ÖNSÖZ
Altıncı yüzyılda Hindistan'da doğan satranç tüccarlarla İran'a geçti.
Yedinci yüzyılda araplar İran'ı alınca satranç Arap topraklarında yayılmaya
başladı. Arap akıncıları ile birlikte Kuzey Afrika'dan İspanya'ya
geçen satranç ortaçağda şövalyelerin gözde oyunu oldu. Arap ve Avrupa
el yazmalarından sonra İspanyol Lucena'nın ilk basılı satranç
kitabında (1497) satranca eklenen yeni kurallar açıklandı: Vezirin
ve filin hareket alanlarının genişletilmesi, rok, geçerken alma,
erin vezir olması. Böylece günümüze kadar değişmeden gelen kuralları
ile dinamik, ustalık ve incelik dolu, bilgiye dayanan modern
satranç dönemi başladı ve satranç, İspanya'dan sonra, İtalya, Fransa,
Almanya, Amerika Birleşik Devletleri ve Rusya'da hızla
yaygınlaşmaya başladı.
Ondokuzuncu yüzyıl sonlarında satrancın ilk büyük yıldızları belirdi:
Anderssen, Morphy, Rubinstein ve Steinitz. Güçlü oyuncuların katıldığı
turnuvalar yapıldı: 1851 Londra, 1857 New York, 1883 Londra, 1889
Hastings ve Saint Petersburg.
İlk dünya satranç birincisi sayılan Steinitz'den sonra, Yirminci yüzyılın
başlarında Lasker, Capabalanca, Alekhine ve Euwe, ikinci dünya
savaşından sonraki yıllarda, Botvinnik, Smyslov, Tal, Petrosian,
Spassky, Fischer ve Karpov dünya satranç birincisi ünvanının sahibi
oldular.
Böylece, olimpiyatlar, turnuvalar, uluslararası karşılaşmalar, dünya
birinciliği maçları, turnuva kuralları, oyunların yazılması, oyunların
ve bilgilerin binlerce kitapta toplanması, satranç saatı,
oyuncuların sınıflandırılması ve herkese açık satranç kulüpleri ile bir
spor dalı olan satrancın bu özelliği en belirgin şekilde ortaya çıkmış oldu.
Federal Almanya Spor Federasyonu Başkanı Willi Weyer 1977 yılında
Satranç Federasyonunun Yüzüncü kuruluş yıldönümünde şöyle demişti:
Satranç, sporda bulunduğu belirtilen hemen hemen bütün özelliklere
sahip olduğu gibi başka spor dallarında bulunmayan bazı yararlar
gösterir. Mantıklı düşünmeyi öğretir, kombinasyon zevkini arttırır,
yaratıcılığı uyandırır, tehlikeyi göze alma yeteneğini geliştirir, karar
verme gücünü kazandırır, kendini ve başkalarını eleştirmeye alıştırır, sabrı
ve güveni güçlendirir. Böylece satranççı iyi bir sporcunun tüm
özelliklerini ve gerilim içinde tüm zihin ve irade güçlerini
kazanabilir.
Satranç teorik ve pratik açıdan bugünkü yüksek düzeye ulaşmasını büyük
ölçüde spor ruhuna borçludur. Satranç her zaman spor değildi, fakat
günümüzde ortaya çıkan amaç ve değişen kurallar içinde spor olmuştur.
Türkiye Satranç Federasyonunun ve onu oluşturan satranç
derneklerinin öncülüğünde, satranç bugün özellikle gençler arasında
yaygınlaşıyor. İl birinciliklerinden başlayarak seçilen oyuncular
arasında Türkiye Birinciliği, gençler, küçükler ve bayanlar sınıfında
Türkiye birincilikleri, üniversite birincilikleri, liseler arası
bireysel ve takımlı turnuvalar, özel turnuvalar yapılmaktadır.
Satrançta ilerlemek isteyen kişiler binlerce satranç kitabındaki
bilgilerden, deneylerden, oyunlardan yararlanmak zorundadır.
Bu, yeni yetişenler için olduğu kadar, usta satranççılar için de
geçerlidir.
Elinizdeki kitap bunlarrn en iyilerinden biridir. En önemli
özelliği geçen zaman içinde yeniliğinden hiçbir şey kaybetmemiş
olmasıdır. Dünya dillerinden çoğuna çevrilmiş ve bazı ü1kelerde
defalarca basılmıştır.
Eski dünya satranç birincilerinden Capablanca'nın bu eseri yeni
başlayanlardan usta oyunculara kadar, her düzeydeki satranççıya bir
şeyler öğretebilecek niteliktedir.
Satranç öğrenmek isteyenler için kitabın başına bir bölüm eklenmiştir.
Kitabın son bölümünde gene aslında olmayan Capablanca'nın seçme
oyunları yer almaktadır.
Capablanca'nın ölümsüz eseri bu basılışta yeniden gözden geçirilerek,
oyunlar ve açıklamaları Uluslararası Satranç Federasyonu'nun kabul
ettiği yazılış şekli ile yeniden düzenlenmiştir. Bu yazılış şekli
satranççılarımız tarafından da kullanıldığından ve ayrıca oyunlar ve
açıklamaların asıl devam yolları siyah harflerle dizildiğinden kitap
kolaylıkla izlenebilecektir.
Kitabın ülkemizde satrancın gelişmesine katkıda bulunacağını umuyoruz.
YAYINEVİ
:::::::::::::
JOSE RAOUL CAPABLANCA'NIN HAYATI
Satranç tarihini incelediğimiz zaman aynı dönemde yaşamış satranççılar
arasında yüceleşmiş üç kişinin adını görürüz. Lasker, Capablanca ve
Alekhine. Bu üç satranç ustası arasında seçim yapmak kişilere göre
değişir. Bazılarına göre en büyük usta Lasker'dir. Çünkü Lasker yıllarca
en güçlü turnuvalarda derece almayı sürdürmüş, diğer ustaların oyundaki
kuvvetlerini kaybettikleri yaşlarda bile o büyük başarılar kazanmıştır.
Bazılarına göre en büyük usta Alekhine'dir. Çünkü Alekhine'in
oyunlarında satranç en yüksek düzeye ulaşmış, güzel ve derin
kombinezonları bütün satranççıları büyülemiştir.
En büyük usta olarak Capablanca'yı seçenler ise şunu ileri sürüyorlar.
Capablanca için satranç ana dilini konuşmak kadar basit ve tabii
bir işti. Diğer ustaların uzun analizlerden sonra bulabildiği en
kuvvetli hamleleri o ilk bakışta görüyordu. O derece yetenekliydi
ki açılışlarda bilgisi olmadığı halde zamanın büyük ustalarını kolaylıkla
yenmişti.
Jose Raoul Capablanca 19 Aralık 1888'de Küba'da Havana'da doğdu.
O zamanlar ünlü Havana satranç kulübü birçok ustaları kendine çeken
bir yerdi. Steinitz ve Tchigorin dünya birinciliği maçını orada
yapmışlardı.
Henüz dört yaşında iken ilk oyununu babasına karşı kazanan Capablanca
sekiz yaşında Havana satranç kulübüne girdi. Kısa bir süre içinde
kulübün en kuvvetli oyuncularını yenebilecek bir hale gelen Capablanca 12
yaşında iken Küba birincisi Corzo ile maç yaptı ve onu 7-5 yenerek Küba birincisi
ünvanını kazandı. Capablanca 1904 yılında New York'a gelerek Colombia
Üniversitesine girdi ve aynı zamanda ünlü Manhattan satranç kulübüne
devam etmeye başladı. 1910 yılında Amerika birincisi Frank J.
Marshall ile karşılaşarak 8-1 gibi büyük farkla kazanınca dünya
satranççılarının gözleri genç Kübalının üzerine çevrildi.
1911 yılında San Sebastian'da o zamana kadar yapılan turnuvaların
en büyüğü düzenlenmişti. Turnuvaya katılabilmek için en az iki
turnuvada hiç olmazsa üçüncü dereceyi kazanmış olmak gerekiyordu.
Turnuvaya Rubinstein, Vidmar, Marshall, Nimzovitch, Schlechter,
Tarrasch, Bernstein, Spielman, Teichman, Janowski, Maroczy,
Burn, Duras ve Leonhart katıldılar. Dünya birincisi Emmanuel
Lasker gelememiştiı:
Marshall'a karşı büyük başarısı gözönüne alınarak Capablanca da turnuvaya
çağrıldı ve turnuvayı birincilikle bitirdi. Artık Capablanca,
Rubinstein ve Lasker dünyanın en büyük oyuncuları sayılıyorlardı.
Capablanca'nın haklı olarak istediği dünya birinciliği maçı, araya
savaş yıllarının girmesi nedeniyle 1921 yılında Havana'da
yapılabildi. Kübalı satranççı, rakibi Lasker'i 4-0 yenerek dünya
satranç birincisi oldu.
Bu maçta Capablanca çok güzel oynadığı halde, Lasker hakkında aynı şey
söylenemez. Sıkıntılarla geçen savaş yılları Lasker'i etkilemiş ve
oyununun niteliği düşmüştü.
Bundan sonra da birçok turnuvaya katılan ve parlak sonuçlar alan
Capablanca 1927 yılında New York'ta yapılan dörtlü turnuvada
birinci oldu ve aynı yılın eylül ayında kendisini dünya birinciliği
için maça çağırmış bulunan Alekhine ile çarpışmağa başladı. Fakat bütün
satranç dünyasının şaşkınlık bakışları altında maçı 6-3 kaybederek ünvanını
Alekhine'e bıraktı.
Daha önce yaptıkları çeşitli karşılaşmalarda Capablanca Alekhine'i
birçok defa yenmiş olduğundan kimse bu maçı Alekhine'in kazanacağını
sanmıyordu. Birçok satranç ustasının kanaatı şudur ki Capablanca
doğuştan mevcut olan yeteneğini çalışmak suretiyle geliştirmiş olsaydı
dünyanın gelmiş geçmiş en büyük satranç ustası ünvanını söz götürmez bir
biçimde alacak ve belki de hiç yenilmiyecekti.
Capablanca Alekhine ile yeni bir maç yapmak için çok uğraştı ise de
başaramadı. Bu arada bazı turnuvalarda iyi sonuçlar elde etti.
Fakat artık oyunu eski gücünü kaybetmişti, bazı oyunlarını zaman sıkışması
yüzünden kaybetmeye başlamıştı.
Capablanca yalnız satrançtaki ustalığı ile değil, aynı zamanda yakışıklığı,
kibarlığı ve nazikliği ile ün yapmıştı. Colombia üniversitesinde iki yıl
okuduktan sonra eğitimi bırakmasına rağmen yeteneğini değerlendiren
Küba hükümeti ona dolgun aylıkla diplomatik bir görev vererek geçim
derdinden kurtarmış ve çeşitli ülkelere gitmesine imkan vermişti.
Gerek kişiliği ve gerekse oyunu ile pek çok dost kazanmış olan
Capablanca 8 Mart 1942'de büyük başarılarına sahne olmuş bulunan
Manhattan satranç kulübünde kalp krizi geçirdi ve ertesi gün öldü.
Otopside Capablanca'nın beyninin normalden büyük ve üzerindeki
kıvrımların da daha fazla olduğu görülmüştür.
:::::::::::::
CAPABLANCA'NIN KATILDIĞI TURNUVALAR VE ALDIĞI SONUÇLAR
Turnuva, Derece, +, -, =, Toplam
New York 1910, 1, 7, 0, 0, 7
New York 1911, 2, 8, 1, 3, 9.5
San Sebastian 1911, 1, 6, 1, 7, 9.5
New York 1913, 1, 10, 1, 2, 11
Havana 1913, 2, 8, 2, 4, 10
New York 1913, 1, 13, 0, 0, 13
Petersburg 1914, 2, 10, 2, 6, 13
New York 1914, 1, 11, 0, 0, 11
New York 1915, 1, 12, 0, 2, 13
New York 1916, 1, 12, 1, 4, 14
New York 1918, 1, 9, 0, 3, 10.5
Hasting 1919, 1, 10, 0, 1, 10.5
Londra 1922, 1, 11, 0, 4, 13
New York 1924, 2, 10, 1, 9, 14.5
Moskova 1925, 3, 9, 2, 9, 13.5
L. Hopatkong 1926, 1, 4, 0, 4, 6
New York 1927, 1, 8, 0, 12, 14
Berlin 1928, 1, 5, 0, 7, 8.5
Bad Kissingen 1928, 2, 4, 1, 6, 7
Budapeşte 1928, 1, 5, 0, 4, 7
Ramsgate 1929, 1, 4, 0, 3, 5
Karlbad 1929, 2-3, 10, 2, 9, 14.5
Budapeşte 1929, 1, 8, 0, 5, 10.5
Barselona 1929, 1, 13, 0, 1, 13.5
Hastings 1930-31, 2, 5, 1, 3, 6.5
New York 1931, 1, 9, 0, 2, 10
Hastings 1934-35, 4, 4, 2, 3, 5.5
::::::::::::
CAPABLANCA'NIN KATILDIĞI TURNUVALAR VE ALDIĞI SONUÇLAR
Turnuva, Derece, +, -, =, toplam
Moskova 1935, 4, 7, 2, 10, 12
Margate 1935, 2, 6, 1, 2, 7
Margate 1936, 2, 5, 0, 4, 7
Moskova 1936, 1, 8, 0, 10, 13
Nottingham 1936, 1-2, 7, 1, 6, 10
Semmering 1937, 3-4, 2, 1, 11, 7.5
Paris 1938, 1, 6, 0, 4, 8
AV.R.O. 1938, 7, 2, 4, 8, 6
Margate 1939, 2-3, 4, 0, 5, 6.5
Buenos Aires 1939, -, 6, 0, 4, 8
Genel Toplam +, -, =
277, 26, 177
CAPABLANCA'NIN YAPTIĞI MAÇLAR VE ALDIĞI SONUÇLAR
+, -, =
Corzo, 1900, 4, 2, 6
Marshall, 1909, 8, 1, 14
Kostich, 1919, 5, 0, 0
Em. Lasker, 1921, 4, 0, 14
Alekhine, 1927, 3, 6, 25
Euwe, 1932, 2, 0, 8
Genel Toplam +,-,=
26, 9, 67
SATRANÇ NASIL OYNANIR
Satranç iki kişi arasında ve kare şeklinde bir satranç tahtası
üzerinde oynanır.
Satranç tahtası beyaz (açık renk) ve siyah (koyu renk) eşit büyüklükte
ve bir beyaz, bir siyah sıralanmış 64 kareden oluşur.
Satranç tahtası her oyuncunun sağına beyaz gelecek şekilde konulur.
Her oyuncunun 16 taşı vardır: Bir Şah, bir Vezir, iki Kale, iki
Fil, iki At ve sekiz piyon.
Oyunun amacı rakip şahı almak yani mat etmektir. Oyuna beyazlar
başlar, fakat önce taşların nasıl hareket ettiğini görelim.
Taşların Hareketi
Satranç taşlarının her birinin ayrı hareketi vardır. Taşların hareket
yönleri, gidebilecekleri kareler aşağıda boş satranç tahtasını temsil
eden diyağramlarda ayrı ayrı gösterilmiştir.
ŞAH, bitişiğindeki karelere gidebilir.
KALE, yatay ve dikey olarak ilerler.
FİL, çapraz hareket eder. Filler oyun boyunca aynı renk karelerde
kalırlar.
VEZİR, dikey, yatay ve çapraz gider.
AT, L şeklinde bir hareketle üç kare sıçrama şeklinde gider. Taşların
üzerinden atlayabilir.
PİYON, bulunduğu sütunda ileriye doğru bir kare hareket eder. Ancak
başlangıç yerlerinde bulunan piyonlar istenirse iki kare
ilerletilebilir.
Taş Alma
Taş alma, alınan taşın satranç tahtası dışına çıkarılması ve alan taşın onun
yerine konulmasıdır. Bir taşın gidebileceği karelerde rakip bir taş
varsa, onu alabilir. Taş alma zorunlu değildir. Taşlar, (at hariç)
kendi taşlarının ve rakip taşların üzerinden atlamazlar.
Piyonlar çapraz olarak taş alır. Dikey olarak ilerlemekte olan
piyon önündeki karenin sağ ve solundaki karelerde bulunan taşları
alabilir.
Geçerken alma, piyonlara özgü bir taş alma şeklidir. Başlangıç yerinde
bulunan bir piyon iki hamle ilerletildiğinde rakip piyonun taş
alma alanından geçerse, rakip piyon bu piyonu, hemen yapmak
şartıyla, alabilir. Geçerken alma, diyagramda c ve d sütunlarında
gösterilmiştir c sütununda başlangıç yerinde bulunan piyon iki kare
ilerletildiğinde d sütununda bulunan beyaz piyon onu alabilir ve ok
işareti ile belirtilen kareye geçer. Beyaz, hamle sırası kendisine
geldiğinde geçerken alma hakkını kullanmazsa sonraki hamlelerde bunu
yapamaz.
Piyonun Vezir Olması Son yatık sıraya ulaşan piyon, piyon olarak kalamaz,
oyuncu onu kendi renginden şahtan başka bir taşa yükseltir. Bu şekilde bir
oyuncu birden fazla vezire, ikiden fazla kaleye, ata ya da file
sahip olabilir.
Rok Rok yapma, şah ile kalelerden bir arasındaki bir harekettir,
şahın tek hamlesi olarak kabul edilir ve şöyle yapılır. Şah,
kalelerden birine doğru iki kare ilerletilir, kale de şahın
üzerinden atlatılarak bitişiğindeki kareye konur. Rokun amacı, şahı
rakip taşların saldırısından uzak bir yere götürmek ve kaleyi oyuna
sokmaktır.
Rok yapmak, aşağıda sayılan hallerde mümkün değildir:
a) Şah ya da kale ile daha önce hamle yapılmışsa,
b) Şahın bulunduğu, geçeceği ve gideceği kareler rakip taşların tehdidi
altında bulunuyorsa,
c) Şah ile kale arasında bir taş varsa, Bir oyuncu rok yaparken önce
kaleye dokunursa bu hareket hatalıdır, ancak rok geçerlidir; şah ve kaleye
aynı zamanda dokunur ve rokun mümkün olmadığı anlaşılırsa, oyuncu şah ile
hamle yapmak zorundadır. Bu durumda şahın kurala uygun bir hamlesi yoksa,
yapılan hata geçersizdir.
Mat
Satrançta amaç şahı mat etmektir. Şah mat edilince oyun sona erer.
Rakip şahın bulunduğu kareyi taşlarından biri ile tehdit eden oyuncu
rakibini şah! diyerek uyarır. Şahı tehdit edilen oyuncu, şahın
yerini değiştirmek, tehdit eden taşı almak ya da tehdidi yapan taş
ile şah arasında kendi taşlarından birini getirmek zorundadır.
Kısaca, şah tehdidi yapılacak ilk hamlede etkisiz hale
getirilmelidir. Bu yapılamadığı takdirde şah mat olur ve oyun biter.
Kendi şahını şah tehdidinden koruyan bir taş, rakip şahı şah ile
tehdit edebilir.
Beraberlik Aşağıdaki hallerden birinin meydana gelmesi ile, oyun
berabere sonuçlanmış sayılır:
1- Hamle sırası kendisinde olan oyuncu, şahı tehdit altında olmadığı
halde, kurallara uygun hiç bir hamle yapamıyorsa, (Pat durumu)
2- Her iki oyuncu aralarında anlaşmışlarsa,
3- Oyunculardan biri, aynı durumun üç defa tekrarlandığını ileri sürmüşse,
4- Oyunculardan biri taş almadan ya da piyon hamlesi yapmadan
arka arkaya en az 50 hamle oynandığını kanıtlamışsa,
Turnuvalarda zaman sıkışması nedeniyle oyunlarını yazamamış olan bir
oyuncu son iki maddeye dayanarak beraberlik isteğinde bulunamaz.
Tutulan Taş Oynanır Hamle sırası kendisinde olan oyuncu taşlarından
birine dokunursa onu oynamak, rakibin taşlarından birine dokunursa
onu almak zorundadır. Eğer tutulan taş oynanamıyorsa ya da alınamıyorsa,
bunun bir sonucu yoktur. Oyuncu tuttuğu taşı elinden bırakmadıkça onu
herhangi bir kareye koyabilir. Taşları düzeltmek amacıyla tutmak isteyen
oyuncu rakibine önceden düzeltiyorum diyerek haber vermelidir. Oyunların
Yazılması Satrançta oyunların nasıl yazıldığını bilmek bazı yararlar sağlar:
Turnuvalarda oyunların yazılması zorunludur. İlerlemek için kitap
ve dergilerde yayınlanan bilgileri ve oyunları izlemek gerekir.
Her oyuncu kendi oyunlarını zaman zaman inceleyerek hatalarını
öğrenmelidir.
Bu kitapta Uluslararası Satranç Federasyonunun (FIDE) 1977 yılında
Ocak 1981'den geçerli olmak üzere kabul ettiği ve Türkiye Satranç
Federasyonunun yayınladığı kitaplarda uyguladığı yazılış şekli kullanılmıştır.
Satranç tahtasının sol köşesinden başlanarak sekiz sütun a, b, c, d,
e, f, g harfleri ile, sekiz sıra da 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8
sayıları ile belirtilmiştir. Buna göre, herhangi bir kare, örneğin,
a5, e3, g7 şeklinde belirlenir.
Bir taşla yapılan hamleyi belirtmek için önce oynanan taşın ilk
harfi, sonra gittiği kare yazılır. Örneğin, Fg7, filin bulunduğu
kareden g7 karesine, Şe2, şahın bulunduğu kareden e2 karesine
gittiğini belirtir.
Piyon hamlelerini belirtmek için yalnız gittiği karenin adı
kullanılır. Örnek: e4, d3, a5.
Taş alma, taş alanın ilk harfi, x işareti ve gittiği yani alınan taşın
bulunduğu karenin belirtilmesi ile yazılır: Örnek: Kxd4, kalenin bulunduğu
kareden d4 karesine giderek bu karede bulunan rakip taşı aldığını gösterir.
Piyonun taş alması, bulunduğu sütunun harfinin ve x işaretinden sonra gittiği
yani aldığı taşın bulunduğu karenin belirtilmesi ile yazılır. Örnek: exd4,
gxf4, cxb5.
Aynı cinsten iki taş (iki kale, iki at) aynı kareye gidebiliyorsa
hareketleri şöyle yazılır:
a) Önce taşın ilk harfi, sonra bulunduğu sütun, daha sonra gittiği kare
yazılır. f8 ve a8 karelerinde bulunan iki kaleden birincisi d8 karesine
oynatılıyorsa bu hamle Kfd8, diğeri Kad8 şeklinde yazılır.
b) Aynı cinsten iki taş aynı sütunda ise, önce oynanan
taşın ilk harfi sonra bulunduğu sıranın numarası, daha sonra gittiği kare
yazılır. d2 ve d4 karelerinde bulunan iki attan biri f3 karesine
oynatılıyorsa bu hamle A2f3. A4f3 şeklinde yazılır.
Bu hamleler taş alarak yapıldığı takdirde aynı hamleler
Kfxd8, Kaxd8, A2xf3, A4xf3 şeklinde yazılır.
Son sıraya ulaşan piyonun vezir, kale, at ya da fil olması
yeni taşın ilk harfı ile belirtilir. Örnek: g8V, c8K, a1A, d1F
FIDE'nin bu kararında oyunların yazılmasında kullanılan kısaltmalar
şöyle açıklanmıştır: 0-0 küçük rok, 0-0-0 büyük rok, x taş alma, + şah
uyarısı, + + mat, e.p. geçerken alma.
Kitap ve dergilerde oyunların açıklanması sırasında bazı
işaretler kullanılır. Bunların başlıcaları şunlardır:
! çok iyi hamle, !! mükemmel bir hamle, ? zayıf bir hamle,
?? büyük bir hata, !? dikkate değer bir hamle, ?! değeri şüpheli bir hamle.
Ümit ÜNKAN
::::::::::::::
BÖLÜM 1
SATRANCIN ESASLARI
KISIM 1
TEMEL İLKELER: OYUN SONLARI, OYUN ORTASI ve AÇILIŞLAR
1- BAZI BASİT MATLAR
Örnek 1- Şaha karşı şah ve kale ile oyun sonu. Kural şudur: Rakip şahı
tahtanın herhangi bir tarafındaki son sıraya kadar kovalamak.
Bu durumda beyazın ilk hamlesi olan Ka7 hamlesi rakip şahı
sekizinci yatık sırayı hapsetmekle kalenin kuvvetini gösterir. Matı
çabucak yapabilmek için şöyle devam edilir;
1. Ka7 Şg8 2. Şg2.
Mat yapabilecek durumu elde etmek için şah ve kalenin ortak
hareketi gerekir. Yeni başlayanların takip edecekleri genel ilke
şudur: Kendi şahımızı mümkün olduğu kadar rakip şah ile aynı yatık sırada
ya da bu örnekte olduğu gibi aynı dik sütunda tutmak.
Bu suretle şah altıncı yatık sıraya getirilince şahı artık rakip şah ile
aynı dik sütunda değil, fakat rakip şahın bulunduğu dik sütunun yanındaki
merkeze doğru olan dik sütunda tutmalıdır.
2. ...Şf8 3. Şf3. Şe8 4. Şe4 Şd8 5. Şd5 Şc8 6. Şd6.
Burada Şc6 oynamak iyi değildir, çünkü siyah şah tekrar d8 karesine döner
ve mat yapmak daha uzun sürer. Fakat eğer şimdi şah d8 karesine giderse o
zaman kale a8 den şah diyerek mat eder.
6. ... Şb8 7. Kc7 Şa8 8. Şc6 Şb8 9. Şb6 Şa8 10. Kc8. mat.
Başlangıçtaki durumdan mata kadar on hamle yapılmıştır: Beşinci hamlede
siyah Şe8 oynasa idi genel kurala uygun olarak beyaz o zaman şöyle devam
ederdi; 6. Şd6 Şf8 (amaç siyah şahı beyaz şahın önüne gelmeğe mecbur
ettikten sonra Ka8 oynayarak matı yapmaktır) 7. Şe6 Şg8 8. Şf6 Şh8 9. Şg6
Şg8 10. Ka8 mat.
Örnek 2. -bu durumda siyah şah tahtanın ortasında
olduğundan takip edilecek en iyi yol beyaz şahı ileri sürmektir:
1. Şe2 Şd5 2. Şe3. Kale daha oyuna girmediğinden şahı tahtanın
merkezine doğru, fakat rakip şahın önüne değil yan tarafına doğru
sürmelidir, çünkü şimdi siyah şah e5 karesine giderse kale tarafından
Kh5 + hamlesi ile geri atılır. Eğer bunun yerine 2. ...Şc4 o zaman
yine 3. Kh5 oynanır ve eğer şimdi 3. ...Şb4 4. Şd3, yine eğer 3.
...Şc3 4. Kh4, bu suretle siyah şah mümkün olduğu kadar dar bir
sahaya sıkıştırılmış olur. Şimdi oyun şöyle devam edebilir: 4. ...Şc2 5.
Kc4+ Şb3 6. Şd3 Şb2 7. Kb4+ Şa3 8. Şc3 Şa2 burada beyaz şahın hem
kaleyi korumak hem de rakip şahın hareket sahasını daraltmak için
nasıl oynadığına dikkat edilmelidir.
Şimdi artık beyaz üç hamlede mat eder: 9. Ka4+Şb1 10. Kale a dik
sütunu üzerinde herhangi bir yere giderek siyah şahı beyaz şahın önüne
gelmeye zorlar, 10. ...Şc1 11. Ka1 mat.
Matı yapmak için on bir hamle yeterli olmuştur. Ve zannıma göre
herhangi bir durumda yirmi hamleden önce mat yapılabilir. Monoton
bile olsa yeni başlayanların aletleri doğru oynamayı öğrenmeleri için
böyle şeylerde pratik yapmaları faydalıdır.
Örnek 3. - Şimdi şaha karşı şah ile iki fil oyun sonunu görelim:
Siyah şah köşede olduğundan beyaz 1. Fd3 Şg7 2. Fg5 Şf7 3. Ff5,
oynayarak siyah şahı dar bir sahaya sıkıştırabilir. Eğer başlangıçta
siyah şah tantanın ortasında veya son yatık sıradan uzakta ise beyaz
şah yaklaştırılmalıdır. Ve sonra da fillerin yardımı ile beyaz şahın
hareket sahasını mümkün olduğu kadar daraltmalıdır.
Şimdi şöyle devam edebiliriz: 3. ...Şg7 4. Şf2 bu finalde mat
yapabilmek için hasım şahı tahtanın yalnız kenarına değil aynı zamanda
köşeye de sıkıştırmak gerekir. Beyaz şah altıncı yatık sıraya ve aynı
zamanda son iki dik sütundan birine getirilmelidir. Örneğimizde
bu haneler h6, g6, f7 ve f8 haneleridir. h6 ve g6 en yakınları
olduğundan beyaz şah bunlardan birine gidebilir.
4. ...Şf7 5. Şg3 Şg7 6. Şh4 Şf7 7. Şh5 Şg7 8. Fg6 Şg8 9. Şh6 Şf8. Şimdi
beyazlar fillerin birisini oynayıp hamleyi siyah şaha geçirecek
onu geri gitmeye zorlamalıdır; 10. Fh5 Şg8 11. Fe7 Şh8. Burada
yapılacak şey beyaz fili siyah şaha, sonraki hamlede g8 karesine
geldiği zaman şah diyebilecek bir duruma sokmaktır: 12. Fg4 Şg8
13. Fe6+Şh8 14. Ff6 mat.
Bu mat on dört hamlede yapılmıştır ve herhangi bir durumda otuz
hamleden önce yapılabilir. Bu türlü bütün oyun sonlarında pat
olmamasına dikkat etmek gerekir. Yine bu son finalde rakip şahın
tahtanın kenarına kovalanmasının yeterli olmayıp mat yapabilmek için
köşeye sıkıştırılması gerektiğini hatırlatırız. Tabii hangi köşe olursa
olsun sonuç aynıdır.
Örnek 4. - Şimdi şaha karşı şah ve vezir oyun sorununu inceleyelim:
Vezir, kale ve filin kuvvetini haiz olduğundan bu mat en kolayı
olup on hamleden evvel yapılabilir. Aşağıdaki örneği alalım:
Önce veziri oynayarak siyah şahın hareket kabiliyetini mümkün olduğu
kadar azaltalım; 1. Vc6 Şd4 2. Şd2. Bu suretle şahın gidecek yalnız
bir karesi kalmış olur. 2. ...Şe5 3. Şe3 Şf5 4. Vd6 Şg5 (eğer siyah Şg4
oynarsa Vg6+) 5. Ve6 Şh4 (5. ...Şh5 6. Şf4 ve bir sonraki hamlede
mat) 6. Vg6 Şh3 7. Şf3 şah oynar 8. Vezir mat eder.
Bu oyun sonunda da kale oyun sonunda olduğu gibi siyah şah
tahtanın kenarına kovalanmalıdır. Fakat vezir kaleden çok daha
kuvvetli olduğundan izlenen yol daha kolay ve kısadır.
Bu gördüğümüz üç basit oyun sonunda kural aynıdır. Fakat her birinde
şahın yardımına ihtiyaç vardır. Şahın yardımı olmaksızın mat yapabilmek için
en az iki kale gerekir.
2- PİYONUN VEZİR OLMASI
Bir piyon, oyunda kazanabilecek en küçük maddi üstünlüktür ve tahtada
yalnız şahlar ile bir piyon kaldığı zaman çok defa oyunu kazanmaya
yeterli olur. Genel olarak şu kuralı koyabiliriz: Kazanmak için
şah, arada bir kare olmak üzere kendi kendi piyonunun önünde
olmalıdır.
Eğer rakip şah piyonun tam karşısında yer almış ise oyunu kazanmak
mümkün olmaz.
Örnek 5 -Bu durumda oyun beraberedir. Siyah için yapılacak, şey, şahı
daima piyonun önünde tutmaya çalışmaktır. Eğer, örneğimizde olduğu gibi
beyaz şahın durumundan dolayı bu yapılamaz ise, o zaman siyah şahı
beyaz şahın tam önünde bulundurmak gerekir. Oyun şöyle devam eder:
1. e3 Şe5 2. Şd3 Şd5. Bu çok önemli bir hamledir. İleride görüleceği
gibi diğer herhangi bir hamle oyunun kaybedilmesine sebep olur.
Siyah şah piyona yakın tutulamadığından, mümkün olduğu kadar ilerde ve
aynı zamanda beyaz şahın önünde bulundurulmalıdır.
3. e4+ Şe5 4. Şe3 Şe6 5. Şf4 Şf6. Durum yine aynıdır. Beyaz şah
ilerledikçe siyah şah, piyona yaklaşamayacağından, beyaz şahın önünde
yer alır.
6. e5+ Şe6 7. Şe4 Şe7 8. Şd5 Şd7 9. e6+ Şe7 10. Şe5 Şe8 11. Şd6 Şd8. Eğer
şimdi beyaz, piyonu sürerse siyah şah piyonun önüne geçer. Bu suretle
beyaz, ya piyonu feda etmek zorunda kalır ya da Şe6 oynar ve pat
olur.
Piyonu sürecek yerde beyazlar şahı geri çekerse o zaman şah
piyonunun önünde yer alır ve geri gitmeye zorlandığı zaman piyonun
önüne geçecek şekilde veya beyaz şah ilerlerse karşısına gelecek şekilde
geriler.
Bu savunma çok önemli olup okuyucu bunu bütün ayrıntıları ile
öğrenmelidir. İlerideki ilkelerin anlaşılması için de buna gerek
vardır. Birçok tecrübesiz oyuncular benzer durumlarda bu bilgiye
sahip olmadıklarından oyunu kaybetmişlerdir.
Örnek 6. -Bu durumda beyaz kazanır, çünkü piyonun önünde yer almıştır ve
ikisi arasında bir sıra mevcuttur.
Takip edilecek metod şudur: Şahı, piyonu tehlikeye sokmaksızın mümkün
olduğu kadar ilerletmeli ve kaybetmek tehlikesi olmadıkça piyonu
asla ileri sürmemelidir.
1. Şe4 Şe6
Siyah, beyaz şahın ilerlemesine müsaade etmiyor. Bundan dolayı
beyazlar piyonu sürerek siyah şahı geri gitmeye mecbur eder.
Ondan sonra da şahı ileri sürer:
2. e3 Şf6 3. Şd5 Şe7.
Eğer siyah 3. ...Şf5 oynarsa o zaman beyaz, piyonu e4
karesine sürmek zorundadır, çünkü aksi takdirde siyah Şe4
oynayarak piyonu kazanır. Fakat siyahlar böyle yapmadığından
beyazın piyonu ilerleyecek yerde şahını ilerletmesi daha
iyidir. Çünkü piyon tehlikede değildir.
4. Şe5 Şd7 5. Şf6 Şe8.
Şimdi artık beyaz piyon çok geride olduğundan şahın himayesine
getirilmelidir.
6. e4 Şd7.
Şimdi Şf7 oynamak iyi değildir, çünkü siyah Şd6 oynar
ve beyaz piyonu korumak için şah ile geri gitmeye mecbur olur.
Bundan dolayı:
7. e5 Şe8.
Eğer siyah şah başka yere giderse beyazlar Şf7 ve sonra
da e6, e7 ve e8 oynayabilir. Çünkü bütün bu kareler beyaz şahın
kontrolü altındadır. Siyah, buna engel olmaya çalıştığından beyaz,
rakip şahı uzaklaştırmaya ve aynı zamanda kendi şahını piyonun
önünde bulundurmaya çalışır.
8. Şe6.
Piyon e6 oynanırsa oyun berabere biter, çünkü siyah Şf8
oynar ve beşinci örnektekine benzer bir durum hasıl olur.
8. ...Şf8 9. Şd7.
Şimdi artık siyah şah uzaklaşmaya mecburdur. Beyaz piyon e8
karesine giderek vezir olur ve beyaz kazanır. Bu oyun sonu da
bir öncekine benzer ve yine aynı sebeplerden dolayı
diğer kısımlara başlamadan önce iyice anlaşılması gerekir.
3- PİYONLU OYUN SONLARI
Şimdi okuyucuya kazanç yolunu göstermek için bire karşı
iki ve ikiye karşı üç piyonlu oyun sonlarına ait iki örnek vereceğiz.
Örnek 7. -Bu durumda beyaz 1. f6 oynayarak kazanamaz, çünkü
siyah kendisine oyunu kaybettirecek olan gxf6 hamlesini yapmaz,
fakat 1. ...Şg8 oynarsa, 2. fxg7 Şxg7 ile oyun daha önce gösterildiği
gibi berabere biter ya da 2. f7+ Şf8 ile beyaz, piyonu vezir yapamaz.
Ve yine 2. Şe7 gxf6 3. Şxf6 Şf8 beraberlik. Fakat beyaz diyagramda
gösterilen durumda şöyle oynayarak kazanabilir.
1. Şd7 Şg8 2. Şe7 Şh8 3. f6 gxf6 (3. ...Şg8 4. f7+ Şh8
5. f8V mat.) 4. Şf7 f5 5. g7+ Şh7 6. g8V+ Şh6 7. Vg6 mat.
Örnek 8. -Aşağıdaki durumda beyaz 1. f5 oynayarak
kazanabilir. Siyahın en iyi cevabı g6'dır. (Okuyucu bunu araştırmalıdır.)
Beyaz 1. g5 hamlesi ile kazanamaz, çünkü g6 ve beraberlik. (Bunun
nedeni şimdiye kadar gösterdiğimiz şah ve piyon oyun sonlarına yön
veren opozisyon ilkesi olup bu konu ileride ayrıntılı olarak
anlatılacaktır.)
Beyaz 1. Şe4 ile de kazanabilir: 1. Şe4 Şe6 (1. ...g6 2. Şd4 Şe6 3.
Şc5 Şf6 4. Şd6 Şf7 5. g5 Şg7 6. Şe7 Şg8 7. Şf6 Şe7 Şg8 7. Şf6 Şh7 8. Şf7 ve
beyazlar piyonu kazanır.)
2. f5+ Şf6 3. Şf4 g6. (Bu piyon sürülmediği takdirde yedinci
örnekteki durum oluşur.)
4. g5+ Şf7 5. f6 Şe6 6. Şe4 Şf7 7. Şe5 Şf8.
Beyaz f6 karesindeki piyonu vezir yapamaz. (Niçin olduğunu
bulunuz), fakat bu piyonu feda ederek diğer piyonu ve oyunu
kazanır:
8. f7 Şxf7 9. Şd6 Şf8 10. Şe6 Şg7 11. Şe7 Şg8 12. Şf6 Şh7 13. Şf7 Şh8 14.
Şxg6 Şg8.
Siyahlar hala karşı koyabilir. Kazanmanın biricik yolu burada
gösterilendir. Bunu tecrübe ile araştırabiliriz:
15. Şh6 (15. Şf6 Şh7 ve kazanmak için şah geri dönmek zorundadır. Çünkü
16. g6+ Şh8 ve beraberlik) Şh8 16. g6 Şg8 17. g7 Şf7 18. Şh7 ve
beyaz piyon vezir olur.
Bu kadar basit görünen bu oyun sonu ile okuyucuya, tahtada pek
az taş kalmış olmasına rağmen ilgili bir rakibe karşı oynadığı zaman
karşılaşacağı büyük güçlükler hakkında bir fikir verilebilir. Bundan dolayı
satrançta gerçek bir usta olmak için bu basit ilkelere büyük bir
önem vermek gerekir.
Örnek 9. -Bu oyun sonunda beyaz ilk hamlede herhangi bir piyonu
sürerek kazanabilir. Fakat bir sakınca olmadığı takdirde şu genel
kuralı izlemek yararlıdır: Önce karşı-sında rakip piyonu olmayan piyon
sürülmelidir.
1. f5 Şe7.
1. ...g6 2. f6 ve yukarıda gösterilenlere benzer bir durum elde
ederiz. 1. ...h6 g5.
2. Şe5 Şf7 3. g5 Şe7.
3. ...g6 4. f6 ve 3. ...h6 4. g6+ her iki halde de daha önce
incelenmiş olan durumlara benzer durumlar oluşur.
4. h5.
Ve sonra da g6 ile daha önce gösterilen oyun sonları elde edilir.
Siyah 4. ...g6 oynarsa, 5. hxg6 hxg6 6. f6+ ile sonuç değişmez.
Şimdiye kadar piyonların tahtanın yalnız bir tarafında olması halini
inceledik. Şimdi de tahtanın her iki tarafında da piyonların
bulunduğu durumları inceleyelim:
Örnek 10. - Bu gibi durumlarda genel kural şudur:
Kuvvetlerimizin fazla olduğu tarafta derhal harekete geçmeliyiz.
O halde:
1. g4.
Genellikle karşısında rakip piyonu bulunmayan piyonu ilerlemek
daha iyidir.
1. ...a5.
Siyahlar diğer kanatta ilerliyor. Şimdi beyaz bu piyonu durdurup
durdurmamayı düşünebilir. Bu durumda her devam yolu kazanır. Fakat
genellikle rakip şah çok uzakta olduğu zaman piyonu durdurmak
gerekir.
2. a4 Şf6 3. h4 Şe6.
3. ...Şg6 ile basit bir hesap gösteriyor ki beyaz şahı ile öbür
kanada gidip a5 karesindeki rakip piyonunu alır ve geriye kalan
tek piyonunu siyahtan çok önce vezir yapabilir.
4. g5 Şf7 5. Şf5 Şg7 6. h5 Şf7.
6. ...h6 7. g6 ve sonra da iki piyon birbirini rakip şaha
karşı koruyabileceğinden (çünkü siyah şah bir piyonu alırsa diğerini
yakalayamaz) beyaz diğer kanada giderek siyahın orada bulunan
piyonunu alır.
7. Şe5
Şimdi artık şah ile öbür kanada gidip siyah piyonu alarak oradaki
beyaz piyonu vezir yapmanın zamanı gelmiştir. Bu kural buna benzer
bütün oyun sonlarında yürürlükte olup okuyucu tarafından bu örnekte ve
kendisinin bulabileceği diğer örneklerde incelenmelidir.
4- OYUN ORTASINDA KAZANCA GÖTÜREN DURUMLAR
Şimdiye kadar gösterilenleri iyice öğrendikten sonra okuyucu
şüphesiz ki bütün taşlarla gerçek bir oyun oynamak isteğindedir.
Fakat açılışlara başlamadan önce oyun sırasında meydana gelen bazı
kombinezonları inceleyeceğiz. Bunlar okuyucuya iyi oynanınca
satrancın ne kadar güzel bir oyun olduğu hakkında bir fikir
verecektir.
Örnek 11. -Hamle siyahındır, beyazın Vh6 oynayıp sonra da g7
karesinden mat etmekle tehdit ettiğini düşünerek siyah bu durumda
1. ...Ke8 oynar ve beyazı Ke1 mat ile tehdit
eder. Buna karşı ise beyaz gerçek tehdidini meydana koyuyor: 1.
...Ke8 2. Vxh7x Şxh7 3. Kh3+ Şg8 4. Kh8 mat. Aynı tipten bu
kombinezon daha karışık bir durumdan da meydana gelebilir.
Örnek 12. -Beyazın bir aleti eksiktir ve bu aleti hemen kazanamadığı
takdirde oyunu kaybedebilir. Bundan dolayı beyaz şöyle devam eder:
1. Axc6 Fg5.
Siyah atı alamaz, çünkü beyaz Vxh7+ ve Kh3+ oynar ve sonra da mat
eder.
2. Ae7+ Vxe7.
2. ...Fxe7 3. Vxh7+ Şxh7 4. Kh3+ ve Kh8 mat. 3. Kxe 7. Fxe7 4.
Vd7. ve beyazlar fillerden birisini de kazanarak kale ve file karşı
vezir ve fille kalıp oyunu kolaylıkla kazanır.
Bu iki örnek rok yaptıktan sonra g piyonunu bir kare sürmenin
mahzurlarını gösteriyor.
Örnek 13. -Bu durumda da ilginç bir kombinezon vardır. Eğer beyaz
şimdiki durumdan istifade ederek bir şey sağlayamaz ise siyahlar ata
karşı kale ile kazanır. Gerçekten beyaz birkaç hamlede mat eder:
1. Af6+ gxf6.
Zorunlu, yoksa Vxh7 mat. 2. Vg3+ Şh8 3. Fxf6 mat.
Örnek 14. -Aynı tipte bir kombinezon daha karışık bir örnekte aşağıda
gösterilmiştir.
1. Fxd7 Vxd7.
Fxe4'e karşı beyaz Vc3 ile hem mat ve hem de vezir tehdidi
yaptığından kazanır.
2. Af6+ gxf6 3. Kg3+ Şh8 4. Fxf6 mat.
Örnek 15. -Aşağıdaki kombinezona da çok rastlanır.
Burada beyazın bir piyonu ve bir de kalesi eksiktir. Buna rağmen
çabucak kazanır: 1. Fxh7+ Şxh7 (eğer 1. ...Şh8 2. Vh5 g6 3. Vh6 ve
kazanır) 2. Vh5+ Şg8 3. Ag5 ve siyah için h7'deki mata engel olmanın
tek yolu Ve4 oynayarak veziri feda etmek olduğundan beyaz kaleye karşı
vezirle kazanır.
Örnek 16. -Aynı tipte bir kombinezon, daha karışık
bir durumda da yapilabilir:
Beyaz şöyle oynar: 1. Axe7+ (bu hamle diyagonali ile açar) Fxe7
(h7'de fil fedasından sonra atın g5 karesine gelmesine engel
olmak için) 2. Kxe7 Axe7 en iyisi, 3. Fxh7+ Şx7 (3. ...Şh8 4. Vh5
g6 5. Fxg6+ Şg7 6. Vh7+ Şf6 7. g5+ Şe6 8. Fxf7+ Kxf7 9. Ve4 mat)
4. Vh5+ Şg8 5. Ag5 Kc8 6. Vh7+ Şf8 7. Vh8+ Ag8 8. Ah7+ Şe7 9. Ke1+
Şd8 10. Vxg8 mat.
Bu kombinezon uzun olup birçok devam yolları olduğundan oyuna
yeni başlayan bir okuyucu tarafından kavranması zordur. Fakat
kombinezonun tipini bilmekle okuyucu benzer durumlarda aynı
şekilde parlak bir saldırıya geçebilir. Yine görülüyor ki bütün bu
kombinezonlarda esas, zayıf bir noktaya yöneltilen aletlerin
birbirleri ile olan ahenkli işbirliğidir.
5- ALETLERİN BAĞINTILI DEĞERLERİ
Açılışlarının asıl ilkelerine girmeden önce okuyucuya aletlerin
bağıntılı (izafi) değerleri hakkında bir fikir vermek faydalı olur.
Bunu gösteren tam ve doğru bir tablo yoktur ve yapılacak biricik şey
aletleri ayrı ayrı incelemektir. At ile fil nazari olarak aynı kuvvette
sayılmakla beraber kanaatimce birçok hallerde fil daha kuvvetlidir. Ve
yine çok iyi bilinir ki iki fil hemen hemen daima iki attan kuvvetlidir.
Piyonlara karşı da fil attan kuvvetlidir. Kaleye karşı piyonlarla
fil, kaleye karşı piyonlarla attan daha kuvvetlidir.
Bir fil ve bir kale, bir at ve kaleden üstündür, fakat vezir ile
at vezir ile filden kuvvetli olabilir.
Bir fil çok defa üç piyondan kıymetlidir. Fakat at için bu nadiren
böyle olup ve hatta at üç piyon değerinde bile olmayabilir.
Bir kale, bir at ve iki piyon veya bir fil ve iki piyon
değerindedir. Fakat önce de söylendiği gibi fil kaleye karşı attan
daha iyidir.
İki kale vezirden biraz daha kuvvetlidir. Fakat iki at ve bir
filden biraz daha zayıftır, iki fil ve bir attan ise, iki at ve
bir filden olduğundan daha zayıftır. Aletler değişildikçe atın kuvveti
azalır, fakat kaleninki çoğalır.
Oyun ortasında tamamen bir savunma aleti olan şah, bütün aletler
sahadan çekilince bir saldırı aleti olur. Ve hatta bazen bir iki
küçük alet mevcutken bile şah saldırı amacı ile kullanılabilir. Oyun
sonuna gelince şahın hareketi büyük bir önem kazanır.
6- AÇILIŞLARIN GENEL STRATEJİSİ
Asıl ilke şudur: Aletleri çabucak geliştirip mümkün olduğu kadar hızla
oyuna sokmak.
Oyuna başlarken yapılabilecek hamlelerden 1. e4 ya da 1. d4
hamleleri vezir ve file yol açarlar. Bundan dolayı nazari olarak
bu iki hamlenin en iyi başlangıç hamleleri olması gerekir, çünkü diğer
hiç bir başlangıç hamlesi iki aletin de yolunu açamaz.
Örnek 17. -Örneğin oyuna şöyle başlayalım: 1. e4 e5 2. Af3.
Bu hamle hem gelişme ve hem de bir hücum hamlesidir. Siyah da aynı
tarzda bir hamle ile karşılık verir (Af6) ya da, 2. ...Ac6.
oynayarak hem piyonu korur ve hem de atını geliştirmiş olur.
3. Ac3 Af6.
Bu iki hamle de gelişme hamleleridir. 4. Fb5
Atlardan hiç olmazsa birini çıkarmadan bu filin oynanmaması uygun
olur.
Öncelikle şah atı çıkarılmalıdır. Fil burada c4 karesine
de çıkarılabilir. Fakat mümkün oldukça gelişme ve saldırıyı
birleştirmek tercih olunur.
4. ...Fb4.
Siyah da aynı şekilde oynayarak önce fil ile c3'deki atı
alıp sonra da e4 piyonunu almakla tehdit ediyor.
5. 0-0.
Bu hamle dolaylı olarak 5. ...Fxc3 hamlesine engel oluyor ki
analizle bu hamlenin fena olduğu görülebilir. Aynı zamanda kale
merkezde harekete geçmeye hazırlanmıştır ve bu da çok önemlidir.
5. ...0-0.
Siyah da aynı düşünceyi izliyor.
6. d3 d6.
Bu hamlelerle iki amaç düşünülmüştür: Şahın önündeki piyonu korumak
ve vezir filine diyagonali açmak.
7. Fg5.
Bu çok kuvvetli hamle ile oyun ortasına giriyoruz. 8. Ad5
hamlesi ile başlayan ve beyazı kazanca götüren bir kombinezon
mevcuttur. Bu tehdit siyahları aynı şeyi yapmaktan men
eder. (eğer siyah Fg4 oynarsa kaybedeceğini gösteren uzun
bir analiz vardır.) Bundan dolayı siyah 7. ...Fxc3 oynamak
zorundadır. Bu suretle üç şey dikkatimizi çeker;
Birincisi, bu açılışta gelişmenin tamamlanması için yedi
hamle yeterli olmuştur. (Bazı çok özel hallerde bu on ila on
iki hamle sürebilir, kural olarak sekiz hamle yeterlidir.) İkincisi,
siyahlar fili at ile değişmek zorunda kalmıştır, fakat buna karşılık
beyazların a2 piyonu ayrılmış bir piyondur ve c2 ve c3 piyonları da
dubledir.
(Bu, oyunun başında beyaz için avantajlıdır. Çünkü piyonlar
tahtanın merkezine doğru duble olmuşlardır.) Üçüncüsü, beyaz bu
değişmeden sonra d4 hanesini kontrol etmek için bir piyon daha
getirmiş oluyor ve siyahı savunmaya zorlayarak girişimi elde tutuyor
ki bu da tecrübelerin gösterdiğine göre şüphe götürmez bir üstünlüktür.
Yukarıda izah edilen stratejik ilkeler bütün açılışlar için aynıdır,
yalnız bunların taktik uygulamaları duruma göre değişir. Daha ileri
gitmeden önce okuyucunun zihnine yerleşmesi gereken şu önemli
noktayı belirtmek isterim:
Gelişme tamamlamadan önce, hiç bir aletle, maddi kazanç sağlanması
ya da hareket serbestliği için kesinlikle gerekmedikçe bir defadan fazla
oynanmamalıdır.
Bütün bunlardan başka yeni başlayanların şunu da aklında tutması gerekir:
Atları fillerden önce çıkarınız.
7- MERKEZİN KONTROLÜ
Satranç tahtasının e4, d4, e5, d5 kareleri merkez kareleridir ve bu
karelerin kontrolüne merkezin kontrolü denir. Merkezin kontrolü çok
önemlidir. Bu karelerden en az birini ve belki de üç tanesi kontrol
altında bulundurmadan hiç bir kuvvetli saldırı başarıyla sonuçlanamaz.
Açılıştaki manevraların birçoğundan amaç, girişimi sağlayan merkez
kontrolüdür. Bazı hamleler serisinin amacı bu olduğundan bu gibi
hamleleri anlamak için bu hususu hatırlamak gerekir. Kitapta ilerledikçe bu
noktalara daha fazla temas edeceğim. Şimdiki halde bazı açılışları
tetkik ederek genel ilkelere göre bu açılış hamlelerini izah
edeceğim. Bu suretle oyuncu bunlar hakkında doğru bir fikir
edinerek yeni ve güç durumlarla karşılaştığı zaman doğru yolu daha
kolaylıkla bulabilecektir.
Örnek 18-
1. e4 e5 2. Af3 d6.
Bu zayıf bir hamledir. Siyah hemen savunmaya geçiyor. İlke olarak
da hamle yanlıştır, çünkü açılışta mümkün olduğu takdirde piyonlar yerine
aletleri oynamalıdır.
3. d4.
Beyaz hemen saldırıya geçecek merkezi kontrol etmeye ve
kuvvetlerini yerleştirmek için saha kazanmaya uğraşıyor. 3. ...Ad7
Siyah merkezi bırakmak istemiyor ve bu hamleyi daha tabii olan
Ac6 hamlesine tercih ediyor, c6 karesi atın gelişmesi için normal
olan yerdir. İlkeler bakımından da siyahın hamlesi yanlıştır, çünkü bu
hamle ile c8 deki filin yolu tıkanıyor. Ad7 hamlesi siyah
aletlerin hareketini sağlayacak yerde aksine onları büsbütün
sıkıştırmaktadır.
4. Fc4 h6.
Siyah yaptığı zayıf hamlelerin zararını görmeye başlamaktadır. Siyah
tarafından yapılan bu gibi bir hamle o açılışın kötülüğüne bir delildir.
Çünkü beyaz Ag5 oynamakla tehdit etmekte idi. Siyah buna 4.
...Fe7 hamlesi ile de engel olamazdı: çünkü 5. dxe5 Axe5 (eğer 5.
...dxe5 6. Vd5) 6. Axe5 dxe5 7. Vh5 beyaz bir piyon kazandığı gibi
çok sağlam bir duruma da geçer.
5. Ac3 Agf6 6. Fe3 Fe7 7. Ve2.
Görülüyor ki beyaz henüz rok yapmıyor. Bunun sebebi
de önce aletlerini oyuna sokarak rakibi tehdide devam etmek
istemesidir. Aynı zamanda siyah, vezirine yer açmak için c6
oynamak zorundadır, çünkü beyaz Kd1 ve sonra da dxe5 ile
tehdit etmektedir.
Siyahın diğer herhangi bir hamlesi onu sonunda exd4 oynamaya mecbur
ederek merkezi beyaza terketmek zorunda bırakır.
7. ...c6 8. Kd1 Vc7 9. 0-0.
Bu son hamle ile beyaz gelişmesini tamamlar. Siyahın durumu ise
sıkışıktır. Basit bir inceleme beyazın durumunun çok
sağlam olduğunu gösterir. Durumunda hiç bir zayıflık olmadığı gibi
aletleri de rakibin durumuna hücum için gereken herhangi bir manevrayı
yapmaya hazırdır. Oyuncu bu örneği dikkatle incelemelidir. Bu örnek
bazen roku geciktirmenin de mümkün ve avantajlı olduğunu gösterir.
Buradaki hamleleri hiç biraçılış kitabına müracaat etmeksizin aklıma
geldiği gibi verdim. Bundan dolayı tarafımdan verilen bu hamlelerin
standart açılışlara uygun olup olmadığını bilmiyorum, fakat
kitabın henüz bu kısmında iken okuyucunun daha ileride anlıyabileceği
fazla teknik ayrıntılara girmek doğru değildir.
Örnek 19-
1.e4 e5 2. Af3 d6 3. d4 Fg4.
Bu hamle de gördüğümüz kurallardan birine aykırı olduğundan fenadır.
Bu kurala göre filleri çıkarmazdan önce en azından bir atın çıkarılmış
olması gerekir. İkinci mahzur da fıli at ile değişmektir ki bu da
açılışta genellikle fenadır, ta ki buna karşılık bir üstünlük
sağlayabilsin.
4. dxe5 Fxf3.
4. ...dxe5 bir piyon kaybettirir
5. Vxf3 dxe5 6. Fc4 Vf6.
Af6, Vb3 ile beyazlar bir piyon kazanır.
7. Vb3 b6 8. Ac3 c6.
Ad5 hamlesine engel olur.
Siyahın vezirden başka hiç bir taşı gelişmemiştir. Beyazların ise
bir atı ve fili gelişmiş olup siyahın son hamlesine rağmen Ad5
oynayarak bir üstünlük sağlayabilir. Okuyucu bu durumdan doğabilecek,
çeşitli devam yollarını analiz etmelidir.
Oyunu az bilen okuyucularımızın faydalanmaları için
bu analizi kısaca gösterelim:
9. Ad5! cxd5 10. Fb5+ Şe7 (10. ...Ad7 11. Fxd7+ Şxd7
12. Vxd5+ beyazlar kaleyi kazanır.) 11. Vxd5 beyaz aleti geri
alır. Çeviren
Bu örnekler daha önce belirtilen kuralların pratikteki uygulamasını
göstermektedir. Okuyucu oyun başında piyonlarla değil aletlerle oynamaya
dikkat etmelidir. Özellikle bazı yeni başlayanların yaptığı gibi a3 veya
b3 hamlelerini oynamamalıdır.
8. TUZAKLAR
Şimdi, oyun başlarında kaçınılması gereken bazı tuzaklara ait örnekler
vereceğim. Birçok tecrübesiz oyuncuların açılışlarda bu tuzaklara
düştükleri görülmüştür.
Örnek 20.
Beyaz şöyle oynuyör:
1. dxe5 Axe5.
Siyahın piyonla alması gerekir.
2. Axe5 Fxd1 3. Fxf7+ Şe7 4. Ad5 mat.
Örnek 21-
Hamle sırası kendilerinde olan siyahın e6 oynaması gerekir.
Varsayalım ki siyah Af6 oynamış olsun, o zaman şöyle oynar:
1. Fxf7+
Ae5 hamlesi de beyaza üstünlük sağlar, çünkü eğer 1.
...Fxd1 2. Fxf7 mat. Fh5 hamlesi de buna engel olamaz, çünkü beyaz
vezir fili alır, 1. ...Fe6 hamlesi ise siyahın durumunu bozar. Beyazın
yaptığı Fxf7+ hamlesi derhal bir maddi üstünlük sağlar. Yeni başlayanlar
nazari bir durum üstünlüğü sağlamak yoluna sapacak yerde böyle
fırsatlardan derhal faydalanmalıdır.
1. ...Şxf7 2. Ae5+ Şah oynar 3. Axg4.
Beyaz, bir piyon kazandığı gibi durumu da daha iyidir.
Satrançta daha birçok tuzaklar mevcut olup hatta bunlara ait
bir kitap bile yazılmıştır. Yukarıda verilen tip, en genel olanıdır.
::::::::::::
KISIM 2
OYUN SONU İLE İLGİLİ DİĞER İLKELER
Şimdi tekrar oyun sonuna dönerek birkaç ilkeyi daha
araştıracağız. Sonra yine oyun ortasına döneceğiz ve daha sonra
tekrar açılışları inceleyerek yavaş yavaş satrancın her kısmından
bir parça öğrenmek suretiyle ilerleyeceğiz. Bu suretle
bilgimiz sağlam temellere dayanmış olacaktır.
9- TEMEL BİR İLKE
Yukarıda ğösterileıı durumda beyaz, bu gibi durumlarda geçerli
olan şu temel ilkeye uygun olarak 1. b4 hamlesi ile oyunu berabere
yapabilir. Karşısında rakip piyonu bulunmayan piyonu sürmelidir.
Fakat varsayalım ki beyaz ya bu ilkeyi bilmediğinden ya da değerini
takdir etmediğinden 1. a4 oynamış olsun, o zaman siyah 1. ...a5 oynayarak
kazanır. Çünkü bu hamle ile yüksek satranç stratejisinin temel ilkelerinden
birini uyguluyor ki bu ilke şudur: Bir şeyle iki şeyi bağlamak.
41. b4 ke4 42. Kxd3 Kxc4 43. Kh3 Kxb4 44. Kxh7+ Şf6
45. Kxa7 Şf5 46. Şf3 Kb2 47. Ka5+ Şf6 48. Ka4 Şg5 49. Kxf4
Kxa2 50. h4+ Şh5 51. Kf5+ Şh6 52. g4 terk.
Şimdiki halde açılış ve oyun ortası ile meşgul olduğumuzdan
ve bu oyun sonunun zor oluşundan dolayı üzerinde fazla durmadım.
Oyun sonları ayrıca incelenecektir.
24- ALETLERİN MÜCADELE ALANI İLE İLGİSİNİ KESMEK
Bir ustanın oyunu çok defa rakibin aletlerinden birinin,
gerçek mücadelenin cereyan ettiği saha ile ilgisini kesmek amacını
güder. Çok defa bir fil veya at hareketten mahrum bir
hale konur. Bu gibi hallerde o andan itibaren oyunun kazanıldığını
söyleyebiliriz, çünkü bütün pratik amaçlar için taraflardan birinin
bir aleti fazladır. Bunun çok iyi bir örneğini aşağıdaki oyunda
görüyoruz.
Örnek 54. -1919 senesi Hastings zafer turnuvasında oynanmıştır.
(Dört ay oyunu) Beyaz: W. Winter. Siyah: J. R. Capablanca.
1. e4 e5 2. Af3 Ac6 3. Ac3 Af6 4. Fb5 Fb4 5. 0-0 0-0 6.
Fxc6.
Birçok oyunlarda başarıyla uyguladığım Niemzowitch devam yoludur.
Bu beyazlara çok sağlam bir oyun sağlar. Niemzowitch'e göre beyazlar
zamanında d4 oynayarak kalelerine bir hat açar ve aynı zamanda atını
da f5 karesine yerleştirince kazanca götüren bir durum elde eder.
Onun düşüncesine göre siyah, beyaz atın f5 karesine yerleşmesine engel
olmaya kalkarsa başka taraftan oyununu zayıflatmak zorundadır. Bunun
doğru olup olmadığı isbata muhtaç olmakla beraber, fikrimce bu hamle
çok iyidir. Fakat diğer taraftan siyah da aletlerini rahatça
geliştirebilir. Bu devam yolunda Beyaz, Siyahın gelişmesine engel
olacak yerde sağlam bir durum elde etmeye çalışarak zamanı gelince
saldırıya geçer.
6. ...dxc6.
bxc6 hamlesinin Beyaza daha iyi bir oyun sağladığı birçok
oyunlardan anlaşılmıştır.
7. d3 Fd6 8. Fg5.
Bu hamle açılıştaki amaca uygun değildir. Bu devam yolunda
beyazın genel stratejik planı h3 ve sonra da g4 oynamak ve c3
karesindeki atı e2-g3 veya d1-e3 yolundan f5 karesine
yerleştirmektir. Ve sonra mümkün olursa diğer atı icabına göre
h4, g3 veya e3 karesine getirip f5 atına bağlamaktır.
Beyaz şah bazen g1 karesinde kalır, bazen de g3 karesine
götürülürse de çok defa şah h1 karesine gider. Sonuçta ekseriya
f4 hamlesi ile gerçek saldırı bazen doğrudan doğruya şaha karşı
yapıldığı gibi bazen de aletlerin çoğu değiştirildikten sonra
durum üstünlüğü kazanmaya yarar.
8. ...h6 9. Fh4 c5.
Bu hamle d4 hamlesine engel olmakla beraber aynı zamanda beyazı
Ad5 oynamaya özendiren bir tuzaktır. Siyahın planı zamanı gelince
g5 oynayarak at ve veziri beyaz filin açmazından kurtarmaktır.
10. Ad5.
Beyaz tuzağa düşüyor. Bu hamle deneysizliği gösterir. Beyaz,
benim deney ve kuvvetimdeki bir oyuncunun zararlı olsa böyle bir
hamleye asla müsaade etmeyeceğini düşünmeli idi.
10. ...g5
Bu hamleden sonra beyaz oyunu kaybetmiştir. Axg5 oynarsa Axd5
cevabı üzerine bir alet kaybeder. Bundan dolayı beyazın Axf6
hamlesinden önce ya da sonra Fg3 oynaması gerekir ki bu da
görüleceği gibi aleyhine sonuçlanacaktır.
11. Axf6+ Vxf6 12. Fg3 Fg4 13. h3 Fxf3 14. Vxf3 Vxf3
15. gxf3 f6.
Basit bir inceleme gösteriyor ki pratik bakımdan beyazın bir fili
eksiktir. Fili serbestlemek belki bir piyon fedası ile
dahi mümkün değildir. Bu, piyondan başka zaman kaybını
da icabettirir. Şimdi siyah bütün enerjisini vezir kanadına
döndürerek üstünlüğü sayesinde kesin sonucu elde edecektir.
Okuyucuya bu gibi bir oyunu kazanmanın ne kadar kolay olduğunu
göstermek için oyunun devamı aşağıda verilmiştir.
16. Şg2 a5 17. a4 Şf7 18. Kh1 Şe6 19. h4 Kfb8.
Şah kanadına dikkat etmeye lüzum yoktur, çünkü piyonları
değişerek h sütununu açmakla beyaz bir şey elde edemez.
20. hxg5 hxg5 21. b3 c6 22. Ka2 b5 23. Khal c4.
Eğer beyaz feda edilen piyonu alırsa siyah onu, bxc4 hamlesinden
sonra Kb4 oynayarak hemen geri alır.
24. axb5 cxb3 25. cxb3 Kxb5 26. Ka4 Kxb3 27. d4 Kb5
28. Kc4 Kb4 29. Kxc6 Kxd4 30. terk.
25- ÖRNEK BİR OYUNUN ANALİZİ
Kendi oyunlarımdan birkaçını notlarımla birlikte verdikten sonra
incelemek üzere, İngiltere'nin en iyi oyuncularından Sir George
Thomas tarafından Mr. FF.L. Alexander'a karşı 1919-1920 kışında
Londra Satranç Kulübü Birinciliğinde oynayan bir oyunu veriyorum.
Sir George Thomas ricam üzerine oyuna alt notları benim için yazıp
gerekli gördüğüm ekleri yapmam için bana vermiştir. Parantez içinde
olan Sir George Thomas'ın notları bu suretle benimkilerden
ayrılmıştır.
Örnek 55. -Kabul edilmeyen vezir gambiti (Parantez içindeki notlar
Sir George Thomas'ındır). Beyaz Mr. FF.L. Alexander. Siyah: Sir George
Thomas.
1. d4 d5 2. Af3 Af6 3. c4 e6 4. Ac3 Abd7 5. Fg5 c6 6.
e3 Va5.
(Siyahın savunmasının esaslarından biri de beyaz vezir
atına, dxc4 oynadıktan sonra Ae4 ile taarruz etmektir. Fakat
Ad2 hamlesi belki de tehdidi önleyen kuvvetli bir hamledir.)
Bundan başka siyahın bu savunmasının iki sebebi vardır, birincisi
bunun öbür savunmalar kadar oynanmamış olmasından dolayı daha az
bilinmesi, diğeri siyahların at ve file karşı iki file kalmasıdır
ki bu da genellikle bir üstünlük demektir.
7. Fxf6 Axf6 8. a3 Ae4 9. Vb3 Fe7.
Burası fil için iyi bir gelişme yeri değildir. Bu fil d6 karesine
çıkarılmalı idi. Oyun başında zaman unsuru çok önemli
olduğundan oyuncular gelişmeye çok dikkat edip aletlerini
doğru yerlere yerleştirmelidirler.
10. Fd3 Axc3 11. bxc3 dxc4 12. Fxc4 Ff6.
(Beyaz atın e5 karesine gelmesini istemedim. Çünkü aksi takdirde
atı oradan kovmam için f6 oynayıp e6 piyonunu zayıflatmam gerekecekti.)
Ayni şey Fd6 oynayarak yapılabilirdi, bu da daha önce filin e7 yerine
d6 karesine çıkarılması gerektiği hakkındaki fikrimin doğruluğunu
gösterir.
13. 0-0
Diğer bir imkan da önce e4, e5 ve sonra da 0-0 oynamaktı.
Beyaz bu suretle girişimi elde etmekle beraber kendi piyon durumunu
epeyce zayıflatacaktı ve sonuçta bütün ümidini şaha karşı yapılacak
bir hücuma bağlamak zorunda kalabilirdi. Bu hamle oyunun dönüm
noktasıdır ve bu gibi durumlarda oyun, oyuncunun oyun tarzına ve
karakterine göre şekil alır.
13. ...0-0 14. e4 e5.
15. d5.
(Beyaz, 15. Kfd1 oynayarak merkezde karışmayı sonraya
bırakabilirdi. Filimi c5 karesine yerleştirmek istediğimden
beyazın d piyonunun ilerlemesini zaten arzu etmiştim.) Bu
hamle ile beyaz durumun değerini anlamadığını gösteriyor.
Beyazın tek üstünlüğü siyah vezir filinin gelişmemiş olmasıdır.
Bundan dolayı filin gelişmesini önleyen bir plan yapması, eğer
bu mümkün olmazsa fili oyuna sokabilmek için siyahı, piyon
durumunu zayıflatmaya mecbur etmesi gerekir. Bu maksat için de
üç hamle tetkike değer. Birincisi; a4 ile beyaz
filin şimdiki durumunu sağlamlaştırmaktır ki buna siyah Vc7
ile cevap verir. İkincisi; 16. dxe5 Fxe5 17. Axe5 Vxe5 18. Fxf5+
oynayabilmek için kalelerden birini d1 karesine getirmek. Siyahın
bu tehdide cevabı Fg4 dür. Üçüncüsü ise h3 oynayarak
Fg4 hamlesine engel olmak ve kalelerden birini d1 karesine
getirmek biraz önce söylenen tehditten dolayı siyahı b5 oynamaya
mecbur edip vezir kanadındaki siyah piyonları zayıflatmaktır. Bu
suretle h3 hamlesi beyazın amacını sağlayabilirdi. Bunun yerine
yapılan d5 hamlesi beyaz filin yolunu tıkadığı gibi siyahın
gelişmesini de kolaylaştırıyor. Bundan sonra beyaz savunmaya
geçmiş oluyor. Artık oyunun ilginç tarafı siyahın taarruz oyunudur.
15. ...Vc7 16. Fd3.
(Siyah vezir kanadının gelişmesini kolaylaştırdığından bu
hamle de yanlış görünüyor. Çünkü bundan önce siyah, dcx6
ve sonra da Fd5 yüzünden b6 oynayamıyordu).
16. ...b6 17. c4 Fb7 18. Kfc1.
(Bu hamle, Kab1 ve sonra da c5 oynamak amacı ile yapılmıştır.
Fakat bu siyahın zaten yapmak istediği Fe7-c5 hamlesine yine bir
neden oluşturuyor.
18. ...Fe7 19. Kc2 Fc5 20. Vb2 f6.
(Belki de burada f5 hamlesini hazırlamak için 20. Kfe8
oynamak daha iyi idi).
Burada siyahın oyunu zayıf ve kuvvetsiz olup aynı zamanda
plansızdır. Böyle durumlar oyunda idaresi güç olanlardır. Bu
gibi hallerde oyuncu, başarı vaad eden geniş ölçüde plan
yapmalıdır ve bu planı elindeki araçlarla uygulamaya
koyabilmelidir. Durumun incelenmesinden anlaşılıyor ki
siyahın en iyi şansı kuvvetlerini beyazın merkezine karşı bir
hücum için yığıp bu hücumdan sonra da şaha karşı doğrudan
doğruya taarruz etmektir. Bundan dolayı, f5 oynamak
amacıyla önce Kae8 oynaması gerekirdi. Beyaz bu plana engel
olmayı başarırsa beyazın kuvvetlerini bu amaç için şah kanadına
yığmış bulunmasından faydalanarak hücumu hemen vezir kanadına
çevirip kalelerine bir sütun açması gerekirdi. İki filin büyük
kuvvetinden dolayı bu da siyahın üstünlük kazanmasına neden olurdu.
21. Kab1 Kad8 22. a4 Fa6 23. Kd1.
Beyaz kale hamleleriyle açıkça zaman kaybediyor.
23. ...Kfe8 24. Vb3.
(Ah4 ve Fe2 hamlelerinden sonra veziri öbür tarafa geçirmek için)
24. ...Kd6 25. Ah4 g6 26. Fe2.
26. ...cxd5.
(Beyazlar fili g4 üzerinden e6 karesine getirmek istediğinden
bu değişmenin lüzumlu olduğunu düşündüm. Piyonu c4 deki piyon ile
alınca fiilleri değiştirerk vezir kanadındaki bire karşı iki
piyonuma güvendim. Şahına karşı şiddetli bir taarruza neden
oluşturacağı için e4 piyonu ile piyonu alacağını sanmadım.)
Siyahın bu düşüncesinin yanlış olduğu kanaatindeyim.
Eğer beyaz onun düşündüğü gibi c4 piyonu ile asla idi vezir
kanadında mükemmelen destekleyebileceği bir geçer piyon elde
edeceğinden siyahın kendi piyon durumu daha fena olacaktı. O zaman
siyahın tek üstünlüğünü durumu fena olan bir ata karşılık iyi
yerleştirilmiş bir fil oluşturacaktı ki bu gibi durumlarda fil
attan kuvvetlidir. Siyah bütün bunlara Fe8 oynayarak engel
olabilirdi, çünkü eğer o zaman beyazlar Vg3 oynarsa siyah cxd5
oynayabilirdi veya beyazlar piyonu c4 piyonu ile alamazdı. -Eğer
alırsa siyah Fxf2+ oynayarak kalite kazanırdı-
27. exd5 e4 28. g3 e3.
Bu hamleyi beğenmedim. Önce f5, g5, f4 oynayıp sonra
da veziri d7, f7 ya da gerekirse başka bir kareye yerleştirdikten
sonra bu hamleyi oynamak daha iyi idi. Bu hamle c5 deki filin
önünü kapatıyor ve beyazın durumunu emniyete sokuyor. Çünkü
kuvvetli bir taarruz hamlesi olmakla beraber izole bir hamle olup
tesirli bir devamı yoktur. Kural olarak bu gibi ilerlemeler ancak
aletlerin destekleyici hareketi mümkün olduğu zaman yapılmalıdır.
29. f4 Fc8 30. Af3 Ff5 31. Kb2 Ke4 32. Şg2 Vc8 33. Ag1
g5.
(Şimdi 34. Ff3 gxf4 35. Fxe4 Fxe4+ ve siyahın hücumu
kazanca götürür).
34. fxg5 fxg5 35. Kf1 g4.
Burada Kh6 da oynanabilirdi ki buna karşı da beyazın
tek cevabı Şh1 hamlesidir.
Artık durum siyah için kazanılmış olup yalnız doğru yolu
bulmak meselesi kalmıştır.
Şimdi son taarruz Sir George Thomas tarafından yanlışsız
olarak idare ediliyor:
36. Fd3 Kf6 37. Ae2 Vf8.
(Beyazın f1 kalesini tehdit ederek Fxe4 hamlesine engel
oluyor. Bundan dolayı beyaz, kaleyi korumak zorundadır.) Af4
e2 39. Axe2 Kxe2 40. Kxe2 Fe4+!! 41. Fxe4 (en iyisi) Kxf1
ve beyazın durumu ümitsizdir. Fakat 38. Af4 hamlesinden sonra
siyahlar Vh6 ve beyaz da 39. Vc2 oynarsa o zaman meydana
gelecek olan durumdaki çok güzel ve olağanüstü bir kazanç
yolunu okuyucularıma sunarım. Siyahın ilk hamlesi 39.
...Vh3+!!! olup devamını incelenmek üzere okuyucuya
bırakıyorum.
38. Kbb1 Vh6 39. Vc2.
(Şimdiye kadar alınamayan kaleyi iki kuvvetle tehdit ediyor ve
h2 piyonunu savunmaya hazırlanıyor.) Beyaz, kale ya da fili alırsa
birkaç hamlede mat olur.
39. ...Vh3+ 40. Şh1 Kxc4!!
(Eğer 40. ...Kh6 41. Ag1 Vxg3 42. Vg2. Bundan dolayı
siyahlar veziri savunmadan uzaklaştırmaya çalışıyorlar.) Çok
güzel bir hamle! ve hücuma devam için en iyi yol.
41. Vxc4.
(Burada en iyi savunma Kxf5 idi, fakat o zaman da siyahın
kale ve ata karşı veziri kalırdı.)
41. ...Fxd3.
(Kh6 iyi değildir, çünkü beyaz d6+ oynar.)
42. Kxf6.
(Eğer 24. Vxd3 Kh6 ve kazanır.)
42. Fxc4 43. Af4 e2!
(Siyah vezirin kaçacak yeri olmamakla beraber, beyazın
onu almaya zamanı yoktur).
44. Kc1 Vf1+ 45. terk.
Oyunun bitiriliş şekli çok güzeldir.
:::::::::::::
KISIM 5
OYUN SONU STRATEJİSİ
Şimdi bir defa daha oyun sonlarına dönelim. Janowski
ile olan oyunumu (Örnek 53) incelemek zahmetine katlanmış
olan okuyucu bunun büyük önemini anlamıştır. İspanyol açılışı
gibi yavaş bir açılışın normal devam yollarında iken rakibim
birdenbire kalite feda ederek oyunu ilginç bir şekle sokmuştu.
Tabii kaliteyi kabul ettim. Bundan sonra meydana gelen çetin
mücadelede rakibimin çok güzel manevrası ile çok tehlikeli
bir taarruza karşı kendimi savunma zorunda kalmıştım.
Sonunda kazancımı geri verip aletlerin birçoğunu değişebileceğim
zaman geldi ve oyun sonu için açık bir üstünlük
kazandım. Fakat bu oyun sonu ilk bakışta görüldüğü gibi basit
çıkmadı ve sonunda -belki de benim yaptığım zayıf bir hamle
yüzünden- kazanç yolunu bulmak çok zorlaştı. Eğer zayıf
bir oyun sonu oyuncusu olsa idim oyun belki de berabere bitecekti
ve bütün evvelki gayretlerim boşa gidecekti. Maalesef
birçok oyuncular oyun sonlarında zayıftırlar. Bu hal bazen
birinci sınıf ustalarda bile görülür. Bu vesile ile şunu da
söylemek isterim ki son altmış yılın dünya şampiyonları oyun
sonlarında çok kuvvetli idiler: Morpy, Steinitz ve Dr. Lasker,
ünvanlarını taşıdıkları müddetçe oyun sonlarında bunlardan kuvvetli
oyuncu yoktu.
26- DİĞER KANATTAN ANİ HÜCUM
Daha önce genel teoriden bahsederken bazen oyunu kazanmak
için; önce bir tarafa taarruz etmek, sonra da aletlerin hareket
serbestliğinden faydalanarak taarruzu çabucak bir
taraftan öbür tarafa nakletmek ve rakip tarafın taarruzu durdurmak
için yeterli kuvvet getirmesine meydan kalmadan yarıp
geçmek gerektiğini söylemiştim. Bu oyun ortası ilkesi aynı şekilde
bazen oyun sonlarında da uygulanabilir.
Örnek 56. -
Siyahlarla oynayan ben şöyle devam ettim:
1. ...Ke4+ 2. Ke2 Ka4 3. Ka2 h5
Biraz sonra görüldüğü gibi bu hamleden amaç, h4 oynayarak ilerideki
oyunlar için rakibin şah kanadındaki piyonları yerine mıhlamaktır.
Siyah kolayca görüyor ki beyazın amacı şahı b3 karesine getirerek iki
ayrılmış ve zayıf piyonu müdafaa edip kaleleri serbestlemektir. Buna
karşı siyah, taarruzu zamanında şah kanadına döndürerek kalelerini daha
fazla olan hareket serbestliğinden faydalandırmak için bir plan
yapıyor.
4. kd1 Kda5.
Beyazı, Ka1 oynamaya zorlayıp iki kalesini de bağlamak
için.
5. Kda1 h4 6. Şd2 Şg7 7. Şc2 Kg5.
Siyah hücumu şah kanadına çeviriyor.
8. Kg1.
Oyunu kaybettiren tehlikeli bir hata. Beyaz Şb3 oynamalı
idi, siyah buna 8. ...Kaa5 ile cevap verecekti. 9. f3 hamlesinden
sonra siyah belki şahını g3 karesine yerleştirerek zaferi
elde edebilirdi.
8. ...Kf4.
Artık Kb5+ yüzünden siyah şah b3 karesine gidemez.
9. Şd3 Kf3+ 10. Şe2.
Eğer gxf3 Kxg1 ve sonra da Kh1 i1e siyah kazanır.
10. ...Kxh3.
Siyahlar birkaç hamlede kazanır.
Örnek 57. -Oyun sonunda aletleri daha işlek olan tarafın
üstünlüğünü gösteren bu örnek 1913 Havana Ustalar Turnuvası'nda
oynanan Capablanca-Kupchik oyunundan alınmıştır. Oyunun tamamı
ve notlar turnuva kitabında bulunabilir.
Yukarıdaki durumda beyazın tek üstünlüğü açık sütunu
tutmuş olması ve hamlenin kendisinde bulunmasıdır ki bu da
girişimi sağlar. Vezir kanadındaki piyonların birbirine bağlı
olması gibi ufak bir üstünlüğü daha vardır. Siyahın a7 piyonu
ise ayrılmış bir piyondur. Geçen oyun sonunda olduğu gibi burada
da takip edilecek doğru yol kaleleri ileri sürüp bunlardan hiç
olmazsa bir tanesini tahtanın bir tarafına kolayca
nakledecek durumda bulundurmak ve bu suretle hasmın kalelerinin
serbestçe hareketlerine engel olmaktır. Genel teoride bunun
anlamı şudur.
Rakibi yormaya devam ediniz; onu ağır taşları ile piyonlarını
korumaya zorlayınız. Eğer zayıf bir noktası varsa onu daha fazla
zayıflatmaya çalışınız ya da başka tarafta diğer bir
zayıflık çıkarınız. Bu suretle rakibin durumu er geç bozulmaya
mahkumdur. Eğer rakibin takviye edebileceği bir zayıflığı varsa
başka yerde bir zayıflık yaratmaya çalışınız.
Diyagramdaki durumdan itibaren oyun şöyle devam eder:
1. Ke4 Kfe8.
Beyazın manevrasını tekrarlıyor ve açık hattı kontrol etmesine
engel olmak istiyor.
2. Kae1 Ke6 3. Kle3 Kce8 4. Şf1 Şf8.
Siyahlar beyazın taarruz etmeye karar vereceği noktaya
yakın bulundurmak amacı ile şahı tahtanın merkezine getirmek
istiyor. Bu hamle bu gibi oyun sonlarında şahın, tahtanın
ortasında bulunması bakımından doğrudur. Fakat siyah beyazın
izlerini takip etmekten başka bir şey yapmamaktadır. Daha iyi
bir şey tavsiye etmek de güçtür.
Eğer 4. ...d5 5. Kg4+ ve sonra da Şe2 hamlesi siyahı fena bir
durumda bırakır. Eğer. ...f5 5. Kd4 Kxe3? 6. fxe3 Kxe3 7. Şf2 K7
8. Ka4 ve beyaz a7 piyonunu kazanarak vezir kanadından fazla bir
piyon elde eder. Siyahın şah kanadındaki üç piyonu beyazın iki
piyonu ile tutabilir.
5. Şe2 Şe7 6. Ka4 Ka8.
Okuyucu, siyahın aynı manevra ile geçen oyun sonundaki duruma
benzer bir duruma sürüklendiğine dikkat etmelidir.
7. Ka5!
Bu hamlede birçok amaçlar gizlidir. İki hamle sürülebilecek tek
piyon olan d7 piyonundan başka siyahın bütün diğer piyonları yerinde
mıhlanmıştır. Bu hamle ile özellikle siyah f6 piyonun ilerlemesine
engel olunuyor ve beyaz f3 piyonunu f4 ve f5 karelerine sürmekle
tehdit ediyor. Bu tehdit siyahı d5 oynamaya zorlamaktadır ki, sebebi
birazdan görüleceği gibi, beyazın istediği de budur.
7. ...d5 8. c4! Şd6.
Bu hamle zorunludur. Piyonu kurtarmak için yapılacak diğer bir
hamle dxc4 hamlesidir ki bu da siyah piyonları izole eder ve
zayıflatır. Eğer 8. ...d4 9. Ke4 Şd6 10. b4! Ke5 11. Ka6 ve siyahın
oyunu ümitsizdir.
9. c5+ Şd7 10. d4 f5.
Bu hamle Kh6 tehdidi ile beyazları kaleleri değişmeye zorladığından
kuvvetli görünüyor; fakat gerçekte bir şey sağlamamaktadır. Siyahın en
iyi şansı Kg8 oynamaktı.
11. Kxe6 fxe6 12. f4.
Buraya kadar beyazın oyunu kusursuzdu. Fakat son hamle zayıftır.
Siyah a7 veya c7 piyonlarından birini almak için Ka6 hamlesi daha iyi idi.
12. ...Şc8 13. Şd2.
Tekrar fena bir hamle. 13. Ka3 hamlesi yapılmalı idi: Çünkü eğer
13. ...Kb8 14. b3 Şb7 15. b4 Şa8 16. Kb3. beyazın kazanma şansı çok
iyi idi ve hatta kanaatimce oyun kazanılmış olurdu.
13. ...Şb7.
Siyah biricik fırsatı kaçırıyor, Kb8 hamlesi oyunu beraberliğe
götürdü.
14. Ka3 Kg8 15. Kh3 Kg7 16. Şe2 Şa6 17. Kh6 Ke7 18.
Şd3 Şb7.
Şah ile geri dönüp e6 piyonunu korumak ve bu snretle
kalesini serbestletmek istiyor. Fakat bu faydasız ve sadece beyazın
biraz ilerdeki zayıf oyunu siyaha beraberlik şansı vermiştir.
19. h4 Şc8 20. Kh5.
Siyahın açık sütunu kontrol etmesine engel olmak için.
20. ...Şd7 21. Kg5 Kf7 22. Şc3 Şc8.
Beyazlar şahı b4 yolu ile a6 karesine götürmek istediğinden siyah
şah bu tarafta kalmak zorundadır.
23. Şb4 Kf6 24. Şa5 Şb7 25. a4 a6 26. h5 Kh6.
Siyahlar için beklemekten başka yapacak bir şey yoktu.
Yapılan hamle beyaz kaleyi, bağlıyorsa da bu sadece bir hamle
içindir.
27. b4 Kf6.
Siyahın yapabileceği diğer bir hamle Şa7 olup buna karşı beyaz Kg7
ve hatta b5 oynayabilirdi.
28. b5.
Siyaha mücadele imkanını veren zayıf bir hamle. Bu oyun
sonunda da birçok oyuncuların yaptığı gibi durumun güç olduğu ve
özenli oynamak gerektiği zaman beyaz en iyi hamleleri yapmakta,
fakat durumu üstünleştiği zaman eski özeni göstermemektedir.
Tabiatiyle bu şekilde oyundan sonuç beklenemez. Doğru hamle 28. Kg7
idi.
28. ...axb5 29. axb5 Kf8! 30. Kg7 Ka8+ 31. Şb4 cxb5
32. Şxb5 Ka2 33. c6+ Şb8 34. Kxh7 Kb2+ 35. Şa5 Ka2+
36. Şb4 Kxf2.
Bu hamle ile siyahlar son beraberlik fırsatını elden kaçırıyor.
Kb2+ ile beyazlar devamlı şahdan kurtulmak için Şç3 oynamaya
zorlanarak herhalde beraberlik sağlayabilirdi. Yalnız şunu da
söylemek isterim ki rakibim o zaman çok genç ve tecrübesiz bir o
yuncu idi ve bundan dolayı ettiği mücadele takdire değer.
37. Ke7 Kxf4.
Kb2+ ve sonra Kh2 daha iyi idi.
38. h6! Kxd4+ 39. Şb5 Kd1 40. h7 Kb1+ 41. Şc5 Kc1+
42. Şd4 Kd1+ 43. Şe5 Ke1+ 44. Şf6 Kh1 45. Ke8 + Şa7 46.
h8V Kxh8 47. Kxh8 Şb6 48. Şxe6 Şxc6 49. Şxf5 Şc5 50. Şe5
terk.
Bu olayın sonu zayıf hamleler yapmanın ne kadar kolay
olduğunu; ustaların oyunlarında bile sık sık hata yapıldığını
ve fırsatların kaçırıldığını gösteriyor. Anlıyoruz ki büyük bir
alet üstünlüğü olmadıkça iyi bir durumda bile bir oyuncu ne
kadar kuvvetli olursa olsun dikkatini bir hamle bile gevşetmemelidir.
27- EMİN BİR DURUMDAN DOĞAN TEHLİKELER
Örnek 58. -Yukarıda söylenenlere iyi bir örnek, aynı
turnuvada Marshall ile Kupchick arasında oynanan iki oyundan
birinin oyun sonudur. (Havana 1913)
Açıktır ki yukarıdaki durumda Marshall (beyaz) büyük
zorluklar altındadır. Bir piyon kaybetmek üzere olduğu gibi
durumu da fenadır ve bu oyundan bekleyebileceği tek şey
beraberliktir. Ancak ümit edilmeyen bir şey olsun ki bu da
olmuştur. Siyah, bir piyonu fazla olduğundan durumunu güven
içinde görerek çok dikkatsiz oynamış ve tehlikeyi görmeyerek
oyunu kaybetmiştir. Ne olduğunu görelim:
1. g4 Kxa2.
Bu yapılan, hataların birincisidir.
Siyahlar, piyonu derhal almak mümkün olduğunu görerek hemen
atılıyor ve daha iyi bir hamle olup olmadığını düşünmüyor. Doğru
hamle Kf2+ idi. Bundan sonra Şg3'e karşı Kxa2 oynayabilirdi.
Şe4'e karşı ise Ke5 + ve sonra Kxa2.
2. Kd1 Ka4+.
Bu ikinci hata olup oyunu kaybettirecek kadar tehlikelidir.
Doğru hamle f5 oynayıp beyazın piyonlarını ayırmak ve
birazdan görüleceği gibi tehlikede olan siyah şaha yol açmaktı.
3. Kd4 Kaa5.
Bu da üçüncü ve kesin hatadır. Siyahın en iyi hamlesi
Kga5 idi. Yapılan hamleden sonra artık savunma kalmamış
ve siyah oyunu kaybetmiştir. Basit görünen oyun sonlarının
bile ne kadar dikkatli oynanması gerektiğini görüyoruz.
Kazanılmış bir durumu olan siyah kendini üç hamle sonra
oyunu kaybetmiş durumda bulmuştur.
4. Kdd8 Kg7.
Eğer 4. ...f5 5. Kh8 Şg6 6. Kcg8+ Şf6 7. Kxh6+ Kg6
8. g5 + Şe7 9. Khxg6 fxg6 10. Kg7 Şe8 11. Kxg6 ve kolayca
kazanır.
5. h4 h5 6. Kh8+ terk.
Nedeni açıktır. 6. ...Şg6 7. gxh5 Kxh5 8. Kxh5 Şxh5 Şxh5
9. Kh8 ve sonra 10. h5 mat.
28- PİYONLAR VE TEK KALE OYUN SONU
Okuyucu şimdiye kadar iki kale ve piyonlar oyun sonunun
çok zor olduğunu herhalde anlamıştır. Aynı şey tek kale
ve piyonlar oyun sonu için de doğrudur. Pratik oyunda iki
kale ve piyonlar oyun sonuna çok rastlanmaz. Fakat tek kale
ve piyonlar oyun sonu satrançta en fazla rastlanan oyun sonudur.
Bu kadar sık rastlanmasına rağmen bunda usta olan ancak birkaç
kişidir. Bu oyun sonları çoğunlukla çok zor olup basit
görünmelere rağmen son derece karışıktır. 1909-1910 Manhattan
Satranç Kulübü Birinciliğinde, Marshall ve Rosenthal arasında
oynanmış olan bir oyunu aşağıda örnek olarak veriyoruz.
Örnek 59. -
Marshall bu durumda Kc7+ oynayarak kazanabilirdi. Fakat f6
oynadı ve siyaha beraberliği sağlamak imkanını verdi. Şans
eseri, siyah, beraberlik hamlesini görmeyerek fena oynadı ve
oyunu kaybetti. Eğer siyah durumu kavramış olsa idi Kd6
oynayarak beraberliği sağlayabilirdi!
1. f6 Kd6!
Şimdi beyazın iki devam yolu vardır: (a) f7 ya da (b)
Kc7+.
(a) 2. f7 Kd8! 3. Kh5+ Şc4.
Sonunda beyaz, siyahın piyonu için kaleyi feda etmek zorunda kalır.
(b) 2. Kc7+ Şd4! 3. f7 Kg6+
Çok önemli bir hamledir. 3. ...Kf6 4. Ke7 kazanır.
4. Şf1 Kf6 5. Kb7 Şc3.
Sonunda beyaz, kaleyi feda etmek zorunda kalır ya da
devamlı şah diyerek oyunu berabere yapar.
Hepsi bu kadar olsaydı bu oyun sonunun fazla değeri olmazdı.
Fakat diğer ilginç imkanlar da vardır. Şimdi, örneğin,
varsayalım ki:
1. f6 Kd6 2. f7 hamlesinden sonra siyah tek beraberlik
hamlesinin Kd8 olduğunu görmemiş olsun, o zaman aşağı-
daki durumu elde ederdik:
Şimdi oynanabilecek iki hamle daha vardır:
(a) Kg6+ ya da (b) Kf6. Bunları ayrı ayrı inceleyelim:
(a) 1. ...Kg6+ 2. Şf3 Kf6 3. Şe3 Ke6+.
b3, Kh5+ hamlesi ile beyaz kazanır; çünkü şah geri giderse,
Kh6, ileri giderse Kh4+ ve sonra Kf4.
4. Şd3 Kf6.
Eğer Kd6+, Şe4 ve kazanır.
5. Kh5+ Şah oynar 6. Kh6 kazanır.
(b) 1. ...Kf6 2. Kg7! Şc4
b3, Kg3 ile beyaz, ya piyonu alır, ya da kf3 oynayarak
sonunda oyunu kazanır.
3. h4 b3 4. Kg4 Şah oynar 5. Kg3.
Beyaz duruma göre ya piyonu alarak ya da kf3 oynayarak kazanır.
Şimdi tekrar bir önceki diyagramdaki duruma dönelim
ve varsayalım ki 1. f6 Kd6 2. Kc5+ hamlelerinden sonra siyah,
Şd4 hamlesinin beraberliğe götüren tek hamle olduğunu
farkedemiyerek bunun yerine Şb6 oynamış olsun; bu hamleden
sonra aşağıdaki durumu elde ederiz:
Şimdi en iyi devam yolu şudur:
1. f7 kg6+ (en iyisi) 2. Şf1 Kf6 3. Ke7! Şc5 (en iyisi)
Beyaz Ke6+ ile tehdit etmiştir.
4. Şe2 b3.
En iyi hamle budur. Şc4, beyaz h4 ya da Şe3 hamleleri
ile kazanır. Bunlardan sonuncusu daha kolaydır.
5. Ke3 b2 (en iyisi) 6. Kb3 Kxf7 7. Kxb2 Kh7 8. Kd2 Kxh2
9. şe3.
Elde ettiğimiz durum beyazlar tarafından kazanılmıştır;
çünkü rakip şah ve piyon arasında iki sütun mevcuttur, siyah
şah piyondan kale vasıtası ile ayrılmaktadır ve siyah kale dikey
sütundan şah demeye başlamadan önce piyon dördüncü
yatık sıraya sürülebilir. Bu son şart çok önemlidir; eğer siyah
kale h1 karesinde olsa idi o zaman devamlı şah diyerek veya
zamanında Kf1 oynayarak piyonun ilerlemesine engel
olabilirdi.
Durumun beyaz için neden kazanılmış olduğunu anlattıktan sonra,
doğru devam yolunu bulmaya okuyucularımıza bırakıyoruz.
Basit gibi görünen bir oyun sonunda birçok karışık ve
zor durumlar elde ettik. Bu da okuyucuya her türlü oyun sonlarının,
özellikle kale ve piyon oyun sonlarının iyice öğrenilmesi
gerektiğini gösterir.
29- ZOR BİR OYUN SONU: İKİ KALE VE PİYONLAR
Açılışlar gibi oyun sonlarını da öğrenmenin en iyi yolunun
ustaların oyunlarını incelemek olduğu kanaatindeyiz.
Bundan dolayı iki kale ve piyonlar oyun sonuna ait iki örnek
daha veriyoruz. Bu oyun sonuna daha önce de söylendiği gibi
çok sık rastgelinmez. Fakat yazar bu oyun sonlarını genellikle
olduğundan daha çok oynamıştır. Bunu daha önce verilenlere
(Örnek 56 ve 57) karşılaştırmak ve dikkatle incelemek
suretiyle okuyucu, şüphesiz, bu gibi durumlarda takip edilmesi
gereken yolu öğrenebilir. Bütün bu gibi oyun sonlarında
takip edilecek yollar birbirine benzer.
Örnek 60. -1910 New York Eyalet Birinciliği, Capablanca-Kreymborg
oyunundan:
Hamle siyahtadır. Bu gibi durumlarda oyunu berabere
bırakmanın kolay olduğunu düşünerek (siyahın amacı sadece
beraberliği sağlamaktı) bir bekleme politikası takip etmeğe
başladı. Böyle bir oyun şekli çok defa yenilgiye neden olduğundan
iyi değildir. Bu gibi durumlarda en iyi savunma girişimi ele
alıp rakibi savunmaya zorlamaktır.
1. ...Kae8.
Bu ilk hamle yanlış olup, hiç bir şey sağlamaz. Siyahın
a5 oynaması gerekti ve sonra da beyaz b3 oynamadığı takdirde
a4 oynayarak vezir kanadını bağlamalı idi. Ancak bundan
sonra kaleleri ile ne gibi gösteriler yapıp beyaz kaleleri meşgul
edeceğini düşünebilirdi.
2. Kd4.
Bu hamle sadece siyahın f4 oynamasına engel olmakla
kalmıyor, aynı zamanda b3 hamlesi ile tehdit ediyor ki siyah
cxb3 oynadıktan sonra tek veya, çift kale ile a7 piyonuna hücum
edecektir.
2. ...Kf6.
Belki de Kg6 ve sonra da Kg2 hamleleri ile şah kanadında
girişime içindir.
3. b3 cxb3+ 4. axb3 Şf7 5. Şd3.
Siyahı Ke7 hamlesi ile savunmaya zorlamak için şimdi
Ka1 oynanmalı idi. Fakat beyaz, planını hemen açığa vurarak
siyahın durumunun fenalığını anlamasını istemiyor. Bundan
dolayı vezir kanadındaki piyonlara hücum edecekmiş gibi
görünerek bu hamleyi yapıyor.
5. ..Ke7 6. Ka1 Şe6.
Bu bir hatadır ve siyah, tehlikenin farkında değildir. Burada
g5 oynayarak Kh6 tehdidini yapması ve beyaz h2 piyonuna yapacağı
bir karşı hücum ile vezir kanadı piyonlarına karşı gelişmekte
olan taarruzu durdurması gerekir.
7. Ka6 Kc7.
Siyahlar Şd6 oynayamazdı, çünkü c4 hamlesi en azından
bir piyon kazanır. Hiç bir işe yaramadıktan başka durumu
daha ümitsiz bir hale sokan Şe6 hamlesinin fenalığını görüyoruz.
8. Kda4 g5.
Şimdi bu hamle mecburidir. Fakat biraz geç kalmıştır. 8.
...Kff7 oynayamazdı, çünkü f4 hamlesinden sonra siyahın oyunu
tamamen kötürüm bir hale gelir. Siyah artık tehlikeyi anlamıştır
ve şah kanadında karşı harekete geçerek oyunu kurtarmağa
çalışmaktadır. Fakat bunu daha önce yapmak gerekti.
Beyaz Kxa7 ve sonra da Kh6 ile siyahlar piyonu üstün bir duruma
geri alır.
9. h4! g4.
Siyah yine h5 oynayamaz, çünkü f4 den sonra oyun oynasa idi,
10. Kxh4 hamlesinden sonra durumu zorlaşırdı, çünkü şah ile geri
gidemiyeceği gibi kaleler ile de pek bir şey yapamazdı. O zaman,
10. h6 oynamak zorunda kalacağından, beyaz buna 11. b4 ile cevap
vererek sonra da b5 ile bir piyon kazanmak tehdidini yapabilirdi,
ya da bu yeterli değilse Şd4 oynayarak beyaz şahı c5 ya da e5
karesine yerleştirebilirdi.
10. ...gxf3+
10. Şe2.
Siyah şimdi pek fena bir durumdadır. Eğer 9 ...gxh4 nu
bağlanır. Siyah h7 piyonunun ilerlemesi beyaz h4 piyonunu
emniyete sokar ve sonunda f6 karesindeki kale f7 karesine
giderek a7 piyonunu korumak zorunda kalır. Bu da a7 piyonu
yüzünden şahın d7 karesine gidememesi ile sonuçlanır ve siyah
piyonların hiç birisi ilerliyemez. Diğer taraftan beyaz b4
oynayarak b5 ile bir piyon kazanma tehdidi yapabilir. Ya da
önce Şd4 ve sonra da daha iyisi yoksa, zamanı gelince b5 oynar.
Bu sırada siyah için kaleleri oynayarak bekleme hamleleri
yapmaktan başka yapacak bir şey kalmaz. Bu sıkıştırma sistemini
örnek 57 ile karşılaştırırsanız aradaki benzerlıği görürsünüz.
11. Şxf3 Kff7 12. Şe2.
Her halde yanlış. Hemen b4 oynamak en doğrusu idi.
Yapılan hamle siyaha beraberlik imkanını vermektedir.
12. ...Şd6 13. b4 Kb7.
Eğer beyaz 12. b4 oynasa idi bu hamleye imkan kalmazdı,
çünkü beyaz, siyahın Şd6 hamlesine hemen b5 ile cevap
verebilirdi.
14. h5.
İyi değil. f4 hamlesi kazancı zorlayan en iyi hamle idi,
o zaman 14. ...Kg7 l5. h5 Kg2+ l6. Şd3 Kh2 17. Kxa7 Kxa7
18. Kxa7 Kxh5 19. Ka6 beyazın kazanma şansı iyidir.
14. ...h6.
Siyah son fırsatı kaçırıyor. f4 hamlesi beraberliği sağlardı.
Çünkü, 15. exf4 Kbe7+! 16. Şf1 Kxf4 17. Kxa7 Ke3!
15. f4 Kg7 16. Şd3 Kge7 17. Ka1 Kg7 18. Şd4 Kg2 19.
K+a2 Kbg7.
Kgg7 hamlesi ile daha iyi bir savunma yapılabilir; fakat
siyah artık ne yapsa oyunu kaybetmiştir. (Bunun incelenmesini
okuyucuya bırakıyorum.)
20. Şd3! Kxa2 21. Kxa2 Ke7.
Artık hiç bir şey fayda vermez. 21. ...Kg1 22. Ka6 Kd1+
23. Şc2 Kh1 24. b5 Kxh5 25. Kxc6+ Şd7 26. Ka6 ve Beyaz
kolayca kazanır.
22. Kg2 Ke6 23. Kg7 Ke7 24. Kg8 c5.
Siyahlar ümitsizdir. Artık piyonları savunmaya imkan kalmadığını
görüyor.
25. Kg6+ Ke6 26. bxc5+ Şd7 27. Kg7+ Şc6 28. Kxa7
Şxc5 29. Kf7 terk.
Örnek 61. -Capablanca-Janowski oyunundan alınmıştır. New York
Ulusal Turnuvası 1913.
Siyahın oyunundaki zayıflık c7 ve c6 piyonlarının duble
olmasıdır. Bu piyonların ilerlemesine imkan yoktur, çünkü siyah b6
oynarsa beyaz derhal b4 ile cevap verecektir. Beyazın
planları buna dayanmaktadır. Siyahın vezir kanadı piyonlarının
ilerlemesine engel olduktan sonra şahını e3 karesine getirecektir.
Zamanı gelince de d4, e5 ve g5 oynayarak piyonları değişecek ve
şah kanadında bir geçer piyon elde edecektir. Bu planın oyun
esnasında tatbik edildiğini ve beyazın kazanma şansını bu yolla
elde ettiğini göreceğiz. Oyun beyazın şah kanadında kazancı
sağlayan bir geçer piyon elde etmesi esası üzerine cereyan etmiştir.
1. g4.
Zamanı gelince g5 oynamağa hazırlıktır.
1. ...b6
Siyahlar c5 oynamak istiyor. Beyaz ise buna engel oluyor
2. b4! Şb7.
Siyah şah, tehlikenin belirdiği şah kanadına gitmeli idi.
3. Şf2 b5
Bu hamleden maksat Şb6, a5 ve sonra axb4 oynayarak
kale için bir hat açmak ve beyazın şah kanadındaki ilerlemesini
vezir kanadında karşı bir hareketle önlemeye çalışmaktır. Fakat
beyaz buna de engel oluyor:
4. a4! Kd4
Eğer siyah bxa4 oynasa idi, bütün vezir kanadındaki piyonları
birbirinden ayrılmış olacaktı ve beyaz kaybedilen piyonu kalelerden
herhangi birisi a sütununa girerek geri alabilirdi.
5. Kb1 Ke5
Siyah yine c5 oynamak istiyor, fakat kolayca görülüyor
ki beyaz buna engel olabilir ve yapılan hamle tehlikeli bir zaman
kaybından başka bir şey değildir. Siyahlar şahı derhal
öbür kanada götürmeli idi.
6. Şe3 Kd7 7. a5.
Beyazın stratejik planının ilk kısmı yapılmıştır. Bütün pratik
amaçlar için siyahın vezir kanadındaki piyonları bağlanmıştır.
7. ...Ke6.
Eğer Kxf5, gxf5 ile beyaz çok kuvvetli bir merkez elde
eder. Fakat belki de siyah için bu en iyi savunma idi.
8. Kbf1 Kde7 9. g5 fxg5 10. Kxg5.
Beyazın stratejik planının ikinci kısmı da sona ermiştir.
Elde edilen üstünlüğün, oyunu kazanmağa yeterli olup olmadığına
bakalım:
Beyazın geçer bir piyonu olduktan başka şahı da tahtanın
merkezinde hakim bir durumdadır; piyonların ileri hareketini
destekliyebileceği gibi icabında c5, karesine de gidebilir
veyahutta tehlike anında şah kanadını takviye edebilir. Bundan
başka beyaz kalelerden biri açık sütuna hakimdir. Bütün bunlarla
beyazın durumu üstün olup kazanma şansı çok iyidir.
10. ...Kh6 11. Kg3 Kbe6.
d4 hamlesine engel olmak için. Bundan başka piyonların
hareketine engel olacağından kaleyi kendi piyonların önünde
bulundurmak istemiyor.
12. h4 g6 13. Kg5 h6.
Beyazlar h5 tehdidini yapıyor. Siyah, sonuçta bu piyonu
almak zorunda kalacağından, beyazlar kalelerini çiftleyerek
izole piyonu kazanabilir. Yapılan hamlenin sadece beyaza faydası
vardır, bundan dolayı siyahın yapacağı en iyi şey bir bekleme
hamlesi idi. Ke5 hamlesi de faydalı değildir, çünkü beyaz Kf8,
Ke1 ve Kgxe5 şeklinde devam ederdi ki, siyah hangi kaleyi alırsa
alsın beyaz rahat bir oyun elde eder. (Okuyucu bu devam yollarını
dikkatle incelemelidir.)
14. Kg4 Kg7 15. d4 Şc8 16. Kf8+ Şb7.
Şd7 hamlesi de pek yardım etmezdi, fakat siyah şahını
daha önce bu amaç için oynandığından planına bağlı kalıp
bu hamleyi yapmalı idi.
17. e5 g5 18. Şe4 Kee7 19. hxg5 hxg5 20. Kf5 Şc8 21.
Kgxg5 Kh7 22. Kh5 Şd7 23. Kxh7 Kxh7 24. Kf8 Kh4+ 25.
Şd3 Kh3+ 26. Şd2 c5 27. bxc5 Ka3 28. d5 terk.
Bütün bu oyun sonlarındaki kazanma metodu, rakibin
kalelerini bir veya daha fazla piyonu korumağa zorlayarak kendi
kalelerini serbestçe hareketini sağlamaktan ibarettir. Bu genel
bir kural olup, oyunun herhangi bir kısmına uygulanabilir.
Kuralın genel ifadesi şudur: Karşı tarafı tehdit ederek serbestçe
manevra yapabilmek.
Çok önemli olan bir nokta daha vardır; kazanan tarafın
eldeki mevcut imkanlarla yapabileceği genel bir stratejik planı
mevcuttur. Buna karşılık kaybeden tarafın hiç bir planı mevcut
olmayıp durumun gerektirdiğine göre hareket etmiştir.
30- KALE, FİL VE PİYONLARA KARŞI; KALE, AT VE PİYONLAR
Şimdi kale, fil ve piyonlara karşı kale, at ve piyonların
bulunduğu bir oyun sonunu inceleyeceğiz ve göreceğiz ki kale
burada da bazen önceden verilen oyun sonlarında kullanıldığı
gibi kullanılmaktadır.
Örnek 62. -1907 Lasker-Marshall şampiyonluk maçının ilk
oyunundan alınmıştır.
Bu durumda hamle siyahlardadır. Yeni başlayanlara durum
beraberlik gibi görünürse de ilerlemiş oyuncular derhal
anlarlar ki siyahın kazanma şansı fazladır. Çünkü girişim
siyahtadır, beyazın vezir kanadı gelişmemiştir. Bu gibi
durumlarda fil, attan daha iyidir (Ondördüncü kısma bakınız).
Beyazın kale ile atı oyuna sokması zaman alacaktır ve siyah bu
zamanı bir üstünlük kazanmak için kullanabilir. Siyahın iki
devam yolu mecuttur: Birçok oyuncuların seçeceği en açık yol
piyonu derhal c5 ve c4 karelerine sürerek aynı zamanda kale
ile f8 karesinde şah demek ve siyah fil ile gereken hamleleri
yapmaktır. Diğeri ise siyahın seçtiği devam yoludur; bu da
kaleyi daha önce gösterilen oyun sonlarında olduğu gibi kullanmak
yani beyazı daima bir şeyi savunmaya zorlamak, beyaz at ve
kalenin hareketini sınırlamak ve aynı zamanda kendi kale ve
filinin serbestçe hareket etmesini sağlamaktır.
1. ...Kb8
Bu hamle b3 hamlesini zorladığından bu kareyi ata kapatır.
2. b3 Kb5.
Kaleyi şah kanadındaki piyonlara taarruz etmek üzere harekete
geçiriyor ve beyaz şahı savunma için o kanada gitmeğe
zorlayarak siyah vezir kanadındaki piyonların durumunu daha
emin bir hale sokuyor.
3. c4 Kh5 4. Şg1 c5.
Beyaz atın hareket sahasının çok daraldığına dikkat ediniz,
Ad2 hamlesinden sonra beyazın kendi piyonları yolunu kapamaktadır.
5. Ad2 Şf7 6. Kf1+.
Bu hiç bir şey sağlamaz. Yalnız siyah şahı gitmek istediği
yere gönderir ve bundan dolayı çok fena bir hamledir. a3
en iyi hamle idi.
6. ...Şe7 7. a3 Kh6.
Siyahlar hücumu maddi üstünlüğe ve iyi duruma sahip
oldukları vezir kanadına çeviriyor.
8. h4 Ka6.
Bu kale manevralarının geçen oyun sonlarındakine benzediğine
dikkat ediniz.
9. Ka1 Fg4.
Atı sıkıştırıyor ve bütün şah kanadını bağlıyor.
10. Şf2 Şe6.
Beyaz, Af3 oynayamazdı, çünkü Fxf3 ve sonra da Şe5
ile siyah bir piyon kazanır. Bunun sebebi Kf6+ hamlesine engel
olamamasıdır.
11. a4 Şe5 12. Şg2 Kf6 13. Ke1 d3 14. Kf1 Şd4.
Şimdi şah, beyaz piyonlara saldırıyor. Yakında her şey
sona erecektir.
15. Kxf6 gxf6 16. Şf2 c6.
Bunun amacı hamle zorunluluğunu beyaza geçirerek onu
şah ya da atı oynamaya zorlamaktır.
17. a5 a6 18. Af1 Şxe4 19. Şe1 Fe2 20. Ad2+ Şe3 21.
Ab1 f5 22. Ad2 h5 23. Ab1 Şf3 24. Ac3 Şxg3 25. Aa4 f4 26.
Axc5 f3 27. Ae4+ Şf4.
Kazanca götüren en kısa yoldur Beyaz oyunu terk etmeli
idi.
28. Ad6 c5 29. b4 cxb4 30. c5 b3 31. Ac4 Şg3 32. Ae3
b2 33. terk.
Siyahlar böyle bir oyun sonunun nasıl oynanacağını gösteren
çok iyi bir örnek vermiştir.
:::::::::::
KISIM 6
AÇILIŞ VE OYUN ORTASI HAKKINDA TAMAMLAYICI BİLGİ
31- PİYONLAR HAKKINDA BAZI ÖNEMLİ NOKTALAR
Açılış ve oyun ortası durumlarına tekrar dönmeden önce piyon
durumları hakkında bazı noktaları gözden geçirmek faydalı olur.
Çünkü bunlar bazı hamlelerin ve başlangıç devam yollarının
anlaşılmasına yaradığı gibi, oyun ortası manevralarına da neden
oluşturur.
Örnek 63. -Diyagramdaki durumda siyah piyon yapısı
çok fenadır. c7 piyonu geri kalmıştır ve beyazlar açık sütunu
kullanarak kuvvetlerini bu zayıf noktaya yöneltebilir. c5 karesi
beyazın kontrolü altında olup buraya yerleştirilebilecek
beyaz bir alet buradan kovulamaz. Bundan dolayı siyah, o aleti
değişmek zorundadır ki bu da her zaman mümkün değildir
ve mümkün olduğu zamanlarda bile faydalı değildir. Aynı şey
siyahın e6, f7 ve g6 piyonlarının meydana getirdiği f6 zayıf
karesi için de doğrudur. Bu gibi piyon durumları her zaman
felakete neden olur ve bundan dolayı önüne geçilmelidir.
Örnek 64. - Bu durumda beyaz merkez piyonları hücum ve siyah
merkez piyonları savunma durumundadır. Bu gibi bir piyon durumu
Fransız savunmasında meydana gelir.
Böyle durumlarda beyazlar çoğunlukla f4 ve f5 hamleleri ile
kısa rok yapmış olan siyah şaha karşı şiddetli bir taarruza
girişir. Buna engel olmak ve girişimi ele alıp maddi üstünlük
kazanmak için siyahlar c5 oynar ve sonra da eğer beyazlar
c3 ile merkez piyonunu savunmaya kalkarsa cxd4 şeklinde devam
ederek siyah aletlerini d4 piyonuna karşı hücuma geçirir. Bu
taarruz, beyazın siyah şaha yaptığı taarruzu kırmak için beyazın
merkezine yapılmalıdır.
Yine hatırlatalım ki kitabın başında da söylendiği gibi Şaha
karşı başarılı bir taarruz yapabilmek için merkezin kontrolü
şarttır. İki veya daha fazla piyon aynı yatık sırada ve yanyana
bulundukları zaman en kuvvetlidir. Buna göre merkez piyonları
e4 ve d4 karelerinde yanyana bulundukları zaman kuvvetleri en
fazladır. İşte bundan dolayı bu piyonlardan herhangi birini
beşinci yatık sütuna sürmek meselesinde çok dikkatli
olmak gerekir. Bu iki piyondan birinin sürülmesi çoğunlukla
oyunun bundan sonra takip edeceği yolu çizer.
İncelemeye değer diğer bir mesele de yanyana veya yalnız
olarak ayrılmış bulunan geçer piyonlardır. Bir geçer piyon
çok kuvvetli veya çok zayıftır. Bu zayıflık veya kuvvetli
oluş, piyon ilerledikçe artar ve aynı zamanda tahtada mevcut
bulunan aletlerin sayısına doğrudan doğruya bağlıdır. Bu son
durum için genel olarak şöyle denebilir: Tahtadaki aletlerin
sayısı azaldıkça geçer piyonun kuvveti artar.
Bütün bunları zihnimize yerleştirdikten sonra tekrar
açılışlara ve oyun ortasına döneceğiz. Oyunları başlangıçtan
sonuna kadar genel ilkelere uygun olarak dikkatle inceleyeceğiz.
Bu amaç için mümkün olduğu kadar kendi oyunlarımı kullanacağım.
Bunun sebebi kendi oyunlarımın bu ilkelerin uygulanmasını daha
iyi gösterdiği kanaatinde olduğumdan ileri gelmeyip kendi
oyunlarımı başkalarınınkinden daha iyi bildiğimden daha açık
anlatmanın mümkün olacağını düşündüğüm içindir.
32- İSPANYOL AÇILIŞININ ÇEŞİTLİ GELİŞMELERİ
Bazı oyun başlangıç devam yollarının ve oyun ortası
manevralarının çoğunlukla şimdiye kadar gösterilmemiş olan
basit ilkelere dayandığı, aşağıdaki örnekte kolayca görülebilir.
Örnek 65. -
1. e4 e5 2. Af3 Ac6 3. Fb5 a6 4. Fa4 Af6 5. 0-0 Axe4
6. d4 b5 7. Fb3 d5 8. dxe5 Fe6 9. c3 Fe7 10. Ke1 Ac5 11. Fc2
Fg4 12. Abd2 0-0 13. Ab3 Ae6.
Buraya kadar oynanan hamleler İspanyol açılışının tanınmış
bir devam yoludur ve Janowski-Lasker, Paris 1912 oyununun ilk
hamleleridir.
14. Vd3 g6.
Şimdi oyunun devam ettiğini ve beyazın atlardan birini
zamanında d4 karesine getirerek her iki atı da değişmeğe zorladığını
ve sonra da her iki fil de değişilerek aşağıdaki durumun elde
edildiğini varsayalım. (Başta Salwe olmak üzere birkaç oyuncuya
karşı oynarken ben de Polonya'nın Lodz şehrinde buna benzer bir
durum elde etmiş ve oyunu kazanmıştım.)
Şimdi burada siyahın c7 piyonu geriye kalmıştır ve c5 karesine
de sürülemez. Bu gibi durumlarda oyun teorik bakımdan kaybedilmiştir,
denilebilir ve pratikte birinci sınıf bir usta bu oyunu siyahlara
karşı kazanabilir.
Birkaç hamle sonra oyun kolaylıkla diyagramdaki durumu alabilir:
Bu durumda siyah aletler bağlanmıştır denir. Eğer beyaz Vc3
oynarsa siyah bir piyon kaybetmemek için Vd7 oynamak zorundadır
ve eğer beyaz tekrar Va3 oynarsa, siyah yerine bir piyon
kaybetmemek için Vb7 oynamağa mecburdur. Bu suretle siyahın
oyunu beyaza bağlı olmuş oluyor ki bu sırada beyaz piyonlar
rahatça f4 ve g4 karelerine sürülebilir. Siyahlar f5 hamlesine
engel olmak için f5 oynamak zorundadır. Sonunda aşağıdaki durumu
elde ederiz:
Örnek 66. -Bu durumdan itibaren oyun şöyle devam edebilir:
1. gxf5 gxf5 2. Vf3 Vd7.
Beyazlar Vxd5 oynayarak bir piyon kazanmak tehdidi
yapmıştır: Siyah 2. ...Kf8 oynayamaz, çünkü beyaz 3. Kxc6
oynayarak en azından bir piyon kazanır.
3. K5c2 kg6 4. Kg2 Şh8 5. Kcg1 Kcg8 6. Vh5 Kxg2 7.
Kxg2 Kxg2 8. Şxg2 Vg7+ 9. Şh2 Vg6 10. Vxg6 hxg6 11. b4
ve beyaz kazanır.
Şimdi tekrar varsayalım ki geçen diyagramdaki durumda hamle
siyahta olsun ve Kf8 oynasın. Buna karşı beyaz Örneğin Vf3
oynayarak f4 piyonunu korur ve Kxc6 tehdidini yapar ve sonra
da şahını g3 karesine getirerek zamanı gelince geçen örnekte
olduğu gibi yarma hareketi yapabilir. Beyaz, diyagramdaki
durumu da elde edebilir.
Bu suretle siyah Kc8 oynamağa zorlanır ve beyaz Vc2 ve
Şf3 hamleleri ile siyah fxg4 oynamağa zorlayarak daha büyük bir
üstünlük kazanır.
Bu örneklerdeki durumlar dikkatle incelenirse görülür
ki beyazın daha serbest manevra yapmak üstünlüğü olduktan
başka e5 piyonunun etkisi daha çok büyüktür.
Bu da piyonun hakim durumdan ileri gelmektedir. e5 piyonu
serbest bir piyon olup bütün aletler değişildikten sonra
beyazın bütün manevralarının esasını bu piyonun ilerlemesi
oluşturur.
Okuyucunun zihninde canlandırabilmesi için hamleleri
göstermeksizin durumları veriyorum. Böylece plan yapmasını
öğrenerek ustalar sınıfına yükselebilir ve bu türlü pratiklerden
büyük yararlar sağlayabilirler.
33- ZAYIF KARELERİN ETKİLERİ
Zayıf kareler ismini verdiğimiz karelerin etkileri Blanco'ya
karşı olan oyunumda (Örnek 52) gösterilmişti. Orada e5 karesine
yerleştirilen aletlerin yaptığı etkiyi görmüştük.
Örnek 67. -Bu noktayı daha fazla açıklamak için şimdi 1913
Havana uluslararası ustalar turnuvasında oynanan bir
oyunu vereceğim (Kabul edilmeyen vezir gambiti) Beyaz: D.
Janowski. Siyah: A. Kupchik.
1. d4 d5 2. c4 e6 3. Ac3 Af6 4. Fg5 Fe7 5. e3 Abd7 6.
Fd3 dxc4 7. Fxc4 Ab6.
d5 karesine bir at yerleştirilmek fikri ile oynanmıştır.
Fakat buraya diğer at yerleştirileceğinden bu manevra mantıki
görünmüyor. b6 karesindeki at c8 filinin gelişmesine engel
olmaktan başka bir işe yaramamaktadır. Önce 0-0, sonra da c5
oynamak daha iyi idi. Bu devam yolunda beyazlarla nasıl
oynamak gerektiğine dair güzel bir örnek görmek için 1914 St
Petersburg Turnuvası'nda oynanan Janowski -Rubinstein oyununa
bakınız.
8. Fd3.
Belki burada Fb 3 oynamak daha iyi idi, çünkü 8. ...Afd5
9. Fxe7 Vxe7 hamlelerinden sonra hemen e4 oynamak mümkün olurdu.
8. ...Afd5 9. Fxe7 Vxe7 10. Af3.
Eğer şimdi beyaz fil daha önce söylendiği gibi b3 karesinde
bulunsa idi hemen e4 oynamak mümkün olurdu. Bu hamle şimdi
yapılamaz, çünkü siyah Af4 oynayarak hem g2 piyonunu ve hem de
beyaz fili tehdit eder. Bu açılışta çok önemli bir sebep olmadan
beyaz şah filinin değiştirilmemesi gerektiğinden e4 hamlesi yapılmaz.
10. ...0-0 11. 0-0 Fd7 12. Kc1.
Beyazın gelişmesi mükemmel olup şimdi Axd5 AxD5; e4
ve Kxc7 hamleleri ile piyon kazanmak tehdidini yapıyor
12. ...c6.
Siyahın piyonu korumak için bu hamleyi yapmaya mecbur olması
açılışının fenalığını göstermek için yeterlidir. Önce Fd7
oynamış ve sonra da kendi filinin hareket sahasını tıkamıştır.
Bu filin etkisi şimdilik bir piyondan fazla değildir ve nasıl
olup da taarruza geçebileceğini görmek güçtür. Bundan başka
kolayca görülüyor ki beyaz biraz sonra atlarını e5
ve c5 karelerine yerleştirecektir.
Siyah, bu atları kovmayı başarsa bile oyununu tehlikeli
surette zayıflatmadan bunu yapamaz. Bütün bu sebeplerden
dolayı siyah savunma durumuna geçmezden önce Axc3 oynayarak
hiç olmazsa bu atların birisinden kurtulmalı idi. Tahta
üzerindeki aletlerin sayısı azaldıkça bu gibi kötü durumlardan
kurtulmak ihtimali artar.
13. Ae4 f5.
Bu hamleyi yapmak intihar etmek gibi bir şeydir. Çünkü
zayıflayan e5 karesine yerleşen bir atı ortadan kovmak imkansız
bir hal alacaktır. Eğer siyah böyle bir hamle yapmak
istiyorsa beyaz atın c5 karesine gitmesine engel olmak için bunu
hiç olmazsa daha önce yapmalı idi.
14. Ac5 Fe8 15. Ae5.
Beyaz atların, bilhassa e5 atının durumu idealdir ve ilk
bakışta duruma hakim oldukları görülüyor. Şimdi beyaz için
yapılacak şey bu durumdan azami derecede faydalanmaktır
ki bunu da birazdan göreceğiz.
15. ...Kb8.
Bunu Ad7 hamlesi takip etmedikçe bu hamlenin bir anlamı
yoktur. Bu da yapılmadığına göre siyah sonradan yaptığı
gibi Kc8 oynamalı idi.
16. Ke1 Kf6 17. Vf3 Kh6 18. Vg3 Kc8.
Beyazlar Af7 veya Ag4 ile kalite kazanmak tehdidini yapmışlardı.
19. f3 Kc7 20. a3 Şh8 21. h3.
Belki de bu kadar ihtiyata lüzum yoktur. Fakat beyaz taarruzunu
hazırlamak için yeter derecede zamanı olduğunu düşünerek
başlamadan önce her tarafı emniyete almak istiyor.
21. ...g5 22. e4 f4 23. Vf2 Ae3.
Bunun yerine Af6 oynayarak sonra da Ad7 ile beyaz atlardan
kurtulmak daha iyi idi.
24. Kxe3.
Kaleyi at ve piyona feda eden beyaz çok kuvvetli bir durum
elde ediyor.
24. ...fxe3 25. Vxe3 Ac8.
Ad7 oynayarak beyaz atlardan birisini değişmek daha iyi
idi. Fakat buna karşı da beyazın iyi devam yolları mevcuttur
ki bunlardan biri de şudur: Acxd7 Fxd7; Vxg5 Vxg5; Af7+
Şg7; Axg5 ve kaliteye karşılık iki piyon ve üstün bir durumla
beyaz kolayca kazanır.
26. Ag4 Kg6 27. e5 Kg7 28. Fc4 Ff7.
Bütün bu hamleler zorunludur. Kolayca görüleceği gibi
siyahın durumu büsbütün sıkışmaktadır. Beyazın 24'üncü
hamleden sonraki manevraları dikkate değer.
29. Af6 Ab6.
Bu at oyunda hiç bir şey yapmamıştır.
30. Ace4 h6 31. h4 Ad5 32. Vd2 Kg6 33. hxg5 Vf8.
Eğer hxg5 Şf2 ve siyahın durumu ümitsizdir.
34. f4 Ae7 35. g4 hxg5 36. fxg5 terk.
Yapılacak bir şey kalmamıştır. Eğer Fg8, Vh2+ Şg7; Fxe6.
Okuyucu şuna dikkat etmelidir ki diğer üstünlükler arasında
beyazlar siyah kareleri ve bilhassa e5 ve c5 karelerini
bütün oyun devamınca kontrol etmişlerdir.
Bundan sonra kazanılmış ve kaybedilmiş oyunlarımdan
oluşan bir kolleksiyon vereceğim. Bunlar geçen sayfalarda
anlatılmış olan genel ilkelerin uygulamasını gösterecektir.
:::::::::::::
BÖLÜM 2-
AÇIKLAMALI OYUNLAR
OYUN 1- KABUL EDİLMEYEN VEZİR GAMBİTİ
1909 Maçı
F J. Marshall-J. R. Capablanca
1. d4 d5 2. c4 e6 3. Ac3 Af6 4. Fg5 Fe7 5. e3 Ae4.
Bu devam yolunu maç sırasında önce iki defa daha oynamış ve
iyi sonuçlar elde etmiştim. Bu oyunu kaybetmeme rağmen bunu,
taktiklerimi değiştirdiğim son oyuna kadar oynadım. Bunun sebebi
bu açılıştaki çeşitli devam yollarını bilme ihtiyacım ve 1907
yılında Dr. E. Lasker'in aynı açılışla Marshall'a karşı başarılı
sonuçlar almış olması idi. Dr. Lasker bu kadar sık oynadığı için
bu savunmanın iyi olması gerektiğini düşündüm.
Burada güdülen fikir birkaç alet değişerek oyun sonunda başarı
vadeden bir durum elde etmektir. Genel ilkeler bakımından ise bu
hamle yanlıştır, çünkü aynı at iki alet değişilmesine rağmen oyunun
başında üç defa oynanmaktadır. Vezir gambitini birçok devam
yollarında olduğu gibi bunda da esas zorluk siyah vezir filinin
yavaş gelişmesidir. Bu devam yolunda emniyetle oynayıp oynamayacağı
henüz cevap verilmemiş bir sorun olup bu kitabın konusu dışındadır.
Şunu da eklemeliyim ki bugün başka bir gelişme yolunu tercih
etmekteyim, fakat ileride belki tekrar bu devam yoluna dönebilirim.
6. Fxe7 Vxe7 7. Fd3.
Birazdan göreceğimiz nedenden dolayı cxd5 hamlesi daha iyi idi.
7. ...Axc3 8. bxc3 Ad7.
Şimdi dxc4 daha iyi idi. Çünkü 8. ...dxc4 9. Fxc4 b6 ve
sonra Fb7 hamleleri ile siyahlar kuvvetli bir durum elde
ederdi.
(Bu devam yolu için maçın 11. oyununa bakınız.)
9. Af3 0-0
Artık 9. ...dxc4 10. Fxc4 b6 hamleleri iyi değildir Fb5
hamlesi, Ae5 yüzünden Fb7 hamlesine engel olur.
10. cxd5 exd5 11. Vb3 Af6 12. a4 c5.
Vezir kanadında piyon üstünlüğü sağlamak amacı ile oynanmıştır.
Fakat siyahın yezir kanadındaki piyon durumunu bozduğundan bu
hamlenin iyi olduğu şüphelidir. Daha emin bir oyun c6 oynamak idi.
13. Va3 b6.
Bu hamle karşılığında hiç bir şey temin etmeksizin siyahları
a5 hamlesi ile başlayan daha şiddetli bir hücum karşısında
bırakıyor. Eğer aynı oyunu bugün oynasa idim, Ke8 oynardım.
Bunu 14. Vxc5 Vxc5 hamlesi takip edecekti ve zamanına göre
siyahlar piyonu geri alabilirdi. Eğer bunun yerine
beyaz, 14. dxc5 oynarsa Fg4 hamlesi siyaha, çok iyi bir oyun
temin eder.
14. a5 Fb7 15. 0-0 Vc7 16. Kfb1 Ad7.
Siyahın durumu kötü olup belki de nasıl olsa oyunu kaybedecekti.
Fakat bu hamle durumu büsbütün kötüleştirmiştir. Beyazın Ff5
hamlesini gerçekten görmedim. Bu tehdidin mevcut olduğu hiç
aklıma gelmedi. Siyahın en iyi hamlesi 16. ...Kfb8 idi. Eğer
bu hamle de kaybederse diğer herhangi bir hamle nasıl olsa kaybederdi.
17. Ff5 Kfc8.
Çok fena. Af6 hamlesi biricik ümit idi.
18. Fxd7 Vxd7 19. a6 Fc6 20. dxc5 bxc5 21. Vxc5 Kab8.
Oyun kaybedilmiştir. Bundan dolayı her hamlenin değeri
aynıdır.
22. Kxb8 Kxb8 23. Ae5 Vf5 24. f4 Kb6 25. Vxb6! terk.
25. Axc6 Kb1+ hamlesi oyunu berabere yapardı. Beyazın
yaptığı hamle güzel olup, oyunu derhal bitiriyor. Marshall'ın
güzel bir oyunu.
:::::::::::::
OYUN 2- KABUL EDİLMEYEN VEZİR GAMBİTİ
San Sebastian 1911
A. K. Rubinstein-J. R. Capablanca
1. d4 d5 2. Af3 c5 3. c4 e6 4. cxd5 exd5 5. Ac3 Ac6 6.
g3 Fe6.
Bu devam yolunda normal hamle Af6 dır. Beyazın oynadığı
devam yolu ilk defa Schlechter tarafından oyuna sokulmuş ve
sonra da Rubinstein bunun üzerinde çalışmıştır. Burada güdülen
fikir, izole olan siyah d5 piyonuna karşı beyaz aletleri yavaş
yavaş yöneltmektir. Buradaki hamleyi yapmakla iyi bilinen bir
oyun tarzından uzaklaşmak istedim. Bu bir gelişme hamlesi olup
fillerden önce atların çıkması meselesi hariç, genel iikelere
aykırı değildir.
7. Fg2 Fe7 8. 0-0 Kc8.
Bu devam yolunun norınal gidişini değiştirmek için oynadığım
bu hamle iyi sonuç vermedi. Siyahın şah atı henüz oyuna
girmediğinden, teorik olarak da bu hamlenin yanlış olması gerekir.
Ag5 hamlesinden sonra e6 filinin değişilmesi ile başlayan taarruzu
henüz öğrenmemiştim. Bundan dolayı Fg5 veya Ag5 hamlelerine engel
olmak için Ah6 veya h6 oynamak gerekir.
9. dxc5 Fxc5 10. Ag5 Af6 11. Axe6 fxe6 12. Fh3 Ve7 13.
Fg5 0-0.
Bu bir hatadır. Kaleyi filin bulunduğu diyagonalden çekmek ve
d5 piyonunu desteklemek için Kd8 oynamak gerekti. Beyaz şimdiye
kadar siyahın yaptığı zayıf gelişme hamlelerinden faydalanmamıştır.
Fakat şimdi yapılan hamleye beyazlar çok ince bir kombinezonla
karşılık veriyor. Ben bu kombinezonu görmüş fakat karşı
koyabileceğimi zannetmiştim.
14. Fxf6 Vxf6.
Bana normal bir oyun sağlayabilecek gibi görünen gxf6
hamlesi aklımdan geçti, fakat beyazın kombinezonunu yanlış
zannettiğimden bu hamleyi yaptım.
15. Axd5! Vh6.
16. Şg2!
İşte bu hamle aklıma gelmemişti. Rubinstein'in Fg2 oynayacağını
zannetmiş ve buna karşı da aşağıdaki güzel kombinezonla oyunu
kazanmayı tasarlamıştım: 16. Fg2 Ae5! 17.
Af4 (Eğer Kçc1 Vxc1!!; Vxc1 Fxf2 ve kazanır.) Ag4 18. h3 Axf2
19. Kxf2+ 20. Şxf2 g5 ve siyahların kazanması gerekir.
Kritiklerin bu kombinezonu görmemiş olmaları tuhaftır. Onlar
sadece benim, beyazın 17. Vc1 hamlesini görmediğimi zannetmişlerdi.
16. ...Kcd8.
Beyazın son hamlesinden sonra, benim için sonuca katlanmaktan
başka çare kalmamıştır.
17. Vc1! exd5 18. Vxc5 Vd2 19. Vb5 Ad4 20. Vd3 Vxd3
21. exd3 Kfe8 22. Kac1.
Bu hamle siyaha şans vermektedir. Beyazın Kfe1 oynaması
gerekirdi. Bundan sonra 22. ...Ac2 23. Kxe8+ Kxe8 24.
Kc1 Ke2 25. Şf1 Ad4 (eğer 25. ...Kd2 26. Fe6+ Şf8 27. Fxd5
ve kazanır) 26. Kc8+ Şf7 27. Kc7 + Ke7 28. Kc5 ve kazanır.
22. ...Kd6 23. Kfe1 Kxe1 24. Kb6 25. Ke5 Kxb2 26. Kxd5
Ac6 27. Fe6+ Şf8 28. Kf5+ Şe8 29. Ft7+ Şd7 30. Fc4.
30. ...a6.
Fena bir hamle olup siyahın ufak beraberlik şansını da
ortadan kaldırıyor, çünkü görüleceği üzere bu hamle bir tempo
kaybı demektir. Doğru hamle Şd6 idi. Eğer Kb5 Kxb5; Fxb5
Ad4 ve b5 hamlelerinden sonra beyazın beraberliği sağlaması
güçleşir. Çünkü siyah atın durumu hakimdir. Ve vezir kanadında
bir fazla piyonu da vardır. Beyaz şah ise tahtanın kenarındadır.
31. Kf7+ Şd6 32. Kxg7 b5 33. Fg8 a5 34. Kxh7 a4 35.
h4 b4 36. Kh6+ Şc5 37. Kh5+ Şb6 38. Fd5.
Son üç hamlesi ile beyaz, siyahlara tekrar beraberlik şansı
veriyor. Son hamleden önce Fc4 hamlesi ile kolaylıkla kazanırdı.
Yapılan hamle bir hatadır, fakat beyazın talihine siyah
bundan istifade edemiyor.
38. ...b3.
Kxa2 hamlesi, beyaz için kazancı hemen hemen imkansız
kılardı. O zaman beyazın en iyi devam yolu şu idi:
39. Fc4 Kc2 40. Kb5+ Şc7 41. Fd5 a3 42. h5 a2 43. Fxa2
Kxa2 ve bundan sonra bir kazanç yolu varsa, bunu bulmak
çok zordur, çünkü 44. h6 ka6 hamlesi her halde beraberliği
sağlar.
39. axb3 a3 40. Fxc6 Kxb3.
Eğer 40. ...a2 41. Kb5+ Şa6 42. Kb8.
41. Fd5 a2 42. Kh6 + terk.
Oyun sonunu iki usta da iyi oynamışlardır. Oyunun en
güzel noktası Rubinstein'in 14. Fxf6 hamlesi ile başlayan zarif
kombinezonudur.
:::::::::::::
OYUN 3- DÜZENSİZ SAVUNMA
Havana 1913
D. Janowski-Capablanca
1. d4 Af6 2. Af3 d6 3. Fg5 Ad7 4. e3 e5 5. Ac3 c6 6. Fd3.
Fe7 7. Ve2 Va5 8. 0-0 Af8 9. Kfd1 Fg4.
Sonuç olarak siyah tam bir gelişme elde etmek üzeredir.
Bu düzensiz açılıştan amaç beyazların kitap bilgisinden
yararlanmasına engel olmaktır. Bu oyun oynandığı zaman bu
savunma sistemi vezir piyonu oyununun diğer devam yolları
kadar iyi bilinmiyordu. Savunmanın sağlam o1up olmadığı
konusu isbata muhtaçtır. Bunun iyi noktaları, esaslı bir zayıflık
göstermeksizin merkezi olduğu gibi bırakması ve gizli manevralar
için yeter derecede fırsat vermesidir. Fena tarafları ise,
siyahın gelişmesinin uzun sürmesidir. Bundan dolayı beyazların
bu zamanı gizli bir taarruza hazırlamak için kullanacağını
veya gelişme üstünlüğü ile siyahın tam gelişmesine engel
olmaya çalışacağını eğer bunu yapamazsa maddi üstünlük sağlamaya
uğraşacağını varsayabiliriz.
10. h3 Fh5 11. dxe5 dxe5 12. Ae4.
12. ...Axe4.
Çok tehlikeli bir hata. Doğru hamle olan rok aklımdan
geçmişti; 13. Fxf6 gxf6 14. Ag3 Fg6 15. Af5 hamlelerinden
sonra beyazın oyun sonu için kazanca götüren bir durum elde
edeceğini düşünerek bundan vazgeçtim. Bu, doğru olsun
veya olmasın oyunun bütün kısımlarının birbirine nasıl bağlı
olduğunu ve birbirine olan etkisini gösterir.
13. Fxe7 Şxe7 14. Fxe4 Fg6.
İyi değil. Doğru ve tabii olan hamle bütün siyah aletleri
oyuna sokmak için Ae6 idi. Hemen Fxf3 oynamak da iyi idi.
Çünkü bununla siyah e5 piyonuna karşı olan baskı azalacak
ve oyunda sabitleşecekti.
Burada herhangi bir duruma yön veren basit mantıki sebeplere
aykırı olarak oynamanın bir oyuncuyu ne dertlere sokabileceğini
görüyoruz. Beyazın, tehlikeli bir hamle olan Ff5
hamlesini oynamasından korkmam bu fena hamleleri oynamama
sebep olmuştur.
15. Vc4 Ae6 16. b4 Vc7 17. Fxg6 bxg6 18. Ve4 Şf6.
19. Kd3.
h4 ve sonra da g4 ile taarruza devam etmek belki de daha
kuvvetli idi. Siyahın zayıf noktası e5 piyonu olup bu piyonu
şah ile savunma zorundadır. Yapılan hamle, kaleleri çiftlemek
ve sonra da bunlardan birini d6 karesine yerleştirerek
c5 e sürülecek bir piyonla desteklemek fikrine dayanmaktadır.
Siyah buna ancak c5 oynamakla engel olabilir ki bu da
d5 karesini zayıflatır. Siyah b6 hamlesi ile buna engel olabilirse
de o zaman siyah vezir hem e5 ve hem de c6 piyonlarını
korumak zorunda kalır. Fakat siyahlar, kaleleri değişmek teklifi
yaparak beyazların planına engel olabilir. Bu sebepten dolayı
h4 hamlesi taarruza devam etmek için iyi yol olarak görünüyor.
19. ...Kad8 20. Kad1 g5.
Bu hamle g6 hamlesini hazırlayarak siyahın durumunu
emniyete almak içindir. Fakat siyah, maalesef bu plana bağlı
kalmamıştır.
21. c4 Kxd3.
g6 hamlesi oynansa idi siyahın durumu emniyete girerdi.
22. Kxd3 Kd8.
Bir piyon kaybına neden olan çok tehlikeli bir hatadır.
Doğru hamle g6 hamlesi olup siyaha çok iyi bir oyun sağlardı.
Eğer bu hamle yapılsa idi oyun sonu için de siyah şahın
durumu daha üstün olurdu.
23. Kxd8 Axd8.
24. h4.
Birazdan görüleceği üzere bu hamle bir piyon kazanır.
Siyahlar 24. ...Ae6 oynayamaz. 25. hxg5 axg5 26. Vh4 ve
beyazlar bir at kazanır.
24. ...gxh4 25. Vxh4+ Şe6 26. Vg4+ Şf6 27. Vg5+ Şe6
28. Vxg7 Vd6 29. c5 Vd5 30. e4 Vd1+ 31. Şh2 f6 32. Vg4+!
Şe7 33. Axe5 Vxg4 34. Axg4 Ae6 35. e5 fxe5 36. Axe5 Ad4.
Oyun birkaç hamle daha devam etti ve siyah, beyazların
iki serbest piyonunu durdurmanın çaresi olmadığından oyunu
terketti.
:::::::::::::
OYUN 4- FRANSIZ SAVUNMASI
St. Petersburg 1913
J. R. Capablanca-E. A. Snosko-Borowski
1. d4 e6 2. e4 d5 3. Ac3 Af6 4. Fg5 Fb4.
Mc Cutcheon devam yolu. Bundan amaç siyahların savunacak
yerde girişimi ellerine almaya çalışarak vezir kanadında
harekete geçmesidir. Bu devam yolunda oyun ilginç bir
şekil alır.
5. exd5
Bu oyun oynandığı sıralarda 5. e5 hamlesi moda idi. Fakat
şimdi de o zaman yaptığım gibi exd5 hamlesini daha kuvvetli
sayıyorum.
5. .. Vxd5
Bu hamle exd5 hamlesine tercih olunur. Daha önce de
söylediğim gibi bundan amaç girişimi beyazdan alarak vezir
kanadını bozmaktır. Fakat buna karşı beyazlar da siyahın şah
kanadını bozarak daha iyi bir durum elde eder. Kural olarak
şunu söyleyebiliriz:
Şah kanadında yapılan bir yarma hareketi, vezir kanadındaki
bir yarma hareketinden daha önemlidir.
6. Fxf6 Fxc3+ 7. bxc3 gxf6 8. Af3 b6.
Bu devam yolunda siyahın planı fili uzun diyagonale
yerleştirerek kalelerin yardımı ile açık bulunan g sütunundan
beyaz şaha karşı şiddetli bir taarruza geçmektir. Bu plan
düşünülürken vezir kanadının bozulmuş olmasından dolayı beyazların
küçük rok yapacağı varsayılmıştır.
9. Vd2 Fb7 10. Fe2 Ad7 11. c4 Vf5 12. 0-0-0.
Bu orijinal hamleyi ilk defa Philadelphia'da Mr. Walter'e
karşı oynamıştım. Siyah fil olmadığından ve siyahın aletleri
beyaz şaha taarruz etmeye hazırlanmış bulunduğundan siyahlar
için beyaz şahın açık durumundan hemen faydalanmak
olanaksızdır. İki imkan incelenebilir.
Önce, eğer siyahlar bu oyunda olduğu gibi büyük rok yaparsa
taarruz tehlikesi yoktur. Eğer küçük rok yaparlarsa siyah
vezirin durumundan dolayı beyazlar daha önce hücuma
geçer. Yapılan hamlenin doğurdugu taarruz olanaklarından
başka, beyazlar bir hamle ile şahı emniyete çekip kalelerden
birini oyuna sokuyor. Bu suretle ilerdeki planlarına devam
etmek üzere birkaç tempo kazanıyor.
12. ...0-0-0 13. Ve3 Khg8 14. g3 Va5.
Şüphesiz ki bir hatadır, beyazın ince karşılığını görmüyor.
Fakat ufak bir inceleme siyahın durumunun fena olduğunu gösterir.
15. Kd3! Şb8 16. Khd1 Vf5
17. Ah4.
Bu hamle atı bir zaman için oyun dışı ettiğinden tenkit
edilmiştir. Fakat Vg5 hamlesini zorlayarak f4 ile mühim bir
tempo kazanılıyor. Bu hamle sadece beyazın durumunu
sağlamlaştırmakla kalmayıp siyah veziri de uzaklaştırır bir
zaman için oyun dışında tutuyor. Şüphesiz ki vezir, attan çok
daha değerlidir. Kazanılan zaman ve beyazın daha önemli
aletlerinin elde ettiği hareket serbestliği de önemlidir.
17. ...Vg5 18. f4 Vg7 19. Ff3.
Bu gibi durumlarda a6 ve c6 karelerini kontrol eden ve
savunma kuvveti fazla olan siyah filden kurtulmak üstünlük
verir.
19. ...Kge8 20. Fxb7 Şxb7 21. c5! c6.
Beyaz c6+ tehdidini yapmıştır.
22. Af3 Vf8.
Atın d2 üzerinden e4 veya c4 yolu ile d6 karesine yerleşmesine
engel olmak için. Beyazın büyük bir durum üstünlüğü olduğu
kolayca görülür.
23. Ad2?
Burada doğru hamle olan Kb3 hamlesini düşündüm. Fakat
bu yol bana yavaş göründüğünden dolayı vazgeçtim.
23. ...bxc5 24. Ac4.
Ae4 veya Ab3 hamleleri, beyaz için üstünlük veren bir
oyun sonu sağlayabilirdi.
24. ...Ab6 25. Aa5+ Şa8 26. dxc5 Ad5 27. Vd4 Kc8
Eğer Kb8, 28. Ac6 Kbc8 29. Axa7 ve kazanır.
28. c4.
Doğru hamle Ac4 idi. Fakat ben hala parlak bir kombinezon
aramakla meşguldüm ve ileride d6 karesine yerleştireceğim
bir piyonun oyunu kazanacağını düşünüyordum. Siyahlar
bu çok güç savunmayı başarıyla sürdürdüğünden dolayı
takdire değer.
Siyahlar birçok defalar yanılabilirdi, fakat yirmi ikinci
hamleden itibaren daima en iyi hamleyi oynamıştır.
28. e5! 29. Vg1 e4 30. cxd5 exd3 31. d6 Ke2 32. d7 Kc2+
33. Şb1 Kb8+ 34. Ab3 Ve7.
35. Kxd3.
Durum çok ilgi çekicidir ve kanımca burada da oyunu
kazanmak için son fırsatı kaçırdım. Eğer bu doğru ise 28 inci
hamlede c4 oynarken güttüğüm fikrin yanlış olmadığı meydana
çıkar. Beyazın 35. Vd4! hamlesinden doğan ihtimalleri
okuyucu inceleyebilir. Ben aşağıdaki devam yollarını inceledim:
35. Vd4 Kxh2 (Kxc5; d8 ve kazanır) 36. Vxd3! Kd8 37.
Va6 Şb8 -en iyisi- (Ve4+; Şa1 Şb8; Kb1 ve kazanır) 38. Vxc6.
ve beyazlar oyunu hiç olmazsa berabere yapar.
35. ...Ke2 36. Vd4 Kd8 37. Va4 Ve4 38. Va6 Şb8.
Bu basit hamleye karşı yapacak bir şey yoktur. Çünkü
beyaz Ad4 oynarsa siyahlar Vh1+ ile mat eder.
39. Şc1 Kxd7 40. Ad4 Ke1+ 41. terk.
Çok ilginç bir çarpışma.
:::::::::::::::
OYUN 5- İSPANYOL AÇILIŞI
St. Petersburg 1914
Dr. Em. Lasker-J R. Capablanca
1. e4 e5 2. Af3 Ac6 3. Fb5 a6 4. Fxc6.
Bu hamlenin amacı vezirsiz bir oyun ortası sağlamaktır.
Burada beyazın şah kanadında üçe karşı dört piyonu mevcuttur.
Siyahın diğer kanattaki piyon üstünlüğü, piyonlarının duble
olması yüzünden biraz tesirini kaybeder. Buna karşılık siyah,
iki fil üstünlüğüne sahiptir. Beyazın ise yalnız bir fili
kalmıştır.
4. ...dxc6 5. d4 exd4 6. Vxd4 Vxd4 7. Axd4 Fd6.
Siyahın amacı kısa rok yapmaktır. Bunun sebebi, siyah
şahın zayıf tarafta kalıp ilerde beyaz piyonların bu kanatta
ilerlemesine engel olmaktır. Teorik olarak bu doğru görülüyor
ise de pratikte bunun en iyi sistem olup olmadığını ispat
etmek güçtür. Okuyucu şuna dikkat etmelidir ki eğer bütün
aletler değişilmiş olsa idi beyazlar pratik bakımından bir
piyon üstünlüğüne sahip olup bundan dolayı kazanılmış bir oyun
sonu elde ederlerdi.
8. Ac3 Ae7.
Bu çok sağlam bir gelişme tarzıdır. Diğer şekillerde siyah
at bu kadar çabuk ve iyi olarak oyuna sokulamazdı, e7
karesi bu devam yolunda siyah at için en iyi gelişme karesidir,
çünkü piyonların hareketine engel olmadığı gibi gerektiğinde
g6 karesine de gidebilir.
Bundan başka c5 hamlesinden sonra c6 yolu ile bu at d4
karesine de gidebilir.
9. 0-0 0-0.
O zaman bu hamleyi zayıf bulmuştum ve şimdi de böyle
düşünüyorum. Bu hamle e4 piyonunu zayıflatıyor ve siyaha
Fc5 oynayarak atı açmaza almak imkanını veriyor.
10. f4 Ke8.
En iyi hamledir. Fc5, Fe3, Ad5 tehdidini yapıyor ve Ad5
veya f5 tehdidi yüzünden beyazın Fe3 oynamasına engel oluyor.
11. Ab3 f6.
b6, c5 ve Fb7 hamlelerinden sonra atı g6 karesine getirerek
beyaz merkez piyonlarına hücuma hazırlıktır ki bu taarruz
beyazı güç duruma sokabilir.
12. f5.
Yanlış olarak oyunu bu hamlenin kazandığı iddia edilmiştir.
Fakat bu durumdan itibaren aynı oyunu oynamayı çok
arzu ederdim. Sonunda kaybedilmiş bir durum elde etmeme
benim ileride yaptığım çeşitli hatalar sebep olmuştur.
12. ...b6 13. Ff4.
13. ...Fb7.
Doğru değil. Doğru hamle Fxf4 idi. Buna karşı Dr. Lasker
aşağıdaki devam yolunu veriyor: 13. ...Fxf4 14. Kxf4 c5
15. Kd1 Fb7 16, Kf2 Kad8 17. Kxd8 Kxd8 18. Kd2 Kxd2 19.
Axd2 ve onun iddiasına göre beyazın durumu daha iyidir.
Fakat Niemzovitch'in hemen oyundan sonra gösterdiği gibi Dr.
Lasker'in devam yolunda verilen 16. ...Kad8 hamlesi en iyi
devam yolu değildir. Eğer 16. Kac8! oynanırsa beyazın beraberliği
sağlaması güçleşir. Çünkü siyahın Ac6, Ae5 ve sonra
da Ac4 oynamasına kolayca engel olunamaz. Eğer beyaz bu
manevraya engel olmak için atı b3 karesine getirirse o zaman
da siyah at d4 karesine gider ve beyaz e4 piyonu hücum karşısında
kalır. Dr. Lasker'in devam yolunu ele alırsak mevcut
olan üstünlük siyahın 19. ...Ac6 oynayıp Ab4 ve Ad4 tehditlerini
yapması ile kaybolur. Çünkü bu tehditlerden hiç birine
engel olunamaz. Eğer beyaz 20. Ad5 oynarsa siyah da Ad4
hamlesi ile hiç olmazsa beraberliği temin edebilir. Gerçekten
19. ...Ac6 hamlesi ile siyah çeşitli tehditler yaptığından beyazın
bir veya daha fazla piyon kaybına nasıl engel olacağını
görmek güçtür.
14. Fxd6 cxd6 15. Ad4.
Tuhaftır ki 13. ...Fb7 hamlesini oynarken bu hamleyi görmemiştim.
Eğer görmüş olsa idim doğru hamle olan 13. ...Fxf4 hamlesini
oynardım.
15. ...Kad8.
Atın istilasına rağmen oyun henüz kaybedilmiş değildir.
Siyahlar ilerde c5 ve sonra da d5 oynayabilir.
16. Ae6 Kd7 17. Kad1.
Bu durumda önce c5 ve sonra da d5 oynayarak beraberliği
sağlamayı düşünmüştüm. Fakat birdenbire 17. ...Ac8 oynayarak
ilerde kaleyi, ata ve bir piyona feda edip beyazın e4
piyonunu daha fazla zayıflatmaya karar verdim. Bu planı durumun
gereğine göre g5 hamlesinden önce ya da sonra uygulamayı
düşünmüştüm. Şimdi analiz edelim:
17. ...c5 eğer 18. Ad5 Fxd5 19. exd5 b5 ve dikkatli bir analiz
gösteriyor ki siyahlar için korkacak bir şey yoktur. Bu durumda
siyahın planı, atı c8, b6, c4 ya da d7 yolu ile e5 karesisine
yerleştirmek olacaktı. Yine 17. ...c4 18. Kf2 d5 19. exd5
Fxd5 20. Axd5 (en iyisi, çünkü Kfd2, Fxe6 ile siyah üstünlük
kazanır) Kxd5 21. Kxd5 Axd5 ve siyahın oyun kaybetmesine
neden yoktur.
17. ...Ac8 18. Kf2 b5 19. Kfd2 Kde7 20. b4 Şf7 21. a3
Fa8.
Bu sefer hiç bir sebep olmaksızın planımı tekrar değiştirdim.
Eğer bunun yerine Ac8 oynadığım zaman düşündüğüm gibi Kxe6
fxe6+; Kxe6 oynasa idim, zannımca beyazın bu oyunu kazanacağı
çok şüpheli idi. Bu kazanç mümkün olsa bile her halde çok zor
olacaktır.
22. Şf2 Ka7 23. g4 h6 24. Kd3 a5 25. h4 axb4 26. axb4
Kae7.
Tabii bunun şimdi anlamı yoktur. Durumu fena olan siyah, hamle
aramaktadır. Bunun yerine Ka3 oynayarak açık hattı kontrol etmek
ve aynı zamanda Ab6-c4 tehdidini yapmak daha iyi idi.
27. Şf3 Kg8 28. Şf4 g6.
Yine fena... Beyaz şahın orada işi olmadığından, beyazın son
iki hamlesi zayıftı. Beyaz 27'inci hamlede Kg3 oynamalı idi. Şimdi
siyah için yapacak şey ise, g5+ oynamaktı. Bu son fırsatı da
kaçırdıktan sonra her şey beyazın istediği gibi olup oyunu dikkatle
bitiriyor. Siyah her hamle ile daha güç duruma giriyor. Artık benim
bütün oyun devamında kararsız oynadığımı söylemekten başka açıklama
yapmaya gerek yoktur. Bir plan yapıldığı zaman mümkünse uygulanması
gerekir. Beyazın oyununa gelince kanaatimce onuncu ve onikinci
hamleleri çok zayıftır. Bundan sonra yirmi yedinci hamleye kadar
iyi oynadı. 27 ve 28 inci hamleleri de zayıftır. Beyazın oyununun
devamı ise iyi olup belki de kusursuzdur.
29. Kg3 g5+ 30. Şf3 Ab6 31. hxg5 hxg5 32. Kh3 Kd7
33. Şg3! Şe8 34. Kdh1 Fb7 35. e5 dxe5 36. Ae4. Ad5 37. A6c5
Fc8 38. Axd7 Fxd7 39. Kh7 Kf8 40. Ka1 Şd8 41. Ka8+ Fc8
42. Ac5 terk.
:::::::::::::::
OYUN 6- FRANSIZ SAVUNMASI
Rice Memorial Turnuvası 1916
O. Chajes-J. R. Capablanca
1. e4 e6 2. d4 d5 3. Ac3 Af6 4. Fg5 Fb4.
Fransız savunmasının bütün devam yolları arasında en
çok sevdiğim budur, çünkü bu, siyahlara girişimi elde etmek
için daha fazla şans vermektedir.
5. e5
exd5 hamlesi kanaatimce en iyi hamle olmakla beraber
yapılan hamlenin de çok iyi tarafları vardır. Fakat beyazın
devam yolu hakkında da aynı şey söylenemez.
5. ...h6 6. Fd2 Fxc3 7. bxc3 Ae4 8. Vg4 Şf8.
Bunun yerine yapılması mümkün olan g6 hamlesi, siyahın
şah kanadını çok zayıflatır. Beyaz h4 oynayarak siyahı h5
oynamaya zorlar ve sonra da beyaz fil d3 karesine giderek
zayıflamış olan g6 piyonunu tehdit eder. Yapılan hamle ile
siyah rok yapmaktan vaz geçiyor, fakat beyazın merkezine ve
vezir kanadına hücum için zaman kazanıyor.
9. Fc1 c5.
Va5 tehdidini yaparak beyazın Fa3 tehdidine mani oluyor.
Bu da gösteriyor ki, beyazın son hamlesi tamamen bir
zaman kaybı olup durumunu zayıflatmıştır.
10. Fd3 Va5 11. Ae2 cxd4 12. 0-0 Dxc3 13. Fxe4 dxe4 14.
Vxe4 Ac6.
Siyahlar, açılışta bir piyon kazanmıştır. Fakat gelişmesi
biraz geridir ve aksi renkli fillerden dolayı şimdiden siyahın
kazanılmış bir durum elde ettiği söylenemez. Fakat siyahın
durumu daha iyidir, çünkü bir fazla piyonu olduktan başka
beyazın e5 piyonunu da tehdit etmektedir ki bu da savunulmak
zorundadır. Bundan dolayı siyah, atını e7 üzerinden d5
karesine getirmek için gereken zamanı kazanacaktır.
At, d5 karesine yerleştirildikten sonra, fil de fırsat çıkar
çıkmaz d7 yolu ile c6 karesine getirilecek ve siyahlar girişimi
elde ederek oyuna devam yolunu tayin edecektir.
15. Kd1.
Siyahlar, Ae7 oynarsa buna Axc3 ya da daha iyisi Fa3
hamlesi ile cevap vermek için. Fakat stratejik bakımından bu
hamle zayıftır. Çünkü aletlerini vezir kanadına getirmekle
beyazlar, siyahın şah kanadında tedbir almasından önce kesin
bir taarruza geçmek şansını kaybediyor.
15. ...g6 16. f4 Şg7 17. Fe3.
Fa3 oynamak için a4 hamlesi daha iyi idi, çünkü beyaz
fil, e3 karesinde savunmada kalacak yerde, açık diyagonalde
daha iyi iş görürdü.
17. ...Ae7 18. Ff2 Ad5.
Bu at, hakim durumundan dolayı taarruza engel olmaktadır ve
ondan kurtulmak imkanı da yoktur. Siyahlar onun arkasında
gelişmelerini rahatça tamamlayabilirler. Şimdi oyun
siyah tarafından stratejik olarak kazanılmıştır.
19. Kd3 Fd7 20. Ad4 Kac8 21. Kg3 Şh7 22. h4 Khg8 23.
h5 Vb4.
Atı açmaza alıp icabında e7 ya da f8 karelerine gidebil-
mek için. Gerçekte bütün bu tedbirlere lüzum yoktur. Çünkü
beyazın taarruzu bir sonuç vermez. Belki de siyah, bütün bu
tedbirleri bir tarafa bırakıp Va4 ve sonra da f5 oynamalı idi.
Sonradan bunu yapmışsa da durum şimdiki kadar elverişli ol-
mamıştır.
24. Kh3.
24. ...f5.
Beyazın birazdan ispat edeceği gibi en iyi hamle bu değildir.
Vf8 hamlesi her şeye mani olabilirdi. Fakat siyah derhal
insiyatifi elde etmek istediğinden karışık durumlara girmiştir.
Buna rağmen birazdan görüleceği gibi bu hamle, oyunu kaybeden
hamle değildir.
25. exf6 (geçerken) Axf6 26. hxg6+ Kxg6.
27. Kxh6+
Beyazlar bu hamle ile veziri kazanır.
27. ...Şxh6 28. Af5+ exf5 29. Vxb4.
Durum çok ilgi çekicidir. Beyaz şaha karşı şiddetli bir taarruza
geçerek beyazların savunmasını kısa bir zamanda kıracağımı düşündüm.
Bunu ancak önce Fc6 oynayarak onu g3 oynamaya zorlamak ve sonra da
Şh5 oynamak suretiyle yapabilirdim. Buna benzer bir plan uyguladımsa
da önce Kcg8 oynayarak önemli bir hamle kaybettim ki bu da beyaza Kd1
oynamak fırsatını verdi. Şuna kanıyım ki hemen Fc6 oynamak
kesinlikle gerekliydi. Buna karşı beyaz g3 oynamak zorunda
idi ve siyah da buna önce de söylendiği gibi Şh5 ile karşılık
verecekti ve bu da en iyi devam yolu idi. (Bunun amacı Kh8
ve sonra da Şg4 oynayarak mat tehdidi yapmak ve durumun
gereğine göre başka bir hamle oynamaktır. Bazı hallerde önce
Şg4 oynamak daha iyi olabilirdi.) Bundan sonra Ae4 hamlesi ile siyah
hiç olmazsa beraberliği sağlayabilirdi. Bu durumda
pek çok imkanlar mevcut olduğundan bunların hepsini vermek
imkansızdır. Yukarıda verilen devam yollarını analiz etmek,
okuyucu için faydalı olur.
29. ...Kcg8.
Yukarıda söylendiği gibi en iyi hamle Fc6 idi.
30. g3 Fc6 31. Kd1 Şh5.
Planım yukarıda da anlattığım gibi şahı g4 karesine getirerek h8 den
mat tehdidi yapmaktı. Fakat artık bu manevra geç kalmıştır.
Çünkü beyaz kale buna mani olmak için tam zamanında yetişmiştir.
Bundan dolayı yapılan hamle yerine, siyah hiç olmazsa Ae4 oynayarak
beraberliği sağlamalıydı. Yaptığı hamleden sonra ise roller değişmiş
ve girişim beyaza geçmiştir ve şimdi siyah beraberliği sağlamaya
uğraşmak zorundadır.
32. Kd6 Fe4.
Ae4 hamlesi yine en doğru hamle idi ve belki de beyazın
en iyi oyununa karşı beraberliği sağlamak için bu son fırsattı.
33. Vxc3 Ad5 34. Kxg6 Şxg6.
Axc3 Kxg8 Axa2 hamlesi iyi değildi.
35. Ve5 Şf7 36. c4 Ke8 37. Vb2 Af6 38. Fd4 Kh8 39. Vb5
Kh1+ 40. Şf2 a6 41. Vb6 Kh2+ 42. Şe1 Ad7 43. Vd6 Fc6 44.
g4 fxg4 45. f5 Kh1+ 46. Şd2 Şe8 47. f6 Kh7 48. Ve6+ Şf8
49. Fe3 Kf7 50. Fh6+ Şg8.
Bu oyunu seyredenler gibi, okuyucuların çoğu da şimdiye kadar
neden oyunu terketmediğimi düşünmüşlerdir. Bunun sebebi, oyunu
kaybettiğimi bilmeme rağmen beyazın hemen hemen oynamak üzere
olduğu aşağıdaki devam yolunu oynamasını ümit ettiğim içindir:
51. Vxg4+ Şh7 52. Vh5 Kxf6 53. Fe5+ Şg7 54. Fxf6+ Şxf6 beyaz,
oyunu nazari olarak kazanmış olmasına rağmen bu kazancı pratikte
sağlamak kolay değildir. Eğer okuyucu buna inanmazsa bir ustaya
karşı beyazlarla oynayarak ne olacağını görebilir. Rakibim işi
sağlama bağlamak istediğinden, 51. Fg7 oynayarak aşağıda
görüldüğü gibi oyunu kazanmıştır.
51. Fg7 g3 52. Şe2 g2 53. Şf2 Af8 54. Vg4 Ad7 55. Şg1
a5 56. a4 Fxa4 57. Vh3 Kxf6 58. Fxf6 Axf6 59. Vxg2 Şf8+
60. Vxb7.
Ve birkaç hamle sonra siyahlar terketmiştir. Oyun 25 inci
hamleden sonra Chajes tarafından çok iyi oynanmıştır. Daha
iyi durumda olan siyahın birçok fırsatlar kaçırmasına rağmen,
beyaz hiç bir fırsatı kaçırmamıştır.
:::::::::::::
OYUN 7- İSPANYOL AÇILIŞI
San Sebastian 1911
J. R. Capablanca-A. Burn
1. e4 e5 2. Af3 Ac6 3. Fb5 a6 4. Fa4 Af6 5. d3.
Bu çok sağlam bir çıkıştır, o zaman bu açılışın çeşitli devam
yollarını iyi bilmediğimden bunu sık sık oynardım.
5. ...d6 6. c3 Fe7.
Bu devam yolunda g6 hamlesinden sonra bu fil g7 karesine
çıkarılabilir.
7. Abd2 0-0 8. Af1 b5 9. Fc2 d5 10. Ve2 dxe4 11. dxe4
Fc5.
Her halde e7 karesini, vezire ayırmak için oynanmıştır.
Fakat bu hamle henüz tavsiye edilemez. Doğru ve etkili hamle
Fe6 idi. Bununla hem bir alet oyuna sokulmuş ve hem de
Fc4 tehdidi yapılmış olurdu ki, beyaz bunu durdurmak zorunda idi.
12. Fg5 Fe6.
Şimdi artık bu hamle o kadar etkili değildir. Çünkü beyazın
c1 fili oyuna çıkmıştır ve c4 karesini savunmak için
e3 karesine gidecek olan at, bu filin yolunu tıkamaz.
13. Ae3 Ke8 14. 0-0 Ve7.
Bu hamle fenadır. Siyahın oyunu zaten iyi değildi. Siyah
hiç olmazsa bunu oynamazdan önce fil ile atı almalı idi.
15. Ad5 Fxd5 16. exd5 Ab8.
Bu atı d7 karesine getirerek öbür atı savunmak ve e5 piyonunu
korumak için. Fakat beyaz buna zaman bırakmadan üstün durumdan
faydalanarak bir piyon kazanıyor.
17. a4 b4.
Piyon kaybını nasıl olsa önleyemeyeceğinden siyah, bu
piyonu olduğu yerde feda edip durumunu sağlamlaştırmak
için Ad7 oynamalı idi.
Yapılan hamle sadece bir piyon kaybetmekle kalmayıp
aynı zamanda siyahın durumunu çok zayıflatmaktadır.
18. cxb4 Fxb4 19. Fxf6 Vxf6 20. Ve4 Fd6 21. Vxh7+ Şf8.
Bir piyonu fazla olan bütün aletleri harekete geçmiş bulunan
beyaz, siyahlar gelişmeyi bitirip açık olan h- hattından
yararlanarak beyaz şaha karşı bir hücum girişimine geçmezden
önce bu durumdan istifade etmek zorundadır. Şimdi yaptığı
hamle ile beyaz bütün bu gibi taktikleri önlemektedir.
22. Ah4 Vh6.
Bu hamle aşağı yukarı zorunludur. Siyahlar Fxg6 tehlikesi
yüzünden g6 oynayamazdı. Beyaz ise Vh8+ ve sonra da
Af5+, ve Vxg7 tehdidini yapmakta idi.
23. Vxh6 gxh6 24. Af5 h5 25. Fd1 Ad7 26. Fxh5 Af6 27.
Fe2 Axd5 28. Kfd1 Af4 29. Fc4 Ked8 30. h4 a5.
Bir piyonu korumak için siyah zaman kaybetmek zorundadır.
31. g3 ae6 32. Fxe6 fxe6 33. Ae3 Kdb8 34. Ac4 Şe7.
Siyah ümitsizce çarpışmaktadır. Pratik bakımdan iki piyonu
eksik olduğu gibi diğer piyonları da tek kalmış olup bunları
aletlerle korumak zorundadır.
35. Kac1 Ka7.
Beyaz, Axd6 ve sonra Kc7+ tehdidi yapmıştır.
36. Ke1 37. Ke4 Kb4 38. g4 Ka6.
Eğer Kxa4?, Axd6 ile beyazlar bir alet kazanır.
39. Kc3 Fc5 40. Kf3+ Şg7 41. b3 Fd4 42. Şg2 Ka8 43.
g5 Ka6 44. h5 Kxc4 45. bxc4 Kc6 46. g6 terk.
::::::::::::::
OYUN 8- MERKEZ AÇILIŞI
Berlin 1913
J. Mieses-J. R. Capablanca
1. e4 e5 2. d4 exd4 3. Vxd4 Ac6 4. Ve3 Af6 5. Ac3 Fb4
6. Fd2 0-0 7. 0-0-0 Ke8.
Bu durumda Ke8 hamlesi yerine vezir filini açmak için
çoğunlukla d6 oynanır. Benim fikrim ise beyazın e4 piyonunu
yeterince tazyik ederek bu piyonu kazanmak ve bu suretle
beyazın ufak durum üstünlüğüne maddi bir üstünlükle karşılık
vermekti. Bu planımın doğru olduğu kanısındayım. Karşı
karşıya kaldığım zorluk ise planımı kusurlu uygulamamdan
ileri gelmiştir.
8. Vg3 Axe4 9. Axe4 Kxe4 10. Ff4.
10. ...Vf6.
Beyazın yaptığı piyonu geri alma tehdidi aletlerin gelişmesini
bitirmek için zaman kazanmak amacını gütmektedir.
Eğer siyahlar filin önünü açmak için d6 oynarsa o zaman beyazlar,
11. Fd3 Ke8 12. Af3 şeklinde devam ederek kısa bir
zaman sonra siyah, şaha karşı şiddetli bir taarruza geçecektir.
Yapılan hamle ile siyah bu kitapta gösterilen ilkelere uygun
olarak girişimi eline almağa çalışıyor.
11. Ah3.
Eğer, Fxc7, d6 ve beyazın fili tamamen sıkışır ve bu fil
eğer mümkün olsa bile ancak beyazın durumunun fena halde
bozulması pahasına kurtarılabilir. Yapılan hamle girişimi
elde bulundurmak için aletleri derhal oyuna sokmak amacını
gütmektedir.
11. ...d6.
Şimdi bu hamle sadece bir gelişme hamlesi olmayıp aynı
zamanda Fxh3 ile bir alet kazanmak tehdidini de yapmaktadır.
12. Fd3 Ad4.
Bu hamle lüzumsuz yere oyunu karıştırmaktadır. Ke8
hamlesi en basiti olup sağlam bir hamle idi.
13. Fe3.
13. ...Fg4.
Bu tehlikeli bir hatadır. Durum çok ilgi çekicidir ve siyah
için tehlikeli görünmekte ise de gerçekten böyle değildir.
Doğru hamle 13. Kg4 olup bundan sonra da oyun, şöyle devam
ederdi: 14. Fxd4 Kxd4 15. c3 Fxc3 16. bxc3 Kg4 17. Ve3
(en iyisi) Vxc3+ 18. Fc2 Vxe3 19. fxe3 Kxg2 ve ata karşılık
dört piyon almış olan siyahın oyunu daha iyi olurdu. Bundan
başka beyazın bütün piyonları da yok edilmiş olacaktı.
14. Ag5! Kxe3 15. Vxg4! Ae2+.
16. Fxe2 Kxe2 17. Ae4! Kxe4 18. Vxe4 Vg5+ 19. f4 Vb5
20. c3 Fc5 21. Khe1 Vc6 22. Kd5.
Vxc6 hamlesi ile beyaz, doğru oynamak şartı ile kazancı
sağlayan kesin bir üstünlük elde edebilirdi. Fakat Mieses, kalite
kazanmış olmasına rağmen bir piyon eksiğine oyun sonunu oynamaya
çekinmiş ve vezirleri değişmeyerek taarruza devam etmeyi tercih
etmiştir. İlk bakışta ve hatta dikkatli bir incelemeden sonra bile
bu planda bir yanlışlık görülmemekle beraber gerçekte bu böyle
değildir. Bu noktadan itibaren oyun yavaş yavaş siyahın lehine
olarak gelişecek ve bir kalite kazanmış olmasına rağmen beyaz
kaybedecektir.
22. .. Vd7 23. F5 c6 24. Kd2 d5
Bu andaki planım çok basit olup fili f6 karesine getirmekten
ibarettir. Ondan sonra beyazların, şahıma karşı yaptıkları
taarruzu h6 oynayarak durdurmaya çalışacağım ve beyazın g5
oynamasına engel olacağım. Şahımı taarruzdan kurtardıktan sonra
üçe karşı dörtle çoğunluğa sahip olduğum vezir kanadı piyonlarımı
ilerleteceğim. Bu ilerleme ve f6 daki filimin taarruz kuvveti bana
kazanma şansını temin edecektir.
25. Vf3 Fe7 26. Kde2 Ff6 27. Vh5 h6 28. g4 Şh7.
h4 hamlesine engel olmak içindir.
Eğer beyaz şimdi h4 oynarsa g6 ve vezirin kaçacak yeri
yoktur. Şimdi artık şahımı emniyette varsayabilirim. Beyazlar
veziri h3 yolu ile geri çekmek zorunda olduğundan siyahlar
bu zamanı vezir kanadında ilerlemek için kullanabilir.
29. Şb1 Kd8 30. Kd1 c5.
Savunmaya geçen beyazların stratejik bakımdan kalelerini
doğru olarak koyduğuna dikkat ediniz. Her iki kale de
beyaz karelerde olup, siyah filin taarruzundan korunmaktadır.
31. Vh3 Va4.
Bu hamle ile kaleye ve g4 piyonuna taarruz edilerek zaman
kazanılıyor ve beyaz vezir bir an için h3 karesine bağlanıyor.
Bundan başka taarruz beyaz şaha yöneltildiğinden siyah vezirin
artık yakında bulunması gerekir. Beyazların alet üstünlüğü
olduğundan siyah başarılı olmak için bütün kuvvetleri ile
taarruz etmek zorundadır.
32. Ked2 Ve4+ 33. Şa1 b5
Siyah şimdi b4 ile filin hareket sahasını açmak ve aynı
zamanda geçer ve piyon elde etmek tehdidini yapıyor.
34. Vg2 Va4
Vxd1+ yüzünden beyazlar, d5 piyonunu alamaz.
35. Şb1 b4.
Taarruz doğrudan doğruya beyaz şaha yapıldığından baskı
gitgide artmaktadır. Durum şimdi çok ilginç ve zordur. Siyahın
en iyi oyununa karşı beyazın yeterli bir savunması olup
olmadığı şüphelidir. Bu durumda devam yolları çok ve güçtür.
36. cxb4 Vxb4.
Siyah şimdi bir geçer piyon elde etmiştir ve siyah fil kuvvetli
bir baskı yapmaktadır. Beyazın 37. Kxd5 oynaması iyi
değildir, çünkü Kxd5 38. Kxd5 Fxb2 ve beyaz Ve4+ tehdidi
ile kaleyi kaybedeceğinden fili alamaz. Sonuç olarak siyah bir
geçer piyon üstünlüğü ile kalır.
37. a3 Va4! 38. Kxd5 Kb8 39. K1d2 c4 40. Vg3 Kb3 41. Vd6.
41. ...c3.
Bu durumda Fxb2 hamlesi de kazanır ki bu da beyazın
oyunu tamamen kaybettiğini gösterir. Fakat bu gibi durumlarda
en güzel hamle değil, fakat rakibi en kısa bir zamanda
oyunu terke mecbur edecek en etkili hamle oynanmalıdır.
42. Kc2 cxb2 43. Kd3 Ve4! 44. Kd1 Kc3 45. terk.
Çünkü beyaz, Vd2 oynamak zorundadır ve siyah da buna Kxa3
hamlesi ile cevap verecektir.
::::::::::::::
OYUN 9- KABUL EDİLMEYEN VEZİR GAMBİTİ
Berlin 1913
J. R. Capablanca-R. Teichman
1. d4 d5 2. Af3 Af6 3. c4 e6 4. Fg5 Fe7 5. Ac3 Abd7 6.
e3 0-0 7. Kc1 b6 8. cxd5 exd5 9. Fb5.
Bu hamlenin kendi buluşum olduğunu sanıyorum. Bunu
oynamaktaki amacım oyunun normal gidişini değiştirmek
içindir. Va4 hamlesinden sonra bu fil, genellikle d3 ya da a6
karelerinden birine gider. Yapılan hamle ilkelere aykırı olmayan
olağan bir gelişme hamlesidir ve fena olmaması gerekir.
9. ...Fb7 10. 0-0 a6 11. Fa4 Kc8 12. Ve2 c5 13. dxc5 Axc5.
bxc5, beyaz Kfd1 oynayarak siyahın merkez piyonlarından birisini
kazanmağa girişir.
Yapılan hamlenin sakıncası ise d5 piyonunu terk ve dolayısıyla
zayıf bırakmasıdır. Bu piyon saldırıya uğrayabilecek
bir durumda bulunmaktadır.
14. Kfd1 Axa4.
Diğer bir devam yolu da 14. ...b5 15. Fc2 b4 16. Aa4 Ace4
idi.
15. Axa4 b5 16. Kxc8 Vxc8 17. Ac3 Vc4.
Siyahlar vezirleri değişip oyun sonunda iki fil ile kalmak
istiyor. Fakat bu durumda fikir hatalıdır. Çünkü b7'deki fili
işlek değildir, ancak savunmak zorunda olduğu d5 piyonu feda
edilerek bu fil oyuna sokulabilir.
18. Ad4.
Kd4 hamlesi iyi değildir, çünkü Vxe2; Axe2 Kc8 ve siyahın
Kc2 oynamasına engel olacak iyi bir yol yoktur.
18. ...Vxe2 19. Acxe2!
Atların birbirleri ile olan bağlantısına dikkat ediniz.
Bunlardan herhangi biri gerektiğinde d4 karesine gidebilecek
şekilde konulmuştur. Şimdi beyazlar, açık sütunu ele geçirmek
tehdidi yaptıklarından siyahın aşağıdaki hamlesi zorunludur.
19. ...Kc8.
Okuyucu bu durumu dikkatle incelemelidir. İlk bakışta
önemli bir tehlike görülmemekle birlikte, beyazın göstereceği
gibi, siyah oyunu kaybetmiştir, denilebilir. Eğer oyun bütün
bütüne kaybedilmediyse bile savunma çok zordur. Şunu da
eklemeliyim ki beyazın gelecek hamlesine karşı hiç bir savunma
göremiyorum.
20. Af5 Şf8.
Eğer 20. ...Fd8 21. Ad6 Kc7 22. Axb7 Kxb7 23. Fxf6 Fxf6
24. Kxd5 Kc7 25. Kd2 ve beyazlar bir piyon kazanır. Eğer 20.
...Fil başka yere giderse, Fxf6 ve siyahın şah kanadındaki
piyonları duble ve izole olur.
21. Axe7 Şxe7 22. Ad4 g6.
Beyaz, Af5+ tehdidini yaptığından bu hamle aşağı yukarı
zorunludur. Siyah atın, uğrayacağı açmazdan kurtulması için,
h7 piyonunu feda etmekten ya da kale ile açık sütunu
bırakmaktan başka çare olmadığına dikkat ediniz.
Açık hattı beyazın işgal etmesi, siyah hesabına çok fena
olacaktır.
23. f3!
23. ...h6.
Siyah açık sütunu terkeder etmez, beyazlar işgal edeceklerinden,
siyah kale bu sütunda ileri geri gidip zaman geçirmekten başka bir
şey yapamaz. Diğer taraftan beyaz ufak bir hazırlıktan sonra Şf2,
g3 ve f4 yolu ile şahı e5 karesine getirmek tehdidini yapmaktadır.
Bundan dolayı siyah için en iyisi piyonu feda ederek, atı
serbestletmektedir.
24. Fxh6 Ad7 25. h4 Ac5 26. Ff4 Ae6.
Siyahlar atları değişip ters renkli fillerle kalarak beraberliği
sağlamak istiyor.
27. Axe6 Şxe6.
27. ...fxe6 hamlesine karşı beyazlar fili e5 karesine yerteştirecekti.
28. Kd2 Kh8.
Siyahlar, beyazın Fg3 oynamasını zorlamak istiyor. Piyonu
korumak için g3 hamlesi iyi değildir; çünkü siyah d4
oynar ve beyazın e4 oynamak imkanı olmasına rağmen siyah
fil oyuna girer. Fakat birazdan görüleceği üzere siyahın yaptığı
hamle zayıftır. Siyahın en iyi şansı b4 ve sonra da a5 oynamaktı.
Bu sırada size beyaz, g4 ve h5 oynayarak bir geçer
piyon elde edebilirdi ki bu da iyi oynamak şartiyle oynu kazanmaya
yeterlidir.
29. Kc2! Kc8 30. Kxc8 Fxc8.
Şimdi aksi renkli filler bulunmasına rağmen beyaz oyunu kazanmıştır.
31. Şf2.
31. ...d4.
Bu hamle mecburidir. Aksi takdirde beyaz, şah d4 yolu
ile c5 karesine giderek siyahın vezir kanadındaki piyonlarını
toplayacaktır. Eğer buna engel olmak için siyah şah c6 karesine
yerleşirse bu sefer de beyaz, şah kanadına geçerek oradaki
piyonları alabilir.
32. exd4 Şd5 33. Şe3 Fe6 34. Şd3 Şc6 35. a3 Ff5+ 36.
Şe3 Fe6 37. Fe5.
Hemen g4 oynamak siyahın f5 hamlesi yüzünden oyunun
uzamasına sebep olur. Şimdi beyaz şah f4 yolu ile ilerleyecek
ve g7 karesine yerleşecek olan fil de d4 ve b2 piyonlarını
koruyacaktır.
37. ...Şd5 38. Fg7 terk.
Okuyucu, artık her nevi oyun sonunu iyi oynamanın önemini
anlamıştır. Bu oyunda başlangıçtan itibaren beyazın amacı
siyah d5 piyonunu izole etmek olmuştur. Bunu elde ettikten
sonra beyaz diğer bir yerde, sonuçta kendisine bir piyon
kazandıran durum üstünlüğü elde etmeyi başarmıştır ve bundan
sonra da oyun sonunu dikkatle oynayarak oyunu kazanmıştır. Bu
oyun sonu dünyanın en iyi oyuncularından birine karşı oynanmış
olması bakımından da önemlidir.
:::::::::::::::
OYUN 10- PETROFF SAVUNMASI
St. Petersburg 1914
J. R. Capablanca-F J. Marsball
1. e4 e5 2. Af3 Af6 3. Axe5 d6 4. Af3 Axe4 5. Ve2 Ve7
6. d3 Af6 7. Fg5.
Bu çok iyi bir hamle olup Morphy tarafından oynanırdı.
Şimdi siyahlar vezirleri değişirse gelişme bakımından bir
hamle geri kalmış olacak ve beyaz dikkatle oynarsa siyahın
oyunu sıkışacaktır.
7. ...Fe6.
O zamanlar Marshall bunun en iyi hamle olduğunu düşünerek
Vxe2+ hamlesine tercih etmiştir.
8. Ac3 h6 9. Fxf6 Vxf6 10. d4 Fe7 11. Vb5+! Ad7 12.
Fd3!
Şimdi bu açılıştan doğan sonuçları inceleyebiliriz. Beyazların
hafif aletleri iyi gelişmiştir.
Vezir ise tuhaf bir yerde bulunmasına rağmen tararruzdan
uzakta bulunup bir piyona hücum etmektedir. Beyazlar
rok yapmaya da hazır olup durumları tehlikesizdir. Aletleri
de rahatça manevra yapabilir. Siyahların ise iki fil üstünlüğü
vardır. Fakat diğer taraftan aletleri sıkışık durumdadır ve
siyah vezir taarruza uğrayabilir bir durumda olup kaçacak iyi
bir yeri yoktur. e7 karesindeki fil de sıkışmış olup vezirin
yolunu kapatmakta ve vezir de bu filin gelişmesine engel
olmaktadır. Bundan başka siyahlar kısa rok yapamaz, çünkü, Vxb7
Kb8; Ve4 ve bu mat tehdidi ile beyazlar bir piyon kazanmış
olur. Siyahın büyük rok yapması da iyi değildir. Çünkü Va5
hamlesi ile oyunu tehlikeye girer, buna karşı siyah Fxa6
yüzünden a6 hamlesini ve Ab5 hamlesi yüzünden de Şb8 hamlesini
yapamaz. Bütün bunlardan dolayı açılışın tamamen beyazın
üstünlüğünde olduğunu söyleyebiliriz.
12. ...g5.
Vezire yer açıyor ve g4 tehdidi yapıyor.
13. h3 0-0
Siyahlar oyunu serbestletip girimişi ele almak için bir piyon
feda ediyor. Siyah için oynanacak başka bir hamle bulmak güçtür.
Çünkü beyazlar Ae4 tehdidi yapmakta idi. Siyah vezir g7 karesine
kaçarsa o zaman da beyaz d5 Ff5; Axd6+ ve Fxf5 şeklinde devam edecekti.
14. Vxb7 Kab8 15. Ve4 Vg7 16. b3 c5.
Bu hamle beyazın merkezini yıkmak ve sonra da atı e5
karesine yerleştirmek beyaz şaha karşı şiddetli bir taarruza
geçmek için yapılmıştır. Fakat bütün buna benzer durumlarda
olduğu gibi bu plan da suya düşmüştür. Çünkü gelişmesi geri
kalmış olup aletlerinin yerleri de iyi değildir.
17. 0-0 cxd4 18. Ad5!
Bu basit hamle siyahın planını tamamen sonuçsuz bırakmaktadır.
Şimdi artık siyah aletlerin arasındaki bağlılık kalmayacak ve
zayıf olan piyonlar da taarruza uğrayacaktır.
18. ...Fd8 19. Fc4 Ac5 20. Vxd4 Vxd4.
Bir piyonu eksik olmasına rağmen, vezirleri değişmeye
mecbur olması, siyahın oyunu kaybettiğini gösterir.
21. Axd4 Fxd5 22. Fxd5 Ff6 23. Kad1 Fxd4.
Bu at çok tehlikeli idi. Fakat şimdi elde ettiğimiz oyun
sonu filin, attan kuvvetli olduğu çeşittendir ve bu da siyahın
durumunu zorlaştırmaktadır. Oyunun bundan sonraki kısmı
ilgi çekici olmayıp, Petroff savunmasının bir devam yolunun
incelenmesi bakımından gösterdiği değer yüzünden buraya
alınmıştır. Beyazın bazı zayıf hamleleri yüzünden siyahlar
altmışıncı hamleye kadar dayanmıştır. Oyunu tamamlaınak için
devamını aşağıda veriyorum.
24. Kxd4 Şg7 25. Fc4 Kb6 26. Ke1 Şf6 27. f4 Ae6 28.
fxg5+ hxg5 29. Kf1+ Şe7 30. Kg4 Kg8 31. Kf5 Kc6 32. h4
Kgc8 33. hxg5 Kc5 34. Fxe6 fxe6 35. Kxc5 Kxc5 36. g6 Şf8
37. Kc4 Ka5 38. a4 Şg7 39. Kc6 Kd5. 40. Kc7+ Şxg6 41. Kxa7
Kd1+ 42. Şh2 d5 43. a5 Kc1 44. Kc7 Ka1 45. b4 Ka4 46. c3
d4 47. Kc6 dxc3 48. Kxc3 Kxb4 49. Ka3 Kb7 50. a6 Ka7 51.
Ka5 Şf6 52. g4 Şe7 53. Şg3 Şd6 54. Şf4 Şc7 55. Şe5 Şd7 56.
g5 Şe7 57. g6 Şf8 58. Şxe6 Şe8 59. g7 Kxg7 60. a7 Kg6+ 61.
Şf5 terk.
:::::::::::::
OYUN 11- İSPANYOL AÇILIŞI
St. Petersburg 1914
J. R. Capablanca-D. Janowski
1. e4 e5 2. Af3 Ac6 3. Fb5 a6 4. Fxc6 dxc6 5. Ac3.
Bu hamleyi Alekhine ile birçok defalar incelemiştik. Alekhine,
bunu o zamanlar genellikle oynanan d4 hamlesine tercih
etmekteydi. Kendisi bu hamleyi sonraları bir turnuvada
Dr. E. Lasker'e karşı da oynayarak üstün bir durum elde etmeyi
başarmış, sonradan kaba bir hata yaparak bu oyunu kaybetmiştir.
5. ...Fc5.
Bu durumda f6 hamlesi belki de en iyi hamledir. Yapılan
hamleyi ben de beğenmiyorum.
6. d3 Fg4 7. Fe3 Fxe3.
Bu hamle beyazlara f sütununu açmaktadır ve aynı zamanda
merkezi kuvvetlendirmektedir. Fakat siyahlar herhalde bu fil
ile ikinci bir hamle yapmak istememişlerdir.
8. fxe3 Ve7 9. 0-0 0-0-0.
Cesur ve tipik bir Janowski hamlesi.
10. Ve1 Ah6.
Şimdi beyaz için yapılacak şey b2 piyonunu mümkün olduğu
kadar çabuk b5 karesine sürmektir. Fakat hemen b4 oynanamaz,
çünkü siyahlar vezirle bu piyonu alır. Önce a3, sonra
da b4 oynarsa o zaman da a4 ve sonra da b5 oynamak için
yine b4 piyonunu korumak zorundadır. Bundan dolayı beyazlar,
ilk bakışta garip görünen fakat bu durumda yerinde
olan bir hamle oynamış ve bu sayede önce b4 ve hemen a4
ve b5 oynamak mümkün olmuştur.
11. Kb1! f6 12. b4 Af7 13. a4 Fxf3 14. Kxf3.
Beyazların hücumunu hafifletmek için siyahlar aletleri
değişerek yalnız ağır aletleri oyunda bırakmak istiyor. Siyahlar
bu hamleyi, Ag5 ve sonra da Ae6 oynamak için de yapmış
olabilir.
14. ...b6.
Bu hamle vezir kanadındaki piyon durumunun bozulmasına
engel olmak için oynanmıştır. Diğer bir imkan da b5 olup
bu da ilk bakışta fena gözükmektedir.
15. b5 cxb5 16. axb5 a5 17. Ad5 Vc5 18. c4.
Şimdi beyaz atın durumu çok kuvvetlidir. Bunun arkasından
beyazlar, d4 ile siyah veziri kovup c5 oynamak imkanını
kazanarak bir hücum düzenleyecektir.
Dikkat edilecek bir nokta da siyahın bir at ve piyon
karşılığında kaleyi feda etmesine engel olmaktır.
18. ...Ag5 19. Kf2 Ae6 20. Vc3 Kd7.
Beyaz ondokuzuncu hamlede Kf2 yerine Kf1 oynamış olsaydı,
siyah şimdi Kd7 yerine Kxd5; exd5 Vxe3+ ve sonra da
Ac5 oynayarak kazanca götüren bir durum elde edebilirdi.
21. Kd1 Şb7.
Siyahın burada Şd8 oynaması çok daha iyi idi. Yapılan
hamle oyunun çabucak kaybedilmesine sebep olmuştur.
22. d4 Vd6 23. Kc2 exd4 24. exd4 Af4 25. c5 Axd5 26.
exd5 Vxd5 27. c6+ Şb8 28. cxd7 Vxd7 29. d5 Ke8 30. d6 cxd6
31. Vc6 terk.
:::::::::::::::
OYUN 12- FRANSIZ SAVUNMASI
New York 1918
J. R. Capablanca -O. Chajes
1. e4 e6 2. d4 d5 3. Ac3 Af6 4. Fd3.
Bu hamle en çok oynanan hamle olmamakla beraber normal bir
gelişme hamlesi olduğundan fena olamaz.
4. ...dxe4.
Bu durumda genellikle dxe4 yerine c5 oynanır.
5. Axe4 Abd7 6. Axf6+ Axf6 7. Af3 Fe7.
8. Ve2.
Bu hamle siyahın normal gelişmesi olan b6 ve Fb7 hamlelerine
engel olmak için oynanmıştır. Siyah şimdi 8. ...b6 oynarsa, 9. Fb5+
Fd7 10. Ae5 ile beyazlar önemli bir durum üstünlüğü elde eder.
8. ...0-0 9. Fg5 h6.
Siyahlar, Fxf6 ve sonra da Ve4 yüzünden b6 oynayamaz.
10. Fxf6 Fxf6 11. Ve4 g6.
Bu hamle siyahın şah kanadını zayıflatmaktadır. Doğru
hamle Ke8 idi.
12. h4.
12. ...e5
Vezir filini hızla oyuna sokabilmek için bir piyon feda
ediliyor. Fakat siyahlar feda edilen piyona karşılık hiç bir şey
elde edemediğinden bu hamle fenadır. Bunun yerine Vd5 oynamalı
idi. O zaman oyun şöyle devam edebilirdi:
13. Vf4 Fg7 14. Vxc7 Fxd4 15. Axd4 Vxd4 16. 0-0-0 ve
beyaz önemli bir durum üstünlüğü elde ederdi. Siyahın yaptığı
hamle intihar etmek gibi bir şeydi.
13. dxe5 Ff5 14. Vf4 Fxd3 15. 0-0-0 Fg7 16. Kxd3 Ve7
17. Vc4.
Siyah vezirin oyuna girmesine engel olmak için.
17. ...Kad8 18. Khd1.
Ke1 oynayarak e6 tehdidi yapmak daha iyi idi.
18. ...Kxd3 19. Kxd3 Ke8 20. c3 c6.
Eğer Fxe5, Axe5, Vxe5, Ke3. Bir piyonu eksik olan siyahlar
çok iyi dayanıyor.
21. Ke3.
Siyahın yaptığı son hamleden sonra piyonu korumak zorunluluğu
vardır; çünkü Fxe5, Axe5, Vxe5, Ke3 ve siyah Vb8 oynayarak kaleyi
savunabilir.
21. ...c5 22. Şc2 b6 23. a4.
Şimdi beyazın planı vezir kanadını bağlayarak piyon üstünlüğüne
sahip olduğu şah kanadında serbestçe harekete geçmektir.
23. ...Vd7 24. Kd3 Vc8 25. Ve4 Ve6 26. Kd5 Şf8 27. c4 Şg8.
Siyahlar en iyi savunma durumunda beyazın saldırısının
nasıl gelişeceğini bekliyor. At, f2 piyonunun yolunu kapadığı
için bu piyon e5 piyonunu desteklemek üzere hareket edememektedir.
28. b3 Şf8 29. Şd3 Şg8 30. Kd6 Vc8 31. Kd5 Ve6 32. g4
Şf8 33. Vf4 Şg8 34. Ve4 Şf8.
Siyahlar beklemekte ısrar ediyor. Görüyor ki h5; gxh5
gxh5 ve siyah vezir h3 karesine giderek beyazı güçlüğe uğratabilir.
Bu durumda beyaz yapılacak tek şeyin şahı g3 karesine getirerek
h4 ve g4 karelerini siyah vezire karşı savunmak olduğunu
göstermektedir.
35. Şe2 Şg8 36. Şf1 Şf8 37. Şg2 Şg8 38. Şg3 Şf8.
Artık beyaz şah istenilen yere yerleştirildiğinden beyaz
harekete hazırdır.
39. h5 gxh5.
39. ...g5'e karşı Vf5 ve beyazlar kazanca götüren bir durum
elde eder.
40. gxh5 Ve7.
Şg8 hamlesine karşı beyazlar Vg4 ile vezirleri değişmeye
zorlayabilirdi ve bundan sonra meydana gelecek durumda siyah
fil bir iş göremiyeceğinden oyunu kolayca kazanabilirdi.
41. Vf5 Şg8.
Siyahlar 42. Kd7 hamlesinin değerini ihmal ediyor. Buna
karşı en iyi savunma Kd8 idi. Bundan sonra beyaz ya şahı
ilerletir ya da Ah4 oynayarak Ag6+ tehdidini yapabilirdi.
42. Kd7! Fxe5+
Bu hamle bir alet kaybına neden olur, fakat siyahın durumu
nasıl olsa ümitsizdi.
43. Şg4 Vf6 44. Axe5 Vg7+ 45. Şf4 terk.
::::::::::::::
OYUN 13- İSPANYOL AÇILIŞI
New York 1918
J. S. Morrison-J. R. Capablanca
1. e4 e5 2. Af3 Ac6 3. Fb5 d6 4. Ac3 Fd7 5. d4 exd4 6.
Axd4 g6.
İspanyol açılışının bu savunmasında filin g7 karesine gelişmesi
kanımca çok önemlidir. Bu fil uzun diyagonal boyunca
büyük bir baskı yapmaktadır. Aynı zamanda rok yapıldıktan
sonra bu filin ve şahın önündeki piyonların durumu savunma
bakımından çok kuvvetlidir. Bundan dolayı bu gelişme
tarzında fil azami kudretini göstermektedir. (Bu notu Oyun
7'deki Capablanca -Burn oyunundaki notla karşılaştırınız.)
7. Af3 Fg7 8. Fg5 Af6.
Ad5 yüzünden Ae7 iyi değildir. Diğer bir imkan da f6
sonra da Afe7 oynamaktı. Fakat bu durumda atın f6 karesinde
bulunması daha iyidir.
9. Vd2 h6 10. Fh4.
Bir görüş hatası. Beyazlar atı açmazda bulundurmak istiyor,
fakat Ff4 oynayarak siyahın hemen rok yapmasına engel olmak
daha iyi idi.
10. ...0-0 11. 0-0-0
Cesurca fakat hatalı bir hamledir. Beyazlar belki de emniyeti
gözönüne almaksızın kazanç veya kayıp için oynamaya karar
vermiştir. Şimdi g7 karesindeki fil çok kuvvetli bir
taarruz aleti durumuna geçmiştir. Ve siyah aletlerin stratejik
konumu beyazlarınkinden daha iyi olduğundan siyah taarruza
geçecektir.
11. ...Ke8 12. Khe1.
Beyazlar vezir kalesini açık hat üzerinde tutmak istediğinden
siyahın g5 ve Axe4 hamleleri ile tehdit ettiği e4 piyonunu diğer
kale ile savunuyor.
12. ...g5!
Şimdi kale merkezde olduğundan siyahlar rahatça ilerleyebilir,
çünkü şaha taarruz edebilmek için beyazlar kaleleri
harekete geçirmek zorundadır ki siyahlar merkezi tazyik ettiği
müddetçe bu da yapılamaz.
13. Fg3 Ah5.
File büyük diyagonali açmak ve e5 hamlesine engel olmak
içindir, eğer şimdi e5 oynanırsa, Axg3, hxg3, Axe5 v.s.
ve siyahlar bir piyon kazanır.
14. Ad5 a6.
Açmazdan kurtulup rahatça manevra yapabilmek için siyahlar
fili kovuyor.
15. Fd3 Fe6.
Taarruza hazırlıktır. Siyahın aletleri beyazın şah durumuna
karşı hücuma hazırlanıyor.
16. c3.
Bu hamle ile beyaz sadece siyah filin sahasını daraltmakla
kalmıyor, aynı zamanda Fc1, Vc2 ve sonra da e5 oynayarak
Vh7+ tehdidini yapmak istiyor.
16. ...f5!
Bu hamle ile başlayan taarruzun amacı beyazın g3 filini
kazanmak veya bu fili oyundan hariç kılmaktır. Buna karşı
beyazın iyi bir savunması yoktur. (Bu oyunu Hastings'de
oynanmış olan Winter-Capablanca oyunu ile karşılaştırınız.)
17. h4 f4.
Şimdi fil oyun dışında kalmıştır. Beyazlar açıkta bulunan
siyah şaha karşı şiddetli bir taarruza geçiyor ve hatta fili
bile bu uğurda yerinde olarak feda ediyor.
18. hxg5! hxg5
Fili almak tehlikelidir. Siyahın yaptığı hamle bu fili oyun
dışında kılmak içindir.
19. Kh1 Ff7 20. Şb1.
Bu bir zaman kaybıdır. Fili ergeç h2 karesine çıkmak zorunda
olduğundan beyaz bunu hemen yapmalı idi. Fakat bu durumda
beyazın oyunu kurtarıp kurtaramıyacağı şüphelidir.
20. ...Ae5 21. Axe5 Kxe5.
Bu atı ne ile almak gerektiğine karar vermek güçtür. İleride
şaha yapılacak bir taarruzu desteklemek için kale ile almayı
tercih ettim.
22. Fh2 Af6.
Beyaz fil geriye gittikten sonra siyahlar, kuvvetli bir
durumu olan d5 atından kurtulmak istiyor. Bu at, f7 filinin
taarruzuna engel olduğu gibi beyazın savunmasının esasını
oluşturmaktadır.
23. g3.
Beyazlar filin önünü açmak istediği gibi karşı taarruza
geçmek için siyah piyonları da kırmak istiyor. Diğer bir imkan
da 23. Axf6+ Vxf6 idi ve buna karşı da siyahların Ka5
ve Ve6 tehdidi vardı. Okuyucu şuna dikkat etmelidir ki siyahın,
tek zayıf tarafı a8 kalesinin oyuna girmemiş bulunmasıdır
ve bu da beyaza dayanmayan devam imkânını vermektedir.
23. ...Axe4 24. Fxe4 Kxe4 25. gxf4 c6. Ae3.
Diğer bir imkan da Ab4 oynamaktı. Fakat her ne olsa
beyazlar, hücuma karşı koyamazdı. Devam yolları çok fazla
yer tutacağından bunların incelenmesini okuyucuya bırakıyorum.
26. ...Va5 27. c4 Vxd2 28. Kxd2 gxf4 29. Ag4 Fg6.
Bu hamle şahı köşeye sıkıştırıp mat ağına sokuyor.
30. Şa1 Kae8.
Sonunda a8 kalesi oyuna giriyor. Mücadele biraz sonra
bitecektir.
31. a3.
Eğer Kxd6 Ke1+; Kd1 K1e2.
31. ...Ke1+ 32. Kxe1 Kxe1+ 33. Şa2 Ff7 34. Şb3 d5.
Oyunu bitirmenin en kısa yolu.
35. Fxf4 dxc4+ 36. Şb4 c3 37. bxc3 Ke4+ 38. c4 Kxc4+
39. Şa5 Kxf4 40. Kd8+ Şh7 41. Kd7 Fe6 42. terk.
Çok canlı bir oyun.
::::::::::::::
OYUN 14- KABUL EDİLMEYEN VEZİR GAMBİTİ
New York 1918
F. J. Marshall-J. R. Capablanca
1. d4 d5 2. Af3 Af6 3. c4 e6 4. Ac3 Abd7 5. Fg5 Fe7 6.
e3 0-0 7. Kc1 c6.
Bu savunma yolu vezir gambitine karşı kullanılan en iyi
savunma sistemlerinden biridir. Bu turnuvada aynı savunmayı
Kostic'e karşı oynamıştım ve her halde Marshall'da bunu
bekliyordu. Ben savunma sistemlerimi sık sık değiştiririm, fakat
bir turnuva sırasında bunlardan biri iyi sonuç verirse onu uzun
zaman oynamaya devam ederim.
8. Vc2 dxc4 9. Fxc4 Ad5 10. Fxe7 Vxe7 11. 0-0 Axc3 12.
Vxc3 b6.
Bu hamle, bu savunma sisteminin anahtarıdır. Birçok değişmelerle
oyunu basitleştirdikten sonra, siyahlar şimdi vezir filini,
durumlarında bir zayıflık meydana getirmeksizin uzun diyagonalde
geliştirebilirler. Vezir filinin doğru gelişmesi, vezir gambitinde
siyahın karşılaştığı en önemli meseledir.
13. e4 Fb7 14. Kfe1 Kfd8.
Her iki taraf da gelişmesini tamamlamıştır. Oyunun başlangıcı
bitmiş olup, oyun ortası başlamaktadır. Genellikle olduğu gibi
beyazlar, merkeze hakimdir. Siyahlar ise kuvvetlerini ilk üç
yatık sıraya yaymış bulunup, zaman bulursa a8 kalesini c8
karesine ve atını f6 karesine yerleştirdikten sonra c5
oynayarak beyazın merkezini bozmaya ve b7 filinin hareket
sahasını açmaya çalışacaktır. Bu oyunda beyazlar merkezde
ilerlemek suretiyle bu plana engel olmaya çalışıyor. Bu ilerleme
dikkatle incelenirse gerçekte siyahın e6 piyonuna yapılan
bir taarruz olduğu görülür.
15. d5 Ac5!
Kostic ile olan oyunumda bir dikkatsizlik sonucu Af8 oynamıştım.
Marshall, kendisine karşı da aynı şekilde oynayacağımı zannetmişti.
Eğer bu yeni hamlemi analiz etmiş olsa idi, bu hamle ile siyahın çok
iyi bir oyun elde edeceğini anlar ve bu devam yolunu her halde
oynamazdı. Şimdi siyah, sadece Axe4 ve sonra da cxd5 tehdidini de
yapmaktadır. Durum çok ilginç olup birçok imkanlar mevcuttur.
16. dxe6 Axe6 17. Fxe6 Vxe6.
Beyazın a2 piyonunu korumak için zaman kaybedeceğini ve bu sırada
c5 hamlesi ile çok üstün bir durum elde edebileceğimi düşünmüştüm.
Fakat görüleceği gibi rakibim bana küçük bir sürpriz hazırlamıştır.
18. Ad4!
18. ...Ve5!
18. ...Vxa2 19. Ka1 ile beyazlar vezir kazanır. Oynanan
hamle belki bu durumda en iyi hamledir. Açık olan hamle
Vd7 ile c6 piyonunu korumak idi ki buna karşı beyaz 19. Af5
f6 20. Vg3 (Kcd1 ile tehdit) Şh8 21. Kcd1 Vf7 22. h4 hamleleri
ile çok üstün bir duruma geçebilirdi. Yapılan hamle birazdan
görüleceği gibi, siyaha en azından eşit bir durum sağlamaktadır.
19. Axc6 Vxc3 20. Kxc3 Kd2 21. Kb1.
Bu çok tehlikeli bir hatadır. Beyazlar, bir piyon fazla
olduğundan durumlarının daha iyi olduğunu sanmakla birlikte,
durum böyle değildir. Siyah kalenin d2'deki konumu, piyon
kaybını telafi etmektedir. Bundan başka kale ile fil, kale
ile attan daha kuvvetlidir. (Fil ve atın değerlerinin
karşılaştırıldığı 5. Aletlerin Bağıntılı Değerleri bölümüne
bakınız) Tahtanın her iki tarafında piyonlar bulunduğundan
daha uzağa gidebilen fil, attan üstündür. Bu oyun sonu filin
büyük kuvvetini belirtecektir. Bundan dolayı beyaz için
yapılacak en iyi şey aşağıdaki hamlelerle beraberliği
sağlamaktı: 21. Ae7+ Şf8 22. Kc7 Ke8 (Fxe4 iyi değildir, çünkü
f3 ile beyaz iyi duruma geçer) 23. Kxb7 (en iyisi budur, eğer
Ag6+ fxg6 ve Kxe4) Kxe7 24. Kb8+ Ke8 25. Kxe8+ Şxe8 ve doğru
oynanmak şartıyla beyaz, oyunu berabere yapabilir. İlginç olan
şudur ki bir piyonu fazla olmasına rağmen, tehlikede olan taraf,
beyazlardır. Bu analizi gördükten sonra siyahın 18. Ve5 hamlesinin
değeri anlaşılmaktadır.
21. ...Ke8
Bu kuvvetli hamle ile siyahlar, beyazın merkezine ve sonra
da beyaz şaha karşı saldırıya geçmektedir. f5 hamlesi yüzünden
beyaz, 22. f3 oynamaya çekinmektedir.
22. e5 g5!
f4 hamlesine engel olmak içindir. Kxe5 yüzünden beyaz
at yerinden kımıldayamamaktadır.
23. h4.
Beyazlar bu hamle ile siyah piyon durumunu bozarak piyonları
zayıflatmak istiyor.
23. ...gxh4.
Duble ve izole olmasına rağmen bu piyon, kuvvetli bir
baskı yapmaktadır: Şimdi siyah, Ke6 ve sonra da Kg6, h3 ve
h2 hamleleri ile tehdit etmektedir.
24. Ke1.
Beyazlar, yavaş ölüme artık dayanamamaktadır. Her tarafta
mevcut olan tehlikeyi, vezir kanadındaki piyonları feda
ederek önlemek ve ileride şah kanadında girişim yaparak bu
piyonları geri almak istemektedir.
24. ...Ke6!
Bu hamle piyonu almaktan iyidir, çünkü Kg6 tehdidi yüzünden
beyazlar, atı el'deki kale ile de korumak zorundadır.
25. Kec1 Şg7.
Kg6 hamlesine hazırlıktır. Oyun, şah kanadında sonuçlanacak ve
tek kalmış olan siyah duble piyonlar bu sonucu yaratacaklardır.
26. b4 b5.
Atı savunup kaleleri serbest bırakacak olan b5 hamlesine engel
olmak içindir.
27. a3 Kg6 28. Şf1 Ka2.
Taşların olağanüstü konumuna dikkat ediniz. Beyazlar
bir şey kaybetmeksizin hiç bir aleti oynayamazlar. En iyi şans
29. e6 oynamaktı. Fakat bu hamle ile de oyun sadece uzayacak ve
sonunda beyaz yine kaybedecekti.
29. Şg1. h3 30. g3 a6.
Şimdi taşları bağlanmış olan beyaz, hamle yapmak ve bir
şey kaybetmek zorundadır.
31. e6 Kxe6.
Beyaz şimdi atı bile oynayamaz, çünkü h2+; Şxh2 Kh6:
Şg1 Kh1 mat.
32. g4 Kh6 33. f3.
Eğer 22. g5 h2+ 34. Şh1 Kxc6 35. Kxc6 Kxa3 ve siyahlar
kolayca kazanır.
33. ...Kd6 34. Ae7 Kdd2 35. Af5+ Şf6 36. Ah4 Şg5 37.
Af5 Kg2+ 38. Şf1 h2 39. f4+ Şxf4 40. terk.
Bu oyun sonu dikkatle incelemeye değer.
:::::::::::::::
EK
CAPABLANCA'NIN SEÇME OYUNLARI
(Oyunların analizleri, İngiliz Satranççılarından
Golombek tarafından yapılmıştır.)
Vezir Gambiti
CAPABLANCA-R. H. SCOTT
Hastings 1919
1. d4 d5 2. c4 c6 3. Af3 Af6 4. e3 e6 5. Abd2 Abd7 6.
Fd3 Fd6.
Bu durumda Fe7 daha iyi idi, çünkü d6 da bulunan fil,
beyaz at ve piyonların hücumuna uğrar; e7'de ise savunma
için gereklidir.
7. 0-0 0-0 8. e4 dxe4 9. Axe4 Axe4 10. Fxe4 Af6?
Tabii gibi görünen bu hamle bütünüyle yanlış olup fili
gitmek istediği yere göndermekten başka işe yaramaz ve siya-
hın gelişmesini güçleştirir. Doğru hamle c5 olup, 11. Fc2 Vc7
12. Vd3 f5 13. Kd1 exd4 14. Vxd4 Fc5 15. Vh4 Af6 ve siyahın
oyunu fena değildir.
11. Fc2 b6 12. Vd3 h6.
Fg5 hamlesine engel olmak için
13. b3 Ve7 14. Fb2 Kd8.
Eğer, 14. ...Fa3 15. Fxa3 Vxa3 16. Ae5 ve sonra Ag4.
15. Kad1 Fb7 16. Kfe1 Kac8 17. Ah4 Fb8.
Artık siyahın oyunu kurtarmasına yetecek bir hamlesi
yoktur. Eğer Vf8, d5 ve sonra Exf6 ile beyaz, mat hücumuna
geçer.
18. g3 Şf8.
Hücumdan önce Capablanca durumunu sağlamlaştırıyor. İyi bir
hamlesi olmayan siyah, şah ile gidip gelmeler yaptığı sırada,
beyaz işini bitirmeye hazırlanıyor
19. Vf3 Şg8 20. Af5 Vc7.
Siyah vezir, atın savunmasından ayrılmıştır.
21. Axh6+ Şf8 22. d5 cxd5 23. Fxf6 gxf6
Eğer gxh6, beyaz, fil ile kaleyi alacak yerde Vh5 ile mat
hücumuna geçerdi.
24. Vxf6 Şe8 25. Kxe6 fxe6 26. Vxe6 Şf8 27. Vf6+ terk.
Çünkü iki hamlede mat vardır. Bu oyun Daily Mail
Gazetesi'nin koymuş olduğu yabancı ustaların bu turnuvada
oynadıkları en iyi oyun ödülünü kazanmıştır.
::::::::::::::::
Vezir Gambiti
CAPABLANCA-Dr. Em. LASKER
Dünya Birinciliği maçının
11. oyunu, Havana 1924
1. d4 d5 2. Af3 e6 3. c4 Af6 4. Fg5 Abd7 5. e3 Fe7 6.
Ac3 0-0 7. Kc1 Ke8 8. Vc2 c6 9. Fd3.
Burada en kuvvetli hamle 9. a3 olup, siyah dxc4
oynadıktan sonra c4'deki fili a2 karesine çekmeye yarar.
9. ...dxc4 10. Fxc4 Ad5 11. Fxe7 Kxe7.
Siyahın 7. ...Ke8 hamlesinin nedeni bu olmakla beraber,
bu hamle doğru değildir. 11. ...Vxe7 12. 0-0 Axc3 13. Vxc3 e5
oynamalı idi.
12. 0-0 Af8 13. Kfd1 Fd7.
Savunma için fil e8 karesine getirilecektir. Siyah mümkün
olduğu kadar sağlam bir durum elde etmek istemektedir. Fakat
aletleri son iki yatık sırada olup, daha sonra aletlerini
manevra ettirebilmek için zayıflatıcı hamleler yapmak zorunda
kalacaktır. Fili b7'de geliştirmekle Siyahın oyunu daha fena
olurdu: 13. ...b6 14. a3 Fb7 15. b4 Kc8 16. Ve2 ve sonra da Fa6.
14. e4 Ab6.
Sıkışık durumu basitleştirmek için Axc3 daha iyi idi. Fakat
Lasker baştan beri karışık bir oyun sürdürmektedir.
15. Ff1!
Bu hamle ve sonraki altı hamle rakibi sıkıştırma yolu hakkında
iyi bir ders oluşturmaktadır.
15. ...Kc8 16. b4!
c5 hamlesine sürekli olarak engel oluyor ve ileride atlarını
zayıf olan c5 ve d6 karelerine yerleştirme imkanını hazırlıyor.
16. ...Fe8 17. Vb3 Kec7.
b5 ve d5 hamlelerine engel olmak için.
18. a4 Ag6 19. a5 Ad7 20. e5.
Atını d6 karesine yerleştirmek için Siyaha d5 karesini açmaya
razı olan Beyazın durumu doğru olarak değerlendirdiğini oyunun
gidişi gösterecektir.
20. b6.
c5 ile yarma hareketine hazırlık.
21. Ae4 Kb8 22. Vc3.
Bu hamle tempo kaybına neden oluyor. 22. Va3 daha iyi idi.
22. ...Af4 23. Ad6 Ad5 24. Va3 f6 25. Axe8.
Siyahın Fh5 tehdidinden dolayı bu filin alınması zorunludur.
25. ...Vxe8 26. axb6 axb6.
Siyahın şah kanadı piyonları zayıflamıştır. Axb6 ile de
e6 piyonu çok zayıf kalır.
27. b5.
Beyaz, vezir kanadında durumu aydınlattıktan sonra zayıflayan
şah kanadına saldıracaktır.
27. ...Kbc8 28. bxc6 Kxc6 29. Kxc6 Kxc6 30. exf6 gxf6
31. Ke1.
Burada Fb5 daha kuvvetli idi.
31. ...Vc8 32. Ad2 Af8 33. Ae4 Vd8 34. h4.
Siyah f5 35. Ad2 Kc3 36. Va1 Vg5 ile tehdit ediyordu. Fakat
şimdi 34. ...f5 35. Fb5 Kc7 36. Ag5 Ke7 37. Fc4 Ke8 38.
Vb3 ve Beyaz kazanır.
34. ...Kc7.
Bu hamleden sonra Siyah oyunu kaybediyor. h6 oynayarak f5
tehdidi yapılmalı idi, bundan sonra Beyazın oyunu kazanması
kolay olmazdı.
35. Vb3.
Fc4 ve sonra da Fxd5 exd5, Vxd5+ Vxd5, Axf6+ ile tehdid.
35. ...Kg7 36. g3 Ka7 37. Fc4 Ka5 38. Ac3 Axc3 39. Vxc3
Şf7 40. Ve3 Vd6 41. Ve4 Ka4.
Bu hamle yenilgiyi çabuklaştıran bir hatadır. Ka7 ile Si-
yah daha fazla dayanabilirdi. Yapılan hamle ile siyah kale oyun
dışında kalıyor.
42. Vb7+ Şg6.
42. ...Ve7 43. Vc6 Ka7 44. d5.
43. Vc8 Vb4 44. Kc1 Ve7.
45. Fd3+ Şh6.
45. ...f5 46. Fxf5+ Şf6 (eğer 46. ...exf5 47. Vc6+ ve Vxa4;
eğer 46. ...Şxf5 47. Vc2+ ve Vxa4) 47. Kc7 Vd6 48. Kc6 ve
kazanır.
46. Kc7 Ka1+ 47. Şg2 Vd6 48. Vxf8+ terk.
48. ...Vxf8 49. Kxh7 mat.
::::::::::::::
Şah Gambiti
S. TARTAKOWER-CAPABLANCA
New York 1924
1. e4 e5 2. f4 exf4 3. Fe2.
Bu hamle göründüğü kadar anlamsız değildir. Fil ileride
f3 karesine getirilebilir. c4 karesi yerine e2 karesinde
bulunan fil d5 ile hücuma uğramaktan da kurtulabilir. Fakat bütün
bunlara rağmen siyahlar kuvvetli bir oyunla üstünlük elde edebilir.
3. ...d5! 4. exd5 Af6 5. c4 c6 6. d4 Fb4+! 7. Şf1.
7 Fd2 Ae4! 8. Af3 (8. Fxb4 Vh4+ ve kazanır) Axd2 9.
Abxd2 cxd5 ve Siyahın oyunu çok iyidir.
7. ...cxd5 8. Fxf4 dxc4 9. Fxb8 Ad5!
Tartakower bu hamleyi görmemiştir. 9. ...Kxb8 10. Va4+
ile Beyaz, fili kazanırdı. Şimdi Siyah Ae3+ ile tehdid etmektedir.
Beyaz, bundan dolayı 9. Fxb8 yerine Fxc4 oynamalıydı.
10. Şf2.
10. Ff4 Vf6! ve gene Ae3+ tehdidi vardır.
10. ...Kxb8 11. Fxc4 0-0 12. Af3?.
Beyaz durumunun kötüleştiğinin farkında değildir. Bunun
yerine 12. Fxd4 Vxd5 13. Ac3 oynamalıydı.
12. ...Af6 13. Ac3 b5! 14. Fd3 Ag4+ 15. Şg1 Fb7 16.
Ff5 Fxf3 17. gxf3 Ae3!.
Beyazın kabul etmek zorunda olduğu bu piyon fedası ile
Siyah, Beyazın zayıf şah kanadına hücum için kuvvetlerini toplamak
fırsatını kazanıyor.
18. Fxb7+ Şb8 19. Vd3 Fxc3 20. bxc3 Ad5 21. Fe4 Af4
22. Vd2 Vh4 23. Şf1 f5 24. Fc6 Kf6 25. d5 Kd8 26. Kd1 Kxc6
27. dxc6 Kxd2 28. Kxd2 Ae6 29. Kd6 Vc4+ 30. Şg2 Ve2+ 31
terk.
31. Şg1 Af4 ya da 31. Şg3 Ve5+.
::::::::::::::::
Vezir Hint Savunması
GOTTHILE -CAPABLANCA
Moskova 1925
1. d4 Af6 2. c4 e6 3. Af3 b6 4. g3 Fb7 5. Fg2 c5.
Beyaza merkezde kontrol imkanını en fazla veren bu hamle
yerine bugün Fb4+ ya da Fe7 hamleleri tercih ediliyor.
6. dxc5.
Siyahın beşinci hamlesini kuvvetlendiren zayıf bir devam
yolu. Doğru hamle 6. d5 exd5 7. Ah4'dür.
6. ...Fxc5 7. Ac3 Ae4 8. Axe4 Fxe4 9. 0-0 Ac6 10. Ad2.
Bu değişme de beyazın oyununu zayıflatır. 10. a3 a5 11.
Ff4 daha iyi idi.
10. ...Fxg2 11. Şxg2 d5 12. Va4 Kc8 13. Ab3.
Bunun yerine 13. cxd5 Vxd5+ 14. Ve4 ile oyunlar aşağı
yukarı eşit olabilirdi. Beyaz bu fırsatı da kaçırıyor.
13. ...0-0 14. Kd1 d4.
Bu merkezi hamle ile siyah, oyunun kontrolunu eline geçiriyor.
Bundan sonra, beyazlar, siyah piyonlarla sarılacak ve
g2'deki filin ortadan kalkması ile zayıflayan beyaz şah hücuma
uğrayacaktır.
15. Axc5 bxc5 16. a3 Vb6 17. Fd2 a5.
Vxb2 ve Kab1 ile oyun hamle tekrarı ile berabere olurdu.
18. Vc2 e5 19. Kab1 f5 20. h3 h6 21. b3 Kb8 22. Kb2 Vb7!
23. Şh2.
Eğer 23. f3 e4 24. fxe4 Ae5 ve siyah kazanca götüren bir
hücum elde eder.
23. ...Kbd8.
Beyaz bu hamlenin arkasında gizlenen tehlikenin farkında
değildir.
24. b4?
Çok fena! Beyaz oyuna devam etmek istiyorsa Vb1 oynamalı idi.
Siyah buna karşı e4 ve Ae5 sonra d3 hamleleri ile kazanılmış bir
oyun elde ederdi.
24. ...d3 25. terk.
Çünkü, exd3 Ad4 25. Vc1 Af3+
::::::::::::::
Nimzovitch Savunması
CAPABLANCA-H. MATTISON
Karlsbad 1929
1. d4 Af6 2. c4 e6 3. Ac3 Fb4 4. Vc2 c5 5. dxc5 Ac6 6.
Af3 Fxc5 7. Ff4 d5 8. e3 Va5 9. Fe2 Fb4?
Bu hamle zaman kaybeder. Bunun yerine 0-0, daha iyisi
e5 oynanmalı idi.
10. 0-0 Fxc3 11. bxc3 0-0 12. Kab1!
Capablanca, bu tipik hamle ile derhal açık sütunu tutarak
vezir kanadında siyahın oyununu sıkıştırıyor.
12. ...Va3.
12. ...dxc4 13. Fxc4 a6 daha iyi idi.
13. Kfd1 b6 14. cxd5 Axd5 15. Ag5 f5 16. Ff3! Vc5.
Bu hamle ile siyah, her iki atı da koruyor ve Kxd5 hamlesi
ile başlayacak olan konbinezona engel oluyor; fakat kuvvetli
gibi görünen bu hamle de artık kaybedilen zamanı telafi
edemez.
17. c4 Abd4.
Oyunu kurtaracak bir hamle yoktur, örneğin:
a) 17. ...Axf4 18. Kb5 Ve7 19. Fxc6 Vxg5 20. exf4 ve bir
alet kazanır.
b) 17. ...a6 18. Fd6 Vxd6 19. cxd5 Ab4 20. Vb3 Axd5 21.
Kxd5 ve bir alet kazanır.
c) 17. ...Af6 18. Fd6 ya da,
d) 17. ...Kd8 18. Kb5 ve yine bir alet kazanır.
18. Vb3 e5 19. a3 Aa6.
Eğer 19. ...exf4 20. axb4 ve c6'daki at da kaybolur.
20. Fxc6 terk.
20. ..Vxc6 21. c5+ Şg8 22. Af7+ Şg8 23. Ah6+ Şh8 24.
Vg8 + Kxg8 25. Af7 mat.
:::::::::::::::
İngiliz Açılışı
CAPABLANCA-TORRES
Barselona 1929
1. Af3 Af6 2. c4 c5 3. d4 cxd4 4. Axd4 e5?
Bu hamle ile siyah bir tempo kazanmakla birlikte d piyonu
geri kaldığından hamle iyi değildir.
5. Ab5 Fb4+
Eğer 5. ...d5 6. cxd5 Axd5 7. Vxd5!
6. Fd2 Fx+ 7. Vxd2 0-0 8. Alc3 Aa6 9. g3 Ac5 10. Fg2
a6 11. Ad6 Va5 12. 0-0 Kb8 13. Kfd1 b5 14. cxb5 axb5
Beyazın durumu ideal olup bütün açık sütunlara ve
diyagonallere hakimdir. Siyah kısa bir zamanda perişan
olacaktır.
15. Vg5 Aa4?
Siyah, 15. ...h6 oynayarak e3 piyonunu feda etmek zorunda
idi. Şimdi durum çok fenadır.
16. Af5 Ae8 17. Ah6+ Şh8 18. Ve7 Kg8 19. Axf mat.
::::::::::::::
Dört At Oyunu
CAPABLANCA -H. STEINER
Los Angeles 1933
1. e4 e5 2. Af3 Ac6 3. Ac3 Af6 4. Fb5 Fb4 5. 0-0 0-0 6.
d3 d6 7. Fg5 Fxc3 8. bxc3 Ae7 9. Ah4!
f4 hamlesini hazırlıyor ve Ag6 hamlesine engel oluyor
9. ...c6.
Eğer 9. ...Ag6 10. Axg6 hxg6 11. f4 ve beyaz f sütununda
kuvvetli bir hücum elde eder.
10. Fc4 Fe6 11. Fxf6 gxf6 12. Fxe6 fxe6 13. Vg4+ Şf7
14. f4 Kg8 15. Vh5+ Şg7 16. fxe5 dxe5.
17. Kxf6!
Bu hamle ile güzel bir mat hücumu başlıyor.
17. ...Şxf6 18. Kf1+ Af5 19. Axf5!
19. exf5 üzerine siyah şah e7 yolu ile vezir kanadına kaçırdı.
19. ...exf5 20. Kxf5+ Şe7 21. Vf7+ Şd6 22. Kf6+ Şc5.
Eğer 22. ...Vxf6 23. Vxf6+ Şd7 24. Vxe5 ve fazla e4 piyonu
kolayca kazanır.
23. Vxb7.
Vb4 mat ve Vxc6 mat ile tehdit.
23. ...Vb6 24. Kxc6+ Vxc6 25. Vb4 mat.
::::::::::::::
Vezir Gambiti
CAPABLANCA-G. LÖWENFISH
Moskova 1935
1. d4 d5 2. c4 c6 3. Af3 Af6 4. e3 e6 5. Ac3 Abd7 6. Fd3
dxc4 7. Fxc4 b5 8. Fd3 a6 9. e4 c5 10. e5 cxd4 11. Axb5 Axe5
12. Axe5 axb5 13. Vf3.
Fxb5+ hamlesinden çok daha kuvvetli olan bu hamle
ilk defa Stahlberg tarafından Spielman'a karşı oynanmıştır.
13. ...Ka5.
Vf3 hamlesi ile ilk defa karşılaşan Löwenfisch bir saate
yakın bir süre düşündükten sonra bu zayıf hamleyi oynamıştır!
Burada en iyi hamle Fb4+ hamlesi idi: 14. Şe2 Kb8 15.
Vg3 Vd6 16. Af3 Vxg3 17. hxg3 Fd7 hamlelerinden sonra beyazın
üstünlüğü olmakla birlikte siyahın da bazı karşı oyunları
mevcuttur.
14. 0-0
Eğer 15. Ac6? Fb7.
14. ...b4 15. Ff4 Fe7 16. Kfc1 0-0 17. Vh3!
Beyaz bu hamle ile Ac6 tehdidini yaparak aynı zamanda
siyah şaha karşı hücuma hazırlanıyor.
17. ...Kc5.
Zorunlu, eğer 17. ...Fb7 18. Ag4 ve hem mat ve hem de
Fc7 tehdidi vardır.
18. Kxc5 Fxc5 19. Fg5 h6.
Eğer 19. ...g6 20. Ac6 Vc7 21. Fxf6 Vxf6 22. Vh6. 20. Ag4!
Capablanca güzel bir konbinezonla oyunu bitiriyor. İki
hamlede mat olduğundan fil alınamaz. Beyaz şimdi Axh6+
ile tehdit ediyor.
20. ...Fe7 21. Fxf6!
Şimdi 21. Axh6+ hamlesi yeterli değildir, çünkü gxh6 22.
Vxh6 Ae4 23. Fxe7 Vxe7 24. Fxe4 f5 ve siyah mattan kurtula-
bilir.
21. ...gxf6.
Eğer 21. ...Fxf6 22. Axh6+ gxh6 23. Vxh6 Ke8 24. Fh7+ v.s.
22. Axh6 + Şg7 23. Vg4+! Şh8.
Eğer 23. ...Şxh6 24. Vh4+ ve gelecek hamlede mat.
24. Vh5 Şg7 25. Axf7 Kh8.
Eğer 25. ...Kxf7 26. Vh7+ Şf8 27. Vh8 mat.
26. Vg6+ terk.
::::::::::::::::
Bugoljuboff Savunması
CAPABLANCA-SIR G. THOMAS
Margate 1935
1. d4 Af6 2. c4 e6 3. Af3 Fb4+ 4. Fd2 Ve7 5. g3 b6 6.
Fg2 Fb7 7. 0-0 Fxd2 8. Abxd2 d6 9. Va4+ c6.
Siyah vezir kanadı piyonlarını zayıflatan ve beyaza derhal
e4 oynama imkanını veren fena bir hamle. Bunun yerine
Abd7 oynamalı idi.
10. e4 0-0 11. e5 Ae8 12. Kfe1 c5 13. exd6 Axd6 14. dxc5
bxc5 15. Va5 Ad7 16. b3 Kfd8 17. Kad1 Kac8 18. Af1.
Eğer Vxa7? Ka8.
18. ...a6 19. Ae3 Ab8 20. Ad5 Vf8 21. Ab6 Kc7 22. Aa4.
Bu at, uzun bir manevra ile zayıf c5 piyonuna hücum edecek
bir duruma getirilmiştir.
22. ...Kdc8 23. Ae5 Fxg2 24. Şxg2 Af5.
Eğer 24. ...Ab7 25. Vb6 ve siyah kuvvetler paralize olur.
25. Ad3 Vd6.
Siyahlar karşı taarruza geçmek için sonunda c5 piyonunu
feda ediyor. Fakat Capablanca en güzel ve en doğru hamleleri
yaparak siyahlara bu imkanı da vermiyor.
26. Adxc5 Vc6+ 27. Şg1 h5 28. Ad3 h4 29. Ae5 Vb7 30. Vb6!
Beyazın bütün tahtaya kumanda eder bir durumda bulunması,
siyaha herhangi bir hücum imkanını vermemektedir.
30. ...hxg3 31. hxg3 Va8 32. Kd8+ Kxd8.
Bu hamle derhal oyunu kaybettiriyor, fakat 32. ...Şh7 33.
Kxc8 Kxc8 34. Axf7 ile siyahın durumu bütünüyle ümitsizdir.
33. Vxc7 Kf8 34. Ab6! terk.
Tahtadaki en uzun diyagonale hakim olmasına rağmen siyah
vezirin gidecek yeri kalmamıştır.
:::::::::::::::
Vezir Gambiti
CAPABLANCA-ROSSOLIMO
Paris 1938
1. d4 Af6 2. c4 e6 3. Ac3 d5 4. Fg5 Fe7 5. e3 0-0 6. Af3
Abd7 7. Kc1 c6 8. Fd3 h6.
Normal devam yolu olan 8. ...dxc4 9. Fxc4 Ad5 daha iyidir.
9. Fh5 cxd4 10 Fxc4 b5.
Şimdi 10. ...Ad5 hamlesine beyaz 11. Fg3! ile cevap verebilir.
11. Fd3 a6 12. a4! b4?
Bu hamle ile c6 piyonu çok zayıflıyor. Bunun yerine bxa4
oynamalı idi. Eğer 13. Vxa4 Kb8 ve b2 piyonuna yapılan baskı
sayesinde c5 oynayabilirdi. 13. Axa4 Va5+ ile ilginç bir oyun
meydana gelir: 14. Ad2 Fb4 15. Ac3 c5 16. Ab3 Vd8 17. 0-0
Fb7 18. Ae4 g5 19. Axf6+ Axf6 20. Fg3 cxd4, siyahın durumu
gevşek olmakla beraber fena değildir.
13. Ae4 Axe4 14. Fxe7 Axf2 15. Fxd8.
15. Şxf2 hamlesi beyaz için fenadır, çünkü Vxe7 16. Kxc6
e5 ve siyah şiddetli bir hücuma geçer.
15. ...Axd1 16. Şxd1 Kxd8 17. Kxc6 Fb7?
Burada siyah e5! hamlesi ile oyununu serbestletmek fırsatını
kaçırıyor. Beyaz dxe5 oynayamazdı. Çünkü 18. Fb7 19.
Kc7 Kxf3+ 20. gxf3 Axe5 ve siyahlar bir alet kazanırdı. e5
hamlesine karşı beyazın en iyi cevabı Kd6 olup Fb7 hamlesine
Ff5 ile karşılık verecekti.
18. Kc7 Fxf3+ 19. gxf3 Ab6.
Eğer 19. ...e5 20. Fe4 Kac8 21. Kxc8 Kxc8 22. Fb7.
20. Kc6 Axa4 21. Şc2 Kdb8.
Ata kaçacak bir yer sağlamak için.
22. Ka1 b3+ 23. Şc1 Kb4 24. Fxa6 Ab6 25. Şd2 e5.
Bu hamle ile başlayan kombinezonun hatalı olduğu görülecektir.
Fakat 25. ...Ka4 26. Kxa4 Axa4 27. Şc1 hamlelerinden sonra oyun
siyah için kaybedilmiş demektir. Çünkü b3 piyonu bir süre sonra
kaybedilir ve bu açık durumda beyazın fili siyahın atından çok
daha kuvvetlidir.
26. dxe5 Ac4+ 27. Şc3 Axe5 28. Kc5 Kb6.
29. Fd3! terk.
Mat tehdidi yüzünden siyah ne şekilde oynarsa oynasın bir alet
kaybeder.
Son
