KUTADGU BİLİG 3
A
bi-smi’llâhi’r-rahmâni’r-rahîm
0001. hamd ü sipâs u minnet ve üküş ögdi teñri ‘azze ve 0002. celleka, kim uluğluk idisi tükel kudretlığ pâdişâh-turur, 0003. yérli kökli yaratğan kamuğ tınlığlarka rûzî bérgen neni 0004. kim tiledi erse kıldı yéme neni tilese kılur yef‘alu’llâhu mâ ye- 0005. şâ’u ve yahkümü mâ yurîdu takı sansız selâm u durûd halk- 0006. larda yégi yalawaçlarda üdrüntüsi uluğ sawçısı muhammed-i 0007. mustafâ öze bolsun takı ma anıñ éşleri ‘azîz ağırlığ sa- 0008. hâbeler üze rizvânu’llâhi ‘aleyhim ecma‘în bu kitâb yaw- 0009. lak ‘azîz-turur; çîn hükemâlarınıñ emsâlleri birle bezen- 0010. miş mâçîn ‘ulemâlarınıñ eş‘ârları birle ârâste kılınmış-tu- 0011. rur bu kitâbnı okığlı bu beyitlerni ma‘lûm kılığlı kitâbı- 0012. dın yakşı ‘azîzrak-turur çîn ü mâçîn ‘âlimleri ve hakîm- 0013. leri kamuğ ittifâk boldılar kim maşrık vilâyetinde kamuğ 0014. türkistân éllerinde buğra han tilinçe türk luğatinçe bu ki- 0015. tâbdın yakşırak hergiz kim erse tasnîf kılmadı bu kitâb 0016. kayu padişâhka ya kayu iklîmka tegdi érse ğâyet uzlu- 0017. kındın, nihâyettin keçe körklüglükindin ol éllerniñ hakîm- 0018. leri ‘âlimleri kabûl kılıp tegme biri bir törlüg at lakab 0019. urdılar çinlığlar edebü’l-mülûk atadılar, mâçîn melîkiniñ 0020. hükemâları âyînü’l-memlekeˆ tédiler, meşrıklığlar zînetü’l- 0021. ümerâ tép aydılar, îrânlığlar şâhnâmeˆ-i türkî atamışlar, ba‘- 0022. zıları ma pendnâmeˆ-i mülûk témişler, tûrânlığlar kutadğu bi< 0023. lig tép aymışlar bu kitâbnı tasnîf kılığlı balasağun mev> 0024. lûdluğ perhîz idisi er-turur, emmâ bu kitâbnı kâşğar élin- 0025. de tükel kılıp maşrık melîki tawğaç buğra han üskiñe 0026. kigürmiş-turur melîk buğra han ma anı ağırlap uluğlap 0027. öz hâs hâciblıkını aña bérü yarlıkamış-turur anıñ üçün 0028. yûsuf uluğ hâs hâcib tép atı çawı ajunda yayılmış-turur 0029. bu ‘azîz kitâb tört uluğ ağır ul öze binâ kılınmış-turur 0030. bir ‘adil ikinçi devlet üçünçi ‘akıl törtünçi kanâ‘at yana 0031. tegme biriñe türkçe bir at bérmiş-turur ‘adilka kün toğ> 0032. dı élig at bérip pâdişâh ornıña tutmış-turur. devletka ay- 0033. toldı at bérip vezîr ornıña kodmış-turur ‘akılka ögdül> 0034. miş at bérip vezîrniñ oğlı yérinde tutmış-turur kanâ‘atka 0035. odğurmış at bérip vezîrniñ karındaşı tép aymış-turur ta- 0036. kı anlar ara munâzara su’âli cevâbı keçer teg sözler söz- 0037. lemiş-turur, okığlınıñ köñli açılıp musannifni edgü du‘â 0038. birle yâd kılsun tép
B
0001. uğan bir bayat ol kamuğda oza
üküş hamd ü ögdi angar-ok sezâ
0002. uluğluk idisi uğan dû’l-celâl
yaratğan törütgen me kâdir kemâl
0003. ây yér kök idisi halâyık bile
rûzînı anutmış yégil sen küle
0004. sakışsız bérigli kamuğka rûzî
yétürür kamuğnı ma yémez özi
4 YUSUF HAS TAYANGU
0005. açın kodmaz hergiz kamuğ tınlığığ
yétürür içürür tüzü sanlığığ
0006. neteg kim tiledi me boldı kamuğ
kimi kim tilese kılur ol uluğ
0007. dürûd ol üdürmiş resûlka selâm
yine éşleriñe selâm hem ulam
0008. muhammed yalawaç halâyık başı
kamuğ barçalarka ol ol köz kaşı
0009. yéme bu kitâb ol idi ök ‘azîz
biligligke bolğay biligdin teñiz
0010. bezenmiş ağırlığ biligler bile
kalı kim şükür kıl kanâ‘at tile
0011. kamuğ barçasıña bügüler sözi
tizip yinçüleyü kamuğ tüp tüzi
0012. bu maşrık meliki mâçînlar begi
biliglig ukuşluğ ajunda yégi
0013. kamuğ bu kitâbnı alıp özlemiş
hazîneˆ içinde urup kizlemiş
0014. birindin biriñe mîrâslar kalıp
adınlarka bérmez öziñe alıp
0015. asığlığ-turur bu yok ol hîç yası
üküş türkler ukmaz munıñ ma‘nîsi
0016. kitâbdın eşitgen bilür uş anı
okığan bitigen ukumaz munı
0017. elig köz tutar kör kitâb sözleri
ikigün ajunda éter işleri
0018. mâçînlar hakîmi bu çîn yumğısı
tüzü barça aymış munıñ yakşısı
0019. bu maşrık élinde kamuğ türk ü çîn
munı teg kitâb yok ajunda adın
0020. kitâb kadrini me biliglig bilir
ukuşsuz kişidin adın ne kelir
0021. ay tegme kişike kitâb bérmegü
apañ dôstuñ erse imîn bolmağu
0022. neteg kim biligsiz bilümez munı
ukuşluğ ukupan küzetür anı
0023. bu buğra han vakıtı içre anı
yéme han tilinçe bu aymış munı
0024. munı teg kitâbnı kim aymış oza
kédin me kim ayğay munı teg uza
0025. kim erse munı teg itermü kanı
itigli bar erse öger-men anı
KUTADGU BİLİG 5
0026. kayu kend uluş ordu karşı yére
kitâbka öñin at atamışlara
0027. ol élniñ bügüsi hakîmi turup
at urmış ol élniñ törüçe körüp
0028. çinîler edebü’l-mülûk tép ayar
mâçînlar enîsü’l-memâlik atar
0029. bu maşrık élinde uluğlar munı
zînetü’l-ümerâ téyürler köni
0030. îrânlığlar şâh nâmeˆ térler muñar
tûrânlığ kutadğu bilig tép ukar
0031. ne törlüg bu sözler öñin tildeki
kigürmiş muñar kör kamuğ éldeki
0032. yéme bu kitâbka at urmış uluğ
bayat yarlıkasu ol edgü kuluğ
0033. ay ol bu kitâbka kabûl boldukı
bu türkler tilinde ‘aceb kördüki
0034. yine bu kitâb kör kamuğka yarar
meliklerke artuk élig kend tutar
0035. kim ol ma bu mülkni tutuğlı kayu
kereklig añar bu hakîmler ayu
0036. melikler koruğı ma esbâb tüze
bu tertîb ü şartı emâret öze
0037. bu mülkniñ harâbı bekâsı nedin
yâ mülket kalurı barurı adın
0038. yéme bu çerig sü er at ma kamuğ
negü teg tirilgü yér bulğu yoluğ
0039. munuñ tertîbin me kitâbda aça
adırmış üdürmiş kamuğnı seçe
0040. yana berk bu mülkni tutuğlı kişi
yarağlığ erenke buyurdı işi
0041. kereklig ukuşluğ birisi oñay
yulaka negü teg açığ kıldı ay
0042. bodunnıñ hakı bar melikler öze
melikniñ hakı ma bodundın tüze
0043. yine bu ra‘iyyet küdezgü anı
melik me küzetse teni me cânı
0044. kayu ol melik kim tokış kılğunı
uruşlar üdinde çerig tüzgüni
0045. ayur kör negü teg itiñü hîleˆ
bu düşmân çerigin sığuka tile
0046. melikke negü teg itiñü kerek
özi teg bodunlar könülgü kerek
6 YUSUF HAS TAYANGU
0047. bu yañlığ melikni bodunlar sewer
yüzini körey tép adınlar éver
0048. kutı bar yakın tép tapuğ kılğuka
kimini yağutup yırak kowğuka
0049. bir ança bekitip yakın tutğunı
bu kutsuz yawuz tép yırak salğunı
0050. yana bir siyâset başın kesgüke
ikinçi firâset köñül bérgüke
0051. ukuşluğ biliglig toña alp yürek
hazîneˆ tolulap akıtğu kerek
0052. rai‘yyetka bolsa üküş tâkati
kamuğ iş içinde bulur râhati
0053. bu kaç harfkına men kumaru saña
kodundum unıtma du‘â kıl maña
0054. baka kör kitâbnı bu térgen kişi
hünerlığ er ermiş kişiler başı
0055. bu törlüg fazâyil ukuşlar bile
ârâsteˆ ol ermiş yorımış küle
0056. bütünlük me hürmet bu zühdlığ öze
sakınuk biliglig arığlığ oza
0057. munuñki turuğlağ kuz ordu éli
tüp aslı nesebdin yorımış tili
0058. bu toğmış élindin çıkıp barğanı
kitâbnı koşupan tükel kılğanı
0059. barusın bitimiş yetürmiş nizâm
bu kâşğar élinde koşulmış temâm
0060. melikniñ öñinde okımış munı
bu tawğaç kara buğra hanlar hanı
0061. ağırlamış artuk üküş hil‘ati
kalemniñ hakı tép ukuş hürmeti
0062. bu hâs hâcib atın tegürmiş muña
munı bu öziñe yağutmış yana
0063. bu ma‘nî üçün kör ağırlar anı
yûsuf hâs hâcib tép ayurlar köni
0064. yana bu kitâbnıñ beyânın ayur
bu tört nîk şerîfler özele kılur
0065. birisi me ‘adl ol könilik öze
ikinçi bu devlet kut ikbâl tüze
0066. üçünçi hired ol ululuk bile
törtünçi kanâ‘at ve ‘âfyet bile
0067. bu tegme biriñe at urmış öñin
bu yañlığ atını atamış kédin
KUTADGU BİLİG 7
0068. ‘adilka kün toğdı ilig tép atar
anı kör meliklik kurıña tutar
0069. bu ay toldı devlet atanur köni
vezîrlık yériñe tutar kör munı
0070. hiredka atadı bu ol ögdülmiş
munı ma vezîrniñ oğlı tép témiş
0071. kanâ‘atka odğurmış atı bérür
muñar ma vezîrniñ yağukı téyür
0072. munıñ hikmeti kör bu tört neñ öze
kitâbnı tüketmiş bularnı tüze
0073. ‘arabça tejikçe kitâblar üküş
biziñ tilimizçe bu yumğı ukuş
0074. biliglig bilür ol munıñ hürmeti
ukuşluğ ukar ol bilig kıymeti
0075. bu türkçe koşuğlar tüzettim saña
okırda unıtma du‘â kıl maña
0076. barur-men ajundın eşit sen özüñ
üküş ‘ibret alğıl ma açğıl közüñ
0077. ilâhî sen ök sen tüzü yarlıka
rûzî kıl kamuğ mü’minlarka likâ
C
fihristü’l-ebvâb
0001. bâb teñri ‘azze ve celleniñ ögdisin ayur
0002. bâb yalawaçımız uluğ muhammed-i mustafâ ögdisin ayur
0003. bâb yalawaçımıznıñ tört éşleriniñ ögdisin ayur
0004. bâb yaz faslın buğra han ögdisin ayur
0005. bâb yéti yulduz on iki ükekni ayur
0006. bâb yalñuk oğlı ağırlıkı ukuş bilig birle erdükin ayur
0007. bâb til erdemin münin asığın yasın ayur
0008. bâb kitâb idisi öz ‘udrin ayur
0009. bâb edgülük kılmış ka öt saw erig tutuzur
0010. bâb bilig ukuş erdemin asığın ayur
0011. bâb kitâb atı yörügin yéme awuçğalıkın ayur
0012. bâb kılık kılınç artakı yasın ayur
0013. bâb söz başı kün toğdı ilig ‘adil sıfatın ayur
0014. bâb ay toldı kün toğdı iligke kelmişin ayur
0015. bâb ay toldı kün toğdı iligke körünmişin ayur
0016. bâb ay toldı iligke özi devlet erdükin ayur
0017. bâb devlet sıfatı kılkı irsellikin ayur
0018. bâb kün toğdı ilig ay toldıka özin belgürtmişin ayur
0019. bâb kün toğdı ‘adil sıfatı neteg erdükin ayur
0020. bâb ay toldı iligke su’âl kılmışın ayur
0021. bâb ilig cevâbı ay toldıka
0022. bâb til erdemlerin söz asığların ayur
0023. bâb ay toldı vezîr su’âli ilig cevâbı
0024. bâb sözlemekmü edgürek azu şük turmakmu
8 YUSUF HAS TAYANGU
0025. bâb kut kıwılıkın devlet irsellikin ayur
0026. bâb ay toldı oğlı ögdülmişni ötlemişin ayur
0027. bâb ay toldı iligke kumaru bitig bitimişin ayur
0028. bâb ilig ögdülmişni okıp tapuğka körünmişin ayur
0029. bâb ilig su’âli ögdülmişke
0030. bâb ögdülmiş cevâbı iligke
0031. bâb ögdülmiş iligke ukuş sıfatın ayur
0032. bâb begler negü teg kerekin ayur
0033. bâb vezîrler negü teg kerekin ayur
0034. bâb sü başlar er negü teg kerekin ayur
0035. bâb uluğ hâcib negü teg kerekin ayur
0036. bâb kapuğ başlar er negü teg kerekin ayur
0037. bâb yalawaç negü teg kerekin ayur
0038. bâb bitigçi ılımğa negü teg kerekin ayur
0039. bâb ağıçı negü teg kerekin ayur
0040. bâb aş başçısı hôn-sâlâr negü teg kerekin ayur
0041. bâb idişçiler başı şerâbdar negü teg kerekin ayur
0042. bâb tapuğçılar hakkı begler öze negü erdükin ayur
0043. bâb ilig su’âlleriñe ögdülmiş cevâbların ayur
0044. bâb kün toğdı ilig odğurmışka bitig ıdmışın ayur
0045. bâb ögdülmiş odğurmış tapa barmışın ayur
0046. bâb ögdülmiş odğurmış birle munâzara kılmışın ayur
0047. bâb ögdülmiş odğurmışnı okımışın ayur
0048. bâb dünyâ erdemin asığın yasın haber bérür
0049. bâb odğurmış ögdülmişke dünyânıñ münin ‘ayıbların ayur
0050. bâb ögdülmiş odğurmışka fânî dünyâ birle bâkî ‘ukbî kazğanğusın ayur
0051. bâb odğurmış iligke pend bitip ıdmışın ayur
0052. bâb ilig odğurmışka ikinç yolı bitig ıdmışın ayur
0053. bâb ögdülmiş odğurmış birle ikinç munâzara kılmışın ayur
0054. bâb beglerke tapınmak törüsin tokusın ayur
0055. bâb kapuğdakı er at birle negü teg tirilgüsin ayur
0056. bâb kara bodun birle negü teg katılğusın ayur
0057. bâb ‘alevîler birle neteg katılğusın ayur
0058. bâb ‘ilim âdamları birle katılmakın ayur yéme otaçılar mu‘azzimler mu‘abbirler müneccimler şâ‘irler tarığçılar igdişçiler uzlar çığaylar birle katılmak negü teg kerekin kerekmezin ayur
0059. bâb ewlik almak oğul kız igidmekni ayur
0060. bâb elig asrakılarığ neteg tutğusın ayur
0061. bâb aşka okımak hem barğu barmağusın ayur
0062. bâb aşka barsa negü teg yégüsin yémegüsin ayur
0063. bâb yumğıka okımak beyânı kılınur
0064. bâb odğurmış dünyânı yérip ‘ayıbların aytıp kanâ‘at ögmişin ayur
0065. bâb ğâfıllıktın odanmak beyânı kılınur
0066. bâb ögdülmiş odğurmışnı ziyâret üçün okığalı barmışın ayur
0067. bâb odğurmış ilig tapa kelmişin ayur
0068. bâb odğurmış iligke pend bérmişin ayur
0069. bâb ögdülmiş iligke él étgü törüsin ayur
0070. bâb ögdülmiş ökünüp tevbeka oğramışın ayur
KUTADGU BİLİG 9
0071. bâb kişilikke kişilik yanut kılmakın ayur
0072. bâb odğurmış iglig bolup ögdülmişni okımışın ayur
0073. bâb odğurmış tüş körmişin ayur
0074. bâb odğurmış tüşiñe ta‘bîr kılmışın ayur
0075. bâb odğurmış ögdülmişke pend bérmişin ayur
0076. bâb ögdülmiş iligke odğurmış iglemişin ayur
0077. bâb ögdülmiş kadaşı tapa barmışın ayur
0078. bâb ögdülmiş odğurmışka yas tutmışın ayur
0079. bâb tiriglik yawa kılmışka ökünmekin ayur
0080. bâb yûsuf çalbaşı yégitlikke ökünüp awuçğalıkın ayur
0081. bâb üdlek artakın dôstlar cefâsın ayur
0082. bâb kitâb idisi öziñe pend bérip öz ‘udrin kolur
Ç
bi-smi’llâhi’r-rahmâni’r-rahîm
I
teñri ‘azze ve celle ögdisin ayur
0001. bayat atı birle sözüg başladım
törütgen égidgen keçürgen idim
0002. üküş ögdi birle tümen miñ senâ
uğan bir bayatka añar yok fenâ
0003. yağız yér yaşıl kök kün ay birle tün
törütti halâyık öd üdlek bu kün
0004. tiledi törütti bu bolmış kamuğ
bir ök bol tédi boldı kolmış kamuğ
0005. kamuğ barça muñluğ törütülmişi
muñı yok idi bir añar yok éşi
0006. ay erklig uğan meñü muñsuz bayat
yaramaz seniñdin adınka bu at
0007. uluğluk saña ol bedüklük saña
seniñdin adın yok saña tuş teñe
0008. aya bér birikmez saña bir adın
kamuğ aşnuda sen sen öñdün kédin
0009. sakışka katılmaz seniñ birlikiñ
tüzü neñke yetti bu erkliglikiñ
0010. séziksiz bir ök sen ay meñü eçü
katılmaz karılmaz sakışka seçü
0011. ay iç taş biligli ay hakku’l-yakîn
közümde yırak sen köñülke yakın
0012. barıñ belgülüg sen kün ay teg yaruk
neteglikke yetgü köñül ögde yok
0013. ne ersedin ermez seniñ birlikiñ
ne erselerig sen törüttiñ seniñ
10 YUSUF HAS TAYANGU
0014. kamuğ sen törüttüñ ne erselerig
yokadur ne erse sen ök sen tirig
0015. törütgen barıña törütmiş tanuk
törümiş iki bir tanukı anuk
0016. anıñ okşağı yok azu meñzegi
neteglikke yetmez halâyık ögi
0017. yorımaz ne yatmaz udımaz oduğ
ne meñzeg ne yañzağ kötürmez boduğ
0018. kédin öñdün ermez ne soldın oñun
ne astın ne üstün ne otru orun
0019. orun ol törütti orun yok añar
anıñsız orun yok bütün bol muñar
0020. ay sırka yakın ay köñülke ediz
tanuk ol saña barça sûret bediz
0021. törüttüñ tümen miñ bu sansız tirig
yazı tağ teñiz kötki oprı yirig
0022. yaşıl kök bezediñ tümen yulduzun
kara tün yaruttuñ yaruk kündüzün
0023. uçuğlı yorığlı tınığlı neçe
tirilgü seniñdin bulup yér içe
0024. ediz ‘arşta altın serâka tegi
tüzü barça muñluğ saña ay idi
0025. ayâ birke bütmiş tiliñ birle ög
köñül bütti şeksiz amul tutğıl ög
0026. neteglikke kirme küdezgil köñül
barıña bütün bolğıl amrul amul
0027. kalı kançaka kirme tutğıl özüñ
kalı kançasız bil uzatma sözüñ
0028. ay muñsuz idim sen bu muñluğ kuluğ
suyurkap keçürgil yazukın kamuğ
0029. sañar ok sığındım umınçım saña
muñadmış yérimde elig tut maña
0030. sewüg sawçı birle kopurğıl méni
elig tuttaçı kıl könilik küni
0031. tüzü tört éşiñe tümen miñ selâm
tegürgil kesüksüz tutaşı ulam
0032. uluğ künde körkit olarnıñ yüzin
elig tuttaçı kılğıl edgü sözin
0033. séni erdüküñ teg ögümez özüm
séni senmet öggil kesildi sözüm
KUTADGU BİLİG 11
II
yalawaç ‘aleyhi’s-selâm ögdisin ayur
0034. sewüg sawçı ıdtı bağırsak idi
bodunda talusı kişide kedi
0035. yula erdi halkka karañku tüni
yaruklukı yadtı yaruttı séni
0036. okıçı ol erdi bayattın saña
sen ötrü köni yolka kirdiñ toña
0037. atasın anasın yuluğ kıldı ol
tilek ümmet erdi ayu bérdi yol
0038. künün yémedi kör tünün yatmadı
séni koldı rabda adın kolmadı
0039. séni koldı tün kün bu emgek bile
anı ög sen emdi sewinçin tile
0040. kamuğ kadğusı erdi ümmet üçün
kutulmak tiler erdi râhat üçün
0041. atada anada bağırsak bolup
tiler erdi tutçı bayattın kolup
0042. bayat rahmeti erdi halkı öze
kılınçı silig erdi kılkı tüze
0043. tüzün erdi alçak kılınçı silig
uwutluğ bağırsak akı kéñ elig
0044. yağız yér yaşıl kökte erdi küsüş
añar bérdi teñri ağırlık üküş
0045. başı erdi öñdün kamuğ başçıka
kédin boldı tamğa kamuğ sawçıka
0046. köñül badım emdi anıñ yolıña
sewip sözi tuttum bütüp kavlıña
0047. ilâhî küdezgil meniñ köñlümi
sewüg sawçı birle kopur kopğumı
0048. kıyâmette körkit tolun teg yüzin
elig tuttaçı kıl ilâhî özin
III
tört sahâbeniñ ögdisin ayur
0049. anıñ tört éşi ol awıñu körüp
kéñeşçi bular erdi birle turup
0050. iki kadın erdi küdegü iki
bular erdi üdrüm bodunda yégi
0051. ‘atîk erdi aşnu kamuğda oza
bayatka bütügli köñül til tüze
0052. yuluğ kıldı mâlı teni cânını
yalawaç sewinçi tiledi köni
12 YUSUF HAS TAYANGU
0053. basa fârûk erdi kişi üdrümi
tili köñli bir teg bodun ködrümi
0054. bu erdi basutçı köni dînka kök
şerî‘at yüzindin kiterdi eşük
0055. basa ‘usmân erdi uwutluğ silig
kişide üdürmiş akı kéñ elig
0056. fidâ kıldı barın neñin hem özin
yalawaç añar bérdi iki kızın
0057. ‘alî erdi munda basakı talu
kür ersig yüreklig meñesi tolu
0058. akı erdi elgi yüreki tedük
biliglig sakınuk kör atı bedük
0059. bular erdi dîn hem şerî‘at köki
bular yüdti kâfir munâfık yüki
0060. bu tört éş maña tört tadu teg-turur
tüzülse tadu çın tiriglik bolur
0061. meniñdin bularka üküş miñ selâm
tegürgil idim sen kesüksüz ulam
0062. olarnı meniñdin sewindür tuçı
uluğ künde kılğıl elig tuttaçı
IV
yaruk yaz faslın uluğ buğra han ögdisin ayur
0063. toğardın ese keldi öñdün yéli
ajun étgüke açtı uştmah yolı
0064. yağız yér yıpar toldı kâfûr kitip
bezenmek tiler dünyâ körkin itip
0065. irinçig kışığ sürdi yazkı esin
yaruk yaz yana kurdı devlet yasın
0066. yaşık yandı bolğay yana ornıña
balık kudrukındın kozı burnıña
0067. kurımış yığaçlar tonandı yaşıl
bezendi yipün al sarığ kök kızıl
0068. yağız yér yaşıl torku yüzke badı
hıtay arkışı yadtı tawğaç edi
0069. yazı tağ kır oprı töşendi yadıp
itindi kolı kaşı kök al kedip
0070. tümen tü çéçekler yazıldı küle
yıpar toldı kâfûr ajun yıd bile
0071. sabâ yéli koptı karanfil yıdın
ajun barça bütrü yıpar burdı kin
0072. kaz ördek kuğu kıl kalıkığ tudı
kakılayu kaynar yokaru kodı
KUTADGU BİLİG 13
0073. kayusı kopar kör kayusı konar
kayusı çapar kör kayu suw içer
0074. kökiş turna kökte ünün yañkular
tizilmiş titir teg uçar yélgürer
0075. ular kuş ünin tüzdi ünder işin
silig kız okır teg köñül bérmişin
0076. ünin ötti keklik küler katğura
kızıl ağzı kan teg kaşı kap kara
0077. kara çumğuk ötti sata tumşukın
üni oğlağu kız üni teg yakın
0078. çéçeklikte sandwaç öter miñ ünün
okır sûr-ı ‘ibrî tünün hem künün
0079. elik külmiz oynar çéçekler öze
sığun muyğak ağnar yorır tép keze
0080. kalık kaşı tügdi közi yaş saçar
çéçek yazdı yüz kör küler katğurar
0081. bu üdte ajun öz öziñe bakıp
küwenip sewinip ediñe bakıp
0082. életü maña açtı dünyâ sözin
ayu körmediñmü bu hakan yüzin
0083. udır erdiñ erse tur aç emdi köz
eşitmediñ erse eşit ménde söz
0084. tümen yılda berü tul erdim tulas
bu tul tonı suçlup ürüñ kedtim as
0085. bezendim begim boldı hakan uluğ
ötündüm munu kolsa cânım yuluğ
0086. bulıt kökredi urdı nevbet tuğı
yaşın yaşnadı tarttı hakan tîğı
0087. biri kında çıktı sunup él tutar
biri küsi çawı ajunka yeter
0088. ajun tuttı tawğaç uluğ buğra han
kutadsu atı bérsü iki cihân
0089. ay dîn ‘izzi devletka nâsir mu‘în
ay milletka tâc ay şerî‘atka dîn
0090. bayat bérdi barça tilemiş tilek
bayat ok bolu bérsü arka yölek
0091. ay dünyâ cemâli uluğlukka körk
ay mülketka nûr ay yayığ kutka örk
0092. bolu bérdi ewren ilig bérdi taht
tuta bérsü teñri bu taht birle baht
0093. ajun tındı ornap bu hakan öze
anın ıdtı dünyâ tañuklar tüze
14 YUSUF HAS TAYANGU
0094. esîrdin keligli kalık kuşları
kayu rây-ı hindî kayu kaysarı
0095. öger atın ündep ünin türtüşüp
küwenç birle awınur sewinçke tuşup
0096. bu törlüg çéçek yérde munça bediz
yazı tağ kır oprı yaşıl kök meñiz
0097. kayusı yıdı birle tapnur tapuğ
kayu körk meñiz birle açtı kapuğ
0098. kayusı elig sundı tütsüg tutar
kayu büvkirer kin ajun yıd kopar
0099. kayusı toğardın tutar miñ tañuk
kayusı batardın tapuğçı anuk
0100. tapuğka kelip kut kapuğda-turur
kapuğda turuğlı tapuğda-turur
0101. bu yañlığ tapuğka itindi ajun
yağı boynı egdi kötürdi özün
0102. ajunda çawı bardı hakan küsi
körümegli közlerde kitti usı
0103. ajun inçke tegdi tüzüldi törü
törü birle atın kopurdı örü
0104. akı sûretin kim köreyin tése
kelip körsü hakan yüzini usa
0105. cefâsız vefâlığ tilese kutun
yüzi kör kılınçı vefâ ol bütün
0106. asığ kolsa barça özüñ yassızın
berü kel tapuğ kıl köñül bér isin
0107. tüzün kılkı alçak bağırsak köñül
köreyin tése kel munı kör amul
0108. ay edgü kılınç aslı edgü uruğ
ajun kalmasunı siziñsiz kuruğ
0109. bayat bérdi devlet ay terken kutı
anıñ şükri kılğu okıp miñ atı
0110. idi kéçki söz ol meselde kelir
ata ornı atı oğulka kalır
0111. ata ornı kaldı atı ma bile
adın ma takı bolsu miñ miñ ula
0112. talu neñ tañuk tuttı miñ miñ elig
munu kıl tañukı kutadğu bilig
0113. olarnıñ tañukı kelir hem barır
meniñ bu tañuk boldı meñü kalır
0114. neçe térse dünyâ tüker alkınur
bitise kalır söz ajun tezginür
KUTADGU BİLİG 15
0115. kitâbka bitindi bu hakan atı
bu at meñü kaldı ay terken kutı
0116. ya rab üste devlet tükel kıl tilek
kamuğ işte bolğıl sen arka yölek
0117. sewerin esen tut yağısın kötür
sewinçin tolu tut sakınçın kotur
0118. yağa tursu yağmur yazılsu çéçek
kurımış yığaçtın salınsu küjek
0119. bolu bérsü ewren tuçı ewrilü
kodı bolsu düşmân başı kavrılu
0120. yağız yér bakır bolmağınça kızıl
ya otta çéçek önmeginçe yaşıl
0121. tirilsüni terken kutı miñ kutun
telinsüni körmez karakı otun
0122. takı ma negü erse ârzû tilek
bayat ok bolu bérsü arka yölek
0123. sewinçin awınçın küwençin éli
aşasu yaşasunı lukmân yılı
V
yéti yulduz on iki ükekni ayur
0124. bayat atı birle sözüg başladım
törütgen igidgen keçürgen idim
0125. törütti tilek teg tüzü ‘âlemığ
yaruttı ajunka künüg hem ayığ
0126. yarattı kör ewren tuçı ewrilür
anıñ birle tezginç yéme tezginür
0127. yaşıl kök yarattı öze yulduzı
kara tün törütti yaruk kündüzi
0128. bu kökteki yulduz bir ança bezek
bir ança kulavuz bir ança yezek
0129. bir ança yarutmış halâyıkka ol
bir ança kulavuz bulur yitse yol
0130. kayusı örürek kayusı kodı
kayusı yarukrak kayu eksüdi
0131. bularda eñ üstün sekentir yorır
iki yıl sekiz ay bir ewde kalır
0132. anıñda basa boldı ikinç oñay
bir ewde kalır on adın iki ay
0133. üçünçi kürüd keldi köksün yorır
kayuka bu baksa yaşarmış kurır
0134. yaşık boldı törtinç yaruttı ajun
yakışsa yarutur bakışsa özün
16 YUSUF HAS TAYANGU
0135. sewüg yüz urundı béşinçi sewit
sewe baktı erse sen özni awıt
0136. basa keldi ârzû tilek ârzûlar
kayuka yağuşsa añar öz ular
0137. bularda eñ altın bu yalçık yorır
yaşık birle utru bakışsa tolır
0138. on iki ükek ol bularda adın
kayu iki ewlig kayu birke in
0139. kozı yazkı yulduz basa ud kelir
erentir kuçık birle sançu yorır
0140. kür arslan bile koşnı buğday başı
basa ülgü boldı çadan ya işi
0141. basa keldi oğlak könek hem balık
bular tuğdı erse yarudı kalık
0142. üçi yazkı yulduz üçi yaykı bil
üçi küzki yulduz üçi kışkı bil
0143. üçi ot üçi suw üçi boldı yél
üçi boldı toprak ajun boldı él
0144. bularda birisi biriñe yağı
yağıka yağı ıdtı kesti çoğı
0145. karışmaz yağılar yaraştı için
körüşmez yağılar kötürdi öçin
0146. itigli bayatım ite bérdi öz
ite bérdi tüzdi yaraşturdı tüz
0147. basa aydım emdi munu yalñukuğ
ağırlıkı boldı bilig ög ukuğ
VI
yalñuk oğlanı ağırlıki bilig ukuş birle erdükin ayur
0148. törütti üdürdi seçü yalñukuğ
añar bérdi erdem bilig ög ukuğ
0149. köñül bérdi hem me yorıttı tilig
uwut bérdi kılk hem kılınçı silig
0150. bilig bérdi yalñuk bedüdi bu kün
ukuş bérdi ötrü yazıldı tügün
0151. bayat kimke bérse ukuş ög bilig
üküş edgülükke uzattı elig
0152. biligni bedük bil ukuşnı uluğ
bu iki bedütür üdürmiş kuluğ
0153. bu sözke tanukı munu keldi söz
bu sözni eşitgil sözüg munda üz
0154. ukuş kayda bolsa uluğluk bulur
bilig kimde bolsa bedüklük alur
KUTADGU BİLİG 17
0155. ukuşluğ ukar ol biliglig bilir
biligli ukuğlı tilekke tegir
0156. bilig ma‘nîsi bil negü tér bilig
bilig bilse ötrü yırar erde ig
0157. biligsiz kişi barça iglig bolur
igig emlemese kişi terk ölür
0158. yorı ay biligsiz igiñni ota
biligsiz otın sen ay bilge kuda
0159. ukuş ol burunduk anı yetse er
tilekke tegir ol tümen ârzû yér
0160. ukuş bolsa erke kör asğı üküş
bilig bilse ötrü bolur er küsüş
0161. ukuş birle işler kamuğ iş küdüg
bilig birle bekle bu bulmış üdüg
VII
til erdemin münin asığın yasın ayur
0162. ukuşka biligke bu tılmaçı til
yaruttaçı erni yorık tilni bil
0163. kişig til ağırlar bulur kut kişi
kişig til uçuzlar barır er başı
0164. til arslanturur kür éşikte yatur
ayâ ewlig er sak başıñnı yéyür
0165. tilin emgemiş er negü tér eşit
bu söz işke tutğıl özüñe iş it
0166. méni emgetür til idi ök telim
başım kesmesüni keseyin tilim
0167. sözüñni küdezgil başıñ barmasun
tiliñni küdezgil tişiñ sınmasun
0168. biliglig bilig bérdi tilke bışığ
ayâ til idisi küdezgil başığ
0169. esenlik tilese seniñ bu özüñ
tiliñde çıkarma yarağsız sözüñ
0170. bilip sözlese söz biligke sanur
biligsiz sözi öz başını yéyür
0171. üküş sözde artuk asığ körmedim
yana sözlemişte asığ bulmadım
0172. üküş sözleme söz birer sözle az
tümen söz tügünin bu bir sözde yaz
0173. kişi söz bile koptı boldı melîk
üküş söz başığ yérke kıldı kölik
0174. üküş sözlese yañşadı tér bilig
yana sözlemese ağın tér tilig
18 YUSUF HAS TAYANGU
0175. kalı mundağ erse yorık utru ur
yorık utru ursa kişig yoklatur
0176. tilig ked küdezgil küdezildi baş
sözüñni kısurğıl uzatıldı yaş
0177. til asğı telim bar yası ma üküş
ara ögdilür til ara miñ söküş
0178. kalı mundağ erse bilip sözle söz
sözüñ bolsu közsüz karağuka köz
0179. biligsiz karağu-turur belgülüg
yorı ay biligsiz bilig al ülüg
0180. toğuğlı ölür kör kalır belgü söz
sözüñ edgü sözle özüñ ölgüsüz
0181. iki neñ bile er karımaz özi
bir edgü kılınçı bir edgü sözi
0182. kişi tuğdı öldi sözi kaldı kör
özi bardı yalñuk atı kaldı kör
0183. tiriglik tilese özüñ ölmegü
kılınçıñ sözüñ edgü tut ay bügü
0184. tilig ögdüm ança ara söktüküm
tilekim söz erdi saña yördüküm
0185. kamuğ sözni yığsa ukuş taplamaz
kerek sözni sözler kişi kizlemez
0186. sözüm oğluma sözledim men toña
oğul minde altın maña ne teñe
0187. saña sözledim men sözüm ay oğul
saña bérdi bu pend özüm ay oğul
0188. kümüş kalsa altun meniñdin saña
anı tutmağıl sen bu sözke teñe
0189. kümüş işke tutsa tüker alkınur
sözüm işke tutsa kümüş kazğanur
0190. kişidin kişike kumaru söz ol
kumaru sözüg tutsa asğı yüz ol
0191. bu kün tügme kaşıñ ay bilge bügü
özüm ‘udrin aysa yéme eymenü
VIII
kitâb idisi öz ‘udrin ayur
0192. tilekim söz erdi ay bilge bügü
kédin keldeçike özüm sözlegü
0193. ukuş keldi utru ayur bütrü kör
sözüñ bolsa yañluk saña bolğa kor
KUTADGU BİLİG 19
0194. bodun tili yawlak séni sözlegey
kişi kılkı kirtüç etiñni yégey
0195. baka kördüm erse yinik boldı yük
özüm aydı sözle sözüñ barı tök
0196. negülük tése sen ayayın saña
eşitgil sözümni ay ersig toña
0197. bu yalñuk atı boldı yalñluk üçün
bu yalñluk uruldı bu yalñuk üçün
0198. yañılmaz kişi kim ayu bér maña
yañılmış tümen miñ ayayın saña
0199. biliglig idi az biligsiz üküş
ukuşsuz üküş bil ukuşluğ küsüş
0200. biligsiz biligligke boldı yağı
biligsiz biligligke kıldı çoğı
0201. kişide kişi adrukı bar telim
bu adruk biligdin ayur bu tilim
0202. biligligke sözledim uş bu sözüm
biligsiz tilini bilümez özüm
0203. biligsiz bile hîç sözüm yok meniñ
ay bilge özüm uş tapuğçı seniñ
0204. sözüm sözlemişke saña eymenü
özüm ‘üdri koldı saña uş munu
0205. sözüg sözledeçi azar hem yazar
ukuşluğ eşitse oñarur tüzer
0206. burundukluğ ol söz téve burnı teg
barur kança yetse titir boynı teg
0207. bilig sözledeçi kişi bar üküş
anı bildeçi er maña ked küsüş
0208. kamuğ edgülükler bilig asğı ol
bilig birle buldı mesel kökke yol
0209. bilig birle sözle kamuğ sözni sen
biligin bedük bil kamuğ özni sen
0210. yaşıl köktin éndi yağız yérke söz
sözi birle yalñuk ağır kıldı öz
0211. kişi köñli tüpsüz teñiz teg-turur
bilig yinçü sanı tüpinde yatur
0212. teñizdin çıkarmasa yinçü kişi
kerek yinçü bolsun kerek say taşı
0213. yağız yér katındakı altun taş ol
kalı çıksa begler başında tuş ol
0214. biliglig çıkarmasa bilgin tilin
yarutmaz anıñ bilgi yatsa yılın
20 YUSUF HAS TAYANGU
0215. ukuşlı biligli idi edgü neñ
kalı bulsa işlet uçup kökke teñ
0216. negü tér eşitgil bu él kend begi
ukuşka biligke yetürmiş ögi
0217. ajun tutğuka er ukuşluğ kerek
bodun basğuka ög kerek hem yürek
0218. ukuş birle tuttı ajun tutğuçı
bilig birle bastı bodun basğuçı
0219. ajunka apa énmişinde berü
ukuşluğ uru keldi edgü törü
0220. kayu üdte erse bu künde burun
biligligke tegdi bedükrek orun
0221. ukuş birle eslür kişi artakı
bilig birle süzlür bodun bulğakı
0222. bu ikin itümese kodğıl bilig
kılıçka tegürgil sen ötrü elig
0223. bügü bilge begler bodunka başı
kılıç birle itmiş biligsiz işi
0224. ajun tutğuka er ukuş bilse ked
bodun basğuka er bilig bilse ked
0225. bu iki birikse bolur er tükel
tükel er ajunuğ temâm yér tükel
0226. apañ iki ajun kolur erse sen
otı edgülük ol kılur erse sen
0227. kalı edgü bolmak tilese özüñ
yorı edgülük kıl kesildi sözüñ
0228. kişi meñü bolmaz bu meñü atı
anın meñü kaldı bu edgü atı
0229. özüñ meñü ermez atıñ meñü ol
atıñ meñü bolsa özüñ meñü ol
IX
edgülük kılmak ögdisin asığlıkin ayur
0230. kalı bolsa elgiñ bodunka uzun
kamuğ edgülük kıl kılınçın sözün
0231. yégitlik kaçar ol tiriglik uçar
bu tüş teg ajundın özüñ terk keçer
0232. tiriglikni mün kıl asığ edgülük
yarın bolğa edgü yégü kedgülük
0233. negü tér eşitgil kişi edgüsi
yorıp tın tokığlı âhır ölgüsi
0234. ajunda ne yañlığ eren tuğdı kör
bir ança yorıdı yana öldi kör
KUTADGU BİLİG 21
0235. kerek beg kerek kul ne edgü isiz
özi öldi erse atı kaldı iz
0236. saña teg,di emdi kezigçe orun
kamuğ edgülük kıl sen edgü burun
0237. tirig ölgü âhır töşeñü yérig
kişi ölse edgün kör atı tirig
0238. iki törlüg at ol bu tilde yorır
bir edgü bir isiz ajunda kalır
0239. isizke söküş edgü ögdi bulur
özüñke baka kör kayusın kolur
0240. özüñ edgü bolsa atıñ ögdilig
kalı bolsa isiz söküş ây silig
0241. söküşlüg nelük boldı zahhâk otun
nelük ögdi buldı ferîdûn kutun
0242. biri edgü erdi anı ögdiler
biri isiz erdi anı söktiler
0243. isizmü saña yég azu edgümü
söküşmü kolur sen azu ögdimü
0244. kayusın tilese üdürgil birin
isiz edgü bolsa ökünme yarın
0245. muñar meñzetür söz sınamış kişi
sınamış kişi bildi él kün işi
0246. kişi edgü atın kör, alkış bulur
atıkmış isiz ölse karğış bulur
0247. neçe me sınadım isiz kılğuçı
kite bardı künde üzüldi küçi
0248. neçe kördüm erse isizler işi
ozu bolmadı ay biliglig kişi
0249. isizlik ot ol ot küyürgen bolur
yolında keçig yok öyülgen ütülgen] bolur
0250. körü tursa bizde oza barğuçı
kara tut ya begler ajun tutğuçı
0251. bularda kayu buldı erse bilig
olar urmış üd kün ajunka elig
0252. bilig kimde erse ajun begleri
törü edgü urmış kişi yégleri
0253. bu kün me kim edgü atansa kişi
olar boldı aşnu ol edgü başı
0254. bügü beg kim erse biligke yakın
biliglig kişig kılmış özke yakın
0255. elig urmış işke bakıp işlemiş
bilig işke tutmış bodun başlamış
22 YUSUF HAS TAYANGU
0256. élin itmiş ötrü bayumış kara
kara baylıkın kılmış özke tura
0257. atı edgü bolmış atanmış akı
akı ölse atı tirig tép okı
0258. ölürin bilip kılmış özke itig
bitip kodmış atın tirigke bitig
0259. bu kün kim okısa olarığ bilir
añar ötkünür andın edgü kelir
0260. negü bar ajunda biligde küsüş
biligsiz tése erke körksüz söküş
0261. negü tér eşitgil biliglig kişi
ajunda sınayu yetilmiş yaşı
0262. biligsizke törde orun bolsa kör
bu tör élke sandı ilig buldı tör
0263. kalı bilgeke tegse élde orun
ol él boldı törde takı ked burun
0264. biligke-turur bu ağırlık kamuğ
ajunka kerek tör kerek él kapuğ
0265. iki törlüg ol kör bu aslı kişi
biri beg biri bilge yalñuk başı
0266. anıñda naru barça yılkı sanı
tilese munı tut tilese anı
0267. sen emdi kayu sen maña ay aça
ikide biri bol üçünçte kaça
0268. kılıç aldı biri bodunuğ tüzer
kalem aldı biri yorık yol süzer
0269. olardın kalu keldi edgü törü
kumaru-turur tegse koprur örü
0270. ölügdin tirigke kumaru söz ol
kumaru sözüg tutsa asğı yüz ol
0271. biligsiz karağu-turur belgülüg
ây közsüz karağu bilig al ülüg
0272. kişi körki söz ol bu söz ök telim
yorı edgü sözlüg kişig ög tilim
0273. mesel keldi türkçe muñar meñzetür
anı sözledim men munu yañzatur
0274. ukuş körki til ol bu til körki söz
kişi körki yüz ol bu yüz körki köz
0275. tili birle yalñuk sözi sözlenür
sözi yakşı bolsa yüzi suwlanur
0276. körü barsa emdi bu türk begleri
ajun beglerinde bular yégleri
KUTADGU BİLİG 23
0277. bu türk beglerinde atı belgülüg
toña alp er erdi kutı belgülüg
0278. bedük bilgi birle üküş erdemi
biliglig ukuşluğ bodun ködrümi
0279. ne üdrüm ne ködrüm ne ersig eren
ajunda tétig er yédi bu cihân
0280. tejikler ayur anı efrasiyâb
bu efrasiyâb tuttı éller talap
0281. idi artuk erdem kerek ög bilig
ajun tutğuka ötrü sunsa elig
0282. tejikler bitigde bitimiş munı
bitigde yok erse kim ukğay anı
0283. idi yakşı aymış azığlığ kür er
azığlığ eren berk tügünler yazar
0284. miñ erdem kerek bu cihân tutğuka
kür arslan kerek bu kulan basğuka
0285. ajunçıka erdem kerek miñ tümen
anın tutsa él kün kiterse tuman
0286. kılıç ursa bıçsa yağı boynını
törü birle tüzse éli bodnını
X
bilig ukuş erdemin asığın ayur
0287. tilekim söz erdi ay bilge bügü
ukuşuğ biligig özüm sözlegü
0288. ukuş ol yula teg karañku tüni
bilig ol yarukluk yaruttı séni
0289. ukuşun ağar ol biligin bedür
bu iki bile er ağırlık körür
0290. muñar bütmese kör bu nûşîn revân
ukuş közi birle yaruttı cihân
0291. törü tüz yorıttı bayudı bodun
atın edgü kıldı ol edgü üdün
0292. mañar tegdi mundağ biliglig sözi
tamudın yırar tép tamuğluk özi
0293. kiçig oğlanığ kör ukuşka ulam
yaşı yetmeginçe yorımaz kılâm
0294. ukuşluğ kişi kör karısa munar
ukuş kitti tép hem kalem me tınar
0295. kalı télve ursa kör ölse kişi
ölüm yok añar hem birilmez şişi
0296. negülük tése sen ukuşsuz-turur
ukuşsuz kişiler ülügsüz-turur
24 YUSUF HAS TAYANGU
0297. ukuşka-turur bu ağırlık itig
ukuşsuz kişi bir awuçça tetig
0298. körü barsa yakşı ayur bu sözüg
ukuşsuz biligsiz bedütmez özüg
0299. körü barsa barça urur bu kedük
ukuşluğ biliglig kör aslı ked ök
0300. ukuş bolsa aslı bolur bolsa er
bilig bolsa beglik kılur kılsa er
0301. kimiñde ukuş bolsa aslı bolur
kayuda bilig bolsa beglik bulur
0302. yağız yér öze yalñuk oğlı elig
kötürdi kamuğka yetürdi bilig
0303. ukuş birle aslı atanur kişi
bilig birle begler iter él işi
0304. tümen miñ tü erdem üküş ögdiler
ukuş birle kılmış üçün ögdiler
0305. ukuş azın azlanma asğı üküş
bilig azın azlanma erke küsüş
0306. bu tört neñ azın azka tutma negü
bügü sözlemiş söz eşitgü ögü
0307. bu törtte biri ot birisi yağı
üçünçi ig ol kör tiriglik ağı
0308. basası bilig ol bularda biri
bu tört neñ uçuz tutma yüksek töri
0309. bu tegme biri asğı yası telim
kayusı bérim teg kayusı alım
0310. bilig kîmyâ teg ol neñ irklü-turur
ukuş ordusı ol neñ üglü-turur
0311. yıparlı biligli teñi bir yañı
tutup kizlese bolmaz özde öñi
0312. yıpar kizlese sen yıdı belgürer
bilig kizlese sen tilig ülgüler
0313. bilig baylık ol bir çığay bolğusuz
tegip oğrı tevlig anı alğusuz
0314. kişen ol kişike bilig hem ukuş
kişenlig yarağsızka barmaz üküş
0315. sewügrek atın er kişenlig tutar
kereklig atın kör küdezlig tutar
0316. kişenlig küremez kerekçe yorır
tuşağlığ yıramaz tilekçe barır
0317. ukuş ol saña edgü andlığ adaş
bilig ol saña ked bağırsak kadaş
KUTADGU BİLİG 25
0318. biligsizke bilgi kılınçı yağı
adın bolmasa tap bu iki çoğı
0319. muñar meñzetü keldi türkçe mesel
okığıl munı sen köñül ögke al
0320. ukuşluğ kişi,ke iş,i tap ukuş
biligsiz kişi,ke atı tap söküş
0321. biligligke bilgi tükel ton aş ol
biligsiz kılınçı yawuz koldaş ol
0322. ukuşluğ ked er öwke özdin yırat
biliglig beg er buşma edgü kıl at
0323. bu iki bile işke yakma iwe
kalı yaksa kıldıñ tiriglik yawa
0324. ökünçlüg bolur tutşı öwke işi
yazukluğ bolur işte buşsa kişi
0325. amulluk kerek erke kılkı oñay
örüglük kerek begke tuğsa kün ay
0326. tüzünlük kerek hem siliglik kerek
ukuşluğ kerek hem biliglig kerek
0327. ukuşluğ kerek ked üdürse kişig
biliglig kerek ked bütürse işig
0328. yarağlığ yarağsıznı titrü körüp
kereklig kereksizni kirtü sorup
0329. adırsa üdürse seçe bilse öz
kamuğ iş içinde yitig tutsa köz
0330. bolur ötrü işler bütün hem bışığ
biliglig kişiler bışığ yér aşığ
0331. tilekke tegir ol bu yañlığ kişi
ikigü ajunda itiglig işi
0332. buşaklık bile erke öwke yawuz
bu iki bile tutçı emger et öz
0333. eşitgil negü tér bügü bilge teñ
bu söz işke tutğıl ayâ kızğu eñ
0334. buşı bolsa yalñuk biligsiz bolur
kalı öwke kelse ukuşsuz kılur
0335. buşılık yawuz erke éltür bilig
otunluk kılur buşsa kılkı silig
0336. eşitgil negü tér biliglig kişi
biliglig sözi çın sewüg cân tuşı
0337. bu bir kaç neñ ol kör kişike yawuz
munı kılsa yalñuk alıkar et öz
0338. bularda birisi bu til yalğanı
munıñda basası sözüg kıyğanı
26 YUSUF HAS TAYANGU
0339. üçünçi takı bir bor işçe sewe
séziksiz bu er boldı birtem yawa
0340. takı biri erke bu arkuk kılınç
bu arkuk kılnçlığka bolmaz sewinç
0341. yana bir arığsız bu kılkı otun
kişiler ewinde bu koprur tütün
0342. yana bir tili él buşı öwkelig
ulıtur kişig sökse açsa tilig
0343. bu kaç neñ birikse biregü öze
anıñdın yırar ol ıduk kut teze
0344. bolu bérmez ewren başı tezginür
anıñ birle kılkı yañı tezginür
0345. yorı edgülük kıl ay edgü kişi
itiglig bolur tutçı edgü işi
0346. negü tér eşit emdi kılkı silig
sınayu tegip élke sunmış elig
0347. karımaz bu edgü neçe yıllasa
isizlik edikmez neçe edlese
0348. yaşı kısğa isiz ökünçün karır
uzun yaşlığ edgü ökünçsüz yorır
0349. tilekin bulur edgü künde yañı
isizniñ küniñe miñ artar muñı
XI
kitâb atı yörügin yéme awuçğalıkın ayur
0350. kitâb atı urdum kutadğu bilig
kutadsu okığlıka tutsu elig
0351. sözüm sözledim men bitidim bitig
sunup iki ajunnı tutğu elig
0352. kişi iki ajunnı tutsa kutun
kutadmış bolur bu sözüm çın bütün
0353. bu kün toğdı ilig tédim söz başı
yörügin ayayın ey edgü kişi
0354. basa aydım emdi bu ay toldını
anıñdın yaruyur ıduk kut küni
0355. bu kün toğdı tégli törü ol köni
bu ay toldı tégli kut ol kör anı
0356. basa aydım emdi kör ögdülmişig
ukuş atı ol bu bedütür kişig
0357. anıñda basası bu odğırmış ol
munı ‘âkibet tép özüm yörmiş ol
0358. bu tört neñ öze sözledim men sözüg
okısa açılğay yitig kıl közüg
KUTADGU BİLİG 27
0359. sewinçin yorığlı ay edgü yégit
sözümni yawa kılma köñlün eşit
0360. katığlan yañılma könilik yolın
yégitlik yawa kılma asğın alın
0361. küsüş tut yégitlik keçer sénde terk
kaçar bu tiriglik neçe tutsa berk
0362. seniñde bar erken yégitlik küçi
yawa kılma tâ‘at tapuğ kıl tuçı
0363. küser-men yégitlikke öknür özüm
ökünçüm asığ yok keser-men sözüm
0364. kimiñ kırkta keçse tiriglik yılı
esenleşti erke yégitlik tili
0365. tegürdi maña elgin elig yaşım
kuğu kıldı kuzğun tüsi teg başım
0366. okır emdi altmış mañar kel téyü
busuğ bolmasa bardım emdi naru
0367. kimiñ yaşı altmış tüketse sakış
tatığ bardı andın yayı boldı kış
0368. otuz yığmışın yandru aldı elig
negü kılğay altmış tegürse elig
0369. negü kıldım erki elig men saña
nelük türdüñ emdi bu öç kek maña
0370. tatığ erdi barça yégitlik işim
ağu kıldı emdi maña yér aşım
0371. bodum erdi ok teg köñül erdi ya
köñül kılğu ok teg bodum boldı ya
0372. yégitlik negü yığdı erse maña
karılık kalıp aldı kelgey saña
0373. ayâ çezgüçi kel méni çezgüle
yıl ay tutğunı boldum emgek bile
0374. kişensiz külündi mañumaz adak
tünerdi yarumaz körügli karak
0375. tatığ bardı öçti kuruğsak otı
yıradı meniñdin yégitlik atı
0376. odunğıl ay kökçin ölümke anun
bu keçmiş künüñke sığıt kıl ünün
0377. keçip bardı üd kün yawalık bile
bu kalmış künüñ birle ‘udrüñ tile
0378. ay muñsuz idim meñü tutçı tirig
ölümke törüttüñ bu sansız tirig
0379. tiler-men seniñdin du‘âm bu sözün
tirig tutğıl ança yaşım kıl uzun
28 YUSUF HAS TAYANGU
0380. seniñdin kolup küç bu söz başladım
tükel kılğuka küç sen ök bir idim
0381. tilim tınma öggil yaratığlını
yarağsıznı méndin yıratığlını
0382. üdürdi törütti yaruttı köñül
köni yol öze tuttı köñlüm amul
0383. karañkuda erdim yaruttı tünüm
tünerikte erdim toğurdı künüm
0384. azıp yügrür erdim ayu bérdi yol
küyer erdim otka küdezmese ol
0385. üdürdi adırdı kötürdi méni
azuklar yolındın kiterdi méni
0386. köñülüg bezedi yarukluk bile
tilimni bezedi tanukluk bile
0387. köñül bérdi köz hem ukuş ög bilig
aça bérdi sözüm yorıttı tilig
0388. habîb sewer yolı méni yetteçi
ol ok sawçı bolsu elig tuttaçı
0389. bu barça idim fazlı erdi kamuğ
ağırladı mén teg tapuğsuz kuluğ
0390. munıñ şükri emdi neteg öteyin
tirig bolsa özüm yılın hem ayın
0391. ilâhî bilür sen bu ‘âcizlıkım
sañar ok açar-men muñum hem takım
0392. kılumaz ma şükrüñ saña men bér e
meniñdin şükür kıl saña sen sira
0393. köni yol öze tüz tuta bér méni
suçulma meniñdin bu îmân tonı
0394. tenimdin çıkarda meniñ bu cânım
şahâdet bile kesgil âhır tınım
0395. özüm kalsa yalñuz kara yér katın
mañar ıdğıl anda üküş rahmetin
0396. tapuğsuz kuluñ-men yazukum üküş
özüñ fazlı birle keçür ay küsüş
0397. kamuğ mü’minig sen tüzü yarlıka
yarınkı bekâdın bu kün kıl likâ
XII
söz başı kün toğdı ilig öze
0398. ukuş ötkünür kör bilig bildürür
yayığ dünyâ kılkın saña ukturur
0399. bu irsel yayığ kılkı kurtğa ajun
kılınçı kız ol körse yaşı uzun
KUTADGU BİLİG 29
0400. ara kılkı kız teg kılınçı silig
sewitür sunup tutsa bérmez elig
0401. sewiglini sewmez keyik teg kaçar
kaçığlıka yapçur adakın kuçar
0402. ara körse yügrür bezenip udu
ara körmedük teg kılur yér kodu
0403. ara körse ewrer yana terk yüzin
awağlar neçe tutsa bérmez özin
0404. üküş beg karıttı karımaz özi
telim beg keçürdi kesilmez sözi
0405. beg erdi ajunda bügü bilge baş
bu beglik özele uzun boldı yaş
0406. bu kün toğdı erdi atı belgülüg
ajunda çawıkmış kutı belgülüg
0407. kılınçı köni erdi kılkı oñay
tili çın bütün hem közi köñli bay
0408. biliglig beg erdi ukuşluğ oduğ
isizke ot erdi yağıka yoduğ
0409. yana kür küwez erdi kılkı köni
küniñe kötürdi bu kılkı anı
0410. bu yañlığ beg erdi bu bilgi öze
tirildi yorıdı kılınçın tüze
0411. siyâset kılur erdi himmet bile
bu himmet yaraşur mürüvvet bile
0412. muñar meñzetü keldi şâ‘ir sözi
okısa açılğay okığlı közi
0413. kerek erke himmet mürüvvet teñi
yawuz yunçığ andın yırasa öñi
0414. kişilikke himmet mürüvvet kerek
kişi kadri himmet mürüvvet yañı
0415. bu kün toğdı ilig bu kılkı bile
yarudı ajunka kün ay teg yala
0416. ukuşluğ kim erse okıttı anı
biliglig kim erse bedütti anı
0417. yumıttı añar bek ajun üdrümi
ukuşluğ biliglig bodun ködrümi
0418. özi itti tüzdi kör él kün işi
takı ma tiler erdi üdrüm kişi
0419. öziñe basut kılsa iş başlasa
özi tınsa ança ol iş işlese
30 YUSUF HAS TAYANGU
0420. muñadıp ayur bir kün oldrup özi
bedük iş bu beglik işi hem sözi
0421. baş ağrığ köp ol körse işi üküş
üküş işni süzgen ukuşluğ küsüş
0422. kılumaz özüm bu kamuğ él işin
maña er kerek tér bilir iş başın
0423. kerek tér maña emdi üdrüm kişi
ukuşluğ biliglig kişiler başı
0424. bağırsak bütün çın kılınçı köni
tili köñli tüz bolsa bilse munı
0425. kılu bérse erdi meniñ işlerim
körü barsa erdi içim taşlarım
0426. negü tér eşit bu sınamış kişi
başında keçürmiş yetürmiş yaşı
0427. basutçı kerek erke yarıçılar
ukuşluğ biliglig bügü élçiler
0428. basutçı kerek barça işni bilir
bilip işlese er tilekke tegir
0429. basutçı telim bolsa beg emgemez
işi barça itlür törü artamaz
0430. basutçı kerek barça işte bilin
bu beglik işiñe takı köp kılın
0431. basutçı tilep bulmadı kör ilig
tegürdi özi barça işke elig
0432. tegir boldı künde kör emgek üküş
erej kolsa emgek tegir ol ülüş
0433. körü barsa yakşı ayur uş bu söz
sınap sözlegüçi ıduk kutluğ öz
0434. erej kolsa emgek tutaşı barır
sewinç kolsa kadğu tutaşı yorır
0435. neçe er bedüse baş ağrığ bedür
neçe baş bedüse bedük börk kedür
0436. ilig köz kulak tuttı élde kamuğ
açıldı añar barça beklig kapuğ
0437. yarağsıznı boğdı eligde urup
isizig yırattı élindin sürüp
0438. bu saklık bile kör élin başladı
kutı künde arttı örü yokladı
0439. kamuğ yérde erke bu saklık kerek
bu beglik işiñe takı sak kerek
0440. bu saklık oduğluk bu él işiñe
tüzü asğı boldı uzun yaşıña
KUTADGU BİLİG 31
0441. muñar meñzeyü keldi şâ‘ir tili
bu şâ‘ir tili boldı sözke ulı
0442. oduğluk bu saklıknı ögdi eren
osallık bile öldi er miñ tümen
0443. osal bolma saklan kamuğ işte sen
bu saklık bile iki ajun tilen
0444. kişi imîni kör osallık kılur
yağı yetse öñdün osallar ölür
0445. negü tér eşit bu ajun tutmış er
tükel saklap ötrü yağığ utmış er
0446. ilig kolsa saklan ajunçı kişi
bu saklık erür hem şerî‘at işi
0447. osal arsıkar kör osalın udır
osal bolma saklan ay kılkı kadır
0448. ilig saklıkı kıldı élke asığ
bu asğı bile boldı élde tatığ
0449. élin itti tüzdi bayudı bodun
böri koy bile suwladı ol üdün
0450. sewigli sewinçin anı ögdiler
yağıları eştip boyun egdiler
0451. kayu sığnu keldi tiledi köşik
kayu keldi öpti éligke éşik
0452. negü tér eşit emdi köñli oduğ
sözi kör çéçek teg tümen tü boduğ
0453. bu beglik uluğluk idi edgü neñ
yorıkı köni erse ay kızğu eñ
0454. idi edgü beglik takı edgürek
törü ol anı tüz yorıtğu kerek
0455. ne kutluğ bolur öd bodunka küni
begi edgü bolsa yorısa köni
0456. ne kutluğ kut ol erke edgü atı
bu edgü atı bérdi meñü kutı
0457. ne edgü bolur beg ol edgü kişi
kişilik bile itse él kün işi
0458. tüzü élke tegdi élig edgüsi
ajunka yadıldı bu çawı küsi
0459. du‘â arttı élde kör edgü atı
bedüdi küniñe atı hem kutı
0460. ajun bodnı eştip anı ârzûlap
awa yığlu keldi añar öz ulap
0461. ajunka badı kör tükel kut kurı
kozı birle katlıp yorıdı böri
32 YUSUF HAS TAYANGU
XIII
