kılınçlığ ne muñluğ erinç
2065. muñar meñzetü sözni şâ‘ir ayur
bu şâ‘ir sözi tutsa sözke bayur
2066. ağır yük kişike kılınç arkukı
kılınç arkuk erse bulun at okı
2067. yağı kılmağusın kılınçı kılur
yağı bu yağıda negü adrukı
2068. üküş él tutayın tése ay ilig
üç iş kılğu ötrü yetilse elig
2069. oñ elgin kılıç tutsa ursa salıp
sol elgi bile neñ ülese alıp
2070. tilin sözlese söz şekerde süçig
boyun bérdi beg kul uluğ ya kiçig
2071. ay ilig bu kaç ner kerek begke kör
bodunka sewülse orun bolsa tör
2072. küler yüz süçig söz silig öz kerek
kılınçı bularka tükel tüz kerek
KUTADGU BİLİG 115
2073. köñül tutsa kodkı hem elgi akı
bularka yaraşı bağırsaklıkı
2074. kamuğ törlüg erdem bu bilse tükel
yırak erse andın yarağsız muhâl
2075. kişi üdrümi bu bodunda talu
talu üdrüm ol bu irüksüz tolu
2076. ajun bodnı barça añar kul bolur
ajun yér bu begler tilekin bulur
2077. tügük yüz irig söz küwez kür kılık
kişig yirgürür köndrü bilmez yorık
2078. otunluk iweklik yinik kurğuluk
kara kılkı ol bu yırak turğuluk
2079. kara kılkı begke kereksiz yağuk
yağuk bolsa begke uçuzluk anuk
2080. kara kul karası bolur beg ürüñ
karalı ürüñli adırttı körüñ
2081. talu beg bolayın tése belgülüg
talu tutğu erdem ay atlığ külüg
2082. atı beg bolur bolsa kılkı kara
karada bu ınğa bolur halk ara
2083. yüzi körki körklüg kerek beg yülüg
bodı ortu bolsa ne çawluğ külüg
2084. köñli yüzin körse sewse körüp
éli bodnı baksa küwense turup
2085. yağıka katığ bolsa ersigliki
körür közke suw bérse körklüglüki
2086. ayı bod uzun bolsa ögmez bilig
ayı ma çöküt bolsa bolmaz silig
2087. kalı mundağ erse bod ortu kerek
bodı ortu bolsa bolur edgürek
2088. negü tér eşitgil sınamış kişi
başında keçürmiş yaşamış kişi
2089. bodı kısğa yunçığ kılınçı buşı
buşı kayda bolsa tütüşke başı
2090. bod ortu kerek hem teñinçe yarağ
işiñ ortu tut ay biliglig kişi
2091. bor içmez kerek beg fesâd kılmasa
bu iki kılıktın kaçar kut basa
2092. süçigke süçinse ajun begleri
açığ boldı él kün bodun igleri
2093. oyunka awınsa ajun tutğuçı
ilin buzdı boldı özi koltğuçı
116 YUSUF HAS TAYANGU
2094. üdinde keçürse bu beglik işin
anı yetse bolmaz ederse kuşın
2095. negü tér eşitgil bilig bérgüçi
biligsizni bordın söküp tıdğuçı
2096. bor içme ayâ borçı boğuzı kulı
bor içse açıldı çığaylık yolı
2097. kara borçı boldı neñi boldı yél
begi borçı bolsa kaçan turğa él
2098. yağı ol bu bor timçi éltür kümüş
kılınçı tütüş boldı kılkı uruş
2099. esürse kişi télve munduz bolur
bu télve işi kör kaçan tüz bolur
2100. negü tér eşitgil sakınuk tili
bu söz işke tutğıl ay boğuzı kulı
2101. neçe kılğu işler bor içse kalur
neçe kılmağu iş esürse kelür
2102. neçe teñsiz işler bor içse bolur
neçe edgü işler esürse kalur
2103. bor içse oyunka awınsa begi
kaçan yetgey él kün işiñe ögi
2104. fesâd kayda bolsa kaçar kut teze
fesâd çın yorır tutçı beglik buza
2105. arığ ol bu kut kıw arığlık tiler
süzük ol bu devlet süzükni yüler
2106. begi içgüçi bolsa mufsid otun
kamuğ içgüçi boldı bodnı bütün
2107. kara teñsizin barça begler iter
begi kılsa ternsiz anı kim yeter
2108. arığsıznı yalñuk suwun yup arır
kalı artasa suw negün yup arır
2109. kişi iglese ot otaçı bérür
otaçı igiñe otın kim kılur
2110. arığ tutğu begler köni kılk kılık
bodun beg yolındın tüzer yol yorık
2111. neteg tutsa begler kör öñdi törü
bodun boldı andağ ol öñdi körü
2112. bu sözke tanukı munu bu söz ol
söziñe baka körse ma‘nî tuz ol
2113. bu begler ne yolça yorısa kalı
uş ol beg yorıkı bu kulnuñ yolı
2114. begi edgü bolsa yorıkı köni
takı artuk edgü yorığay kulı
KUTADGU BİLİG 117
2115. küwez kür kereksiz ne köñli uluğ
küwezlik azıtur könilik yoluğ
2116. uluğ boldı begler kutun belgülüg
kiçig tutğu köñlin kötürse ülüg
2117. negü tér eşitgil ukuşluğ yég er
bodunda talusı biliglig beg er
2118. uluğsığ bedük tutsa begler köñül
séziksiz uçuzluk körür ay oğul
2119. küwezlik bile kökke ağmaz kişi
kalı kodkı bolsa buzulmaz işi
2120. küwezlik asığsız köñül tumlıtur
köñül kodkı bolsa kişig yoklatur
2121. beg alçak kerek bolsa kodkı köñül
munı teg yok erse sen andın tüñül
2122. beg alçak kerek bolsa köñli açuk
yazukluğ kişidin keçürse yazuk
2123. isinür er at terk bağırsak bolur
bağırsak kişiler tapuğsak bolur
2124. bodun başçı begke bu himmet kerek
bu himmet bile hem mürüvvet kerek
2125. bu himmet mürüvvet bile barsa çaw
bolur beg tileki yorır ötrü aw
2126. kimiñ himmeti bolmasa ol ölüg
ikigün ajunda bu bulmaz ülüg
2127. bu himmet bile hem siyâset kerek
siyâsetka beglik riyâset kerek
2128. siyâset bile beg tüzer él törü
kara kılkı itlür siyâset körü
2129. bu sözke yanutı bu beyt ol tanuk
tanuk kayda bolsa bu huccet anuk
2130. bu begler kapuğın siyâset bezer
siyâset bile beg ilini tüzer
2131. isizke siyâset yorıtğu kerek
bodun bulğanukın siyâset süzer
2132. bu él tutrukı hem tüpi bekliki
iki neñ-turur aslı yıldız köki
2133. birisi bodunka törü ol ülüş
birisi er atka ülese kümüş
2134. törü birle bodnı sewinse turup
kümüş bolsa er at yarunsa körüp
2135. bu iki kotu bulsa begdin sewinç
éli kapı itlür bulur beg awınç
118 YUSUF HAS TAYANGU
2136. kayu beg bodunka törü bérmese
küdezmese bodnın yégüçi yése
2137. ot ıdtı bodunka buzuldı éli
yıkıldı séziksiz bu beglik ulı
2138. kayu beg er atnı sewindürmese
kılıç kında çıkmaz anuñda basa
2139. kılıç birle begler uzatur elig
kılıçsız osal beg basumaz ilig
2140. kılıç baldu boldı bu él sakçısı
kılıçın alır él bodun başçısı
2141. negü tér eşitgil ajun tutğuçı
kılıç baldu birle yağığ utğuçı
2142. ayâ él tutuğlı ilig saklağu
osallık bile yér yégüçi ağu
2143. kılıç baldu sakçı tutun ay unur
kılıç sakçı bolsa beg inçlik bulur
2144. kılıç teprer erken yağı tepremez
kılıç kınka kirse beg inçlik yémez
2145. sewinçlig tut ay beg kılıç urğuçığ
sewinçin tiril tutçı körme açığ
2146. yana aydı ögdülmiş ilig kutı
bu él işleri ters uluğ kör atı
2147. bedük iş bodun başlamakı ağır
baş ağrığ bile tutçı emgek tegir
2148. sewinçi az ol körse kadğu üküş
az ol öggüçisi telimrek söküş
2149. kayuka baka körse korkınç-turur
sewinçin sora körse azrak erür
2150. üküş sewmegüçi seweri az ol
kerişi telimrek ereji az ol
2151. bütünsüz bolur tegme yérde köñül
köñül bütmese erke artuk muñ ol
2152. körü barsa tegme işinde hatar
hatarlığ işig körse tatığ kiter
2153. negü tér eşitgil ukuşluğ sözi
ukuşluğ sözi körse yinçü tözi
2154. ilig boynı kılça ükekçe başı
añar ked ınanmaz ukuşluğ kişi
2155. kılıç baş özele mesel beglik ol
küniñe añar miñ hafarlığ işi
KUTADGU BİLİG 119
2156. bu yañlığ-turur barça beglik işi
kayusı erej yér kayu öz başı
2157. özüñ dünyâ ‘ukbî bulayın tése
bu kaç işni kodma katığlan usa
2158. köñül til köni tut bayatka sığın
idi yarlığın sen ağır tut tapın
2159. negü kelse rabdın tapı bol tapı
özüñ kullukı ol tapılık tüpi
2160. tüzü halkka köñlün bağırsak bulun
tuçı edgülük kıl sen edgü bulun
2161. bodunka asığ kıl yulıp kılma yas
kılınç edgü tutğıl isiz yası bas
2162. seniñ boldı dünyâ tiñlik bile
tiñlik bulunsa yatıp yé küle
2163. bütün cân üzülse umunç tut uluğ
bayat birge edgüke edgü yoluğ
2164. munukı men aydım eşitti ilig
bu yañlığ kerek begke erdem bilig
2165. kayu erde bolsa bu erdem törü
anı beg atap ilke tikgü örü
2166. tükel beg bolur bu bodunka başı
anıñdın bulur tegme edgü kişi
2167. negü tér eşitgil biliglig tetig
biliglig tetig bilgi ilke itig
2168. biliglig kerek beg ukuşluğ köni
yüreklig hem öglüg bedüse üni
2169. akı hem tüzün hem uwutluğ silig
bağırsak bolup ked küdezse ilig
2170. közi tok serimlig ne kodkı köñül
suyurkap keçürgen ne kılkı amul
2171. kamuğ erdemi bolsa erde örü
bodunka bérür bolsa edgü törü
2172. kayu ilke bolsa bu yañlığ begi
kutuldı ol él bodnı kitti igi
2173. tuğar kut küni ilke inçlik bolur
dirîğa bu yañlığ kişiler ölür
2174. bu erdi ay ilig meniñ bilmişim
munukı ötündüm saña ukmışım
120 YUSUF HAS TAYANGU
ilig su’âli ögdülmişke
2175. ilig aydı uktum köni sözlediñ
kereki bu erdi bilig yazmadıñ
2176. takı bir ayıtğu sözüm bar saña
anı ma açukluğ ayu bér maña
2177. bu yañlığ begi bolsa erdem tolu
vezîri negü teg kerek ay talu
2178. kalın kaznak ursa bu altun kümüş
itilse éli artsa ol kend uluş
2179. ilin itse bassa tüz öñdi urup
isinse er at köñli edgü bulup
2180. bodun inçke tegse ilig tegmese
begi atı edgün yadılsa basa
XXIX
ögdülmiş beglerke vezîr bolğu ne teg er kerekin ayur
2181. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
vezîr boldı beglerke sunğu elig
2182. séziksiz kerek boldı begke vezîr
vezîr edgü bolsa beg inçin udır
2183. vezîr ol yüdügli bu begler yükin
vezîr ol bekütügli beglik kökin
2184. idi artuk üdrüm talu er kerek
ögi köñli yetse urunsa yürek
2185. ukuşı üküş bolsa bilgi teñiz
kamuğ iş bütürse kızartsa meñiz
2186. uruğluğ kerek hem sakınuk köni
könilik öze keçse ötrü küni
2187. uluğ iş bu işke er üdrüm kerek
bütünlük bile kılkı ködrüm kerek
2188. ukuşluğ kerek hem biliglig kerek
tetiglik kerek hem siliglik kerek
2189. ukuşluğ kişi urğı edgü uruğ
kopar kayda bolsa bu kalmaz kuruğ
2190. sakınuk kerek dîn idisi arığ
imîn bolsa él bodnı andın arığ
2191. sakınuk kişi ol kişi üdrümi
muñadmışka barça bu ol ot emi
2192. sakınuk kişi işte saklık kılur
yarağsızka yakmaz iş uğrın bilür
2193. beginde basa ilke elgi uzun
vezîr ol iligke kılınçın sözün
KUTADGU BİLİG 121
2194. uruğsuz kişiler arığsız bolur
arığsız vezîrka yarağsız bolur
2195. vefâlığ bolur bu uruğluğ kişi
cefâçı bolur ol arığsız işi
2196. negü tér eşitgil törülüg kişi
törülüg kişi boldı él tör başı
2197. uruğluğ kişiler kılınçı silig
vefâ birle halkka yadığlı elig
2198. arığsız kılınçı vefâsız cefâ
neçe me yitürse şeker hem yilig
2199. uwutluğ kerek hem közi tok bütün
uwutsuz kişi ol kişide otun
2200. közi tok kerek neñke suklanmasa
közi aç todumaz bu dünyâ yése
2201. kişide talusı uwutluğ kişi
uwutluğ kişi ol kişide başı
2202. uwut kimde bolsa kamuğ işni ur
uwut birle yalñuk otun kapğı tur
2203. uwutsuz kişi ol kişide éli
köni sözlemez söz uwutsuz tili
2204. negü tér eşitgil uwutluğ tüzün
saña ötler emdi bağırsak özün
2205. uwutsuz kişide yırak tur yırak
uwutsuz bolur üsteñli karak
2206. uwutsuz yüzi körse etsiz süñük
uwutsuz özi körse bütmez irük
2207. uwut birle yalñuk yüzi suwlanur
uwut bolsa ötrü közi suwlanur
2208. yüzi körki körklüg kerek hem yülüg
kılınçı köni tegse halkka ülüg
2209. kılınçı köni bolsa kılkı oñay
munıñdın tegir halkka edgü yıl ay
2210. köni bolmasa işte işçi başı
kamuğ egri boldı bu begler işi
2211. könilik bütünlük kerek işçike
anın bütse begler işin bérgüke
2212. bu körklüg kişi kılkı körklüg bolur
kılınç bolsa körklüg él asğı tolur
2213. kimiñ bolsa körklüg yüzi taş özi
taşı teg yéme körklüg ol iç yüzi
2214. negü tér eşitgil sınamış kişi
sınap edgü isizni bilmiş kişi
122 YUSUF HAS TAYANGU
2215. kişi körkiñe iç kılıkı iş ol
yüzi körki birle kılınçı tuş ol
2216. taşı körse tap tut içiñe tanuk
taşı teg içi ol içi teg taş ol
2217. yülüg bolsa kaşığ bolur ol vezîr
vezîr bolsa kaşığ işi ked yorır
2218. sakışçı kerek bolsa bilge tetig
bilig birle bilse bu törlüg bitig
2219. vezîr işi barça sakışlar bolur
sakış bilmese işçi işi kalur
2220. sakış birle saklar kişi iş küdüg
sakışın seçer er yıl ay kün üdüg
2221. sakış saklıkın boldı atı sakış
körü barsa sakış idi ök sak iş
2222. tetig bolmasa iş oñarmaz kişi
tetiglik bile kıldı yalñuk işi
2223. bitig birle yalñuk bitir bilmişin
bitise bilür er negü kılmışın
2224. tetiglik nişânı-turur bu bitig
bitig bilgüçi er bolur ked tetig
2225. bitig bilmez erse apa oğlanı
negü bilgey erdi yıl ay kün sanı
2226. bitip kodmasa erdi bilge bitig
sakışka negü erdi al yañ itig
2227. törütmezde aşnu bayat bu ‘âlem
törütti yorıttı bu levh-u kalem
2228. ferişteˆ bitir kul negü kılmışın
idi ötrü aydur yarın ol işin
2229. kerek köñli kodkı ma yumşak tili
bu ol kör kişike sewitür yolı
2230. köñül kodkı bolsa sewitür kişig
sewitmiş kişiler awıtur işig
2231. negü tér eşitgil kör alçak amul
ne edgü bolur erke kodkı köñül
2232. bodunda sewüg boldı kodkı kişi
sewügsüz bolur köñli katkı kişi
2233. uluğluk uzun yér kişi kodkısı
bedüklükke tegmez bodun katkısı
2234. vezîrlıkka artuk bütün er kerek
okığlı bitigli ked öglüg kerek
2235. tili köñli bir hem kılınçı köni
uwutluğ bağırsak bodunda çını
KUTADGU BİLİG 123
2236. közi tok oduğ sak biligli işig
adırğan yarağlığ yarağsız kişig
2237. tapuğsak ne özkey yine eymenük
emânet bile bolsa köñli süzük
2238. tükel kimde bolsa bu erdem bilig
vezîrlık añar bérse bolğay ilig
2239. bu yañlığ kişi bolsa begke vezîr
begi birle bodnı tüz inçke tegir
2240. tilekçe tükel bolğa ilig işi
itilgey éli hem bayuğay kişi
2241. vezîr bolsa ilke yarağsız yawuz
ol él bodnı buzlur çığay bayı tüz
2242. vezîr edgü bolsa bodunka asığ
bodun asğı birle iligke tatığ
2243. negü tér eşitgil ay bilgi ögüz
bilig birle köñli yarunmış kögüz
2244. begi edgü bolsa ne köñli tili
tutar işçileri könilik yolı
2245. kalı bolsa begler bu küçkey isiz
anıñ işçileri buzar edgü iz
2246. begi edgü bolsa anığ işçisi
bolur kılkı edgü tegürmez yası
2247. isiz bolmağınça bu begler bakın
isizig yakurmaz öziñe yakın
2248. isiz kayda bolsa isizler bile
ay edgü yorı sen iş edgü tile
2249. isiz edgü birle yaraşmaz bolur
köni egri birle küreşmez bolur
2250. kara tün yaruk künke yakmaz yağuk
yaşıl suw kızıl otka bolmaz konuk
2251. bilişmez kişig sen bileyin tése
bilişin ayıtğıl ukulğay basa
2252. kamuğ neñ katıldı öz ügri bile
köni tur katılma sen egri bile
2253. bu sözke tanukı bu beyt ol okı
bu beytig okı sen köñülke tokı
2254. yorığlı uçuğlı kamuğ neñni kör
tutar özke iş tuş özi teñni kör
2255. isiz edgü birle katılmaz kaçar
kamuğ neñke yañzağ bu bir yañnı kör
2256. vezîr begke tutçı kéñeşçi bolur
kéñeşçi kişiler teñeşçi bolur
124 YUSUF HAS TAYANGU
2257. isizke katılma kara edgüsi
isiz boldı kılkı ağır yüdgüsi
2258. bu begler yakın tutsa edgü kişi
atı edgü kaldı hem él kün işi
2259. yana beg yakın tutsa isiz kişi
isiz kıldı atın hem él kün işi
2260. bu yañlığ bulunsa ay(!) ilig vezîr
begin inçke tegrür karası udır
2261. bolur beg tileki anıñdın tükel
işi barça itlür kayu erse hâl
2262. bayur ötrü bodnı hem itlür éli
hazîneˆ köpedür kutadur yılı
2263. bolur atı meñü karımaz bolup
bolur ornı edgü karısa ulup
2264. yédi bu ajunuğ yégey ol ajun
tirilgey kutun tutçı meñü uzun
ilig su’âli ögdülmişke
2265. ilig aydı uktum bu sözler ögün
idi edgü sözler yorıdı bu kün
2266. maña ayğıl emdi sü başlar kişi
negü teg kerek kılsa begler işi
2267. süsin başlasa hem işin işlese
işin başka éltse hatâ tüşmese
2268. ayu bér maña sen kayusı yarar
çerigin sögüp ol yağısın tarar
XXX
ögdülmiş iligke sü başlar er negü teg kerekin ayur
2269. yahut bérdi ögdülmiş aydı ilig
yağıka tuçı bolsu üsteñ elig
2270. séziksiz kerek begke sü başçısı
yaraşmaz yağıdın kötürse usı
2271. bu işke idi kurç katığ er kerek
başında keçürmiş tükel toñ yürek
2272. idi ök uluğ iş bu sü başlamak
çerig tüzmeki hem yağını sımak
2273. talu er kerek sak bu işke oduğ
añar tegmese bir osalın yoduğ
2274. akı alp atım bolsa alçak köñül
tuzı etmeki kéñ ne kılkı amul
2275. akı bolğu artuk sü başlar kişi
tirilse añar ötrü üdrüm başı
KUTADGU BİLİG 125
2276. ülese er atka kamuğ bar mâlın
adaş koldaş ardaş tutunsa kalın
2277. öziñe bir at ton tolum kodsa tap
çawıksa ajunda atın yadsa tap
2278. oğul kız kişim tép neñin irkmese
ya yér suw bağım tép kümüş térmese
2279. kılıçın tilese kamuğ ârzûsın
urup alsa bérse bedütse küsin
2280. yétürse içürse kedürse kedim
at üstem kız oğlan bu bérse telim
2281. añar tirlür ötrü kür ersig eren
sewüg cân yuluğlap yatur tağ kayan
2282. yüreklig kerek artuk öglüg kerek
kögüzlüg kerek hem köñüllüg kerek
2283. yağıda kereksiz yüreksiz kişi
yüreksiz kişi ol tişiler işi
2284. yüreksiz kişiler çerig artatur
çerig artasa er erig artatur
2285. yağıda yüreklig seringü kerek
yağı at kemişse tirengü kerek
2286. ayıklığ-turur bu ölüm belgülüg
üdi kelmeginçe er ölmez külüg
2287. negü tér eşitgil azığlığ kür er
ölümüg unıtsa yağısın urar
2288. kişi üdsüz ölmez anadın tuğup
nelük korkar özüñ yağını körüp
2289. yağıka yaluç teg eren teg uruş
ecelsiz ölüm bolmaz özke bolup
2290. uwutluğ kerek er uwutı üçün
yağı birle karşur kadıtmaz öçün
2291. uwut birle yalñuk yağısın saçar
yağıda eñ aşnu uwutsuz kaçar
2292. uwutka bolup korklık alplık kılur
ögünçke bolup er özin öldürür
2293. yüreklig tégüçi uwutluğ bolur
uwutluğ kişi ölse urşu ölür
2294. kılınçı oñay bolsa kodkı köñül
bodunka sewitür özin bu yañ ol
2295. isitür kişi körlin alçak kiş
yıratur erenig tili él buşı
2296. bedük tutsa köñlin bu sü başlar er
séziksiz yağıdın bu er berge yér
126 YUSUF HAS TAYANGU
2297. bu köñli bedük er osallık kılur
osal er ya buzlur ya üdsüz ölür
2298. kür ersig kerek bolsa kaşığ yülüg
yadılsa atı bolsa çawluğ külüg
2299. isizlerke kaşığ kerek korksalar
yawaşlarka edgü kerek sewseler
2300. siyâset yorıtğu kerek sü başı
siyâsetka aşlığ bolur sü işi
2301. siyâset yorıtsa sü başlığ bolur
süsi başlığ erse er aşlığ bolur
2302. kayu sü bolur bolsa başsız tuşañ
uş ol sü buzuldı ilig kéç yaşañ
2303. isizlerke hışmet siyâset kerek
yana edgüke tutçı hürmet kerek
2304. tegür edgülerke tükel edgülük
sewinçin tilegü yüdürmegü yük
2305. bu edgüg tiler barça yalñuk turup
kişi kul bolur erke edgü bulup
2306. negü tér eşitgil ay kılkı tüzün
bu beytig okığıl awınğıl özün
2307. boş âzâd kişi barça edgü kulı
sen edgü kılu aç könilik yolı
2308. kişilik kılurka kişi bol tuşı
kişi mundağ urdı kişilik ulı
2309. kerek sü başıña bu bir kaç kılık
yağıka yüz ursa bu tüzse yorık
2310. yağıda kür arslan yüreki kerek
karıştukta esri bileki kerek
2311. toñuz teg titimlig böri teg küçi
adığlayu azğın kotoz teg öçi
2312. yana alçı bolsa kızıl tilkü teg
titir buğrası teg kör öç sürse kek
2313. sağızğanda sakrak kerek tutsa öz
kaya kuzunı teg yırak tutsa köz
2314. uluğ tutsa hamyet kür arslanlayu
ügi teg usuz bolsa tünle sayu
2315. bu yañlar bile er yağıçı bolur
yağıçı bolur hem yarağçı bolur
2316. yağıçı yarağçı kişi ol tuçı
yağı sançğuçı hem yetürgen öçi
2317. tuzı etmeki hem aşı kéñ kerek
atı ton tolumı añar teñ kerek
KUTADGU BİLİG 127
2318. aş içgü tuz etmek yadar er atı
aş içgü-turur bu tiriglik otı
2319. negü tér eşitgil ıla atlığı
tuz etmek kéñüt ay kişi kutluğı
2320. kü çaw at tilese tuz etmek yitür
tiriglik tilese anı ok yetür
2321. kişilik kılığlı ınançlığ akı
tuz etmek hakı tép öter er hakı
2322. uluğluk tilese aş içgü üle
uzun yaş tilese bulur aş bile
2323. kerek hayl başıña bu bir kaç kılık
itilse işi ötrü tüzse yorık
2324. sözi çın kerek bolsa kavli bütün
uluğ bolsa yalğan ınanmaz bodun
2325. ikinçi akılık kerek bérse neñ
saranka yumıtmaz kişi alğu yañ
2326. üçünçi yüreklig kerek kögsi kür
yüreksiz yağı körse iglep yatur
2327. bu törtünç kerek alçı hîleˆ bilir
bu hîleˆ bilir erke arslan ulır
2328. titimlig kerek hem topulsa çerig
yitilik kerek ked komıtsa erig
2329. bu erdem bile bolsa sü başçısı
yağı sançğa yadğa yağınıñ küsi
2330. bu yañlığ sü başçı bu sü başlasa
elig bulğa düşmân öze işlese
2331. yüz ursa yağıka bu sü başçısı
oduğ turğu tün kün kiterse usı
2332. üküş er kereksiz er üdrüm kerek
er üdrüm bulunsa tolum tüm kerek
2333. üküş sü çerig erse başsız bolur
bu başsız çerig sü yüreksiz bolur
2334. sınamış yağıçı kişi teñlemiş
on iki miñ er sü üküş sü timiş
2335. çerig sançmış alp er tutuzmış ayu
maña tört miñ er sü tükel sü téyü
2336. kalın sü yayılsa için bulğaşur
anı itse bolmaz yarağsız tuşur
2337. çawıkmış kür alp er yéme sözlemiş
er üdrüm kerek sü tolumluğ témiş
2338. negü tér atıkmış yağıçı eşit
bu söz eştip ötrü özüñke iş ét
128 YUSUF HAS TAYANGU
2339. üküş sü tileme er üdrüm tile
er üdrüm tile hem tolum tüm bile
2340. itiglig az edgü üküşte körü
telim tuştı artak üküş sü bile
2341. yağıka kalı yortsa sü başlar er
yakın tutğu özke yağığ işler er
2342. adırğu üdürgü yezek tutğakı
yırak tutğu saklap közi kulğakı
2343. yezek hem telim yetse tutğak kitip
yağığ basğu bolsa urunsa kayıp
2344. süsin itse yapsa ma yortuğ tüzüp
kédin kalmasa er ya öñdün ozup
2345. tüşün bilse yortuğ tüze bilse ked
er at tutsa sakçı oduğ tursa ked
2346. yorıkın küdezse ‘alem başlar er
öñi turmasa bir yağığ işler er
2347. tüşürse toyuğ ked körüp berk yirig
yırak ıdmasa tıdsa yığsa erig
2348. usa bolmasa bolsa artuk oduğ
osal bolsa tegrür basımçı yoduğ
2349. yağıka yağusa yezekin alu
tüşürse toyuğ körse ot suw talu
2350. süsin ked küdezse til ıçğınmasa
süsi az üküşin yağı bilmese
2351. katığlañu aşnu til alğu kerek
bu tildin yağı kılkı bilgü kerek
2352. añar teñlese ötrü itse işin
yağı boynı yençse kiterse başın
2353. bu saklık bolur hem oduğluk bolur
yağıda kayusı sak erse unur
2354. oduğ beg süsi kör böke yolçılığ
kür arslan münügli kılıç kamçılığ
2355. yağı sançğuka tutğu iki tolum
bu iki tolumdın yağı yér ölüm
2356. erig aşnu yağıka kerek hîleˆ al
bu hileˆ bile kıl yağı meñzi al
2357. ikinçi bu saklık oduğluk-turur
kayusı sak erse ol üsteñ bolur
2358. kayusı sak erse yağıda oduğ
séziksiz yağıka bu tegrür yoduğ
2359. yağıñ sü telim tutsa azrak seniñ
tokışka iwinme yarağ kör anıñ
KUTADGU BİLİG 129
2360. yaraşğu yarağı bar erse yaraş
yok erse yarıklan bil alşıp küreş
2361. katığlan usandur usa bas kéçe
kéçe az üküşüg ne bilgey aça
2362. kalı basğuka bulmasa sen yarı
yalawaç ıdıp sen bar illeş yorı
2363. tilin arsık él bol küdezgil özüñ
tokışka iwinmegü kesgil sözüg
2364. takı bolmaz erse yağı oğrasa
tokışmak tilese köñül bérmese
2365. uzatma işiñ sen çerig tér tokış
üle neñ eñ ög tokış at okış
2366. tokışığ uzatsa yağı öglenür
üküş körse erniñ közi ögrenür
2367. negü tér eşitgil yağı sançmış er
başında keçürmiş közün körmiş er
2368. körüşmez yağınıñ küsi ked yırak
körüşse basınur körügli karak
2369. yağıka yalu teg neñiñ almasu
uzatsa basıttıñ yiti kıl adak
2370. çerigde bir ança busuğka kigür
yadağ okçı tüşrüp sen öñdün yügür
2371. yağıçı ürüñ kırğıl ersiglerig
yağıka alın kıl kötürsü çerig
2372. ürüñ kırğıl artuk yağıçı bolur
yağıçı bolur hem yarağçı bolur
2373. kiçig kur yégitler bolur ked yiti
kalı yüz ewürse udıtur otı
2374. ınanur erig kılğıl öñdün kédin
oñuñdın soluñdın bir ança adın
2375. yağusa çerigke ilişse eri
tuşınça tegişgü kemişse urı
2376. erig aşnu yıraktın tegişgü okun
yağusa süñün teggü bérse boyun
2377. katılsa kılıç baldu birle tegiş
tişin tırñakın teg yaka tut iliş
2378. tiren arka bérme yağıka bolup
yağığ sanç yok erse uruş yat ölüp
2379. negü tér eşitgil karışğan kür er
seriñil seriñen yağısın urar
2380. kelin kız sewinçi küden tünleri
kür alp er küwençi çerig künleri
130 YUSUF HAS TAYANGU
2381. küwez alp sekirtıp çerig sürse bat
laçın kuş kowar teg töker kanları
2382. yağı körse alp er köpirtür izig
bu karşur adınlarka tegmez kezig
2383. çerig körse alp er kür arslan bolur
sekirtür ya öldrür ya urşu ölür
2384. yağı körse alp er kızartur meñiz
karışsa bodulur kızıl hem yağız
2385. at üstem yarıklar bolur kıp kızıl
ğızıl kızğu eñler bolur yap yaşıl
2386. yağı at kemişse saña oğrasa
serin arka bérme saçılsa basa
2387. yağ teprese sen udu tepregil
ite ud adakın yorı turmağıl
2388. kalı kaçsa séndin yağı turmasa
erig yetgü tutğu bulun tutmasa
2389. yağı sançmış ersig eren bulnukup
yana ewre sançtı yağısın utup
2390. yağı kaçsa tap kıl ederme yırak
kalı yandru yansa kaçumaz adak
2391. muñuksa yağı yüz ölümke urur
ölümke yüz ursa kim utru-turur
2392. bu yérge özüñni küdezgil oğul
küdezgil yok erse özüñdin tüñül
2393. osal bolsa er kör yorırda ölür
osal bolmasa er tilekin bulur
2394. maña mundağ aydı sınamış kişi
sınamış kişiler sözi söz başı
2395. yağı kaçsa tap kıl ederme udu
edertçi yédi körse berge todu
2396. yağığ bir saçıtsa yana tirlümez
otuğ suw udıtsa yana tirlümez
2397. muñukmış kişiler ölümüg kolur
ölümüg koluğlı er öldrü ölür
2398. kim iş kılsa terkin añar bérgü neñ
uş ol neñ bile er kızıl kılsa eñ
2399. kim er tutsa öggü açınğu kerek
ol açığ bile er urunsa yürek
2400. yawuz ögdi bulsa idi ked bolur
kedig ögse kendü kaçan kin kalur
2401. eri ögse elgin kür arslan tutar
atığ ögse yügrür uçarığ yeter
KUTADGU BİLİG 131
2402. balıkmış bar erse sen emlet körü
bulun bolmış erse yulup ol kirü
2403. kalı ölmiş erse ağırlap kötür
oğul kız bar erse añar hak yitür
2404. er at körse ötrü sewinçlig bolur
yağı oğrı bolsa sewüg cân bérür
2405. isig söz küler yüz bile bérgü neñ
bu üç neñ kişike bolur edgü yañ
2406. boş âzâd kişiler muñar kul bolur
bu kul cân yuluğlar sewinçin kolur
2407. muñar meñzer emdi bu söz ay bügü
körü barsa yetrü çın aymış tigü
2408. küler yüz isig söz üle neñ tawar
boş âzâd kişiler bu üçke awar
2409. sen altun kümüş birle alma kuluğ
bu üç neñ yulu kıl karnuğnı yawar
2410. sü başlar kişi bolsa mundağ kerek
anın başlasa sü bolur edgürek
2411. sen altun kümüşni ülegil neñin
yuluğ kılğa cânın saw altun teñiñ
2412. bu üç neñke bolur tapuğçı kulı
munı tutsa begler kamuğ neñ ulı
2413. bu yarñlığ sü başçı bulur erse beg
işi başka barğay küwenç bolğu teg
2414. bu yañlığ bolur erse sü başlar er
işi barça itlıp küwençke teger
2415. yarağlığ vezîr kolsa andağ kerek
sü başçı tiler erse mundağ kerek
2416. añar ötrü begler ınansa bolur
tilemiş tilekin beg andın bulur
2417. yana aydı ögdülmiş ilig kutı
iki iş bedük iş uluğluk atı
2418. vezîr bir ikinçi sü başlar ‘alem
birisi kılıç tuttı biri kalem
2419. bu él bağı örki bu iki tüzer
bu iki birikse anı kim üzer
2420. idi artuk öçirüm kerek bu kişi
kalı öznese begke éltür başı
2421. tusulsa idi ök tususı üküş
kalı öznese yası él kend uluş
132 YUSUF HAS TAYANGU
2422. begi bolsa edgü kişi üdrümi
bu iki tapuğçı bodun ködrümi
2423. bulardın bolur ötrü ilke asığ
bu asğı bile ötrü begke tatığ
2424. negü tér eşitgil kör ilçi bügü
bügü sözlerin bulsa aş teg yégü
2425. kılıç birle aldı kör él alğuçı
kalem birle bastı ol él basğuçı
2426. kılıç birle alsa bolur terk ilig
kalem bolmağınça basumaz elig
2427. kılıç birle alsa kayu él küçün
anı sürse bolmaz üküş yıl öçün
2428. kalem birle tutsa kayu kend uluş
tilek tegrür anda tözüke ülüş
2429. bu erdi ay ilig özüm bilmişi
munukı ötündüm ayıtmış tuşı
ilig su’âli ögdülmişke
2430. ilig aydı uktum munı belgülüg
takı bir sözüm bar anı ay külüg
2431. maña sözle emdi körüp edgürek
uluğ hâcibığ ay neteg er kerek
2432. hâciblar özele bu bolsa uluğ
bağırsaklıkın kılsa cânın yuluğ
2433. küwense begi hem özi hem éli
olarka du‘â kılsa bodnı tili
2434. ilig aydı sözle yéme bu sözüg
munı ma ayu bér yarut bu közüg
XXXI
ögdülmiş iligke uluğ hâciblıkka negü teg er kerekin ayur
2435. yanut bérdi ögdülmiş açtı tilin
ayur inç tirilsü ilig miñ yılın
2436. uluğ hâcib artuk bütün çın kerek
bu çınlık bile ked bütün dîn kerek
2437. tüp aslı kerek edgü kılkı oñay
tusulsa bodunka toğursa kün ay
2438. tüpi edgü bolsa er edgü bolur
bu edgü kişi halkka edgü kolur
2439. kişi edgüsindin kelir edgülük
yégü içgü miñü takı kedgülük
KUTADGU BİLİG 133
2440. kılınçı oñay bolsa teñler söz ök
sözüg teñler erniñ işi ked süzük
2441. közi tok kerek hem uwutluğ silig
tetiglik kerek hem tümen tü bilig
2442. közi tok kişi işte almaz orunç
orunç alsa hâcib bolur beg külünç
2443. orunç ol buzuğlı oñulmış işig
orunç yég kılur ol bütürmiş işig
2444. uwutluğ silig bolsa kılkı tüzün
kelir andın edgü kılınçın sözün
2445. uwutluğ kişi kılmaz isiz işig
yarağsızka yakmaz bu sermez kişig
2446. silig erke devlet siñimlig bolur
silig bolsa kutka tegimlig bolur
2447. tetig bolsa mâlka muñadmaz bolur
bilig bilse işte yañılmaz bolur
2448. yéme yakşı aymış biliglig bedük
biligligke tegdi öz ülgi ked ök
2449. biliglig kerek kılsa begler işi
kamuğka yaramaz biligsiz kişi
2450. bilig tegmese kimke erse ülüg
tirig tése bolmaz anı tut ölüg
2451. bilig birle yalñuk bedüp çawlanur
kişilerde üster kamuğ iş unur
2452. biligsiz kişi ol kuruğ sır bediz
biliglig kişi ornı kökte ediz
2453. ukuşluğ kerek işte artuk oduğ
oduğluğ bile işte tutnur boduğ
2454. ukuş bolsa asğı idi ök üküş
kamuğ edgülük ülgi ol bu ukuş
2455. ukuşsuz kişi ol yémişsiz yığaç
yémişsiz yığaçığ negü kılsun aç
2456. ukuşluğ yése yér ikigün ajun
ukuşluğ atanur atansa tüzün
2457. ukuşluğ biliglig kişi ol kişi
kişide talusı bodunda başı
2458. yüzi körki körklüg kerek hem yülüg
toğan ersig ünlüg sözi belgülüg
2459. sewitür yüzi körki körklüglüki
yaraşur kirip çıksa ersigliki
2460. yülüg ersig erniñ bolur hışmeti
bu hışmet bile ol kişi hürmeti
134 YUSUF HAS TAYANGU
2461. sakınuk kerek dîn idisi arığ
bolsa kılkı kılınçı arığ
2462. sakınuk arığ dîn idisi kişi
irinmez kılur barça yalñuk işi
2463. sakınuk kişi yér kişi kadğusı
sakınuk kişi ol kişi edgüsi
2464. yüz utru bolur tutçı hâcib özi
körür közke körklüg kerek ol yüzi
2465. bu körklüg yüzüg körse köz suwlanur
köñül açlur anda bu cân yémlenür
2466. muñar meñzetü aytur emdi bilig
biliglig sözi tut ay kılkı silig
2467. idi edgü neñ bu kişi körki yüz
bu yüz körkiñe suw içer iki köz
2468. kupa körklügüg kör kılın özke fâl
işiñ edgü bolğay kamuğ sözni üz
2469. köñüllüg kerek hem ked öglüg kerek
amul bolsa kılkı takı edgürek
2470. köñüllüg kişi söz unıtmaz bolur
köñülsüz sözüg ked tutumaz bolur
2471. köñül bolmasa er körümez işig
ögi bolmasa er itümez işig
2472. köñülsüz kişiler kuruğ kep bolur
köñül birle yalñuk kamuğ iş kılur
2473. ögi ked kerek köñli alçak amul
çığay tul yetîmke bağırsak köñül
2474. tetiglik kerek hem törü ked bilir
ajun körki barça tetigdin kelir
2475. köñül kodkı bolsa kamuğka kiçig
tili bolsa yumşak şekerde süçig
2476. yaruk tutsa yüz köz kişike küle
kılınç edgü tutsa kişilik bile
2477. negü tér eşitgil kişi alçakı
köñül til kiçig tut ay er kıwçakı
2478. köñül kodkı tutsa bulur kut erig
küler yüz isig sözke tirlür tirig
2479. küler yüz ısığ sözke yalñuk isir
isinse bu yalñuk bolur kul esîr
2480. serimlig kerek hem tuta bilse öz
közin ked küdezse tilin tıdsa söz
2481. kulakı sak erse ögi bilgi kéñ
yorıkı tüz erse tili köñli teñ
KUTADGU BİLİG 135
2482. tükel bilse erdem bitise bitig
kamuğ işke bilgin bu kılsa itig
2483. bu erdem bilig kör kerek barça tüz
uluğ hâcib ötrü kızıl kılsa yüz
2484. tapuğlarda artuk bu yinçge tapuğ
hâciblık-turur baksa yetrü kamuğ
2485. bu kaç neñ kerek kim atansa hâcib
kişi başlasa yolka öñdün keçip
2486. muñar meñzer emdi bu şâ‘ir sözi
bu şâ‘ir sözi ol biligsiz közi
2487. hâciblıkka aşnu bu on neñ kerek
yiti köz kulak sak köñül kéñ kerek
2488. yüzi körki bod til ukuş ög bilig
kılınçı bularka tükel teñ kerek
2489. uzun kéç yaşasunı ilig özi
uluğ hâcib ol begke körgü közi
2490. törü hem toku öıedi yinçge tapuğ
uluğ hâcib itse açar yol kapuğ
2491. muñar meñzetü keldi bilge sözi
eşitse köñül bérsü alsu özi
2492. uluğ iş-turur bu hâciblık işi
munı başka éltmez meger ked kişi
2493. hâciblar işi tut ya begler işi
uluğ ya kiçig tut ötügçi kişi
2494. açğıçı bitigçi ya iş tutğuçı
ya tonçı etükçi ‘âmil bolğuçı
2495. ya yat baz yalawaç keliş ya barış
boşuğ bérgü açığ olarka tegiş
2496. konukları körgü ya boğuzı yémi
açığlığ açığsızka kılsa emi
2497. uğrında erse kişi başlağu
törüsin tokusın yazım kılmağu
2498. çığay tul yetîm kıssaˆ bérse ötüg
anı barça tıñlap ötünse ötüg
2499. mezâlim üdinde ötügçilerig
körü alsa yol kılsa bolsa érig
2500. yana körse iç taş yarağsızlarığ
ayu bérse tıdsa kötürse arığ
2501. bu yañlığ tü işler neçe ülgülüg
uluğ hâcib elgi tegir belgülüg
2502. bu işke basut barça andın kelir
kalı artasa kalsa andın kalır
136 YUSUF HAS TAYANGU
2503. ay ilig hâciblarka saklañu ol
bu kaç yérde artuk katığlañu ol
2504. biri beg sözini katığ tutsa berk
ikinçi havâka ukuş kılsa örk
2505. üçünçi körürde küdezse özin
tilinde çıkarmasa tegme sözin
2506. orunç almasa kılsa barça işig
yağutsa begiñe yıramış kişig
2507. iki neñ kişide bulunsa ilig
añar bérmegil iş uzatma elig
2508. biri tilde yalğan çıkarsa sözin
biri egrilik ol sikirtse özin
2509. bu iki kılınç kimde bolsa köni
özüñke yakurma ay ilig anı
2510. adın üç iş ol kör tapuğçı işi
küdezmese andın özi yér başı
2511. biri söz eşitse katığ tutsa berk
biri körse teñsiz közin yumsa terk
2512. üçünçi özin tutsa tursa köni
sewinçin keçürgey bu bulmış küni
2513. negü tér eşitgil bügü bilge beg
bu söz işke tutsa saña bolğa yég
2514. başıñ kolsa begler sözin sözleme
yana ilke yazma başıñnı yéme
2515. kara ilke yazsa kurıtur başın
tili sözde yazsa uşatur tişin
2516. telim körmişim bar tegimsiz kişi
turup ilke yazdı kesildi başı
2517. üküş me eşittim bu til sözlemiş
köñül sırrı açlıp erin başlamış
2518. yana aydı bilge bügü sözledi
özin tutnumaz er başın yér tédi
2519. hâciblarka artuk küdezgü özüg
körürde közüg hem ötügde sözüg
2520. üdi bolmağınça özi kirmese
ayıtmazda aşnu ötüg bérmese
2521. negü tér eşitgil ukuşluğ tili
ukuşluğ tili açtı ma‘nî yolı
2522. üdi bolsa körkit meliklerke yüz
ayıttukta sözle tilin sözke söz
2523. kamuğ neñke vakt ol üdi belgülüg
üdi boldı erse körür iki köz
KUTADGU BİLİG 137
2524. bu yañlığ kerek barça erdem bilig
uluğ hâcib ötrü uzatsa elig
2525. bu erdi ay ilig özüm bilmişi
munukı ötündüm ayıtmış tuşı
ilig su’âli ögdülmişke
2526. ilig aydı uktum eşittim bu söz
takı bir söz aytur seniñdin bu öz
2527. maña ayğıl emdi kapuğ başlar er
negü teg kerek ay bu iş işler er
XXXII
ögdülmiş iligke kapuğ başlar er negü teg kerekin ayur
2528. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
esen inç tirilgil ay kılkı silig
2529. kapuğ başlar er ked bağırsak kerek
teni cânı birle tapuğsak kerek
2530. kapuğda yarutsa karañku tünüg
kapuğda batursa yarumış künüg
2531. törü hem toku bilse kılsa tapuğ
oñay bolsa kılkı kılınçı kamuğ
2532. tuzı etmeki kéñ akı bolsa ked
kümüş bérse altun er at térse ked
2533. kéçe bolsa yatğak bu yatsa burun
ayu bérse tegme kişike orun
2534. azak yat baz erse ayıtğu kerek
oduğrak kim erse yağutğu kerek
2535. körü bekletip çıksa karşı kapuğ
tükel boldı ol künki barça tapuğ
2536. yana erte tursa kapuğ başlasa
kéçe tañda turğaknı tepretmese
2537. kalı yol üdi bolsa başlap kirip
körünse hılın barça yumğı térip
2538. özi çıksa körnüp üküş turmasa
kapuda kişi kolsa özde basa
2539. er at kirse hılça körünse tüzü
bu körse yarağlı yarağsız azu
2540. kalı yol kesilse kapuğ başçısı
yana kirgü bolsa er at sözçisi
2541. ötünse er at ötgi kolsa tilek
muñadmış kişike bu bolsa yölek
2542. alu bérse açı kör altun kümüş
kayuka at alsa kayuka yumuş
138 YUSUF HAS TAYANGU
2543. érig tapnurı kim bağırsak sewe
tapınmaz kayusı yorığlı yawa
2544. yarağlığ kayu ol asığlığ kayu
boluğluğ kayu ol tusuluğ kayu
2545. ötünse begiñe bu tegme birig
aça adra bérse kötürse erig
2546. çıkıp edgü yarlığ tegürse tilin
er at köñli mundağ isitse alın
2547. kapuğda ite tursa oldruğ turuğ
tüzülse orun kalmasa bir kuruk
2548. körü alsa yat baz keligli kişig
ağır tutsa koldaş kılınmış işig
2549. liv aş tirki kirse körü ıdsa köz
yarağsıznı körse anı tıdsa öz
2550. şireni çıkarda körüp saklasa
añar toğru yolda elig tegmese
2551. kapuğda çıkarsa liv aş tirkini
körü tüz ületse begi körkini
2552. neçe ka tegürgü kerek bu aşığ
kuruğ kodmasa bir içig hem taşığ
2553. iki neñ bedütür bu begler çawı
ilinde tuğı kör törinde livi
2554. adın ma iki neñ kapuğ körki ol
bedütür beg atın açar kutka yol
2555. uluğ hâcibı bolsa âzâd kişi
takı bir yarağlığ kapuğ él başı
2556. bu iki kişi birle itlür kapuğ
uluğluk bile atı yadlur kamuğ
2557. idişçi töşekçi yéme aşçıka
tüzü köz kemişse yéme tuğçıka
2558. yéme kuşçı kişçi yéme ok yaçı
anuk tutsa künde kapuğda tuçı
2559. turup barsa ewke hılın koldaşın
özi birle éltse yétürse aşın
2560. yétürse içürse todursa karın
kuruğ ıdmasa bérse özde barın
2561. öziñe bir at ton tolum kılsa tap
adının ülese bir az kodsa tap
2562. tapuğka kelir erse yat baz kişi
körü alsa itse otağı işi
2563. tapuğka körüñinçe körse anı
aşı boğuzı ornı atı hem tonı
KUTADGU BİLİG 139
2564. yéme aytu tursa er at hâllerin
açı hem tokı ya tonın oprakın
2565. muñadığlı barmu elig tarlıkın
muñıña yarasa ötese hakın
2566. kim erse kapuğka birer kelmese
ayıtsa tilese ne bolmış tése
2567. kalı iglig erse ayıtğu kerek
yawalık kılur erse tıdğu kerek
2568. bu barça begiñe bağırsaklık ol
sewinçin tilep bu tapuğsaklık ol
2569. negü tér eşitgil tapu kılmış er
tapuğ birle begde ağır bolmış er
2570. tapuğçı begiñe bağırsak kerek
bağırsak tégüçi tapuğsak kerek
2571. tapuğsak bir özkey bağırsak kulı
bekütür yarı künde beglik ulı
2572. öz asğı tilemez bağırsak bolup
beg asğı tiler künde edgü kolup
2573. asığ kılsa azğan anıñ men kulı
çéçek yaslığ erse biçer-men ulı
2574. bağırsız tusulmaz oğulda körü
bağırsak tapuğçı tususı örü
2575. asığsız tusulmaz kadaş erse kod
tusulur adaş tut asığ birle tod
2576. tili birle yumşak süçig tutğu söz
köñül tutsa alçak yaruk tutsa yüz
2577. tügük yüz açığ söz kişig tumlıtur
tiriglikte kitmez köñülde yatur
2578. muñar meñzer emdi bu beytig okı
sözi ma‘nî birle ukulğay takı
2579. sözün sökse yalñuk açıtsa tilin
süñükke sızığ ol köñülke yalın
2580. urup berge başı büter terk söner
tilin sökse bütmez açığı yılın
2581. kalı atlanur bolsa begler süke
ya kuşka çögenke ya él körgüke
2582. idi sak küdezgü bu yérde begin
yoduğ tegmese anda teñsizlikin
2583. kalı tuşsa beglerke yañluk hatâ
tuşar at öze kuşta awda süde
2584. bütünsüz bar erse yıratğu anı
siziklig bar erse sakıñu anı
140 YUSUF HAS TAYANGU
2585. bütün çın sewigli bağırsak kişi
yakın yortsa begke küdezse başı
2586. sü başçı tüze tursa yortuğ kurın
ériglerni yığsa yetürse soñın
2587. kiçig kur uluğlar ara kirmese
yırak taş yorığlı yakın yortmasa
2588. kapuğda neteg erse oldruğ turuğ
bu yortuğda andağ kerek ay uluğ
2589. kapuğ başlar erniñ bağırsaklıkı
bu yañlığ kerek ay ajunçı akı
2590. bu yañlığ kerek bu kapuğ başlar er
begi etmeki yép işin işler er
2591. munukı men aydım eşitti ilig
talu er tilese üdürsü bilig
ilig su’âli ögdülmişke
2592. ilig aydı uktum munı belgülüg
takı bir sözüg ay maña ülgülüg
2593. bilir sen séziksiz ajun begleri
yalawaç ıdur ildin ilke eri
2594. ayu bér maña bir bilig söz uzı
yalawaç ıdur ildin ilke özi
2595. negü teg kerek bu yalawaçlık er
añar bütse begler karılatsa yér
XXXIII
ögdülmiş iligke yalawaç idğuka negü teg er kerekin ayur
2596. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
bu işke idi ked yetürsü bilig
2597. kamuğ erde üdrüm yalawaç kerek
biliglig ukuşluğ talu ked yürek
2598. bayat kullarında eñ üdründüsi
yalawaçlar erdi kişi edgüsi
2599. yalawaçtın itlür telim törlüg iş
yalawaçtın ötrü kelür körklüg iş
2600. ukuşluğ kerek ked yalawaç örüg
biliglig kerek sözke bilse yörüg
2601. yana bilse söznüñ içi hem taşı
itilse anıñ ötrü tüzmiş işi
2602. negü tér eşitgil ajunçı beg er
bodun başlağuçı biliglig yég er
2603. öküşte talu er ukuşluğnı bil
bodunda bedüki biligligni kıl
KUTADGU BİLİG 141
2604. kayu işte aşnu aşunsa ukuş
ol iş baçka bardı sınadım üküş
2605. kayu işke bilge yetürdi bilig
anı yetti tuttı tegürdi elig
2606. ukuş işke tutsa bilig başlasa
üküş işler itlür kişi işlese
2607. bağırsak kerek hem közi köñli tok
bütün çın kılıkı köni bolsa ok
2608. bağırsak tapuğçı beg asğın tiler
beg asğın tilegli begin çın sewer
2609. begiñe asığçı bağırsaknı bil
bağırsaknı bulsa özüñ bağrı kıl
2610. bağırsak tapuğçı bağır sanı teg
bağırda yakınrak yürek kanı teg
2611. közi suk kişi özke erksiz bolur
bu suklar yalawaçka teñsiz bolur
2612. közi tok çığay erse bayka sanur
serinse kişi tegme işte unur
2613. suk er umduçı ol yawuz umduçı
kişi umduçısı atı koltğuçı
2614. negü tér eşitgil közi tok kişi
közi tok kişi boldı baylar başı
2615. çığay kılsa kimni közi suklukı
bayutmaz anı bu ajun toklukı
2616. kimi erse umdu kılur erse kul
anıñ boşlukı kör ölüm birle ol
2617. takı yakşı aymış bilig bérgüçi
közi sukka öt saw erig bérgüçi
2618. tükel bay bolayın tése belgülüg
köñül baylıkı kol ay ersig külüg
2619. neçe me kul erse közi tok beg ol
suk öz beglikindin bu kulluk yég ol
2620. kayu beg suk erse çığay ol çığay
kayu kul közi tok beg ol köñli bay
2621. uwutluğ kerek ked amul hem silig
siliglik bile bilse törlüg bilig
2622. uwut bolmasa er otun él bolur
uwut birle yalñuk bütünlük kılur
2623. amul bolsa ötrü atanur tüzün
silig bolsa kılkı sewitür özün
2624. tetiglik bile bolsa erke bilig
tüzü işke tegrür bu bilgi elig
142 YUSUF HAS TAYANGU
2625. bu beytig okığıl negü tér eşit
bilig birle başlap özüñke iş it
2626. ukuş birle uk iş bilig birle bil
künüñ bolsu kutluğ kutadsunı yıl
2627. tetiglik bile er tilekke tegir
bilig bil ukuş uk işiñ ötrü kıl
2628. tetiglik bile bilse törlüg bitig
bitig bilse ötrü bolur er tetig
2629. bitise okısa eşitse sözüg
anın ötrü bilge kılur er özüñ
2630. kamuğ törlüg erdem bu bilse tükel
bu erdem bile er meñiz kılsa al
2631. kitâblar okır hem bilir erse söz
ukar erse şi‘r hem koşar erse öz
2632. nücûm bilse tıb hem yora bilse tüş
anıñ yormışı teg sözi kelse tuş
2633. bilir erse sakış yéme hendese
‘aded cedri kılsa misâhat basa
2634. yana nerd ü şatranc bilir erse ked
harîfleri andın ulır erse ked
2635. çögenke ked erse atar erse ok
yéme kuşçı awçı ajunda ozuk
2636. kamuğ til bilir erse açsa tilig
kamuğ hatnı bilse bitise elig
2637. bu yañlığ kerek barça erdem bilir
bu yañlığ yalawaç tilekke tegir
2638. yalawaç tetig bolsa bilge oduğ
beg asğı bolur anda tutnur boduğ
2639. yalawaç yawuz bolsa kıwçak kowı
séziksiz tüker anda begler suwı
2640. yalawaç barır er idi ked kerek
kamuğ törlüg işke bu tutsa yürek
2641. kayu törlüg erdem añar satsalar
anı utsa ötrü ağır tutsalar
2642. kayu törlüg er me sözin sözlese
anı uksa bilse yana kizlese
2643. yalawaç bilir bolsa erdem kamuğ
bedüyür begi atı ilde uluğ
2644. negü tér eşitgil bilir kök ayuk
bu söz ukmasa er anıñ ögi yok
2645. kimiñ erdemi bolsa atı yorır
kalı bolmasa erdem atsız karır
KUTADGU BİLİG 143
2646. kişi erdemi birle erdin keçer
üküş bolsa erdem er örlep uçar
2647. elig sunsa erdem bile er tegip
uluğ tağ başın yére ildrür egip
2648. söz ukğan kerek bolsa hâzır cevâb
cevâb kılsa bérmiş söziñe savâb
2649. bor içmez kerek ked özin tutğuçı
özin tutğuçı er bulur kut küçi
2650. biliglig bor içse biligsiz bolur
biligsiz esürse adın ne kalur
2651. bor ol bu biligke ukuşka yağı
bor atı hakîkat tütüş ol çoğı
2652. neçe me biliglig ukuşluğ kişi
başın borka soksa buzar öz işi
2653. neçe me uwutluğ silig kılkı uz
bor içse otunluk kılur barça öz
2654. isizim uwut ya ukuş ög bilig
arığsız bu borka bérür ay silig
2655. bor içme bor içse barır er kutı
bor içse bolur tilve munduz atı
2656. karınka süçig kirse çıkrur sözüg
bu çıkmış söz ök yandru örter özüg
2657. negü tér eşitgil bu beyt ayğuçı
okığıl açılğay taşı hem içi
2658. kalı içtiñ erse esürgü süçig
köñül sırrı açtı çıkardı içig
2659. biliglig bor içse biligsiz bolur
biligsiz bor içse bolur kenç kiçig
2660. tili uz kerek hem köñüllüg kerek
sözi uz kerek hem ked öglüg kerek
2661. siñimlig bolur ol tili uz kişi
sözi uz yorısa yarar er işi
2662. köñüllüg kerek ked unıtmasa söz
negü söz eşitse katığ tutsa öz
2663. yüzi körki körklüg kerek hem bodı
yülüg bolsa bod sın kişide kedi
2664. özi ersig erse bedük himmeti
bu iki bile ol kişi kıymeti
2665. sözi bolsa yumşak şeker teg süçig
süçig sözke yumşar uluğ hem kiçig
2666. yalawaç işi kör neçe söz bolur
sözi yakşı bolsa tilekin bulur
144 YUSUF HAS TAYANGU
2667. bu yarlığ kişi bulsa ilig kutı
añar bérse bolğay yalawaç atı
2668. anı ıdsa bolğay yalawaçlıkın
yırak erse yat baz öz erse yakın
ilig su’âli ögdülmişke
2669. ilig aydı uktum eşittim munı
takı bir sözüm bar ayu bér anı
2670. seniñdin ötelsün maña söz takı
meniñdin ötelsün saña söz hakı
2671. bitigçi negü teg kerek ay tetig
añar beg ınanıp bititse bitig
XXXIV
ögdülmiş iligke bitigçi ılımğa negü teg kerekin ayur
2672. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
bu işke idi ked yetürsü bilig
2673. ötüg bérdi ögdülmiş aydı ay beg
yorayın bu sözni köñülteki teg
2674. neçe me bilig bilse begler özi
bitigçi kerek ol bitise sözi
2675. bitigçike ayğu kerek iç sözin
küdezse bitigçi üküş ya azın
2676. bu iç söz tutuğlı bütün çın kerek
bütünlükke artuk bütün dîn kerek
2677. kalı tutmasa bu bitigçi sözüg
begi sırrı açlur bu örter özüñ
2678. neçe me bu begler sözin kizlese
bu iki kişike kerek sözlese
2679. birisi bitigçi birisi vezîr
bu iki kişike söz açmak tegir
2680. bu iki kişike söz açğu kerek
söz açsa awağları yüdgü kerek
2681. bu iki kişide bolur barça söz
bu söz tutmasa öz işin buzdı öz
2682. idi yakşı aymış ötüken begi
tilin tutzu bérmiş saña söz yégi
2683. ay begler ınançı sözüg kizle berk
sözüg kizlemese başıñ barğa terk
2684. bu ağzıñ misâli üñür sanı teg
sözüg çıksa andın sehar tanı teg
2685. yazıldı ajunka anı tirgüsüz
eşitti tüzü halk anı örtgüsüz
KUTADGU BİLİG 145
2686. ağızdın ara ot ara suw çıkar
birisi itigli birisi yıkar
2687. küyer ot teg ol bu kereksiz sözüg
ağızdın çıkarmağu küygey özüñ
2688. akar suw teg ol bu tilin edgü söz
kayuka bu aksa çéçek öndi tüz
2689. ayâ er atanmış biliglig bügü
köñül sırrı artuk katığ kizlegü
2690. negü tér eşitgil bu beytig okı
köñül sırrı kizle ay köñlüm tokı
2691. köñül sırrı berk tut sen ayma tilin
kalı aydıñ erse ökünçi yılın
2692. kızıl til kara başka yawlak yağı
bu yawlak yağığ bekle inçin salın
2693. bitigçi biliglig ukuşluğ kerek
hatı uz belâğat takı edgürek
2694. bitigde hat uz bolsa açlur köñül
okığu kelir baksa awnur köñül
2695. belâğat bile hat teñeşse kalı
idi edgü til bu bitig söz tili
2696. negü tér eşitgil ıla sır teñi
idi edgü yañ bu bitig söz yañı
2697. kamuğ edgü sözler bitigde bolur
bitinmiş üçün söz unıtmaz kalur
2698. bitimedi erse bitigli bitig
negü bilgey erdiñe bu hikmet bilig
2699. bitip kodmasa erdi bilge bügü
biziñde ozakığ kim erdi tigü
2700. yok erse bitig bu kişiler ara
tilin sözke kim bütgey erdi kör e
2701. kişi ildin ilke söz ıdğu bolur
bitig bolmasa söz neçe sözleyür
2702. idi ked kereklig-turur bu bitig
bitig birle begler iter él itig
2703. bu begler işiñe tusulur kişi
bu üç törlüg ol kör ay ilçi başı
2704. birisi biliglig ukuşluğ bügü
takı bir bitigçi-turur sözlegü
2705. üçünçi kür ersig er ol toñ yürek
yağıka börike bu ersig kerek
2706. ukuşluğ biliglig bu öglüg bügü
kéñeşke tusulur añar ne tigü
146 YUSUF HAS TAYANGU
2707. kamuğ él işin barça itgen bitig
bitigin tutar él kirişin tetig
2708. kılıç alsa ersig eren işlese
yağı boynı yençse öze iglese
2709. yumıtsa kayuda bu üç törlüg er
tilekin bulur er tümen ârzû yér
2710. bularda narukı kalın bu kotu
bu üçke udu bardaçı ol botu
2711. kılıç birle tutlur kalı tutsa él
kalem birle baslur kalı bassa él
2712. biligin ukuşun tegip él tüzer
bu üç neñ bile er ajunuğ süzer
2713. bilig birle başlar begi él törü
ukuş birle işler kamuğ iş körü
2714. kılıç él tutar hem bodun kazğanur
kalem él tüzer hem hazîneˆ urur
2715. kılıç kan tamuzsa begi él alır
kalemde kara tamsa altun kelir
2716. bu iki-turur bu ajun tutrukı
oza keçmiş iş hem kelir utrukı
2717. ayâ beg bu iki uluğ erdem ol
bügü ilçi begler munı tutğu yol
2718. muñar meñzetü keldi emdi bu söz
eşitgil munı sen ayâ edgü öz
2719. idi edgü erdem bilig bilse er
takı artuk erdem kılıç ursa er
2720. kılıç birle tutlur talu edgü él
kalem birle itlür tilek ârzû yér
2721. közi tok kerek hem özi umdusuz
bağırsak kerek çın özi koltğusuz
2722. közi tok kişi neñke suklanmaz ol
kişi neñ bile bolsa arsıkmaz ol
2723. kişi umduçı bolsa boldı bulun
suyurka anı sen ay körki tolun
2724. neçe me beg erse kul ol umduçı
kişide éli umduçı ol tuçı
2725. suk erse bitigçi bilig artatur
bitir umdu birle bitig artatur
2726. kümüş körse altun añar arsıkar
idisi başın yér ya baş alsıkar
2727. bağırsak tapuğçı éşik yastanur
tiledükte tutçı kapuğda-turur
KUTADGU BİLİG 147
2728. bağırsak tapuğçı beg asğın tiler
teni cânı mâlın begiñe ular
2729. bor içmez kerek bolsa kılkı arığ
yarağsız kılınçığ yıratsa arığ
2730. bitigçi bor içse biligdin tezer
biligdin tezigli bitigdin azar
2731. bitigçi kéçe tañda élde kerek
neçede kerek bolsa anda kerek
2732. kişide talula bu iki kişig
añar ötrü bérgil bu iki éşig
2733. birisi bitigçi hatı belgülüg
birisi yalawaç tili ülgülüg
2734. yakında yağukta ya yat baz ara
tuşar erse öwke bulardın kör e
2735. bu iki kişidin tuşar tuşsa iş
bu iki kişiler iter itse iş
2736. birisi bitigde yañılsa sözüg
birisi tili birle étse sözüg
2737. bitigçi bu yañlığ kerek ay élig
ınansa añar bérse bolğay elig
2738. bu yañlığ kişike ınansa bolur
kişilik tilese anıñdın kelür
2739. bu erdi ay élig meniñ bilmişim
ötündüm éligke tükendi işim
ilig su’âli ögdülmişke
2740. élig aydı uktum munı ma ögün
takı bir sözüm bar anı ay bu kün
2741. ağıçı negü teg kerek ay maña
añar bütse begler yitürse neñ e
2742. ağı kaznakı tutsa altun kümüş
ol er başka éltse bu aymış yumuş
XXXV
ögdülmiş iligke ağiçi negü teg er kerekin ayur
2743. yanut bérdi ögdülmiş élig kutı
sewüg neñ bu altun kümüş cân otı
2744. idi çın bütün ked kerek er köni
köñül yaymasa ötrü tutsa munı
2745. negü tér eşitgil bu şartlar başı
ajun tezginip neñeke tegmiş kişi
2746. sewüg neñe bu cân cânda yégrek sewüg
kümüş altun ol cânda kedrek sewüg
148 YUSUF HAS TAYANGU
2747. itilmez köñülüg iter bu kümüş
egilmez kişini eger bu kümüş
2748. kümüş körse yalñuk köñül tutmasa
yarağay anı çın firişte tése
2749. kür er kördi altun özi yumşadı
irig sözlüg erniñ sözi yumşadı
2750. közi tok kerek hem kılınçı bütün
barı arta barsa küniñe kutun
2751. üküş neñe körü todmış erse közi
yana korkar erse bayatka özi
2752. halâl hem harâm adrar erse aça
yarağlığ yarağsıznı bilse seçe
2753. közi tok kişiler neñiñ edlemez
bütün çın kişiler özin yéglemez
2754. kiçigde körü kalsa altun kümüş
anıñ suklukı bolmaz ança üküş
2755. özi korkar erse bayatka kalı
bu er tutğa şeksiz könilik yolı
2756. könilik mün ol barça edgü asığ
bu asğı bile buldı meñü tatığ
2757. köni bolsa yalñuk küni edgü ol
küni edgü bolsa kutı meñü ol
2758. negü tér eşitgil bağırsak sözi
bu söz işke tutğıl ay ajun tözi
2759. köñül til köni tut kılınçıñ bütün
saña kelge devlet bu dünyâ bütün
2760. köni bolduñ erse kutadğay künüñ
selâmet tirilgil sewinçin kulun
2761. bağırsak kerek hem oduğ sak tetig
tetiglik bile er kılur miñ itig
2762. uwutluğ kerek hem yéme ög köñül
uwutsuz kişide yırak tur tüñül
2763. uwut ol tıdığlı yarağsız işig
uwut ol iter kılkı artak kişig
2764. bor içmez kerek hem özin tutğuçı
özin tutğuçı er kutuğ tapğuçı
2765. bor içse akılık kılur ol neñin
kişike üler neñ alumaz teñin
2766. bu işke ağıçı saran edgürek
saranlık bile neñ küdezgü kerek
2767. bağırsak tapuğçı kör özkey bolur
bu özkey tapuğçı begin bay kılur
KUTADGU BİLİG 149
2768. bağırsak kişi ol kişi üdrümi
bağırsaknı bek tut ay er ködrümi
2769. ağıçı oduğ bolsa iş artamaz
sakışlığ tutar neñ özin örtemez
2770. ögi bolsa yalñuk unıtmaz bolur
sanu saknu işler yañılmaz bolur
2771. unıtğan bolur körse ögsüz kişi
bu ögsüz ağıçı buzar öz işi
2772. tetiglik kerek kılsa törlüg sakış
tetig bolmağınça kalı adrar iş
2773. bitigçi kerek uz kamuğ hat bilir
sakışığ bitigin küdezse kalır
2774. bitigçi küdezgü kiriş hem çıkış
bitigin küdezgü kamuğ törlüg iş
2775. yıl ay öd bitise küni belgülüg
açukluğ adırtlığ sanı belgülüg
2776. sakış saklıkı çın bitig birle ol
bitip kodsa sakış kapuğ açtı yol
2777. negü tér eşitgil bağırsak kişi
sakış birle bek tutğu işçi işi
2778. bitigsiz işig bek tutumaz köñül
köñülke ışanma biti ay oğul
2779. bitise kalır söz usansa barır
osal bolsa işçi sakışta ulır
2780. bilir bolsa tegme bu törlüg bitig
anın saklasa ötrü kılsa itig
2781. sakışta usansa kayu işçiler
sakış bérdükinde ulır baş çalar
2782. elig sakışın bilse artuk yete
bışursa ögi köñli sakış tuta
2783. elig sakışında keçer erse sen
kerek hendese sakışı tutsa sen
2784. körü barsa yinçge sakış hendese
munı birle yér kök bolur ol sasa
2785. negü tér eşitgil ay bilge bügü
biliglig sözi bolsa aş teg yégü
2786. idi me batığ hendese sakışı
anın tezginür kör hakîmler başı
2787. ewin teg yarır bu yéti kat köküg
adırttı biçim teg yér erse kaşı
2788. biliglig ukuşluğ kerek kılkı tüz
ukuşluğ kişiler işi barça uz
150 YUSUF HAS TAYANGU
2789. biliglig kişiler bolur çın köni
köni kayda bolsa yaruyur küni
2790. ukuş bolmasa er özin tutnumaz
bilig bolmasa er işin itnümez
2791. bolur karşı içre ağıçı işi
özin ked küdezgü bu yañlığ kişi
2792. köñül til köni tutsa kılkı bütün
añar tegmese ot yalını tütün
2793. közin ked küdezse tilin beklese
ukuş birle ârzû havâğ örklese
2794. közün körse ötrü köñül ârzûlar
köñül ârzû kolsa anı kim yığar
2795. köñül beg-turur yéti endam öze
begi başlasa bodnı yügrür tüze
2796. idi yakşı aymış biliglig sözüg
ay ersig küdezgil köñülüg közüg
2797. et öz yéti endâm köñülke udar
köñül birle yalñuk ağır yük yüder
2798. tükel sır bediz ol köñülsüz kişi
köñülsüz kişi bilge atın yodar
2799. kerek elgi berk sak kereksiz akı
saçılmasa ötrü ağı kaznakı
2800. akılık idi ked unı kodmağu
kişi neñi birle akı bolmağu
2801. satığçı kerek bilse törlüg satığ
satığ bilmese er kılumaz asığ
2802. kamuğ neñ tawarığ biligli kerek
ağırın uçuzun ukuğlı kerek
2803. bilir bolsa kıymet ol arsıkmasa
satığda tawığda neñ alsıkmasa
2804. alımka bérimke oñay bolsa öz
uluğka kiçigke süçig tutsa söz
2805. negü ötnü alsa yana bérse terk
añar bérgeler neñ kaçan kolsa terk
2806. satığka oñay bolsa kılkı köni
añar eksümez neñ kereklig küni
2807. kalı bérse begler er atka açığ
tegürse anı bolmasa yüz açığ
2808. açığ tıdsa işçi er at köñli sır
er at köñli sınsa alır begke kir
2809. negü tér eşitgil akılar başı
köñülke alıñıl ay çırğuy kişi
KUTADGU BİLİG 151
2810. sewerig sewügsüz kılayın tése
tilin ayğu neñni tıdıp bérmese
2811. ayıp bérmegü neñ tilin aymağu
tilin aydıñ erse anı tıdmağu
2812. sözin kıysa begler umınç kötrülür
umınç kitti erse neñiñ kotrulur
2813. oduğ sak kerek ked kereksiz azak
azak bolsa işçi bolur iş uzak
2814. bu beglerke tapnur tapuğçı kamuğ
muñadıp kelip tuttı tapğun kapuğ
2815. muñadsa tapuğçı elig tarlıkın
begi eştip ıdsa açığ yarlığın
2816. uzatsa ağıçı bu neñ bérmese
muñadmış tapuğçı tüñülgey basa
2817. kerekinde bulsa kişi öz muñı
yam erse yañança bolur ol teñi
2818. negü tér eşitgil bu kökçin saña
muñadmış muñıña yara ay toña
2819. tilemişte bulsa tilegli neñin
yanut kılsa bolmaz cânında öñin
2820. kerek üdte bir yam yañança bolur
kamuğ neñke yañzağ munu bu teñin
2821. bu yañlığ kişi bulsa emdi élig
ukuşluğ biliglig uwutluğ silig
2822. añar bérse bolğay ağı kaznakı
ınansa yarağay küdezse hakı
ilig su’âli ögdülmişke
2823. élig aydı uktum yaruttuñ méni
takı bir sözüm bar ayu bér anı
2824. ayak tirki başlar bu aş başçısı
negü teg kerek ayğıl aş işçisi
2825. séziksiz yése beg anıñdın aşığ
ınansa añar beg küdezse başığ
2826. idi ters-turur bu aş içgü yégü
siziklig kişidin yése ay bügü
2827. munı ma ayu bérgil emdi maña
bileyin ukayın ay ersig toña
XXXVI
ögdülmiş iligke aş başçi hvân sâlâr negü teg kerekin ayur
2828. yanut bérdi ögdülmiş aydı élig
bu işke bütün er kerek ked silig
152 YUSUF HAS TAYANGU
2829. kişide talusı köni çın kişi
üdürgü añar bérgü aş suw işi
2830. bu işke idi çın bütün er tile
bağırsak tapuğsak uwutı bile
2831. bağırsak tapuğçı bütün çın kişi
begiñe yuluğlar et öz cân başı
2832. boğuzdın bolur barça begke hatar
işin kılsa aşçı anı kim yeter
2833. kamuğ yérde begler küdezgü özin
yigü içgüde açğu saklık közin
2834. bodun başlar erke bolur miñ yağı
yağı bolsa kimke yadığlığ ağı
2835. bütün çın bışığ bolmasa bu kişi
hatarlığ bolur aşta begler işi
2836. muñar kiçki eski tapuğçı kerek
açınu süçinü aşın bérse terk
2837. telim tapğı erse üküş emgeki
añar bütse bolğay açınmış begi
2838. negü tér eşitgil kişi edgüsi
kalı teñlemiş teg ukuş belgüsi
2839. kayu neñe emgek katılsa üküş
sewüg boldı ol neñ kamuğda küsüş
2840. kayu neñke ıdsa tiriglik kişi
sewüg boldı ol neñ sewüg cân tuşı
2841. tiriglik isiz ermez emgek isiz
bu emgekke bérmez tiriglik isiz
2842. tiriglik barır er açımaz tilin
yawa bolsa emgek açır kiç yılın
2843. közi tok kerek ked yéme köñli bay
arığlık kerek hem yüzi körki ay
2844. sakınuk kerek dîn şerî‘at bilir
bu mundağ kişidin bütünlük kelir
2845. arığ boldı begler tadusı özi
arığ bolmasa aş kaçan yér kozı
2846. arığ bolsa aşçı arığ aş bérür
arığ bolsa aş suw sewe ked yélür
2847. közi suk kişi aşka sukluk kılur
elig tegrür aşka aşığ artatur
2848. közi suk kişiniñ kılınçı yég ol
kılınç yégliki erke teñsiz ig ol
2849. neçe me bütün çın er erse köni
anıñda bütün çın özüñ bil munı
KUTADGU BİLİG 153
2850. bütün tutğu barça kişig çın bışığ
özüñ ked sakıñu küdezgü başığ
2851. muñar meñzetü keldi emdi bu söz
unıtma bu sözni ayâ edgü öz
2852. kamuğnı bütün tut küdezgil özüñ
özüñke bağırsak seniñ öz közüñ
2853. kamuğda ‘azîzrek bu cânıñ ‘azîz
‘azîz cânnı bek tut uzatma sözüg
2854. yüzi körki körklüg kerek kılkı uz
yülüg bolsa bodluğ tili köñli tüz
2855. bu körklüg kişi közke körnür arığ
arığ bolmasa aş boğuzka karığ
2856. arığlıknı sewmiş-turur bir bayat
arığlık bile er bulur edgü at
2857. arığlıknı barça kişiler tiler
arığ bolsa aş suw kişi ârzûlar
2858. yırak tutğu aşta arığsız kişi
arığsız kişiniñ arığsız işi
2859. könilik kerek hem bülün çın kılık
köni bolmasa er tüzümez yorık
2860. kalı egri bolsa bu aş başçısı
kamuğ egri boldı anıñ işçisi
2861. yumıtsa kalın yég bu aş oğrısı
kaçan körki kelgey begi tirkisi
2862. könilik kerek erke edgü kılınç
anın bulsa ötrü tilemiş sewinç
2863. negü tér eşitgil köni kılklığ er
köni kılkı bolsa ajun bütrü yér
2864. köni kayda bolsa kutadur küni
tünermez küni er yorısa köni
2865. hıyânet kayu yérde ursa adak
asığ bérgü barça kaçar ked yırak
2866. hıyânet kişi kayda sunsa elig
teñiz erse suğlur kurıtur yérig
2867. bağırsak kerek ked begini sewer
uwutluğ kerek ked özini yığar
2868. ukuşluğ kerek hem biliglig kerek
üdi bolsa aşka ériglig kerek
2869. törüçe yorısa tapuğ kılsa öz
kirürde çıkarda köni tutsa köz
2870. ukuş işke tutsa küdezse özin
bilig işke tutsa tıdusa közin
154 YUSUF HAS TAYANGU
2871. vefâ kılsa begke tilep edgü at
ol at birle edgü kalır meñü at
2872. ukuşluğ kişiler at edgü kolur
biliglig kişiler ınançlığ bolur
2873. ukuşluğ kişidin kişilik kelür
biliglig kişiler kişisi bolur
2874. negü tér eşitgil ukuşluğ kişi
ukuşluğ kişi ol kişide başı
2875. ukuşluğ vefâlığ kişi tüzüni
yuluğlar kişike kamuğ özini
2876. arığsız cefâlığ kılınçı otun
kalı aydı erser kıyar sözini
2877. munu aydım emdi ay élig kişi
bu yañlığ kerek bolsa aşçı başı
2878. kirip ötrü tirki ayak başlasa
anıñdın begi aş séziksiz yése
2879. bu erdi ay élig özüm bilmişin
ayu bérdim emdi köñül bulmışın
ilig su’âli ögdülmişke
2880. élig aydı uktum eşittim munı
takı bir sözüm bar ayu bér anı
2881. maña ayğıl emdi idişçi başı
negü teg kerek kılsa içgü işi
2882. ınansa añar beg ne köñli bütüp
alıp içse içgü anı çın tutup
XXXVII
ögdülmiş iligke idişçi başı negü teg kerekin ayur
2883. yanut bérdi ögdülmiş aydı élig
muñar ma idi ked yetürsü bilig
2884. öz igdiş kerek ked sınamış yılın
köñül basmış erse könitmiş yolın
2885. bütün çın bağırsak közi köñli tok
köni bolsa kılkı mesel atğu ok
2886. anın ötrü bolsa idiş tutğuçı
yarağay bu işke yetilgey küçi
2887. kamuğ törlüg otlar idişçi tutar
güvâriş ya ma‘cûn ya çurnı katar
2888. telim törlüg otlar anıñda bolur
yégü yalğağu ot ya içgü kolur
KUTADGU BİLİG 155
2889. kuruğ öl yémiş tut ya içgü süçig
anıñdın bolur bu boğuzka keçig
2890. boğuzdın bolur barça begke hatar
boğuz tatğı aşçı idişçi tutar
2891. bu aşçı idişçi bütün bolmasa
idi sarp bolur begke içse yése
2892. negü tér eşit ay biliglig bügü
boğuz ked küdezgü aş akru yégü
2893. boğuzuğ küdezse başıña asığ
aşığ az yése bu ağızka tatığ
2894. üküş kördüm erni yawa kıldı baş
küdezmedi boğuzın kowı kıldı yaş
2895. boğuzdın kirür ig kişike kemi
boğuzdın bolur hem añar ot emi
2896. ukuşluğ kerek hem bilig ked bilir
ukuşluğ kişidin kişilik kelir
2897. isizke katılmaz ukuşluğ kişi
bütün çın bolur bu biliglig işi
2898. köni ermese küygey erdi ulun
köni turmasa kör bolur er bulun
2899. köni bol sen iş kıl ay ersig begim
könilikte taştın yok ermiş yégim
2900. idişçi başı ked koyuğ er kerek
köni tutsa ötrü köñül ög yürek
2901. könilik öze işlese iş bütün
yakurmasa özke yarağsız otun
2902. öz elgi bile katsa içgü körüp
özi beklese kodsa tamğa urup
2903. yégü içgü katmış kamuğ otlarığ
öz elgi bile katsa tutsa arığ
2904. kuruğ öl yémiş ya cülengbîn cülâb
özi katğu tutğu bu barça şerâb
2905. açınu süçinü bağırsaklıkın
idişin küdezse ötese hakın
2906. kirür otrü emgek begi tapğıña
ol emgek tusulur kulı asğıña
2907. kayu neñke kirse kişi emgeki
uş ol neñde boldı cânınıñ köki
2908. muñar meñzetü sözledi söz silig
siligler sözi körse barça bilig
2909. kayu neñke kirse kişi emgeki
sewüg boldı ol neñ sewüg cân köki
156 YUSUF HAS TAYANGU
2910. kişi emgek ıdsa tiriglik ıdıp
anı sewgü yüdgü yüdürse yüki
2911. bu yañlığ bulunsa idişçi başı
añar bérse bolğay idişçi işi
2912. bu işke munı teg silig er kerek
munıñ tapğı körki yarutsa yürek
2913. munıñda basakı bu boşğutları
sakalsız kerek barça körki yarı
2914. yalıñ yüzlüg oğlan tolun teg yüzi
bodı tal kara saç bediz teg özi
2915. béli bolsa yılmık yana yarnı kéñ
ürüñ bolsa kırtış kızıl kızğu eñ
2916. yaşıl kök sarığ al ağı ton kedip
aşağu kötürse yaraşur yorıp
2917. sakalsız kerek bu idişçi arığ
küdezilse içgüde kıl tü yamığ
2918. idişte tü bolsa yarağsız bolur
tü aş suwka tüşse tatığsız bolur
2919. munın aydı bolğay bilig bérgüçi
sakalsız kerek tép idiş tutğuçı
2920. idişçi arığ bolsa körklüg yüzi
anıñdın siñer içse içgü kozı
2921. negü tutsa körklüg kişi kılkı uz
yaraşur alır kör bu cân ülgi köz
2922. negü tér eşitgil bu beyt ayğuçı
eşitgil munı sen ayâ bilgüçi
2923. yüzi körki körglüg kerek kılkı uz
negü tutsa andın tamar barça tuz
2924. karın açmış erke yüzi körse aş
usup susamış ka körüp kanğusuz
2925. idişçi başı kör uş andağ kerek
idiş tutğuçılar bu mundağ kerek
2926. ınansa añar ötrü begler bütüp
yakın tutsa bolğay bütün çın tutup
2927. ay élig kaç işke er üdrüm tile
bağırsak közi tok uwutı bile
2928. birisi yalawaç bitigçi biri
takı bir idişçi kör aşçı biri
2929. bularığ idi ked talula birin
kalı tuşsa teñsiz ökünme yarın
KUTADGU BİLİG 157
2930. yalawaç bitigçi kalı bolsa yig
anıñ yası élke tokır ay tetig
2931. idişçi ya aşçı yég erse kalı
anıñ yası cân kör tiriglik ulı
2932. katığlan ay élig bu bir kaç kişig
talulayu üdrü tutuzğıl işig
2933. yana aydı ögdülmiş élig kutı
bedük boldı begler işi teg atı
2934. bedük işte teñsiz baş ağrığ bolur
baş ağrığ kötürmese beglik kalur
2935. negü tér eşitgil kéñeşçi öge
kéñeşte töker begke yünçü üke
2936. ayâ beg erej kolma emgek kötür
erej birle emgek adakşu yatur
2937. beg emgep él itse bodun şük bayur
bayusa bodun beg tileki bolur
2938. sewinme ked artuk erejlig kişi
bolur âhır emgek erejke tuşı
2939. neçe me bu aşçı idişçi saña
bütün erse artuk ay ersig toña
2940. olarda bağırsak özüñe özüñ
adın bolmağay sen uzatma sözüg
2941. negü tér eşitgil öge buyrukı
unıtma munı sen biti hem okı
2942. sewüg cân özele imînde imîn
kolup bulmadım men özümde öñin
2943. katığlan küdezgil katığ tut anı
kalı bardı erse tileme emin
2944. ayıtmış nı aydım ay élig kutı
negü teg kerekin emi hem otı
2945. bu yañlığ kişi birle begler bedür
yağı boynı yençer kü çawın ıdur
2946. munu sözledim men saña belgülüg
takı bir sözüm bar adın ülgülüg
2947. élig tıñlar erse anı sözleyin
yok erse bu sözni özüm kizleyin
ilig su’âli ögdülmişke
2948. yanut bérdi élig ayur ay bügü
negü ol maña ay sözüg sözlegü
158 YUSUF HAS TAYANGU
2949. seniñdin eşitgü kerek barça söz
biligke teriz sen ukuşka ögüz
ögdülmiş cevâbı iligke
2950. yanut bérdi ögdülmiş aydı élig
éligdin tegir élke törlüg bilig
2951. éligke ötündüm tapuğçı yolı
negü teg tapınğu begiñe kulı
2952. yéme bilgü begler tapuğçı kulın
negü teg açınğu tapınsa yılın
2953. neçe beg hakı erse kullar öze
yéme kul hakı yokmu begler öze
2954. kalı beg hakın körse kullar turup
kerek kul hakın körse tapğın körüp
2955. tapuğçı tapuğ kılsa dünyâ üçün
kalı bulmasa dünyâ emger küçün
ilig su’âli ögdülmişke
2956. élig aydı keldür maña ay aça
negü ol tapuğçı hakı ay seçe
XXXVIII
ögdülmiş iligke tapuğçilar haki begler öze negü teg erdükin ayur
2957. bu ögdülmiş aydı bu begler öze
tapuğçı hakı bar tapuğda oza
2958. eñ aşnu yégü içgü bérgü kerek
tapınğu itiglerin itgü kerek
2959. tapuğ kılmak emgek katığ iş bolur
munı bilse begler tapuğ tiş kılur
2960. et öz cân yuluğlar tapuğ kılğuçı
tiler beg sewinçi bu kul bolğuçı
2961. isig tumlığ aç tok yadağ hem yalıñ
kılıç baldu ok yér ay élig biliñ
2962. kédin öñdün oñ sol bolur bu turup
begin inçke tegrür bu emgek körüp
2963. yağıka bu öñdün bolur bek tolum
tiriglik tiler begke özke ölüm
2964. bu yañlığ beginiñ sewinçin tilep
özin emgetür tünni künke ulap
2965. bu tapğı üçün beg ötegü hakın
anı edgü tutğu bağırsaklıkın
2966. negü tér eşitgil uç ordu hanı
bodunda talusı kişide çını
2967. ayâ beg boluğlı bodunka uluğ
bedüt edgü tutğıl tapuğçı kuluğ
KUTADGU BİLİG 159
2968. tapuğçı bile begler elgi uzar
tapuğçı bile erklig él kend tüzer
2969. neçe beg uluğ bolsa aslı bedük
tapuğçı bile boldı atı bedük
2970. ay élig kişilik mürüvvet bolur
mürüvvet kişike tarîkat bolur
2971. mürüvvet tarîkat bu ol belgülüg
kişi emgeki bilse kılsa ülüg
2972. tapuğçı kapuğda umınçka turur
umınç bérmese beg mürüvvet barur
2973. körü barğu begler tapuğçı neçe
tusulur neçe ol tusulmaz neçe
2974. tusulur teñinçe açıñu kerek
tapınmış teñi hak tegürgü kerek
2975. kişi yılkıda ınğa ermez ay beg
munı teñlese iş bolur ülgü teg
2976. boğuz todrur aşnu kişi yılkınıñ
basa asğı kötrür bu yalñuk anıñ
2977. açığ bérse begler tilin edgü söz
tapuğçı yuluğlar begiñe et öz
2978. isinür tapuğçı bağırsak bolur
özin emgetür beg sewinçin kolur
2979. muñar meñzetü sözlemiş söz tetig
bilig birle yalñuk uzatur elig
2980. kişi edgülükke sewüg cân bérür
bir edgü yanutı on edgü kılur
2981. asığ bolsa yalñuk özin kul kılur
añar kul bolur özke emgek urur
2982. tapuğka körü bérgü edgü açığ
yalıñnı bütürgü todurğu açığ
2983. negü beg bolur ol ay élig kutı
kitermese kuldın çığaylık atı
2984. negü tér eşitgil awuçğa sözi
awuçğa sözi ol yégitler közi
2985. kişi emgek ıdsa kişi yurnıña
yanutı kişilik kılur ornıña
2986. kişi emgeki bilmegüçi kişi
kişi tép atamağu yılkı tuşı
2987. iki törlüg ol bu tapuğ kılğuçı
biri boş biri kul umınç tutğuçı
2988. bu kul kendü erksiz tapuğçı bolur
tapuğ kılmasa begde berge bulur
160 YUSUF HAS TAYANGU
2989. boşuğ kör bu tapnur özin kul kılıp
munıñ emgekin yulğu tapğın bilip
2990. boş âzâd kişi barça edgü kulı
bularka aça bérgü edgü yolı
2991. boşuğ kul bile tutsa bolmaz bu tüz
boşuğ boş teñi tut kuluğ kulça üz
2992. bu begler kapuğı erej kapğı ol
erej kapğı tutmak özüñ asğı ol
2993. tapuğçı bayusa beg atı bolur
bu atı du‘â birle meñü kalur
2994. ay élig tapuğçı bile beg mesel
satığçı osuğluğ bolur çın tükel
2995. satığçı bérür neñ añar mün sanı
alığlı alır élde ewrer anı
2996. yıl ay kün tükese asığ yomdarur
yüz utru ulaşur öz asğı alur
2997. muñar meñzer emdi tapuğçı kişi
begi birle ortuk sakışlığ işi
2998. begi neñ bérür kulka edgü sözün
tapuğçı et öz birle tapnur özün
2999. urur cân yuluğlap tapuğçı kılıç
anıñ asğı él kend uluşlar erinç
3000. yağı boynı yençer hazîneˆ urur
tilek ârzû ni‘met ulaşu kelür
3001. bu barça asığ sanı boldı tegim
asığ kılğuçığ edgü tutğu begim
3002. negü tér eşitgil bu sartlar başı
öz asğın tilep dünyâ kezgen kişi
3003. asığlığ kul erse oğulda yakın
asığsız oğulnı yağı bil sakın
3004. kamuğ teprenigli asığka yorır
asığ bolmasa awçı ewde karır
3005. er at boldı begler kanatı yügi
kanatsız kuş uçmaz ay begler begi
3006. er at birle begler küçi belgürer
er at birle begler tügünler yörer
3007. yumıtsa kayu begke ersig eren
ajunka bu beg boldı sâhib-kırân
3008. kayu begde erdem yumıtsa tükel
añar yığlur ârzû ne kolsa tükel
3009. ajunçıkaerdem kerek miñ tümen
bu erdem bile yér ajunçı cihân
KUTADGU BİLİG 161
3010. uçuz tutma erdemni ögren oğul
bu erdem yorıkı ürüñ kuş teg ol
3011. ürüñ kuş kutı teg bu erdem kutı
yorı kuş atağıl sen erdem atı
3012. negü tér eşitgil ürüñ başlığ er
ajunuğ karıtmış uzun yaşlığ er
3013. bilig erdem ögren ağır tut anı
ağır kılğay âhır ol erdem séni
3014. bilig bil ukuş uk yorıma yawa
üdi kelse edgü bérür ol küni
ilig cevâbı ögdülmişke
3015. bu sözler eşitti sewindi élig
ayur ay ukuşluğ uruğı silig
3016. idi yakşı urduñ kişilik ulı
bu ol çın vefâlığ kişiler yolı
3017. bodun erki boldı meniñ bu özüm
uzun boldı elgim yorık til sözüm
3018. küwenmez men emdi bu beglik bulup
öz inçlik tilep me tiriglik bulup
3019. tilekim bu ol kim maña kelgüçi
bayusa meniñdin bedüse küçi
3020. bu begler sewinçi yarınkı asığ
du‘â tap maña edgü atın yanığ
3021. bu barı hazîneˆ bu altun kümüş
er atka ülegüke tirdim üküş
3022. kişike bérür-men tilep edgü at
du‘â artsu atım yorıtsu bayat
3023. tilekim bu ol kim maña tapğuçı
bayup kalsa minde kédin kalğuçı
3024. özüm köçse barsa kalır bu bodun
du‘â birle tapsa maña ol üdün
ögdülmiş cevâbı iligke
3025. yanut bérdi ögdülmiş aydı élig
yetürdi bu işke tükel ög bilig
3026. ölügli kişike negü bar adın
meger edgü atı yorısa kédin
3027. bu dünyâ tilese ülegü kümüş
kalı ‘ukbî kolsa bu ol hem yuluş
3028. bu altun kümüşüg üle ay élig
kayu él tilese yetilgey elig
3029. negü tér eşitgil bügü beg tili
bu beglik işiñe ol urmış ulı
162 YUSUF HAS TAYANGU
3030. ülegü neñ er tutğu begler kalın
kaçan kolsa tutğay yağısı élin
3031. hazîneˆ nerek köp er at çok kerek
begi bay kereksiz bodun tok kerek
3032. er at bolsa begler éli eksümez
er at bolmasa beg élin kéç yémez
3033. er at bolsa begdin sewinçlig yaruk
kayu él tilese bulur beg anuk
3034. akı bolsa elgi ajun begleri
ikigü ajunnuñ bu buldı töri
3035. negü tér eşitgil biliglig tilin
saranlık bile beg yéyümez élin
3036. iki neñ karıştı yakışmaz kaçar
saranka yağumaz akığ berk kuçar
3037. sarandın kaçar barça erdemlig er
akıka yumıtur tilek ârzû yér
3038. saranlık bile boldı beglik yağı
saranka kopar tegme yérde çoğı
3039. adın iki neñ ol bu él tutrukı
birisi saw altun kılıç bir takı
3040. akılık bile beklegü ol élig
akılık bile beg bedür ay élig
3041. kür alp er kötürse yaşın teg temür
azığlığ erenlerde teşlür tamur
3042. saw altun bile türtse begler elig
kılıçsız tili birle ewrer élig
3043. bu iki bile itgü uş bu élig
bu iki bile er bedür ay élig
3044. saw altun yazar ol tügülmiş kişig
saw altun iter ol buzulmış işig
3045. kılıç kayda erse kümüş anda ol
kümüş kayda erse kılıç tuttı yol
3046. ayâ beg kümüş saç tirilsü ked er
kümüş yığsa saçlur kılıçlığ kur er
3047. kılıçlığ kür er kör kümüşke tutuğ
yumıtmış saw altun kılıçka yuluğ
3048. saran beg tirer neñ hazîneˆ urur
akı beg kılıç birle artlap alur
3049. bu yañlığ-turur bu ajun öñdisi
saranka söküşi akı öñdisi
KUTADGU BİLİG 163
3050. sözin kesti ögdülmiş öpti yérig
éligke du‘â kıldı ögdi birig
ilig cevâbı ögdülmişke
3051. bu sözler eşitti sewindi élig
du‘â kıldı rabka kötürdi elig
3052. ayur ay bağırsak ınanğu idim
katığlık yérinde sığıñu idim
3053. seniñde adın yok yölekim maña
küwençim sen ök sen umınçım saña
3054. kayu edgü kaldı maña kılmadıñ
negü ârzû kaldı maña bérmediñ
3055. neteg tapnuğay-men bu ol çın sözüm
ayâ meñü muñsuz bu muñluğ özüm
3056. seniñdin kolur-men basut küç bile
köni yol öze tut méni sen yöle
3057. kamuğ edgülükte takı artukı
bu ögdülmiş ol emdi köñlüm tokı
3058. munı bérdiñ emdi maña sen ‘atâ
kılur-men munıñ şükri yüz miñ kata
3059. et öz cân yuluğlar meniñ işime
du‘â arturur bu keçer yaşıma
3060. maña küç bér emdi öteyin hakın
sewinsü maña bolsu köñli yakın
3061. yana aydı élig ay ögdülmişe
ukuşluğ biliglig séni ögmişe
3062. ukuşluğ tilese ukuş sen tükel
biliglig tilese bilig sen kemâl
3063. ınançlığ bağırsak bütün sen silig
könilik bile sen kötürdüñ elig
3064. tapınduñ açığda aşundı tapuğ
tapuğ kalmadı sen yetürdüñ kamuğ
3065. meniñdin kerek emdi edgü yanut
saña hak öteyin tiriglik anut
3066. neteg kim sewindi seniñdin köñül
bayat bérsü andağ sewinç ay oğul
3067. sözüg kesti élig serindi turu
yér öpti tapuğçısı koptı örü
3068. turup çıktı andın sewinçlig bolup
atın mindi keldi ewiñe turup
164 YUSUF HAS TAYANGU
3069. kıyıksız kéçe tañda kıldı tapuğ
yaradı tapuğ açtı devlet kapuğ
3070. tirildi ögi hem koyuldı bilig
bolu bérdi ewren uzadı elig
3071. negü tér eşitgil kutı belgülüg
kutı birle élde çawıkmış külüg
3072. kimiñ birle devlet yaraşsa kelip
başın kökke tegrür yokaru kılıp
3073. kelü bérse devlet yumıtsa bu neñ
kişi körli tirlür bolur kızğu eñ
3074. muñar meñzetü aydı kökçin saña
bu söz yakşı tıñla ay ersig toña
3075. kimiñ bolsa devlet uzadı elig
kamuğ tetrüsi öñ sözi ög bilig
3076. ajun feylesûfı neñi bolmasa
neçe tıldam erse kişedi tilig
3077. bu yañlığ-turur bu ajun öñdüsi
yayığ dünyâ devlet çawıkar küsi
3078. yawuzka yüz ursa yüzi suwlanur
kiçigke köz açsa bedüklük bulur
3079. tegir erse kimke bu devlet kelip
tüzer iç taşını bu barça itip
3080. kalı kelse keldrür kamuğ ârzûlar
ajunda çawıkar atı belgürer
3081. kalı barsa éltür bu keldürmişin
yağız yérke ildrür kötürmiş başın
3082. ayâ ög köñüllüg ukuşluğ oduğ
ayı sewme dünyâ tokığay yoduğ
3083. nerek bu karañku tünerig orun
süzük meñü élke aşunğıl burun
3084. tünek ol bu dünyâ kötürgil köñül
ediz ordu él kol sen amrul amul
3085. negü tér eşitgil ay köñli süzük
kamuğ iş içinde ay köñli tüzük
3086. ay himmet idisi ajun kol talu
talu koldaçı er kutı top tolu
3087. keçer dünyâ kodğıl tile ‘ukbîni
kodu bérmese dünyâ kodğay séni
3088. cefâçı bu dünyâ cefâ kıl añar
cefâ kılsa ötrü yaraşur sañar
3089. ayâ yolda azmış başı tezginük
ayı sewme dünyâğ tüpi ol öyük
KUTADGU BİLİG 165
3090. öyükke kirigli üyüldi kodı
örü kelmedi ol sewinç bulmadı
3091. örü tartğıl özni öyüktin kutul
özüñ kullukın sen tapuğ birle yul
3092. yana yanğıl emdi tilek birge öz
tiliñ ewre yandur turu kaldı söz
3093. köñül tüzdi ilig kör anda naru
bodunka bérü turdı edgü törü
3094. bodun inçke tegdi turuk semridi
seweri bedüdi yağı yawrıdı
3095. keçürdi küwençin sewinçin küni
ajunka yadıldı atı çaw üni
3096. tirildi bir ança yorıdı bu yañ
böri toklı birle kozı boldı teñ
ilig su’âli ögdülmişke
3097. ilig bir kün oldrup kör ögdülmişig
okıdı ayıttı keçer kün işig
3098. negü teg keçer kün ay ögdülmiş ay
çığaymu telim boldı ilde ya bay
3099. él içre negü bar yarağsız yawuz
bodun hâli açğıl maña örtme söz
3100. bodun tillerinde negü söz yorır
söküşmü telimrek ya ögdi kelir
3101. münümmü üküşrek azu erdemim
ayu bér maña sen kılayın emim
ögdülmiş cevâbı iligke
3102. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
tilek keldi tuttı tegürdi elig
3103. ilig devletinde itildi ajun
sakınç kısğa boldı sewinçler uzun
3104. bayudı bodun inçke tegdi yatur
uluş kend bezendi köñül yilgütür
3105. erej birle erter bodun künleri
sewinçin keçer kör bütün tünleri
3106. tilin sözledi barça edgü senâ
du‘â birle tınmaz tınığlı tına
3107. törü suw teg ol küç kör ot teg yoduğ
süzük suw akıttıñ udıttı otuğ
3108. törü tüz yorıttıñ itildi ajun
kim erse küçek ilde körmez közün
166 YUSUF HAS TAYANGU
3109. ay ilig üç iştin tegir küç basınç
biri beg osal bolsa tegse irinç
3110. ikinçi basınçak bodun başlar er
üçünçi suk erse bodun bağrı yér
3111. seniñde yok emdi bu üçte biri
kayudın tegir ilke küçkey eri
3112. ay edgü törülüg arığ beg silig
bayat bérdi erdem saña ög bilig
3113. özüñ buldı tevfîk kamuğ edgüke
bodun todtı bütti yégü kedgüke
3114. şükür kıl bayatka tapuğ kıl sewin
erej kıl bir ança sen inçin awın
3115. taşırtın negü tuşsa yañluk yazuk
munu men yügürdeçi kul-men anuk
3116. şükür kıldı artuk sewindi ilig
senâ kıldı rabka kötürdi elig
3117. ayur ay bağırsak idim sen uluğ
ağır kıldıñ ilde bu yunçığ kuluğ
3118. tegürdüñ maña sen kamuğ edgülük
munıñ şükri boynum öze boldı yük
3119. bu şükrüğ kaçan kılğa özüm yete
munıñ şükri méndin saña sen öte
ilig su’âli ögdülmişke
3120. yana aydı ilig ay ögdülmişim
bayat fazlı erdi séni bulmışım
3121. sebeb sen sen emdi kamuğ edgüke
küçüg tıdğuka hem törü bérgüke
3122. bayat bérdi emdi kamuğ edgülük
séni bérdi artuk adın on ülüg
3123. neçe beg katığlansa yalñuz özün
bolu bérmese kul itümez uzun
3124. beg içtin bolur körgü taştın közi
bağırsak kulı ol közi hem sözi
3125. közüm sen tilim sen elim sen maña
anın edgü boldı atım ay toña
3126. negü tér eşit emdi hakan tili
ajun başlamış bütrü basmış éli
3127. bağırsak kuluğ bulsa begler tilep
anı tutğu altun kümüşke kalap
3128. köni çın kişi bulsa begler bütün
özi inçke tegdi tirildi kutun
KUTADGU BİLİG 167
3129. tapuğçı talusı bağırsak bolur
bağırsak tapuğçığ tilep kim bulur
3130. bağırsak yok erse ajunda talu
kişilik kaçan turğay erdi tolu
3131. esirker-men emdi ay ögdülmiş e
bir ök sen atañdın maña kalmış a
3132. takı bir bar erse séni teg adın
uda bérgey erdi kör öñdün kédin
3133. bir ök sen maña kör ay kılkı köni
séni öz yétürse adın bir kanı
3134. bu yalñuzlukuñka özüm eymenür
takı bir iş erse saña ay unur
3135. saña tegmegey erdi emgek üküş
maña ma du‘â teggey erdi ülüş
3136. tile barmu körgil kadaşlar ara
saña udğu teg bir ayıtğıl köre
ögdülmiş cevâbı iligke
3137. yanut bérdi ögdülmiş aydı ilig
esen bolsu işke yetilgey elig
3138. erejlensü ilig tuçı inçrünü
tilek ârzû kelsü özi tınçrunu
3139. meniñ emgerimke ilig altunı
ağır kılmasu köñli tutsu köni
3140. maña tegse emgek erej me tegir
erej birle emgek yanaşu yorır
3141. kalı él işiñe tusulğu kişi
tiler erse ilig bodun él başı
3142. negü tér eşitgil ay ilçi bügü
bügülep kılur ilçi künde ögü
3143. üküş bolsa ilke basutçı tile
él itlür bedük beg yatıp yér küle
3144. telim bolsa ilde tusulur tetig
begig inçke tegrür kılur bu itig
3145. yok ermez kadaşlar ara bar meniñ
bu yañlığ kişi bilgi artuk anıñ
3146. kamuğ erdemi bar sakınuk oduğ
kayu işke tegse bodur tü boduğ
3147. kılınçı köni atı odğurmış ol
kamuğ edgülükke elig urmış ol
3148. velîkin ewürdi bu dünyâda yüz
turup tağka kirdi köñül kıldı tüz
168 YUSUF HAS TAYANGU
3149. bayat tapğı birle özin emgetür
tapuğ birle yazuk igin emletür
3150. meniñde yüz üsteñ anıñ erdemi
bodunda talusı kişi ködrümi
3151. méni birle bolsa meniñ ol kadaş
kamuğ işke bolğay anıñ bilgi baş
3152. ilig altunı tınğa köñli bütüp
sewinçin tirilgey ajunuğ tutup
ilig su’âli ögdülmişke
3153. ilig aydı ârzûm tilekim bu ol
anı bulsa ötrü tayanğay köñül
3154. negü teg kılur sen bu işke itig
maña yakru bér sen anı ay tetig
3155. negü teg okılım anı ay berü
kimi ıdsa bolğay okıtçı naru
3156. bitigmü kerek ya söz ıdsa tilin
yarağı negü teg sen andağ kılın
ögdülmiş cevâbı iligke
3157. yanut bérdi ögdülmiş aydı bu söz
ayıtmış ka ilig cevâb kıldı öz
3158. kadaşım barını ötündi özüm
kelirmü ya kelmez açılmaz sözüm
3159. kalı kelse edgü ağırladı söz
apañ kelmese bolğa yarlığ uçuz
3160. sarılğaymu erki ilig altunı
ileñeymü erki maña ol köni
ilig cevâbı ögdülmişke
3161. ilig aydı men söz ayıttım saña
sen öz bilmişiñ sözni aydıñ maña
3162. okı kelse kelgey kalı kelmese
negüke ileñü sözüm tutmasa
3163. sen ögdüñ anıñ törlüg erdemlerin
ol erdem üçün men tiler-men erin
3164. biliglig ukuşluğ tidüküñ üçün
anı ârzûladım havâka öçün
3165. biliglig ukuşluğ kişi ol kişi
anıñda naru barça yılkı tuşı
3166. biliglig ukuşluğ bilir bilse iş
biliglig ukuşluğ kılur kılsa iş
3167. muñar meñzer emdi bu söz belgülüg
eşitgil munı sen ay ersig külüg
KUTADGU BİLİG 169
3168. bilig birle yazlur kamuğ ters tügün
bilig bil ukuş uk tirilgil ögün
3169. bilig işke tutğıl takı til köni
takı ögrenü tur usanma bu kün
3170. maña yalñuz ermez anıñdın asığ
saña ma kadaştın asığ hem tatığ
3171. kadaşlığ bolur sen kerek bu kadaş
kadaş bolmasa tutğu erke adaş
3172. idi yakşı aymış kör ilçi başı
kamuğda küçi bek kadaşlığ kişi
3173. kadaşlığ kişi küsi çawı bedük
adaşlığ kişi atı sawı bedük
3174. kadaşıñ yok erse yorı tut adaş
adaş edgü bolsa bu boldı kadaş
ögdülmiş cevâbı iligke
3175. yanut bérdi ögdülmiş ilig kutı
anı çın tilese iteyin otı
3176. ilig yarlıkasa barayın özüm
okıyın anı men açayın sözüm
3177. tilin sözleyin men tükel törlügün
biligdin ukuştın söz üdrüp ögün
3178. ilig me bitisü öz elgin bitig
okısu ılığ yarlığın ol tetig
3179. maña bütsü méndin téyü bilmesü
yéme yarlığ eştip kite turmasu
3180. neçe me özüm sözlese söz tilin
üilig yarlığı bu bitig söz adın
3181. negü tér eşitgil ay aslı ağı
kara köñlin awlar begi yarlığı
3182. takı yakşı aymış biliglig özi
tügülmiş köñülni yazar beg sözi
3183. isig sözlese kulka begler tilin
unıtmaz anı kul tirilse yılın
3184. kalı beg tili yumşak erse süçig
anı sewdi bodnı uluğ tut kiçig
ilig cevâbı ögdülmişke
3185. ilig aydı emdi bu erse yarağ
bitiyin bitigim añar bolsu ağ
3186. saña barğu erse itiñil itig
munu men özümdin bitiyin bitig
