B A Ş L I C A E D E B İ A K I M L A R
Safiye AKDENİZ
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:1 XVI. YÜZYIL
“P L E İ A D E” O K U L U
Yedi şair tarafından kurulmuş bir şiir akımıdır. Adları, yedili bir yıldız kümesinden alınmadır.
TARİH (yaklaşık) 1549-1560
KURALLARI ve NİTELİKLERİ : • Fransız dilinde Yunan ve Latin şiiriyle yarışabilecek güçlü bir şiir yaratma
• Antik döneme ve İtalya’ya (özellikle Petrarque’a) büyük bir hayranlık
• Güzellik idealine bağlanmış şairler
BAŞLICA TEMLER: *Lirizim
*Zamanın geçiciliği
*Aşk duyguları, Mitoloji
BAŞLICA TÜRLER: şiir
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler: • Sone
• Eleji
• Alegori, istiare
• Teşbih
• Ritim ve ahenk
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ Du Bellay (1522-1560)
Ronsard (1524-1585)
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR: 2 XVII. YÜZYIL
B A R O K O K U L
XVI. yüzyılın sonlarında doğmuş sanat akımıdır.
TARİH (yaklaşık) 1610-1660
KURALLARI ve NİTELİKLERİ : • Dünya, bize değişik açılardan görünür ve değişir. Değişen şeyerin zevki de geçicidir, kurallara bağlanamaz.
• Kuruntular, illizyonlar ve başrkalaşım önemlidir.
• Dünya çok zaman düzensizdir ve karmaşa içindedir.
• Tuhaf ve acaip şeylere karşı derin bir ilgi.
BAŞLICA TEMLER: *Değişkenlik, kararsızlık, istikrarsızlık
*Görünüşler
*Kuruntular, hayaller, vehimler, illizyonlar.
*Hareket
BAŞLICA TÜRLER: Şiir, roman, Tiyatro
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler: • Oynanma amaçlı piyesler
• Sık kullanılan söz sanatları: İstiare, alegori, teşbih, tezat.
• Ağır ifadeler
• Araştırılmış etkili anlatım teknikleri
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ Saint-Amant (1594-1661), Th. de Viau (1590-1626), Corneille (komedi), Cyrano de Bergerac.
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:3
XVII. YÜZYIL
K L Â S S İ S İ Z M OKULU
XVII. yüzyılın ikinci yarısının yazarları tarafından yaratılan güzellik ve insanlık ideali.
TARİH (yaklaşık) 1660-1680
KURALLARI ve NİTELİKLERİ : • Şahsî eserler yaratmaktan vazgeçmeksizin eski yazarları örnek aldılar.
• Tahlil, analiz düşkünlüğü.
• Yazar, bir ahlâkçıdır, ebedî bir insanlığa ulaşmak için ferdi aşma gayreti. Yüksek idealler, Evrensel gerçeklikler. Derin bir beğenilme isteği.
BAŞLICA TEMLER: *Türlerin birbirinden ayrılması, farklılaşması
*Kurallara uyma: Üç birlik kuralı (Zaman birliği, mekan birliği, konu birliği), Gerçeğe uygunluk, Görgü kurallarına uygunluk,
*Üslupta denge, ölçü, düzen, basitlik, tabiilik.
BAŞLICA TÜRLER: Tiyatro, şiir, Roman
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler: • Klâsik Trajedi
• Her düzeyde komiği içine alan komedi.
• Psikolojik roman
• Fabl,
• Dinî söylev, hitâbet.
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ Moliere (1622-1673); Racine (1639-1699); La Fontaine (1621-1695); Bossuet ( 1627-1674)
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:4
XVIII. YÜZYIL
AYDINLANMA DEVRİ
XVII. yüzyılın sonlarında ortaya çıkan fakat aydınların fikirlerini bir ansiklopedi çıkararak ortaya koymasıyla hız kazanan bir fikir akımıdır.
TARİH (yaklaşık) 1751-1772
KURALLARI ve NİTELİKLERİ : • Bilimin, bilgilerin gelişmesi.
• Bilginin özgürlüğe kuvuşması ve halka yayılması.
• İnsanlığın ilerlediği görüşüne inanma.
• Aklî, rasyonel bir düşüncenin bilime ve diğer konulara uygulanması, gözleme, deneye, sorgulayıcı düşünceye öncelik verilmesi.
BAŞLICA TEMLER: *Önyargıların tenkidi,
*Bağnazlıkla, tutuculukla, batıl inanışlarla, doğaüstü görüşlerle mücadele,
*Doğaötesini ve kilisenin doğmalarını reddetme.
*Hoşgörü ve hürriyet, mutluluk ve başarı özlemi.
BAŞLICA TÜRLER: Deneme, Roman
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler: • Deneme, felsefi masallar, roman, sözlük, ansiklopedi maddeleri, söylev.
• İronik, hicivli ifadeler
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ Voltaire (1694-1778); Montesquieu (1689-1755); Rousseau (1717-1778); Diderot ( 1713-1784)
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:5
XIX. YÜZYIL
R O M A N T İ Z M
Klasisizmin zevkinden, güzellik ülküsünden ve kurallarından ayrılarak duyguya ve özgürlüğe yönelen edebî akım.
TARİH (yaklaşık) 1820-1850
KURALLARI ve NİTELİKLERİ : • Hissîliğin, hassasiyetin, duyguların değer kazanması.
• Sonsuzluğa özlem, dinî duygular
• Kaçma, uzaklara gitme arzusu: Geçmiş zamanlara özlem, bilinmeyen, yabancı ülkelere özlem (Ekzotizm)
• Hüzün, ihtiras
• Ferdin, “ben”in ön plana çıkması
BAŞLICA TEMLER: *Aşk, kişisel ıstıraplar
* Tabiat
*Lirik, dokunaklı konular
*Birinci şahıs’ın ön plana çıkması
BAŞLICA TÜRLER: Şiir, Roman, Tiyatro
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler: • Lirik şiir , lirik nesir
• Derin düşünceler.
• Epik bir ton, ağıt
• İstiare, alegori
• Türlerin birbirleriyle karışması
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ Chateaubriant (1768-1848); Lamartine (1790-1869); Musset (1810-1857); V. Hugo ( 1802-1885)
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:6
XIX. YÜZYIL
P A R N A S S İ Z M
Romantizme tepki olarak doğan ve “sanat için sanat” anlayışına bağlı olan bir edebiyat akımıdır. Bir bakıma klassisizme geri dönüş hareketidir. Realizm ve natüralizmin şiire uygulanmasıdır.
TARİH (yaklaşık) 1850-1860
KURALLARI ve NİTELİKLERİ : • Kişi romantikler gibi gibi hep kendisini ifade etmemelidir.
• Şiirde tasvire önem verme.
• Kusursuz, mükemmel biçim güzelliği.
• Bir edebî eserin varlık sebebi sadece güzelliktir: “Sanat için sanat”
• Parnassizm, realizm ve natüralizm gibi, pozitivizmin edebiyata yansımasıdır.
BAŞLICA TEMLER: *Tabiatı , bir resim imiş gibi algılama.
* Ahenk, renk ve ışıltının (mücevher, vb.) peşinde olmak.
*Arkeoloji ve antikiteden esinlenme.
BAŞLICA TÜRLER: Şiir
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler: • Sone, Balad
• Seçkin kelimeler, doğru, mükemmel ifade,
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ Leconte de Lisle(1818-1894); Th. Gautier(1811-1872); Hérédia (1810-1857); V. Hugo ( 1842-1905)
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:7
XIX. YÜZYIL
R E A L İ Z M
Romantizmin idealizmine ve lirizmine tepki olarak doğan sanat akımı.
TARİH (yaklaşık) 1830-1870
KURALLARI ve NİTELİKLERİ : • Gerçeğin mümkün olan en sadık ifadesini elde etmek.
• Romancı bilim adamı gibi çalışmalıdır: Gözlem metodundan ve pozitivist felsefeden yararlanmalıdır.
• Romancı, çevrenin ruh üzerindeki tesirini göstermelidir.
• Dış ve iç gerçeklikler bir ve aynı şeylerdir.
BAŞLICA TEMLER: *Bir çevrenin bir çağın geleneklerinin sergilenmesi, tarihî, politik, sosyal bağlarının gözlemlenmesi. Çevrenin, şehrin, köyün, kişi üzerindeki etkileri, sosyal sefaletler, debdebe tezadı.
* Ahenk, renk ve ışıltının (mücevher, vb.) peşinde olmak. Akeoloji ve antikiteden esinlenme.
BAŞLICA TÜRLER: Roman
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler: • Nesnellik, objektif olma kaygısı.
• Üçüncü şahıs ağzından anlatma, çeşitli oaylara bağlanmış entrik, geniş tasvirler, gerçekleri ifade etme gayreti.
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ Stendhal (1783-1842); Balzac (1799-1850); Flaubert (1821-1880)
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:8
XIX. YÜZYIL
N A T Ü R A L İ Z M
Bilimlerin, deneysel tıbbın ve psikiyatrinin tesirinde doğmuş bir sanat akımıdır.
TARİH (yaklaşık) 1870-1890
KURALLARI ve NİTELİKLERİ : • Aşırı bir realizm.
• Realizmde görülen belge ve tasvir merakı daha aşırı hale gelmiştir.
• Romancılar eserlerinde sosyal ve biyolojik determinizmin kişiler ve toplum üzerindeki etkilerini sergiler. Böylece roman bir deney alanı olur.
BAŞLICA TEMLER: • Fizyolojinin insan psikolojisine tesirleri.
• Ruhî ve fizikî kusurların sergilenmesi. Soyaçekim ve çevrenin etkileri. Çalışma hayatı, şehir hayatı, makinalar, endüstri devrimi.
BAŞLICA TÜRLER: Roman
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler: • Birkaç nesli art arda anlatan roman dizileri.
• Çevrenin tasviri, teknik ve özel kelimelerden oluşan bir roman dili. Destanî istiareler.
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ Zola (1840-1902); Maupassant (1850-1893); Goncourt Kardeşler
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:9
XIX. YÜZYIL
S E M B O L İ Z M
Natüralizm akımına karşı Baudelaire’in şiirinin etkisinde doğan bir şiir akımıdır.
TARİH (yaklaşık) 1869-1896 Servet-i Fünûn’un kuruluşu: 1896
KURALLARI ve NİTELİKLERİ : • Bilgilerimiz, idrakimiz özneldir.
• Şair, sayıp dökmek, tasvir etmek, hikâye etmek yerine bir duyguyu yaşatmalı, zihinde uyandırmalıdır .
• Şiir sözden ziyade musikîye yakın olmalıdır.
BAŞLICA TEMLER: • Mitoloji, ortaçağ efsâneleri, dinî hikâyeler,.
• Hissedilen dünya ile bilinmeyen dünya arasındaki ilişkiler. Şiir, gizli dünyalara ulaşmanın aracıdır.
BAŞLICA TÜRLER: Şiir
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler: • Mensur şiir.
• Semboller
• Ahenkli bir dil.
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ Verlaine (1844-1896); Rimbaud (1854-1891); Mallarmé (1842-1898)
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:10
XX. YÜZYIL
S Ü R R E A L İ Z M
Apollinaire’in ve Dada hareketinin tesirinde I. Dünya Savaşı sonrasında doğmuş bir sanat hareketidir.
TARİH (yaklaşık) 1924-1969
KURALLARI ve NİTELİKLERİ : • Düşüncelerin, aklın denetimi olmaksızın güzellik ve ahlâk kaygılarına düşmeden ifade edilmesi gerekir.
• Sanat özgürleşmenin ve devrimin bir aracıdır. .
• Akılcılığın reddi.
• Freud psikolojisinden yararlanma
• Sanat eseri aklın değil, tesadüfün ve otomatizmin ürünüdür.
BAŞLICA TEMLER: • Başkaldırı,.
• Şehirlerin büyüsü, garip rastlantılar.
• Biliçsizler, rüyalar, hayâller.
BAŞLICA TÜRLER: ( Bütün Türlerde)
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler: • Şiir, otomatik yazı, .
• Şekilli şiirler (calligrammes)
• İmaj ve fikir çağrışımları.
• Beklenmedik istiareler
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ
Breton (1896-1966); Eluard (1895-1952); Aragon(1897-1982) Desnos(1900-1945) Peret (1899-1959)
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:11
XX. YÜZYIL
ABSÜRD AKIMI
Egzistansiyalizm felsefesinden doğan bir sanat akımıdır..
TARİH (yaklaşık) 1938-1960
KURALLARI ve NİTELİKLERİ : • Beşerî hayatın saçmalıklarının ifadesi, insanın “yabancı”laşması.
• Tiyatro alanında: Geleneksel tiyatro anlayışından uzaklaşma.Realist ve psikolojik tiyatronun reddedilmesi.
• Uzaklaşma..
BAŞLICA TEMLER: • İnsanın yalnızlığı
• Seçme iradesi,
• Varoluş problemi
• Bilinçsizliğe yönelme
• Dilin anlamsızlığı
BAŞLICA TÜRLER: Roman, Tiyatro
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler: • Geleneksel yapıların (perde, sahne ...) reddedilmesi,
• Anlamsız monologlar
• Tekrarlar, uyumsuzluklar.
• Piyeslerdeki yazar açıklamalarının (didascalier) önem kazanması.
• Nesnelerin çokluğu, istilâsı.
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ Sartre (1905-1980); Camus (1913-1960); İonesco (1912-1994) Beckett (1906-1989)
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:12
XX. YÜZYIL
Y E N İ R O M A N
Geleneksel romanın yapısını değiştirerek yazılan yeni tarz romanların genel adıdır.
TARİH (yaklaşık) 1950-1980
KURALLARI ve NİTELİKLERİ : • Psikolojik romanın terk edilmesi.
• Şahıs kadrosunun ikinci plana düşmesi.
• Kronolojik sırayla anlatımdan vaz geçme.
.
BAŞLICA TEMLER: • Romanların konuları: Bir yazının macerası,
• Romanın düğüm bölümünün yokluğu,
• Anlatının devamlı olmaması, kopuk kopuk olması.
BAŞLICA TÜRLER: Roman
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler: *Tasvirler önem kazanır, ayrıntılar bütün incelikleriyle anlatılır
*İç diyaloglar kullanılır
*Nesneler ve mekân önem kazanır.
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ
Robbe-Grillet (1922- ..... )
Michel Butor (1926-.... )
Nath. Sarraute (1900-1999) Claude Simon (1913- ........)
Bibliyografya:
*Suut Kemal Yetkin, Edebiyatta Akımlar, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1967.
*J.E. Gadenne, (www.lettres.net) (Sayfa1/2)
