53
DİL YANLIŞLARI
Bir cümlede anlatımın doğru ,duru ve öz olmamasına anlatım bozukluğu veya
dil yanlışı denir.Dil yanlışlarını şu başlıklar altında inceleyebiliriz:
A)SÖZCÜK DÜZEYİNDEKİ YANLIŞLAR:
1-Yapıları Yanlış Olan Sözcükler: Bir sözcüğün almaması gereken bir ek
alması veya ek eksikliği anlatım bozukluğuna yol açar.
ÖR: Senin hayallerinin gerçekleşmesi veya gerçekleşebilmemesi
sana bağlıdır.(gerçekleşememesi)
Bu konuda doğru karar verilebilinir.(verilebilir)
O bu işin önüne geçebilemez.(geçemez
Banker kaçtı mı kaçtırıldı mı?(kaçırıldı mı)
Çekirdek yiyilen ve gazoz içilen bir gazino.(yenilen)
Bu konuda büyük erdemlik gösterdi.(erdemlilik)
Bu işe girmekten alıkoyuldular.(alıkonuldular)
Hapishaneden dışarıya salınıverildiler.(salıverildiler.)
2- Birbiriyle Karıştırılan Sözcükler: Bir sözcüğün yapısal benzerlikten dolayı başka
bir sözcük yerine kullanılmasından kaynaklanan bozukluktur.
ÖR.: Kendini oradakilere tanıştırdı.(tanıttı)
Bu konuda dört yıl öğretim görmüş.(öğrenim)
Bu konuyu bir önceki konuya bağımlı olarak anlatacağım.(bağlı)
Herkesin azımsadığı genç edebiyatçıları övdü.(küçümsediği)
Konuşmaları dinleyiciler üzerinde olumlu bir tepki yarattı.(etki)
Öğrencilerin sınıf geçmesini güçlendiren nedenler şunlardır.(güçleştiren)
Burada ileriye dönük bir saplantı yapmadan geçmeyelim.(saptama)
Bu mahallede evler birbirine yaklaşık kurulmuş.(yakın)
:3-Yanlış Anlamda Kullanılan SözcüklerCümlenin genel anlamıyla çelişen sözcük
kullanmaktan kaynaklanan bozukluktur.
BÖLÜM 7
54
ÖR: Yıldan yıla biriken borçlar ülkemizin dışa bağımlı olmasını sağladı.(neden
oldu)
Vatandaşlarımızın kalp rahatsızlıklarını aşırı tuz yemelerine
borçluyuz.(bağlamak gerekir)
Kişi başına düşen yıllık gelire göre ülkenin geri kalmışlığını
savundu.(açıkladı)
O her türlü girişimden kaçınmaz.(hiçbir)
Sokakları kapsayan pislik temizlendi.(kaplayan)
Genel uygulamalarda tekil inatların yararı yoktur.(özel)
Atatürk 19 Mayıs 1919 yılında Samsun’a çıktı.(günü)
4-Gereksiz Kullanılan Sözcükler:Aynı anlama gelen birden fazla sözcüğün aynı
cümlede bulunması anlatım bozukluğu yapar.
ÖR:Çok neşeli ve şen bir çocuktu.(ikisinden biri gereksiz)
Ortaklar arasındaki mevcut ikilik sürüyor.(gereksiz)
Tam üç saat süreyle ders çalıştı.(gereksiz)
Seçimler yaklaştıkça partilerin faaliyeti de gittikçe artıyor.(gereksiz)
O zaman da yine aynı şey olmuştu.(gereksiz)
Oysa bizim dostumuzun ise hiç endişesi yoktu.(gereksiz)
Çocukların nasıl büyüyüp ve yetişeceğini konuştular.
Her sabah önce sıcak su ile yıkandıktan sonra ılık su ile durulanın.(gereksiz)
Bundan böyle artık yamalı giysilerle dolaşma.(gereksiz)
Sanırım kazanmak ders çalışmakla ilgili olsa gerek.(gereksiz)
Uçak en sevdiğim taşıt aracıdır.(taşıttır)
Durak yerlerine tabela asılacak.(duraklara)
Enişte demek kişinin kız kardeşiyle evli olana denir.(gereksiz)
En eski hatıralar daha henüz dün gibi.(biri gereksiz)
Yardımcı eylemlerin de bazen gereksiz kullanıldığı görülür, bu da bir anlatım
bozukluğudur.
TÜRK DİLİ - II Sever ve diğerleri
55
ÖR:Umut ederim beni yanlış anlamazsınız.(umarım)
Ondan hiçbir zaman kuşku etmedim.(kuşkulanmadım)
Şoför Bey,uygun bir yerde durak yapar mısınız?(durur musunuz)
Bu işe girmek için gerekli yerlere başvuru yaptım.(başvurdum)
Her sabah üç kilometre koşu yapar.(koşar)
Bu takım üç haftadır yenilgi alıyor.(yeniliyor)
5-Anlamca Birbiriyle Çelişen Sözcükler:Aynı cümlede karşıt ya da çelişik sözlerin
kullanılması yargıda çelişki doğurur.
ÖR: Aşağı yukarı tam üç yıldır görüşmüyoruz.(Hem olasılık hem kesinlik var, biri
gereksiz)
Eminim ki bu acıları o da yaşamış olsa gerek.(ikisinden biri gereksiz)
O hiç kuşkusuz bunu biliyor olmalı.(biri gereksiz)
Tabii ki bütün meseleler ele alınacak sanırım.(biri gereksiz)
Siz, umarım bu sınavı kesinlikle kazanacaksınız.(biri gereksiz)
Yayınladığı bir yazısında “Bazı şeyleri önemsemiyoruz” şeklinde konuştuğu için
eleştirildi.(yazdığı)
6-Yanlış Yerde Bulunan Sözcükler:Sözcüklerin cümle içinde gereken yerde
bulunmamasından kaynaklanan anlatım bozukluğudur.
ÖR:Elleri çok suda kaldığı için şişmişti.(...suda çok kaldığı...)
Yeni durağa gelmiştim. (Durağa yeni gelmiştim)
Başbakan bir hafta içinde petrol üreten dört Ortadoğu ülkesini ziyaret
edecek.(...bir hafta içinde ziyaret edecek).
Fransa’nın Paris merkezindeyim.(Fransa’nın merkezi Paris’teyim)
Her Tanrı’nın günü sermaye basınında saldırı sürüyor.(Tanrı’nın her günü...)
Saat on iki sıralarında mezarlıkta çalışanlar tarafından keserle vurularak
öldürülmüş bir kadın cesedi bulundu.(Keserle vurularak öldürülmüş bir kadın cesedi,
mezarlıkta çalışanlar tarafından saat on iki sıralarında bulundu)
Demek ki kurallarla olmuyor yalnız bu işler.(Demek ki bu işler yalnız kurallarla
olmuyor)
TÜRK DİLİ - II Sever ve diğerleri
56
Adam ikinci evlilik yıldönümünü Hilton’da kutladı.(...evliliğinin ikinci
yıldönümünü...)
Onunla uzun uzun geçmişten konuştuk.(...geçmişten uzun uzun konuştuk.)
Yarışmacı beşe karşı üç oyla ödülü kazandı.(...üçe karşı beş
oyla...)
7-Eksik Kullanılan Sözcükler:Cümlede olması gereken sözcüklerin kullanılmaması
anlatım bozukluğu yaratır.
ÖR: Sen beni kardeşimden daha çok seviyorsun.(...kardeşimin sevdiğinden....)
Amcam bana prensler gibi davranıyor.(...prenslere davrandığı
gibi...)
B-TAMLAMALARLA İLGİLİ YANLIŞLAR:
1- Ad tamlamalarında bir tamlanan birden fazla tamlayan almışsa ve tamlananla
tamlayanlar arasında uyum yoksa tamlananlar tek tek belirtilmelidir.
ÖR:Toplantıda toplumsal ve çevre sorunları tartışıldı.(...toplumsal sorunlar ve...)
Derste Türkiye ve Beşeri coğrafya anlatıldı.(...Türkiye coğrafyası ve...)
Geceleyin kurtların, kuşların ötmesi bizi ürkütüyordu.(...kurtların uluması...)
Benim ve senin bileceğin tek gerçek şudur.(Benim bileceğim ve...)
Derste olumlu, olumsuz ve soru cümlelerine örnekler verildi.(...olumlu, olumsuz
cümlelere...)
2-Sıfat tamlamalarında da aynı durum söz konusudur:
ÖR: Burası evli kadınlara ve çocuklara göre bir yer değil.(...evli kadınlara ve küçük
çocuklara...)
Adamın yakışıklı bir oğlu ve bir kızı vardı.(...yakışıklı bir oğlu ve güzel bir kızı...)
3-Tamlayanı kişi adılı olan ad tamlamalarında tamlayan genellikle düşer; fakat
tamlanan ikinci ve üçüncü teklik iyelik eklerinden birini almışsa ve bu eklerden sonra
bir durum eki gelmişse, kişi zamiri yazılmadığında anlatım bozukluğu olur.
ÖR: Yazılarını çok beğeniyorum.(Senin, onun yazılarını...)
Adam defterini karalayıp duruyor.(...senin, onun, kendi defterini...)
Bir bakışta vuruldum gözlerine.(senin, onun gözlerine...)
TÜRK DİLİ - II Sever ve diğerleri
57
Dilinden bal damlıyor.(senin, onun dilinden...)
Beni sık sık ara, dostluğuna ihtiyacım var.(senin dostluğuna...)
Anlattıklarımı anlamadığını biliyorum.(senin, onun anlamadığını)
4-Ad tamlamalarında tamlayan çoğulsa ve birden fazla tamlanan almışsa tamlananlar
da çoğul olmalıdır.
ÖR:Çocukların annesi ve babaları okula geldiler.(...anneleri ve babaları...)
Bütün evlerin kapıları ve penceresi açıktı.(...kapıları ve pencereleri...)
5-Sıfat tamlamalarında tamlayan sayı sıfatı veya her, birkaç, pek çok, birçok,
herhangi bir gibi belgisiz sıfatlardan oluşuyorsa tamlanan tekil olur.
ÖR: Bunların hepsi önemsiz olan birer cılız eserlerdir.(...birer cılız eserdir.)
Biz her çeşit yasa dışı faaliyetlere karşıyız.(faaliyete)
Buraya her gelenler seni soruyor.(...her gelen...)
Koalisyon iki ya da daha çok partilerarasındaki anlaşmadır.(parti)
Seninle aynı görüşü paylaşan birçokinsanlar vardır.(insan)
O konuda iki farklı düşünürler vardır.(düşünür)
Öğrencilerin yüzlerce sorunları var.(sorunu)
6-Bir tamlamada tamlayan ve tamlanan ekleri eksikse ya da gereksiz kullanılmışsa
anlatım bozukluğu ortaya çıkar.
ÖR:Bir öğretmen öğretmenliğin gereklerini yerine getirmesi gerekir.(Bir öğretmenin...)
Öğrencilere yapılan suçlamalar da bu mantık doğrultusunda ele alınması
gerekir.(suçlamaların)
Liderlerin yönetme konusunda enerjive ileri görüşlülüğü vardır.(enerjisi)
Aile çocukların eğitiminde büyük bir payı var.(Ailenin)
Güzel şeylerle de uğraşalım, gülmesini unutmayalım.(gülmeyi)
Ben seni yola getirmesini bilirim.(getirmeyi)
Sen doğru ve güzel konuşmasını hiç bilmiyorsun.(konuşmayı)
Ben hamsinin tavasını çok seviyorum.(hamsi tavayı)
TÜRK DİLİ - II Sever ve diğerleri
58
C-EYLEMSİLERLE İLGİLİ YANLIŞLAR:
Bir cümlede, birden fazla eylemsi aynı görevde kullanıldığında, bu eylemsilerin farklı
ekler almaları anlatım bozukluğu yapar.
ÖR: Onun gelişini ve gittiğini görmedim.(gelişini-gidişini veya geldiğini-gittiğini)
Şiir okuyuşun ve şarkı söylemen çok hoşuma gidiyor.(okuman-söylemen veya
okuyuşun-söyleyişin)
Oturmasıyla kalkışı bir oldu.(kalkması)
TÜRK DİLİ - II Sever ve diğerleri
